Тарбие мазмуны туралы тусiнiк

Педагогика теориясы мен тажiрибесiнде тарбие мазмуны ен манызды жане кокейтестi угымдардын бiрi. Казiргi тарбие мазмуны гасырлар бойы калыптасып, белгiлi бiр тарихи кезенде когамдык сананын даму ерекшелiктерiне идеялык жанекундылык устанымдарга байланысты жетiлiп отырды.Тарбие мазмунын жанаша карастыру, оны iске асырудагы тулгалык багдарлы жане iс-арекеттiк тасiлдер галымдар мен педагогтарды жеке тулганы калыптастыру мiндеттерiн шешудiн тиiмдi куралдарын бiртутас педагогикалык процесс тургысынан iздестiруге ынталандырады. Тарбие мазмуны - ар тулганын омiрдегi оз орнын озi белгiлеуiн камтамасыз етуге, онын озiн-озi жузеге асыруы ушiн жагдайлар жасауга багытталган, когамнын экономикалык жане алеуметтiк даму корсеткiштерiнiн бiрi. Сонымен бiрге, тулганы улттык жане алемдiк мадениетке тарбиелеу, оз когамына тыгыз байланысты жане сол когамды жетiлдiруге умтылган адам жане азамат калыптастыру камтамасыз етiледi.

Тарбие мазмуны маселесi тарбие багдарламаларымен тыгыз байланысты. Накты бiр бiлiм беру мекемесiндегi тарбие мазмуны мекеменiн оздiгiнен жасап, кабылдап, iс жузiне асыратын бiлiм беру багдарламаларымен аныкталады. Тарбие багдарламалары тарбиенiн негiзгi максаттары мен мiндеттер шенберiн аныктап, тарбие мазмунынын сипаттамаларын, ерекшелiктерiн, негiзгi багыттарын ашып корсетедi.

Казiргi когам жастарын тарбиелеудегi басты багыт – теориялык бiлiммен каруланган, оны шыгармашылыкпен iс-жузiне асыратын белсендi когам кайраткерiн, жана когамдык омiр ушiн куресуге кабiлетi мол, жогары мадениеттi, улттык санасы дамыган копмадениеттi жеке адамды калыптастыру.

Бул максат «Мектепке дейiнгi жане мектеп жасындагы балаларды тарбиелеу тужырымдамасында» (1995 ж), «Бiлiм беру жуйесiндегi мемлекет саясатынын тужырымдамасында» (1996 ж), «Казакстан Республикасындагы бiлiм беру уйымдарындагы тарбиелеудiн кешендi багдарламасында» (2000 ж(, «2005-2010 жылдарда Казакстан республикасында бiлiм берудi дамытудын мемлекеттiк багдарламасында» (2004 ж), «Казакстан Республикасынын 2015 жылга дейiнгi бiлiм беру тужырымдамасында» (2004 ж.) жане мектептегi бiртутас педагогикалык процестi уйымдастырудагы Казакстар Республикасынын бiлiм жане гылым Министрлiгiнiн т.б. кужаттарында корiнiс табады.

Жас урпакты тарбиелеу унемi туракты идеялар мен кундылыктарга негiзделуi керек. Сондыктан да казiргi замандагы барлык тарбие жуйесiнiн идеялык негiзi ретiнде бiрнеше гасыр тажiрибесiнде калыптаскан жане далелденген гуманизм принциптерi болуы керек.

Гуманизм ен алдымен адамнын адамдыгын бiлдiредi: адамдарга деген махаббат, суйiспеншiлiк, психологиялык сабарлылыктын жогаргы денгейi, адамдар арасындагы карым-катынастагы мейiрiмдiлiк, тулганы сыйлауды корсетедi. «Гуманизм» угымы адамды ен жогаргы кундылык ретiнде санайтын кундылык багдарлар жуйесi ретiнде калыптасады.

Гуманизмдi казiргi заман талабына сай карастырсак, онда адам тулгасынын тутас, жан-жакты калыптасуына коп конiл болiнедi. Бул жан-жактылык онын интеллектуалдык, рухани, адамгершiлiктiк, дене жане эстетикалык кабiлеттерiнiн уйлесiмдi дамуы аркылы айкындалады.

Казiрде гылыми-педагогикалык адебиеттерде педагогтардын тарбие мазмуны жайлы айтатын пiкiрлерi ар турлi. Мектептi гуманизациялау, демократияландыру процестерiмен катар, баска да сурактар талкылануда. Бiрак барлык зерттеушi, педагогтардын тарбие жайлы iзденiстерi мынадай манызды идеяларга негiзделген:

- Тарбие максатын накты кою;

- Мектептегi, отбасындагы педагогикалык процестегi ересектер мен балалардын ынтымактастыгы;

- Жеке адамнын омiрдегi оз орнын аныктай алу мадениетi;

- Тарбиенiн жеке тулгага багытталуы;

- Баланын кабiлеттерiн, кызыгушылыктарын ескере отырып, баланы оз еркiмен тарбиеге катыстыру;

- Ужымдылыкка багыттау.

Тарбие мазмуны жеке тулганын жан-жакты дамуын камтамасыз ететiн iс-арекет турлерi аркылы iске асады. Оган: козкарасты калыптастыру, адамгершiлiкке, енбекке баулу, тулганын саяси-идеялык, эстетикалык дамуы, дене шыныктыру, окушылардын турлi iс-арекеттерiне, сыныптан тыс жане мектептен тыс жумыстарга жагдай жасау жатады.

Мадениеттiн белгiлi бiр саласынын немесе бiр iс-арекет турiнiн дамуына байланысты когамда осiп келе жаткан урпакты осы iс-арекет турiне дайындау кажеттiлiгi туындаган. Ягни, накты бiр iс-арекет турiне даярлауды уйымдастыру тарбие багыттарын аныктайды. Мысалы, онердiн дамуына байланысты эстетикалык тарбие кажеттiлiгi туындаган.

2000 жылдын 7 шiлдесiнде Казакстан Республикасынын Бiлiм жане гылым министрлiгiнiн буйрыгымен бекiтiлген «Казакстан республикасы бiлiм беру уйымдарындагы тарбиелеудiн кешендi багдарламасында» тарбиенiн мазмунын курайтын, тарбиенiн томендегiдей багыттары айкындалды:

- Экономикалык тарбие;

- Экологиялык тарбие;

- Азаматтык тарбие;

- Енбек тарбиесi;

- Адамгершiлiк тарбиесi;

- Эстетикалык тарбие,

- Акыл-ой тарбиесi;

- Дене тарбиесi.

Азаматтык, адамгершiлiк жане эстетикалык тарбие мiндеттерi

Азаматтык тарбие. Кен угым, патриоттык жане кукыктык тарбие онын басты курамдас болiктерi. Окушынын мектептегi омiрi тулганын азаматтык калыптасуынын шешушi кезенi болып табылады. Осы жылдары дуниетанымы, сенiмдерi, ужымшылдыгы, тартiптiлiгi, озiне жане баскага талап коюы, адалдыгы мен шыншылдыгы, кайырымдылыгы мен устамдылыгы, жiгерлiлiгi мен батылдыгы калыптасады. Булардын мазмунына мемлекет зандары мен когамда омiр суру ерекшелiктерiн курметтеу, когам зандылыктарын бузуга тозiмсiздiк, когамдык тартiптi сактау енедi.

Сонымен, азаматтык тарбие - баларды когамнын саяси омiрiнiн негiздерiмен таныстыру, озiнiн азаматтык мiндеттерiн орындауга дайындыгын калыптастырды. Азаматтык тарбие максаты: адам бойында Отанга деген суйiспеншiлiк сезiмiн, когамнын адамгершiлiк идиалдарын, бейбiтшiлiкке деген умтылысын, когам муддесi ушiн енбек ету кажеттiлiгiн тарбиелейдi. Азаматтык тарбие мiндеттерi:

1. Тулганын оз абыройын багалап, курметтеу сезiмiн, жеке тауелсiздiгiн жане тартiптiлiгiн калыптастыру.

2. Адамга озiн занды, саяси, алеуметтiк тургыдан арекетшiл екенiн сезiндiретiн тулганын азаматтылыгын калыптастыру;

3. Баска азаматтарга жане мемлекетке деген сыйластык жане сенiмдiлiк катынастарын калыптастыру.

Азаматтык тарбиенiн курамдас болiгiнiн бiрi – кукыктык тарбие. Кукыктык тарбие максаты окушылардын кукыктык мадениетiн калыптастыру. Кукыктык мадениетке: кукыктык нормаларды бiлу, оны пайдалана бiлу, кукыктык бiлiмiн котеру мен кукык бузушылыкпен куресу кажеттiлiгi жатады. Кукыктык тарбие мiндеттерi.

1. Кукыктык санасын калыптастыру.

2. Омiрге кажеттi карапайым зангерлiк сауаттылыкты менгерту.

3. Балаларды оз кукыктары мен мiндеттерi, кукыктык жауапкершiлiгi, кукыктык катынастармен таныстыру.

Окушылардын азаматтык, кукыктык тарбиесi адамгершiлiгiмен ажырамас байланыста болады.

Адамгершiлiк тарбиесi. Бул тарбиеленушiнiн когамдык мораль талаптарына сай санасына, сезiмiне, адет-кылыгына максат-багытына жуйелi турде ыкпал ету. Накты адамнын адамгершiлiгi деп, онын дуниетанымдык сезiмiне, уят сезiмiне суйенетiн, жеке тартiбiн рнттейтiн, iштей кабылдап, менгерген когамдык моральды атайды.

Адамгершiлiк тарбиесiнiн негiзгi мiндеттерi:

- iзгiлiк сана калыптастыру;

- адамгершiлiк сезiмдердi тарбиелеу жане дамыту;

- адамгершiлiк адет-кылыктын ептiлiктерi мен дагдыларын калыптастыру;

- Озiн-озi тарбиелеуге, озiн-озi жетiлдiруге талпынушылыкты калыптастыру.

Адамгершiлiк тарбиелiлiкке – жагымды адеттер мен мiнез-кулык нормаларынын турактылыгы, карым-катынас мадениетi, еркiнiн куштiлiгi, озiн-озi бакылауы, мiнез-кулкын тежей бiлуi жатады. Адамгершiлiк тарбиесi натижесiнде окушылардын бойында озiн-озi адамгершiлiкке тарбиелеуi мен озiн-озi адамгершiлiк тургыда жетiлдiруi калыптасса, онда тиiмдi деймiз.

Эстетикалык тарбие. Окушылардын эстетикалык козкарасын тарбиелеу – дамыган асемдiк сана мен талгамды, оны кабылдау жане багалау кабiлетiн калыптастырудын максатка багыттала уйымдастырылган процесi.

Адамнын эстетикалык тарбиелiлiгiнiн дамыган коркемдiк талгамынсыз коз алдына елестету мумкiн емес. Эстетикалык тарбиелiлiктiн манызды белгiсiнiн бiрi – бул адемiлiкке, сулулыкка, омiрдегi жане онердегi жетiлген кубылыстарга суйсiну болып табылады.

Эстетикалык тарбие мiндеттерi:

1. Эстетикалык сезiмдi жане эстетикалык кабылдауды тарбиелеу.

2. Эстетикалык угымды, байымдауды, бага берудi калыптастыру.

3. Эстетикалык танымды калыптастырып, дамыту.

4.Эстетикалык белсендiлiктi тарбиелеу.

5. Онер жане адебиет саласындагы балалардын кабiлетiн, ынтасын жане бейiмдiлiгiн дамыту.

Эстетикалык тарбиенiн негiзгi куралдары: адебиет жане онер. Сондай-ак, эстетикалык козкарастарды калыптастыруда табигаттын ролi зор. Окушылардын эстетикалык тарбиесi оку жане сыныптан тыс тарбие процесiнде iске асырылады.

Билет:10. Iс-арекеттi уйымдастыру мен мiнез-кулык тажiрибесiн калыптастырудынадiстерi. Адет, мiнез-кулыктын белгiлi бiр турi - окушылар тарбиесiнiн иатижесi. Жеке тулганын \тарбиелiлiгi онын тусiнiктерi мен сенiмдерiнен баска накгы iстерi мен арекеттерi аркылы корiнедi. Сондыктан iс-арекеттi уйымдастыру мен когамдык мiнез-кулык тажiрибесiн калыптастыру тарбиелiк процестiн озегi болып есептелiнедi.

А.С. Макаренко айткандай, тарбиешiнiн iс-арекетi дегенiмiз, ен алдымен, уйымдастырушылык iс-арекет. Адiстердiн осы тобы аркылы окушылар омiрiн мiнез-кулык, катынастар, карым-катынастар тажiрибесiн бiртiндеп жинала бастайтындай етiп уиымдастыруга болады. Бул iс-арекет аркылы адеттер калыптасып; жагымды мотивтер дамиды. Окушылардын тiршiлiк арекетiн уйымдастыру пайдалы iстер аркылы жузеге асады, ол iстер барысында окушылар баска адамдармен (мугалiмдермен, озiнiн курдастарымен) жан-жакты катынаска туседi. Баска адамдармен ужымдык катынас барысында пайда болатын жагдайлар белгiлi бiр арекетке, мiнез-кулыктын белгiлi бiр багытын тандауга акелiп, туракты адеттердi калыптастырады.

Бул топтынбасты адiстерiнiн бiрi — жаттыгу, жаттыгудын манi белгiлi бiр арекеттi автоматты турге айналганга дейiн кайта-кайта орындау, сонын натижесiнде окушынынын жеке тулгалык касиетiнiн озегi болатын дагдылар мен адеттер калыптасады. Адамнын адеттерi адам омiрiнде ерекше орын алады. КД. Ушинский айткандай, адамнын адеттердi калыптастыруга кабiлетi болмаса, оз дамуында iлгерi жылжи алмайды.

Тарбие процесiндегi жаттыгулар окудагы сиякты жаттанды болмауы керек, олар саналы турде орындалуы кджет. Сондыктан жаттыгу адiсiн тусiнiктеме мен сендiру адiстерiмен бiрге колдану кажет. Жаттыгудын нотижелi болуы онын максаттылыгы мен жуйелiлiгiне, тусiнiктi болуына, мотивациясы мен ынталандыруына, бакылау мен тузетуге, оны жургiзудiн орны мен уакытына байланысты. Жаттыгу кезiнде окушылардын жеке ерекшелiктерi ескерiлiп, жаттыгулардын жеке дара, топтык жане ужымдык формаларын уйлесiмдi колдану кажет.

Окушы омiрiндегi терiс жагдайларда туракты касиет танытып алса, жаттыгулар он натиже бердi деген соз. Туракты адеттердi калыптастыру ушiн жаттыгуларды ертерек, баланын дуниеге келген сотiнен бастау кажет.

Жаттыгуларды орындау барысында талап ету адiсi колданылады. Бул адiс окушынын белгiлi бiр iс-арекетiне дем берiп немесе тежеп, жекелiк касиеттердi калыптастырады. Талап турiне карай тура жане жанама болып болiнедi. Тура талап етуге буйрык ету, аныкгык. нактылык тан (балага тусiнiктi талаптар). Окушыларга койылган талаптар шешiмдi болуы кажет, онда мугалiмнiн окушынын iсi мен тартiбiне деген катынасы бiлiнедi. Жанама талаптар акыл-кенес, отiнiш, макулдау сиякты турлерi аркылы берiледi.

Жаттыгулар мен талаптар ойын формасында жиi колданылады (ролдiк, сюжеттiк ойындар). Жаттыгу мен талап етудi колданудын басты шарты онын шамасын бiлу, ягни белгiлi бiр уакыт аралькында баланын жас ерекшелiгiне карай екi не уш талал койылады.

Жаттыгу турлерiнiн бiрi - уйрету, дагдыландыру одiсi Бул интенсивтi орындалатын жаттыгулар. Белгiлi бiр одеттi тез жкне жогары денгейде калыптастыру ушiн уйретудi колданады. Бул адiстi кобiнесе баiабакшаларда, бастауыш сыныптарда балаларга мiнез-кулык ережелерiн уйрету ушiн каланады.

Жаттыгу одiсi тапсырма бсру одiсiнiн нетт курайдм Мсктептегi тапсырмалар артурлi боладм сыриат жолдасынын конiлiн сурау, кiшкентай балаларга ойыншыктар жасау т.б. Мсктепте оку сипатындагы талсырмалар кенiнен колданылады: кенесшiнш, мугалiм кемекшiсiнiн жумысын аткдру. Тапсырманын орындалуын тапсырма берген адам (мугалiм, сынып белсендiсi) бакылайды. Тапсырманын орындалу сапасы женiнде копшiiiк пiiеiрге суйенгсн дурыс.Жаттыгу мсн уйретудiн бiр турi — тарбиелiк жагдайлар адiсi Торбис жуйесi педагогикалык жагдайлардан турады, ал олар натнжелi болу ушiн мугалiм арнайы жагдайлар курастырады. Бул ретте жагдай шындыккд сай болуы кджет. Жагдайдын кез келген турiнде окушы шешiм кабылдай алуы керек. Мундай жагдайлар жорыктар, экскурсиялар мен ойындар кезiиде курастырылады.

Iс-ерекеттi, мiнеэ- кулыктьщ он тажiрибесiн уйымластыру эдiстерiнiн бул тобы тарбиенiн баскд да амал-тасiддерiмен, турлерi мен адiстерiне байланысты.

Ынталандыру одiстерi. Мадактау мен жазалау - басты ынталандыру одiстерi.

Мадактауды окушылардын жагымды арекетгерiн колдау ушiн колдакады. Охушынын баскалар елеп мадактаган жетiсгтiктерi канагаттану, куаныш сезiмiн оятып, онын iс-арекетiне дем бередi. Мадактаудын коп турi бар: макулдау, мактау, алгыс, курметке белеу, грамотамен, сыйлыктармен марапаттау. Мадактау адiсiн белгiлi бiр молшерде колдану керек. Орынсыз жане шамадан тыс мадактаудын тарбиеге тигiзер пайдасынан горi зияны коп. Мадактауды колдану талаптары:

-жетiстiктсрмен коса мiнез-кулыктын мотивтерiн де ескеру;

-мадактау окушыны баска окушыларга карсы коймау керек; белгiлi бiр жетiстiктерге жеткен окушылармен коса. берiлген тапсырмаларды орындауда енбеккорлык пен жауапкершiлiк таныткан окушыларды да мадактау;

-окушылардын жаке ерекшеiктерi мен олардын ужымдык мартебесiн ескеру, мадактау жиi болмауы кажет: ужымкым пiкiрiн ескеру; мадактау адiл болуы кажет.

Жарыстар ынталандыру одiстерiнiн кдтарына жатады. Бул одiс окушынын босекелестiккс, алда болуга деген табиги кджетгiлiгiн кднагаттандыруга багытталган. Окушылар оз сыныптастары арасында, озара жарысып когамдык мiнез-кулык тожiрибесiн игерiгi, адамгершiлiк касиеттердi дамытады. Жарыстарды уйымдастыру — окушылар психологиясын бiлудi талап ететiн курделi iс. Жарыстын максаттары мен мiндеттерiн алдын-ала аныктап, багдарламасын курастырып, онын нотижелерiн багалаудын шарттары мен корсеткiштерiн калыптастыру кажет. Жарыстын мазмуны айтарлыктай киын болып келедi. Мектеп тажiрибесiнде кобiнесе жарыстар оку iс-орекетiнiн нотижелерi бойынша жургiзiледi. Сондыкган окушылардын уй жумысын жуйелi орындауын, ьшта-ыкыласын, сабакгагы ескертулердiн аздыгын, даптерлердiн тазалыгын корсеткiш ретiнде алган орынды. Жарыстардын багдарламаларын, шарттары мен корсеткiштерiн жасауга, онын нотижелерiн багалауга окушыларды да катыстыру кажет. Жарыстагы тартыстын адал арi ашык болуын кадагалау кажет.

Тарбие адiстерiнiн ен конелерiнiн iшiндегi жазалау -кенiнен танымал арi оте киын адiс. Казiргi педагогика мен тожiрибеде окушыларды жазалаудын максаттылыгы туралы ортурлi карама-кайшы пiкiрлер бар: жазалаусыз тарбиеден бастап олардын курделi турлерiн колдануга дейiн. Казiргi мектептерде мугалiм мен окушылар арасындагы кдтынастын демократиялануы мен адамгершiлiкке негiзделуi кезiнде жазалауды коддану моселесi шиеленiсуде. Жазалау дегенiмiз педагогикалык ыкпал ету адiсi, ол жагымсыз арекеттердiн алдын алып, оларды тежеуi кажет, озiнiн, жолдастары мен баскд адамдар алдындагы кiнасiн тусiнуге шакыруы тиiс.

 

Мектеп тажiрибесiнде жазалаудын ескерту, уялту, жиналыскд салу, белгiлi бiр женiлдiктерiнен айыру сиякты турлерi крлданылады, ал тотенше жагдайларда сабакка катыстырмау немесе тiптi мектемтен шыгару (педагогiкалык жане окушылар кенесi бойынша) сиикты турлерi де колданылады. Жазалаудын киынтыгы окушынын кiнасына байланысты болу керек. Мугалiмнiн колданган жазасы дойектi болыгi, ешбiр ыза-кексii псмссе кудалаусыз пайдалануы кажет. Ужым атынан усынылган жазалаудын ыкпалы артык. болады. Жазалауда окушыныц жекс психологиялык ерскшелiктерiн ескеру кажет

Окушылар арасынлагы келiспеушiлiк жаглайлар жазалаулы колланулын негiзi бала алады. Мундай жагдайларда кiмлдкi дурыс. кiмдiкi бурыс екенiн аныктап алу кажет. В.А. Сухомлинский айткандай, оку-тарбие жуйесiн пелагогикатык жагынан сауатты курастырса, жазалауды колданудын кажеттiлiгi болмайды.

Тарбиенiн турлерi мен адiстерi оте коп, бiрак оларды тиiмдi колдана алу да кажет. Педагогикалык тасiлдердi тандау шартгары:

-казiргi тарбиенiн максаты мен мiндеттерiне сай болу; -окушылардын жас жане жеке дара ерекшелiктерiн ескеру, жекелiк багыттылык;

-окушыларлын тарбиелiлiк денгейi; -тарбиенiн жагдайлары мен шарттары; -окушылар ужымынын калыптасу денгейi; -тарбиелiк ыкпал етудiн турлерi мен адiстерiнiн озара байланысы мен жуйесi.

Тарбиенiн турлерi мен адiстерiн колданудын арнайы педагогикалык усыныстары жок Педагогикалык процестегi артурлi жагдайларды шешудiн тура ережелерi жок, ойткенi арбiр окушынын, арбiр ужымнын озiне гана тан ерекшелiгi бар. "Ешкандай педагогикалык амал-тасiлдi, тiптен жалпы кабылданган деп есептелiнетiн сендiру, тусiндiру, ангiме-сухбат, копшiлiк ыкпалын толыгымен пайдалы деп айтуга болмайды. Ен жаксы деген амал-тасiл кей жагдайларда мiндеттi турде ен нашар больш шыгады " (А.С. Макаренко)

.

Баскарудын жане озiн-озi дамытудын субъектiсi ретiнде казiргi педагогикалык ужым туралы угымдар орыс педагогтары Л. Н. Толстой, К. Д. Ушинский, Н. И. Пироговтардын окыту мен тарбиенiн озара байланыстылыгы, окушылар мен педагогтардын бiрлесе жумыс iстеуi, педагогтардын озiн-озi дамытуга умтылуы снякты идеяларынын ыкпалымен калыптасты-.

Тарбие максаты, балалар ужымын калыптастыру маселесi отандык педагогика гылымында педагогикалык ужымнын екi орныкты моделiн iздеумен бiрге карас-тырылды. Мугалiмдердiн тарбиелiк ыкпалын бiрiктiру 20-30 жылдары педагогика мен мектептiн манызды мiндеттерiнiн бiрi болды. Н. К. Крупская, С. Т. Шацкая, А. С. Макаренко жане т.б./ "Тарбиешiлер ужьмы- болуы

Педагогикалык ужымнын топтасуы жане дамуы идеясы В. А. Сухомлннскийдiн педагогикалык жуйссiндс практикалык корiнiс тапты. Ол орбiр педагогикалык ужымнынозiндiк ерекшелiгi болатындыгын атап корсеттi. Тажiрибс алмасу сол мсктснтiн жумысын кошiрiп алу смсс, кайта онын кызмстiнiн ндеялары мен концепция-ларын багалау балмак.

Сонгы жылдары псдагогнкалык ужымнын дамуы мен кызметiнiн iшкi мсханизмiн ашуга арналган Н. С. Дсжиннова, В. А. Ксраковский, Л. И. Новикова, Р. X. Жакуров жане т.67 енбектер жарияланды.

Педагогикалык ужым адамдардын алеуметтiк жанс касiптiк бiрлестiгi ретiнде ужымга тон барлык белгiлердi бiрiктiредь Ерекше адамдар тобы ретiнде мектеп педагогикалык ужымына жiинакылык, басшынын болуы, топтасу, салыстырмаiы турде туракты жане узак мерзiмде арекет ету еиякты когамдык жане касiптiк сипаттар тан.

Педагогикалык ужым сондай-ак, окушылар ужымы да, онын курамдас белiгi болып есептеледi.. Кез келген ужым сиякты мектептiн педагогикалык ужымынын ёзiндiк ерекшелiктерi болады.

Педагогикалык ужымнын ен басты ерекшелiгi онын касiптiк кызметiне байланысты, нактылай айтканда жас урпакты окыту мен тарбиелеуд. Педагогикалык ужым нын касiптiк кызметiнiн тиiмдiлiгi онын мушслерiнiн педагогикалык модениетiнiн денгейiмен, тулгаларынын катынас сипатымен, ужымдык жоне дербес жауапкершiлiктi сезiнуiмен, уйымтыддык, ынтъiмактастыкденгеи мен аныкталады. Озiнiн манi жагынан педагогiкалык, тарбиелiк болып табылатын оку орындарынын ужымь окушыларга улкендердiн ужымы, олардын озара катынасы . бiрлесе орекет етуi туралы алгашкы тусiнiкгер калыптастырады. Бул жагдай педаюгикалык ужымды озiн-озi уйымдастыруга, унемi оздiгiнен жетiлуге ыiггаландырады.

Мугалiмдер ужымнын педагогикалык кызметi окушылар ужымымен озара тыгыз орекетгестiкте орбидi. Сондыктан педагогикалык мiндеттi шешу окушылар ужымынын тарбиелiк мумкiндiгi кай денгейде, канша-лыкты iске асырылуына тiкелей тауелдi болып келедi. Баскару iлiмiнiн категориясы ретiнде педагогикалык ужым баскарушы, ал окушылар ужымы баскарылушы болады. Ал казiргi арекет пен катынастын субъектiсi ретiнде жеке тулгага баса назар аударылган жагдайда педагогикалык жане окушылар ужымы баскарудын да, озiн-озi дамыту-дын да субъектiсi болып отыр. Мугалiмдер ужымы озiнiн орасан зор интеллектуалдык, тарбиелiк куш-куаты бойынша балалар ужымына гана емес, оз ужымына катыстылыгына байланысты да тарбие субъектiсi ретiнде арекет жасайды.

Педагогикалык ужымнын басты ерекшелiгiнiн бiрi ретiвд^ мугалiмдiк касiп кызметiнiн коп кырлылыгын атау керек. Казiргi мугалiм пан мугалiмi, сынып жетекшiсi, уйiрме, студия жетекшiсi, когамдык жумыстар сиякты кызметтердi аткарады. Бундай копкырлылык барлык педагогикалык ужымга тан. Озiнiн касiптiк мiндеттерiн шешу барысында педагогикалык ужым мектеп шегiнен шыгып кетедi. Коршаган алеуметтiк ортаны педагогика-ландыру, ягни ата-аналар мен журтшылык окiлдерiнiн педагогикалык мадениетiн калыптастыру тутас алганда педагогикалык ужымнын ажырамас кызметiне айналады.

Педагогикалык ужымнын келесi ерекшелiгi онын кызметiнiн ужымдык сипаты мен нотиже ушiн ужымдык жауапкершiлiгi. Егер жекелеген мугалiмдердiн, осiресе орта жоне жогары сынып мугалiмдерiнiн iс- ерекетiн озге мугалiмдердiн iс-орекетiмен сейкестендiрмесе, окушы-лардын бiлiмiн багалау, мектеп жумысын уйымдастыруда бiрынгай талап болмаса онда ол табыска жеткiзбейдi. Мугалiмдердiн бiртутастыгы олардын кундылык багдар-лары мен сенiмдерiнен корiнедi, дегенмен бул жагдай педагогикалык технологиянын бiрсарындылыгын бiлдiрмейдi. Балага деген махаббат, оны окытуга деген ынта, окушы тулгасына деген курмет педагогикалык шыгармашылык, оптимизм, жалпы жоне касiптiк модениет мугалiмдердiн iс-ерекетiнiн бiртутастыгын материалдык негiзiн курайды.

Педагогикалык ужым омiрiнiн еркешелiктсрiнiн катарында белгiлi бiр педагогикалык енбектiн турiн аткарудан уакыт шегiнiн болмауын атауга болады.

Педагогикалык ужымнын келесi ерекшелiгi онын кызметiнiн ужымдык сипаты мен натиже ушiн ужымдык жауапкершiлiгi. Егер жекелеген мугалiмдердiн, осiресе орта жоне жогары сынып мугалiмдерiнiн iс- ерекетiн езге мугалiмдердiн iс-орекетiмен сейкестендiрмесе, окушы-лардын бiлiмiн багалау, мектеп жумысын уйымдастыруда бiрынгай талап болмаса онда ол табыска жеткiзбейдi. Мугалiмдердiн бiртутастыгы олардын кундылык багдар-лары мен сенiмдерiнен керiнедi, дегенмен бул жагдай педагогикалык технологиянын бiрсарындылыгын бiлдiрмейдi. Балага деген махаббат, оны окытуга деген ынта, окушы тулгасына деген курмет педагогикалык шыгармашылык, оптимизм, жалпы жане касiптiк мадениет мугалiмдердiн iс-арекетiнiн бiртутастыгын материалдык негiзiн курайды.

Педагогикалык ужымга тон озiндiк ерекшелiктердiн бiрi онын курамында ойелдердiн басым болуы десек, бул жагдай ужымдагы озара катыстык сипатына ыкпал жасайды. Айелдер ужымы еркектер басым болып кететiн уйымдарга караганда тез осерленгiш, конiл куйi жиi алмасады, барынша дау-жанжалга бейiм.

Бул проблема сонгы кезде акесiз отбасылар кобеюiне байланысты манызды бола тусуде. Дегенмен, педагогика-лык ужымдагы еркек пен айелдердiн барынша орныкты аракатынасын айкындау оте киын. Ол арбiр накты жагдайда озiнше шешiм табуы тиiс. Бiрак калай болганда да мектептегi еркектердiн жетiспеушiлiгiн аке, ата-аналарды, ондiрiстiк ужым мушелерiн сабактан тыс уакьгг-тагы тарбие жумыстарына тарту аркылы толыктыру кажет.

Ужым курылымы

Ужым психологиясы жонiндегi зерттеулер /А. И. Донцов, А. Н. Лутошкин, А. В. Петровский, А. Л. Свентицкий жане т.б./ ужымнын курылымы туралы тиянакты маглумат бередi. Сонын iшiнде ужымга алеуметтiк-психологиялык талдау жасаганда, онын уйым-дык курылымы ресми жане бейресми больш болiнетiндiгiн ангарамыз. Бул жагдайда курылым ретiнде ужым мушелерiнiн салыстырмалы турде бiршама туракты озара катынасын атауга болады.

 

Ужымнын ресми курылымы онын мушелерiнiн мiндеттерi мен кукыктары, енбек болiнiсiнiн ресми ретгелуiне байланысты. Ресми курылымнын шенберiнде орбiр адам касiптiк кызмеггi аткаруда белгiлi тортiп, ережелер негiзiнде енбек ужымынын озге муiиелерiмен врекеiтеседi. Бiр сыныпта жумыс iсгейтiн мугалiмдер бiлiм ставдарттарын, оку багдарламаларын, сабак кесте ' касiлтiк этика нормаларын басшылыкка алады. А^' мугалiм мектеп басшыларымен, арiптестерiмен iскешi'Р катынаста болады. Ал, мугалiм мен мектеп басшылары* нын аракатынасы кызметтiк нускаулар жане онiмдермен ретгеледi.

Педагогикалык ужымнын бсйресми курылымы ужым мушелерiнiн алдын ала белгiленген мiндсттерiнен тыс накты iс-орекет негiзiнде калыптасады. Ужымнын бсйресми курылымы онын мушелерi арасындагы калып-таскан катынастар жуйссiнен турады. Ондай катынастар жек кору мен унату, курметтеу, махаббат, сснiм немссс сенiмсiздiк, ынтымактасу, бiрлесе жумыс iстеудi калау немесе каламау сезiмдерi негiзiнде калыптасады. Бундай курылым ужымнын iшкi, кобiне жасырын, козге корiнбейтiн жагдайын танытады.

Балалар ужымы

Ужым – бул козделген максатка жетудегi уйымшылдык пен максаттылык, iс-арекетiмен сипатталатын адамдар тобы.

Тулга жан-жакты даму мумкiншiлiгiн ужымнан алатын болгандыктан ужымда тулганын бас бостандыгы болуы басты шарт болып табылады.

Ужым - бiр максатка багытталган мекемелерде жумыс iстейтiн адамдардын немесе бiлiм беру орындарында окитын студенттердiн, окушылардын жане т.б. тобы.

Балалар ужымын калыптастарудын кезендерi, кызметi жане зандары.

Ужымнын функциялары:

Уйымдастырушы – балалар ужымы озiнiн когамдык пайдалы iс-арекеттерiн баскарудын субъектiсiне айналады.

Тарбиелеушi – балалар ужымы белгiлi бiр идеялык- адамгершiлiк козкарастарды устанушы жане оларды таратушы болып табылады.

Ынталандырушы – балалар ужымы барлык когамдык пайдалы iстердiн адамгершiлiк стимулдарынын калыптасуына ыкпал етедi, ужым мушелерiнiн талiм-тартiбiн реттейдi, олардын озара байланыстырады.

Балалар ужымынын iс-аректiн уйымдастыру принциптерi мен зандары:

- Ужымнын даму (козгалыс) заны - «Еркiн адамзат ужымынын даму формасы – алга карай жылжу, ал олу формасы – токтау», - деп корсеткендей ужым унемi алга карай жылжу устiнде болуы керек. Белгiл бiр максаттарга жеткен ужым оз дамуында осы жерден токтап калса, ол баолашактан кол узгенi болып табылады.

- Параллельдi асер ету заны - педагог тулгага ужым аркылы асер етедi, себебi ужым озiнiн арбiр мушесi ушiн жауап бередi, ал арбiр муше ужым ушiн жауап бередi. Бул фактордын iске асунын бiр факторы – когамдык пiкiр, ол асер теу куралы немесе «бузу» куралы болуы мумкiн

- Перспективтi линиялар принципi - суть этого принципа по словам А.С.Макаренконын айтуы бойынша бул принциптiн манi - «жана перспективалар курастырылады, бурын колданылган принциптердi пайдаланылады, кунды принциптер ойлап табылады». Педагог ужымнын арбiр мушесiн жане ужымды белгiлi бiр максатарга тарта алуы тиiс, оны орындау ушiн енбектену, куш салу кажет, ол оз кезегiнде канагаттанушылык, рахаттану сезiмiн тудыруы кажет.

- Педагогикалык максатка сайкестiлiк принципi – ужымнын омiрi, iс-аректi, карым-катынасынын мазмунын тандау тарбиенiн максаты мен мiндетерiне негiзделуi тиiс.

- Тарбие процесiнiн бiртутастык принципi целостности – «Адам жеке болiктермен тарбиеленбейдi, ол бiртутастыкта калыптасады...».- деп жазады А.С.Макаренко. Сондыктан уйлесiмдi уйымдастырылган барлык куралдар жуйесi гана толык тулга калыптастырады.

- Жауапкершiлiктi байланыстылык принципi – ужымда дурыс карым-катынас стилi мен тонын уйымдастырумен байланысты принцип.

- Белсендi максатка багыттылык принципi– А.С.Макаренко даму перспективаларынын максатына жету ушiн «бiз максатка белсендi умтылуымыз керек. Тарбие жумысынын барысында шешiмдi жане белсендi куш кажет.» ,- деп корсетедi.

Ужымнын дамуы принциптер мен зандарды дурыс пайдалануга байланысты. Ужым озiнiн дамуында уш кезендi откiзедi. Ужымнын даму кезендерiн айкындаган А.С.Макаренко. Ол балалар ужымы дамуынын максатына, iс-арекетiнiн мазмунына, тартiбiне, балалардын ара-катынасы тауелдiлiгiне байланысты ажыратты.

Бiрiншi кезенде окушылар ужымы жеткiлiксiз уйымдастырылган топ. Сондыктан мугалiм сынып омiрiн уйымдастыру ушiн жумысты талап коюдан бастайды. Талап iс-арекетiнiн барысында орындалуга тиiстi накты мiндеттер. Талап кою балаларды мiнез-кулык нормасына уйрету, алеуметтiк тажiрибеге тарту. Бул кезенде балалар ужымы сирек кездесетiн кубылыс. Мундай жагдай бастауыш сыныптарда жане ар мектептен бiрiктiрiлген окушылардын жогаргы сыныптарында болуы мумкiн.

Бул кезенде ужым iс-арекетiнде белсендi, ынталы, окушыларга суйену керек. Ужым омiрiне мундай тасiл сынып белсендi жумыс iстейтiн окушылар тобын кебейтуге жане балалар мен мугалiмдердiн жумысты бiрлесiп iстеуiне асер етуi мумкiн.

Бул кезен аякталу ушiн мына маселелердi еске алган жон:

• ужымды ныгайтуга багытталган максаттарды аныктау;

• ужым iс-арекетiнiн дамуы;

• жеке адам арасындагы карым-катынас iскерлiк жане

гуманистiк катынастардын пайда болуы;

• барлык ужым мушелерi колдайтын белсендiлер тобынын

болiнуi.

Бул кезенде мугалiмнiн негiзгi кызметi - окушылардын ужымдык iс-арекетiн уйымдастыру, оларды ар турлi iс-арекеттерiне катыстыру, ужымды балага педагогикалык ыкпал жасайтын куралга айналдыру. А.С.Макаренко ужымды ныгайту ушiн тарбие жумысын барлык ужымды тарбиелеуден бастау кажет дейдi.

Екiншi кезенде ужым озiн-озi баскаруга, ягни сынып жетекшiсiнiн уйымдастырушылык кызметiнен туракты ужым органдарына кошедi. Сондыктан бул кезенде белсендi топпен жумыс iстеудiн манызы зор. Мысалы, жумысты бiрiгiп жоспарлау, ар турлi оку, когамдык енбек тапсырмаларын орындау, арбiр ужым мушелерiне комектесу, iс-арекеттерiн бакылау т.б.

Мугалiмнiн кызметi - коммуникативтi, ягни балалармен байланыс жасау, ужымнын омiрi ушiн окушылардын ынтасын куаттау, жалпы мiндеттердi орындауда барлык окушылардын куш-куатын ныгайту. Ужымнын бул даму кезенiндс тулгага талап кою ужым аркылы жузегс асырылады.

Ушiншi кезен - будан былай белсендi топтын жане ужым (сынып) iс-ерекетiнiн дамуымен сипатталады, онда когамдык омiрдегi деректердi, кубылыстарды багалауда ужымдык пiкiр пайдаданылады. Бул саты ужымнын орлеу кезенi. Ужым омiрiнде, окушылар арасында жалпы iстi бiрлесiп орындаудын аркасында ужымдык, гуманистiк катынастар дамиды, демек, ужымда тiлектестiк, бiр-бiрiне iлтипатты болу, жолдас-тарынын куанышына, муктаждыгына ун катуга дайын туру, мiнез-кулык нормасын сактау, нормага багыну сиякты болымды касиеттер пайда болады.

Ужымнын дамунын негiзiгi жагдайларына жатады: педагогикалык талаптар, ужымдагы когамдык пiкiр, перспективтi алга жылжушылыкты уйымдастыру, озiн-озi баскаруды уйымдасытыру, дастурлер.

Педагогикалык талаптар – ужымнын калыптасуынын манызды факторы:

- мектепте тартiп орнатуга ыкпал етедi;

- окушыларды баскару жане басшылык куралы болып табылады;

- тарбиеленушiлердiн iс- аректiне уйымдастырушылык сипат бередi.

Ужымдагы когамдык пiкiр – ужымдык омiр мен ар турлi кубылыстарга байланысты тарбиеленушiлердiн арасындагы жалпыланган багалаулар жиынтыгы. Когамдык пiкiрдi калыптастыру жолдары: практикалык iс -аректтi дурыстау, ангiмелесу формасында уйымдастырушылык- тусiндiрушiлiк жумыстар откiзу, жиналымтар, жиындар жане т.б.

Перспективтi алга жылжушылыкты уйымдастыру - окушылар ужымын ныгайту мен калыптастыруда аса манызды маселелердiн бiрi. Перспективалар аркашанда алга карай багытталуы тиiс. Олардын унемi даму устiнде болуы жана жетiстiктерге жетудiн кепiлi болады.

Озiн - озi баскаруды уйымдастыру. Оны калыптастыру томендегiдей алгоритмдi кадамдарга байланысты: накты iс -арекеттi болiктер мен болiмдерге болу, болiмдер мен болiктерге сайке микротаптар куру, арбiр iс-аретке жауаптын белгiлеу, жауаптыларды бiртутас озiн-озi баскаруга бiрiктiру, негiзгi жауапты тулганы, басшыны тандау.

Дастурлер- барлыгына ортак калыптаскан салттар. Дастурлер – ужымдык карым – катынастын сипатын аныктайтын эмоциональды, корнекi турде корiнiс табатын ужымдык омiрдiн формасы. Ол оз кезегiнде ужымдагы когамдык пiкiрдiн калыптасуына асер етедi.

 

Билет: 12. Бiлiм менгерудiн логика урдiсi мен танымдык кезендерi.

Бiлiм беру жуйесi когамнын алеуметтiк – экономикалык дамуында жетекшi роль аткарады, сондай – ак оны арi карай айкындай туседi. Ал бiлiмнiн калыптасып, дамуынын жалпы шарттары философиянын негiзгi маселесi – рухтын материяга, сананын болмыска катынасы тургысынан зерттелетiн iлiм таным теориясы деп аталады. Таным теориясынын баска гылыми теориялардан тубiрлi айырмашылыгы – ол бiлiмнiн калыптасуы мен негiзделуiнiн жалпы устанымдарын, объективтiк катынастарды калыптастырады.

Танымдык арекет – шакiрттiн бiлiмге деген оте белсендi акыл – ой арекетi. Ол танымдык кажеттiлiктен, максаттан, таным кисындарынан жане арекеттiн негiзiнде окушыларда танымдык белсендiлiктерiнен iзденiмпаздык калыптасады.

Тауелсiз Казакстан мемлекетiнiн казiргi кезенiндегi когамнын турлi сфераларынын курылуы мен тулганын белсендiлiгiнiн жогарылауы арасында байланыс айкындала тусуде. Осыган байланысты балалардын танымдык арекетiн белсендiлендiру, оны тиiмдi баскару жане дамыту, адiстемелiк, уйымдастырушылык жане моральдiк – психологиялык тургыдан камтамасыз ету курделi педагогикалык маселе гана емес, манызды алеуметтiк маселе болып табылады.

 

Танымдык белсендiлiк – жалпы танымдык белсендiлiк феноменiнiн манызды саласы, онын негiзi ретiнде адамнын ен манызды касиетi болып табылады: коршаган алемдi тек шындыктагы биологиялык жане алеуметтiк максатта гана тану емес, сонымен катар адамнын алемге деген ен мандi карым – катынасымен, ягни онын алуан турлiлiгiне енуге умтылуымен, санада мандi жактарын бейнелеуiмен, себеп – салдарлы байланыстар, зандылыктар, кайшылыктармен тусiндiрiледi.

Танымдык белсендiлiк адамга оте манызды жане курделi курылым ретiнде озiнiн психологиялык аныктамаларында коптеген тужырымдарга ие. Бiлiмдi белсендендiру маселесiне байланысты ар енбектерде таным белсендiлiгiне аныктама берiледi, онын курамды белгiлерi болшектенiп, мазмуны мен колемi аныкталынады. Таным белсендiлiгiнiн маселесi – педагогикалык зерттеудiн терен негiзi екенiн атап оту керек. Онын зерттелуiне манызды улес коскандар: М.Н.Скаткин, И.Ф.Харламов, М.А.Данилов, И.Л.Лернер, М.И.Махмутов жане т.б. Манызды алеуметтi кушiне байланысты бул казiргi диалектикада, бiлiм беру тажiрибесi мен тарбиеде негiзгi болып саналып отыр. Педагогикалык – психологиялык адебиеттерге белсендiлiкке томендегiдей аныктамалар берiледi:

- Адам зейiнiнiн белсендiлiгiнiн тагдаулы багыттылыгы (Н.Ф. Добрынин, Т. Рибо).

- Таным субъектiсiнiн акыл – ой кабiлеттерiнiн корiнуi (С.Л. Рубенштейн).

- Артурлi сезiмдердi белсендiргiш (Д. Фрейер).

- Адамнын iс – арекетi мен санасынын денгейiн жогарлататын эмоциональды – ерiктiн жане акыл – ой процессiнiн ерекше корытпасы (А.Г. Ковалев).

- Бiлiмдi каркынды менгеруге азiрлiк, ягни кабiлет пен умтылыс (Н.А. Половников).

- Субъектiнiн коршаган заттар мен кубылыстарга катысты кайта курылу арекетiнiн корiнуi (Л.П. Аристова).

- Тулганын кушейтiлген танымдык жумысымен сипатталатын ерiктiк жагдай (Р.А. Низамов).

- Окушынын омiрлiк кушiнiн асерлiгi (Г.И. Щукина).

- Таным максатына жетудегi кулыктык – ерiктiк арекеттi жиюга умтылумен жане бiлiм беру сипатына, мазмунына катысты тарбиеленушi тулгасынын айкындалуы, арекет сапасы (Т.И. Шамова).

Танымдык белсендiлiк коп турлi тулгалык катынастардын калыптасуымен тыгыз байланысты. танымдык арекеттiн белгiлi бiр гылым саласымен тандаулы катынасы, танымдык арекетi, оларга катысу жане катыскшылармен танымдык карым – катынасы манызды келедi. Сонымен бiрге, адамнын барлык жогаргы таным процесстерiн озiнiн даму денгейiнен белсендiруде танымдык белсендiлiк тулганын шындыкты кайта куру арекетi натижесiнде удайы iзденiске жетелейдi.

Балалардын жеке тулгасында танымдык белсендiлiгiнiн дамуы бес – алты жас аралыгында каркынды келедi. Бул асiресе баланын логикалык тапсырмаларды белсендi орындауы, жауап кiлтiн табуга ширак келуi, бiлуге деген умтылысы танымдык ойындар аркылы оку арекетiнiн мiндеттерiн шешуде айкын корiнедi

Дуниетаным дегенiмiз объективтi дуниеге жане ондагы адамнын алатын орнына, адамнын озiн коршаган шындыкка жане озiне катынасы туралы козкарастар жуйесi, сонымен катар осы козкарастарга тауелдi адамдардын омiрлiк позициясын, олардын сенiмдерi, мураттары, таным жане iс-арекет принциптерi, кундылык багдарлары.

Дуниетаным когамдык жане жеке адам санасынын негiзi болып табылады. Дуниетанымды калыптастыру – тек жеке тулганын гана емес, сонымен катар белгiлi бiр алеуметтiк топтын, когамдык таптын жетiлуiнiн елеулi корсеткiшi. Дуниетаным когамдык сананын жалпы жане жогаргы турi болып табылады. Онын филисофиялык, гылыми, саяси, адамгершiлiк жане эстетикалык козкарастары улкен рол аткарады.

Философиялык козкарастар мен сенiмдер букiл дуниетаным жуйесiнiн негiзiн курайды. Философия гылыми деректер мен тажiрибе жиынтыгын теориялык тургыда угындырады жане шындык бейнесiн объективтi жане тарихи тургыда айкындауга умтылады.

Гылыми бiлiм дуниетаным жуйесiне ене отырып, адамды коршаган алеуметтiк жане табиги орта шындыгына багыттау максатында кызмет етедi.

Адамгершiлiк кагидалар мен олшемдер адамдардын мiнез-кулкы мен озара карым-катынасын реттеуге жане эстетикалык козкарастармен бiрге коршаган ортага карым-катынасын аныктауга, iс-арекет турлерiне, максаттары мен натижелерiне кызмет етедi.

Ягни, бiлiм, тажiрибе жане конiл-куй адамнын когамдык турмыс-тiршiлiк ерекшелiктерiн бейнелейдi, тулганын дуниетанымдылыгы мен букiл омiрлiк iс-арекет багытын аныктайды. Дуниетанымнын психологиялык курылымы танымдык, эмоционалдык жане ерiктiк сиякты курамаларды камтиды.

Сонымен, дуниетаным дегенiмiз дуниеге деген накты тарихи манызы бар козкарастын, табигат пен когам дамуынын зандылыктарына, омiрдiн алеуметтiк-экономикалык курылысына, адамнын белсендi омiр козкарасын аныктайтын когамдык-саяси катынастар жуйесiнiн гылыми негiзделген сенiмдердiн бiрлiгi, ягни алемге деген гылыми, философиялык, алеуметтiк-саяси, адамгершiлiктiк, эстетикалык козкарастардын бiртутас жуйесi.

Педагогикалык гылыми енбектерде дуниетанымнын торт курамдас болiгi корсетiлiп жур. Олар: гылыми бiлiм жуйесi, козкарас, сенiм, адам мураты.

Бiлiм – объективтiк дуниенi бейнелейтiн адам баласынын мол тажiрибесi. Бiлiм аркылы табигаттын жане когам кубылыстарынын объективтiк жактарын зерттейдi, тусiнедi, угады. Ол гылыми бiлiм калыптасудын жане дуниетаным дамуынын улкен тiрегi. Осынын натижесiнде бiлiм ар адамнын козкарасына, сенiмiне айналады.

Козкарас – жеке адамнын табиги жане алеуметтiк кубылыстарды байымдауы, ой тужырымы, ягни адамнын кол жеткiзген идеялары, бiлiмдерi, теориялык тужырымдар мен болжамдары. Олар табигат пен когам кубылыстарын тусiндiрiп, адамнын мiнез-кулык, iс-арекет пен катынастардын багыт-багдары кызметiн аткарады. Мысалы, адамзаттын пайда болу тарихын тусiндiруде ар турлi козкарастар бар. Материалистер мундай проблеманы гылыми дуниетаным тургысынан далелдесе, дiн iлiмi окiлдерi танiрдiн калауымен деп тужырымдайды.

Сенiм – терен, тиянакты ойланып айтылатын идеялардын жиынтыгы. Сенiм козкарастардын мейiлiнше жогаргы куйi. Сенiм жеке адамнын омiрлiк позициясынын берiктiгiн аныктайды, ол реттеушiлiк кызмет аткара отырып, жеке тулганын тутас рухани, кундылык багытарын, максат-мудделерiн, тiлек-кажеттiлiгiн, сезiм мен кылыктарын аныктайды. Ар турлi идея адам сенiмiнiн негiзi, шындыкты терен тануы болып табылады.

Адам мураты – жете тусiнудiн жогары кемелi, адам баласынын жогары мурат-максаттары, омiрге умтылушылыгы, талаптанушылыгы. Мурат айналадагы омiрдi жетiлдiруде жане когамнын алеуметтiк-экономикалык удеуiн дамытуда адамнын сезiмiн оятады.

Дуниетанымнын калыптасуы узак жане курделi процесс, онын натижесiнде жеке козкарастар жане сенiм жуйесi дамиды, калыптасады, олар жеке адамнын арекет жасауына басшылык болады. Дуниетаным калыптасу процесiне ар турлi факторлар, мысалы, алеуметтiк жане микроорта, тарбие, жаппай акпарат куралдары т.б. асер етедi.

Жеке адамнын омiрге, табигатка козкарасынын калыптасу процесi дуниетаным курамдас болiктерiн игеруден, ягни бiлiмнiн, гылымнын негiздерiн, мiнез-кулыктын негiзгi нормаларын бiлу, оларды сактай бiлуден басталады.

Ар жас кезенiнде дуниетанымды калыптастыру ерекшелiктерi.

Мектепте окушылардын гылыми дуниетанымы калыптасады. Окушылардын дуниетанымы гылыми-философиялык бiлiмдердi, заманына сай гылыми жетiстiктердi, болмысты танудын жуйелi адiстерiн игеру натижесiнде калыптасады.

Гылыми дуниетаным дуниенiн гылыми бейнесiне, гылыми талдаулар негiзiнде жасалган корытындылар мен негiздеулерге жане табиги жане когамдык кубылыстардын дамуын сипаттайтын, себеп-салдарын теориялык угынуларына суйенедi. Гылыми дуниетаным негiздерiне дуниенi тусiну, дуние туралы белгiлi гылымдардын жиынтыгы, сырткы коршаган акикат дуниеге багдары, когамдык катынастар жуйесiндегi оз омiрiнiн маныздылыгын тусiнуi, оз омiрiн саналы куруга деген терен алеуметтiк кажеттiлiгi жатады. Дуниетанымдык бiлiмдi окушылар дене, акыл-ой кушiнiн дамуына, бiлiм денгейiне сайкес бiрте-бiрте игередi.

Окыту мен тарбиенiн ар бiр кезенiнде дуниетанымдык бiлiмнiн мазмуны, терендiгi жане оларды окушыларга тусiндiру мемлекеттiк оку жане тарбие багдарламаларында карастырылган. Оларда окушылардын жас ерекшелiктерi жане курделi дуниетанымдык угымды игеру кабiлеттерi еске алынган.

Бастауыш сынып окушылары дуние, табигаттын кубылыстары, бiздiн елiмiздегi, шетелдегi когамдык жане саяси омiр туралы, адамнын табигатпен озара арекеттесуi, когам омiрiндегi онын iс-арекетi туралы гылыми бiлiмнiн бастапкы негiздерiн игередi. Окыту жане тарбие барысында Отан, халык туралы, адамдардын дуние жузi халыктарынын бейбiтшiлiк жане бакыты ушiн куресi туралы окушылардын тусiнiгi калыптасады.

5-8-сынып окушыларынын гылыми дуниетанымы жаратылыстану, математика, физика жане гуманитарлык пандердi оку барысында дамиды, сонымен бiрге олардын козкарасы когамдык пайдалы жане онiмдi енбек туралы калыптасады, кукыктык санасы, азаматтык жауапкершiлiгi тарбиеленедi. Дуниетанымнын калыптасуы окытудын омiрмен тыгыз байланысы, окушыларды iс-арекетiне тарту негiзiнде журедi.

Окушылардын омiрлiк жагдайлары, алеуметтiк турмысы, адамгершiлiк калпы олардын практикалык iс-арекетiне улкен ыкпал жасайды. Ойткенi осы ортада ар окушы омiр сурiп, тiршiлiк етедi. Булардын барi окушылардын енбегiн, когамдык пайдалы iс-арекеттерiн дурыс уйымдастыруды талап етедi. Осындай тиiмдi iстердiн барысында олардын омiрлiк тажiрибесi артады, iскерлiгi жане дагдысы дамиды.

Жогары сынып окушыларынын табигат жане когам туралы гылыми бiлiм шенберi кенейедi, терендейдi, диалектикалык ойлай бiлуi, табигат пен когам дамуынын зандылыктарын далелдеп, тусiндiре бiлуi калыптасады. Олар жинакталган адамгершiлiктiк идеяга тоселу ушiн оздерiнше жете тусiнуге, шындыкты iздеуге, оздерiне жане баска адамдарга жогары талап коюга, барлык iсте адiлеттi, адал болуга тырысады.

Дуниетанымды калыптастыруда турлi проблемаларды (саяси, адеби, гылыми т.б.) байымдау, талдау жане оларга корытынды жасауга саяси-идеялык, гылыми-техникалык багыттылыкты басшылыкка алуды окушыларга уйрету кажет.

Жеке адамнын дамуында жане мiнез-кулкында дуниетанымнын ролi зор. Сондыктан гылыми дуниетанымнын калыптасуы тутас педагогикалык процестiн барлык салаларына енуi керек. Окыту жане тарбие жумыстарынын ар турлi куралдарын, адiстерi мен тасiлдерiн жинакы пайдаланудын натижесiнде окушылардын гылыми козкарастары, сенiмi жане мураты калыптасуы табысты болады.

Окушылардын дуниетанымдарын калыптастырудын жолдары мен куралдары.

Дуниетанымды калыптастыру откiншi процесс емес. Ол адам омiрiн тугел камтиды. Окушынын жалпы дамуында бул урдiс туракты жане уздiксiз озгерiстерге ушырайды. Окушылардын гылыми дуниетанымын калыптастыру оларды осы замангы гылыми бiлiммен каруландыруга суйенедi, ягни окушылардын гылыми дуниетанымы тутас педагогикалык процесте калыптасады. Буган мектепте окитын барлык пандердiн катынасы бар.

Гылыми бiлiмдердi менгеру жане оларды тажiрибеде пайдалану, бурынгы кездегi мадени муралармен, казiргi гылым негiздерiмен окушыларды каруландыру дуниетанымдык бiлiмдердi терен сенiмге айналдыру куралы болып, ол окушылардын iс-арекет жане мiнез-кулык принципiне айналады, когамдык багыттарын аныктайды, iс-арекетке дайындыгын жане омiрлiк устанымын калыптастырады.

Мектепте окытылатын жаратылыстану, математика гылымдары табигаттын кубылыстары мен процестерi жане зандылыктары туралы угым жуйесiн калыптастырады. Химия, физика зандарын бiлу жане сол пандер бойынша тажiрибе жасау окушылардын дуниенiн пайда болуы мен дамуы туралы тусiнiгiн, дуниетанымдылык козкарасын жане сенiмiн ныгайтады. Окушылардын дуниетанымын калыптастыруда гуманитарлык гылымдардын алатын орны ерекше. Тарих, адебиет сабактарында когамнын дамуы туралы шакiрттердiн диалектикалык-материалистiк козкарастары калыптасады. Олар адам омiрiнiн манiне, мурат, мiнез-кулыктын багыттылыгын, iс-арекет максатын аныктауды тусiнедi.

Тарих панi - когам дамуынын зандылыктарын тусiнуге мумкiндiк берсе, адебиет

- адамдар арасындагы карым-катынаска, жана омiрге, енбекке жастардын дурыс козкарасын тарбиелейдi.

Сонымен, мектептегi окыту - окушылардын дуниетанымын калыптастырудын манызды куралдарынын бiрi.

Окыту урдiсiнде дуниетанымды калыптастыруда бiркатар психологиялык, педагогикалык шарттар жузеге асырылуы керек:

- мугалiмнiн гылыми дуниетаным негiздерiн калыптастыру iс-арекетi кезендерiнiн накты жоспарлануы;

- табигат пен когамдык омiрдiн танылуга тиiстi кубылыстарына окушылардын жеке катынасын калыптастыру. Дуниетаным идеяларын менгерудегi окушылардын белсендi жане орынды катынасы, онын акикат екендiгiне сенiмiн калыптастырады;

- алган бiлiмдi менгеру, колдану жане уздiксiз бекiтудiн бiрлiгi. Бiлiм тек саналы ойлау жумысынын натижесiнде алынып, тажiрибеде тексерiлiп, iс-арекеттiн жетекшi идеясына айналса гана дуниетаным сипатын алады;

- адамгершiлiктi козкарастарды калыптастыру, терендету мен бекiту. Бул окушыны коршаган орта, когамдык-саяси белсендiлiкке, оз бетiндiк iс-арекетке жане жауапкершiлiкке итермелейтiндей жагдайга коюды талап етедi;

- мугалiм гылыми дуниетаным иесi жане оны жузеге асырушы. Жалпы окушынын дуниетанудагы жардемшiсi – мугалiм. Ол рухани жан дуниесi бай, идеялык, психологиялык жане адiстемелiк даярлыгы бар, ой-орiсi кен жане берiк козкарасты адам болуы керек.

Ар турлi сыныптан жане мектептен тыс тарбие жумыстары окушылардын гылыми дуниетанымын калыптастырудын, дамытудын кажеттi куралы. Мундай тарбие жумыстары аркылы мектеп окушыларынын когамдык омiрге ынтасы тарбиеленедi, саяси жане мадени ой-орiсi кенейедi, олардын енбекке, мамандык тандауга козкарастары калыптасады.

Мектеп, отбасы жане ондiрiсте окушылардын когамдык пайдалы енбегiнiн, олардын когамдагы оз ролiн тусiнуi, озiнiн алатын орнын бiлуiнiн манызы зор. Енбек процесiнде окушылар ар турлi ужымдармен, жеке адамдармен карым-катынас жасау аркылы бiлiм жане практикалык дагдыны игередi, когамдык катынастар тажiрибесiн иемденедi. Осынын натижесiнде окушылардын адамгершiлiк козкарасы, сенiмi мен сезiмi дамиды.

Сонымен, оку мен енбек, когамдык iс-арекет окушыларды алеуметтiк, жан-жакты акпаратпен, саяси карым-катынас тажiрибесiмен каруландырады. Ол окушынын iшкi жан-дуниесiне, жеке тулганын белсендi жасампаздык кажеттiлiгiн дамытады.

 

Билет:14. Сабактын турлерi мен курылымдары.

Сабактын турлерi (типологиясы) коп. Бiрак негiзгi – сыныптык немесе кабинеттiк сабак. Бул Я.А. Каменскийдiн заманынан келе жаткан окудын турi. Сабактын баска турлерi осы сыныптык сабактын тонiрегiнде топтасады. М-ы, сыныптык – кабинеттiк сабак, сабактын коп турдегi жуйелерi осы сыныптык сабактын жанаша турлерi.

Сабактын курылымы, турi, устаз бен шакiрттiн кызметтерiн уйымдастырунакты оку-тарбие максатына, соны жургiзушiлерге(устаз бен шакiрт) байланысты.

Сабактын турлерiн (типологиясын) негiзiнде дидактикалык тургыдан карап топтап жiктейдi(классификация). М-ы, Б.П. Есипов, Н.И. Болдырев, Г.И. Щукина, В.А. Онищук, т.б. жасаган сабак турлерi мектепте жиi колдануда. Оларга :

окушылардын жана бiлiмдi игеру сабактары;iскерлiк пен дагдыны калыптастыру ж/е жетiлдiру сабактары;кайталау, бекiту, ягни бiлiмдi, iскерлiктi ж/е дагды кешендi колдану сабактары;бiлiмдi, iскерлiк ж/е дагдыны бакылау-тексеру сабактары; аралас сабактар жатады. Осылардын iшiнде ен кен тараганы – аралас сабактар. Онын курылымы: уйымдастыру кезенi, нускау беру; уйге берген тапсырманы сурау; устаз бен шакiрттiн жана сабакты игеруi; жана сабакты бекiту,балалардын тусiнгенiн тексерiп шыгу, диагностика кою; уй тапсырмасын орындау туралы нускау беру жатады.

Бiлiмдi, iскерлiктi ж/е дагдыны бакылау тексерудiн ен жогары денгейi – емтихан. Ол тек уйымдастыру кезенiндебакылау жумысын жургiзумен шектеледi. Сабактын баска да турлерi бар ж/е заман агымына байланысты болуы да мумкiн. Ол негiзiнен устазга, отiлетiн такырыптарга, пандерге,окушылар курамына, сабактын дидктикалык максатына, устаздын шеберлiгiне байланысты. Сабак окытудын негiзгi турi болгандыктан, онын коптеген кайшылыктардан туруы мумкiн. Олар: а)сабак негiзiнен жалпы копшiлiк окушыларга, онын iшiнде орташа окитын окушыларга арналган. Бiрак окушылардын арасында жаксы да, нашар да окитындары бар. Олардын бул жагы ескерiлмейдi; б) сабак устаз бен шакiрттiн карым – катынысынан турады деймiз. Ал шындыгында бул к.-катыныс барлык жагдайда кездесе бермейдi; в) устаз сабак беру барысындаескi сарынга тусiп кете бередi; г) устаз сабак материалын толык берiп, шакiрт соны сол калпында кайтарса деп ойлайды. Шакiрт устаздын ойынан шыга бермейдi; д) устаз жекелеп окытуды колдап, ужымда окытады. Устаз осы кайшылыктарды шешкенi жон.

Сабак окытудын жуйелi турi. Онын жетекшi н/е косалкы, комекшi турлерi болуы мумкiн. Бiрак булар озара тыгыз байланыста болады. Кыскасы сабактар жуйесi негiзгi, косалкы, комекшi болып болiнедi. Сабактын курделi негiзгi турiне дастурлi сабактардан баска (жогары сыныптарда) окушыларга арналган дарiс жатады. Сабак – дарастiн жоспары, адебиеттер тiзiмi берiлiп устаз дарiстiн мазмунын шакiрттерге берiп, корытындылап бекiтедi. Негiзгi сабактын тагы бiр турiне семинар сабагы жатады. Бул жогары сыныптарда тарих, адебиет, жалпы биология, т.б. пандер б/ша откiзiледi. Семинарга катарынан екi сагат берiледi, онда 2-3 маселе карастырылады. Окушылар сабакка дайындалу барысында арбiр маселе б/ша материал жинайды, бакылау жасайды, муражайга, кормеге, мурагатка, кiтапханага барадыкужаттармен, адебиеттермен танысады. Семинар сабактар окушыларды оз бетiнше жумыс iстеуге уйретедi, сойлеуге, ойын айтуга мумкiндiк бередi. Сабактын тагы бiр негiзгi турi – емтихан. Емтиханнын максаты- пан б/ша баланын жуйелi бiлiмiн, iскерлiгiн, дагдысын, алган бiлiмiн калай колдана алуын тексеру. Емтихан устаз ушiн де, шакiрт ушiн де сын. Шакiрт емтиханга дайындалу барысында коп нарсенi уйренедi, озiнше жаналык ашады, жауапкершiлiгi кушейедi. Емтихан б/ша н/е тест, жасбаша турiнде панге байланысты отедi. Сабактын тагы бiр негiзгi турiне бригадалык-зертханалык жумыс жатады. Бул- ескiден колданылып келе жаткан сабактын негiзгi турiнiн бiрi. Мунын озiнiн ерекше курылымдары бар. Ол ар турлi болуы мумкiн: а) устаз тапсырманы шакiртпен талкылап кандай шешеiм шыгаруды ойластырады; б) жекелеп н/е косарланып тапсырманы орындау; в) устаздан кенес алу; г) бригадирдiн есебiн тындау; д) бакылау-кенесу, натижесiн багалау. Бригадалык – зертханалык жумыстын максаты окушылардын косарланып бiрiгiп жумыс iстеуiне негiзделген. Сабакты баскаша окытуды уйымдастырудын турiне саяхат (косалкы сабак) жатады. Саяхат пандер б/ша жоспарланып, мектептiн жалпы iс жоспарына кiредi. Саяхатты уйымдаситыру ушiн турлi объектiлер пайдаланылады. Соган б/ты саяхаттар: а) ондiрiстiк (физика, химия, математика, енбек пандерiне); б) гылыми-жаратылыстану (ботаника, зоология, анатомия жане физиология, география); в) адеби-тарихи(адебиет, тарих); г) олкетану(табигат, география, тарих, адебиет)болып болiнедi.

Оку саяхаты окытудын дидактикалык ж/е политехникалык принциптерiн iске асырады, олардын ой-орiсiн кенейтедi, осiмдiктер дуниесiн, тiрi агзаларды зерттеуге мумкiндiк тугызады, танымдык ынтасын дамытады. Оку саяхаттарынын турлерi:а) кiрiспе саяхат - жана такырыпты оту; б) кезектегi саяхат – улкен такырыппен жумыс iстеу; в) корытынды саяхат - сыныпта откен мат-ды бекiту. Саяхатты откiзудiн жоспары, адiстемесi курылымы болады: а) саяхаттын максаты ж/ объектiсi; б) окушылармен алдын-ала объектiге б/ты турлi жумыстар жургiзiледi: ангiме, тажiрибе т.б.; саяхат барысында iстелетiн жумыстар: бакылау, олшеу, сурет салу,жазып алу, есептеу; г) ок-ды бiр/ше топка болiп, накты тапсырма/р беру. Сабактын косалкы турiне окуш - дын оку конференциясы жатады. Бул жогары сыныптарында откiзiледi. Конф – ция окуш – дын шыгармашылыгын кажет ететiн сабактын турi. Окушылар конф – га дайындалу бар/да iзденедi, оз бетiнше окиды, талпынады, сурактарга жайап iздейдi, берiлген уакытта оз ойын айтады. Сабактын негiзгi, косалкы ж/е комекшi турлерiнде мына жагдайлармiндеттi турде орындалуы тиiс: сабактын кандай турi болмасын ок – н интеллектуалдык дамуына мумкiндiк беру, акыл-ойын, сойлеу кабiлетiн дамыту, адамнын барлык сезiм мушелерiн (коз, кулак ,иiс),iске асыру; сабакты баланын эмоциясына асер ететiндей етiп жургiзу,жан дуниесiн тебiренту;сабактын курылымдарын керегiнше озгертiп отыру, катып калган кагидадан аулак болу; окытуды даралап,жуптап,топтап, ужымдыктурде откiзудебайланысты сактау, озара алмасу; мiндеттi уй тапсырмасыменкатар баланын оз еркiмен аткаратын тапсырманы косып беру; окушыларды комп-ге т.б. техникага уйрету.

Сабак - окытуды уйымдастырудын негiзiгi формасы

Оку жумысын уйымдастырудын сынып – сабак жуйесiнiн ен негiзгi компонентi (курамдас болiгi) – сабак болып табылады.

Белгiлi педагог И.П.Подласыйдын аныктауынша, «Сабак – мазмуны, уакыты, уйымдастырылуына карай аякталган окыту урдiсiнiн болiгi».

Ал И.Ф.Харламов «Сабак- ол ужымдык окыту формасы, оган окушылардын туракты курамы, шектелген оку уакыты (45 минут), алдын-ала курылган сабак кестесi, оку жумысын бiр гана материал тонiрегiнде уйымдастыру тан деп аныктайды.

Сабак бугiнгi кунi ен негiзгi окытуды уйымдасыру формасы болып табылады. Сабак бiлiм берушiлiк, тарбиелеушiлiк, дамытушылык функция аткарады. Бул функциялар арбiр сабакты жуйелi турде жузеге асып отыру тиiс. Сабакты тиiмдi, мандi откiзу ушiн оган дидактикалык, тарбиелеушiлiк, дамытушылык талаптар койылады.

Сабакка койылатын дидактикалык талаптар:

- Максаты айкын, мазмуны, жоспары, курылымы болуы тиiс;

- Окыту принциптерi мен талаптарына сайкес болуы тиiс;

- Гылыми мазмуны окушылардын жас жане дербес ерекешелiктерiне сайкес болуы тиiс;

- Оку жоспары, багдарламасына сайкес болуы тиiс,

- Окушылардын кызыгушылыгы мен ынтасын арттыру ушiн ар турлi адiстердi колдану тиiс;

- Окушылардын оздiгiнен бiлiм алуын уйымдастыру керек;

- Окытудын бiлiм беру, тарбиелеу, дамыту кызметi бiртутастыкта iске асуы тиiс;

- Сабак кезендерi бiрiздiлiкте, бiр-бiрiмен байланыста болуы кажет;

- Ужымдык iс-арекет пен окушылардын оздiк жумысын озара байланыста, сайкестiкте жургiзу;

- Сабакка дайындалу жане оны откiзу мугалiмнiн сыныптагы, мектептегi нактылы жагдайды ескеруi тиiс жане т.б.

Сабакка койылатын тарбиелiк талаптар:

- Оку материалынын тарбиелiк мумкiндiгiн айкындау;

- Тек оку жумысынын мазмуны мен максатынан шыгатын тарбиелiк мiндеттердi кою;

- Окушыларды жалпы адамзаттык кундылыктар негiзiнде тарбиелеу;

- Окушылармен жагымды карым-катынас орнату.

Сабакка койылатын дамытушылык талаптар:

- Окушылардын оку-танымдык iс-арекетке деген жагымды мотивтерiн калыптастыру;

- Окушылардын даму денгейi мен психологиялык ерекшелiктерiн ескеру;

- Интеллектуалдык, эмоционалдык, алеуметтiк дамуларындагы озгерiстердi болжап, соган сай арекет ету.

Бугiнгi тажiрибеде сабактын турлерi оте коп жинакталган Сондыктан оларды классификациялау, ягни жуйелеу кажет.

Сабак классификациясы - сабактарды курлысы жонiнен топтастыру, турге болу.

Сабакты жiктеу - арбiр паннiн еркшелiктерiне, окушылардын жас жане таным ерекшелiктерiне байланысты жузеге асырылады.

Бугiнгi педагогикалык зерттеулерде сабакты классификациялаудын ортак пiкiрi алi де толык калыптаспаган.

Сабактын жiктелуi зерттеушiлердiн пiкiрiнше томендегiдей:

И.Н. Казанцев С. В. Иванов Б.П.Есипов,

Данилов

Оку материалынын мазмуны мен дидактикалык максаттары, откiзу

адiстерiне байланысты болдi. Окыту процесiнiн ерекшелiктерiне карай болдi Негiзгi

дидактикалык максаттарга

байланысты

болдi

 

И.Н.Казанцев бойынша сабактын жiктелуi:

1. Кiрiспе сабак

2. Жана бiлiмдi менгеру сабагы

3. Пысыктау сабагы

4. Жаттыгу сабагы

5. Тажiрибе сабагы

6. Алгашкы сабак

7. Кайталау-корыту сабагы

8. Текесру сабагы

9. Бiлiм сапасын багалау сабагы

10. Корытынды сабак

С.В.Иванов бойынша сабактын жiктелуi:

1. Оку материалымен алгашкы танысу сабагы

2. Кiрiспе сабак

3. Жана бiлiмдi менгеру сабагы

4. Менгерiлеген сабакты тажiрибеде колдану сабагы

5. Дагдылану сабагы

6. Кайталау, пысыктау жане корыту сабагы

7. Бакылау сабагы

Б.П.Есипов бойынша сабактын жiктелуi:

1. Аралас сабак

2. Жана оку материалымен танысу сабагы

3. Пысыктау сабагы

4. Кайталау жане корыту сабагы

5. Окушылардын бiлiм, дагдысын жаттыктыру сабагы

6. Бiлiмдi сынау сабагы

Зерттеушiлердiн пiкiрлерiн топтастыра келе, казiргi мектеп тажiрибесiнде сабактын томендегiдей турлерiне карай жуйелеу жиi кезедеседi:

1. Кiрiспе сабак;

2. Жана бiлiмдi менгеру сабагы

3. Бiлiм, бiлiк, дагдыны бекiту сабагы;

4. Жаттыгу жане тажiрибе сабактары;

5. Зертханалык сабактар;

6. Кайталау сабактары;

7. Окушылардын бiлiмдерiн, бiлiктерi мен дагдыларын тексеру сабактары;

8. Аралас сабак;

9. Оздiгiнен бiлiм алу сабактары.

Сабактарды жуйелеуден коретiнiмiз ол белгiлi бiр сабактын максатына карай iске асатынын байкатады. Сабак курделi курылымы бар окыт формасы. Сондыктан онын курылымын аныктаган дурыс.

Сабак курылымы - сабактын барысында онын курамдас болiктерiнiн, кезендерiнiн бiр-бiрiмен уштасып, белгiлi тартiппен жузеге асырылуы.

Сабак курылымы томендегiдей болiктерден турады:

Ø Сабактын уйымдастыру болiмi

Ø Уй тапсырмасын сурау

Ø Жана бiлiмдi менгертуге дайындык

Ø Жана бiлiмдi менгерту

Ø Жана бiлiмдi пысыктау, бекiту

Ø Корытындылау

Ø Багалау

Ø Уйге тапсырма беру, оны тусiндiру

Бул сабак курылымы сабактын максатына карай ауысып, кейбiр болiктерi алынып тасалуы мумкiн. Барлык болiктерi толык акамтылса, ол аралас сабак дегендi бiлдiредi.

Аралас сабак - мугалiмнiн окушыларга жана бiлiм берiп, оны практикада колдануды уйретiп, сонымен бiрге бiлiм сапаларын тексерудi бiрге аткаратын сабак турi.

Аралас сабактын курылымы:

1. Уйымдастыру

2. Уй тапсырмасын сурау

3. Жана сабакты менгеруге дайындык

4. Жана бiлiмдi менгеру

5. Жана бiлiмдi бекiту

6. Корытындылау

7. Багалау

8. Уйге тапсырма беру

Казiргi мектеп тажiрибесiнде сабактын екi турi калыптаскан. Сабак турлерi

Дастурлi сабак Дастурлi емес сабак

Туракты курамы бар, Туракты курамы жок, мугалiм

белгiлi бiр жуйемен шыгармашылыгына негiзделген

откiзiлетiн сабак турi сабак турi.

(Мысалы: аралас сабак).

Сабактын дастурлi емес турлерi:

Ø Викторина-сабак

Ø Iзденiс сабагы

Ø Экскурсия-сабак

Ø Пресс-конференция сабак

Ø Iскерлiк, ролдiк ойындар

Ø Ертегi-сабак

Ø Ойын-сабак

Ø Конференция-сабак

Ø Сот-сабак

Ø Лекция-сабак

Ø Бiлiмдi оздiк iздену сабагы

Ø Шыгармашылык сабагы

Ø Жарыс-сабак

Ø Пiкiрталас-сабак

Ø Спектакль-сабак т.б

Билет:15. Тарбие жуйесi туралы тусiнiк

Адамзат тарихында алемдiк оркениеттiн арбiр кезенiнде ар турлi бiлiм беру жуйелерi белгiлi болды. Олардын аркайсысында озiне тан ерекшелiк, сипат,тары болып, олар сол кездiн алеуметтiк, экономикалкы, саяси талаптарын бейнеледi. Мысалы тарихта томендегiдей жуйелер болды: спартандык тарбие жуйесi, афиндык тарбие жуйесi, дiни тарбие жуйесi, джентельмендi калыптастыру жуйесi (батыс-еуропалык), адамды ужымды жане ужым аркылы тарбиелеу (А.С. Макаренко) жане т.б.

Тарбие жуйесi - мекетптi озiн-озi реттеу мен озiн-озi уйымдастыруда жузеге асатын озiндiк кызмет ету жане даму логикасы бар, алеуметтiк тутас агза. (В.А. Караковский)

Тарбие жуйесi - тулганын рухани адамгершiлiк, шыгармашылык дауые камтамасыз ететiн алеуметтiк шындык курауыштарынын жиынтыгы. Мектепте екi тарбие жуйесi бар: дидактикалык жане оку- тарбие жуйесi,- деп корсетедi Б.И.Иманбекова.

Л.И.Новикова тарбие

Педагогика гылымы бойынша жургiзiлген зерттеулердi талдай келе, окушылар ужымындагы тарбие жуйесiнiн курылуы тарбие процесiнiн тиiмдiлiгiн негурлым жогарлататындыгын айкындайды.

Зерттеушi С.И. Калиеванын аныктауынша, тарбие жуйесi максаттар жиынтыгынан, тарбие жумысынын негiзi ретiнде ужым, ужымдык катынасытар мен коршаган ортага деген жуйенiн бiрлiгiнен куралады.

Тарбиеiк жуйенiн курауыштары:

- Максат- идеялар;

- Iс-арекет;

- Субъектiлер;

- Карым- катынас;

- Игерiлген орта

- Баскару.

Тарбие жуйегiнiн озегi- ужым, ягни педагогикалык жане окушылар ужымы.

Мектептегi тарбие жумысынын мазмунын, адiстемесi мен техногиясын онын тарбиелiк жуйесi аныктайды. Тандаган тужырымдарга сайкес арбiр мектеп озiнше педагогикалык жуйе курайды. Мекетптегi тарбие жуйесi томендегiдей кызметтер аткарады: кiрiктiрушi- барлык тарбиелiк ыкпалдарды бiрiктiрушi кызмет; реттеушi- ол тарбие жуйесiн баскаруга багытталады; дамытушы- тарбие жуйесiнiн динамикасын камтамасыз етедi. Тарбие жуйесiнiн косымша кызметтерi: когау, тузету, компенцациялау.

Мектептегi тарбие жуйесiн куру ушiн томендегiлердi ескеру кажет:

1) тарбиелiк арекет субъектiлерiнiн ыкпалдарынын кiрiктiрiлуi, педагогикалык процестердiн курауыштарынын озара байланысын камтамасыз ету;

2) мектеп ужымы игерген алеуметтiк жане табиги ортаны камтыган тарбиелiк жуйе куру, тулгага деген ыкпал аукымын кенейтедi;

3) дурыс жумыс iстейтiн тарбиелiк жуйе тулга тарбиелеуде педагогикалык ужымнын кушiн, уакытын унемдейдi;

4) тарбиелiк жуйенiн жумысы натижесiнде окушы, мугалiм, ата- ана тулгасы озiн- озi iске асыруы жане озiне- озi сенiм артуы ушiн арнайы жагдай тугызады, iс- арекетi модельденедi.

Мектептiн тарбиелiк жуйесi – бул туындайтын, жетiлдiрiлетiн, жанаратын, ескретiн, жойылатын динамикалы кубылыс. Сондыктан тарбие жуйесiсiнiн калыптасу жане даму кезендерi болады.

Тарбие жуйесiнiн калыптасу кезендерi томендегiдей:

- тарбие жуйесiн куру;

- тарбие жуйесiнiн калыптасуы, курылым мен арекет мазмунын байланыстыру;

- кортындылау кезенi;

- жуйенi жанарту, кайта куру.

Авторлык мектептер - автор немесе авторлык ужым жасаган жетекшi психологиялык-педагогикалык концепцияга негiзделген экспериментальды оку-тарбие мекемелер. Оку процесiн озiндiк ерекшелiкпен куруга, бiлiм беру мекемесiнiн жана курылымын куруга, педагогикалык енбек акыны ерекше толеуге, бiрiншi кезекте материалды-техникалык жабдыктауга кукык беретiн авторлык мектептер статусы. Статусын арнаулы когамдык - мемлекеттiк экспертиза откiзгеннен кейiн бiлiм беру баскармасынын сайкес органы бередi.