Кредиттер саны: 3 8 страница
Материалды әрі қарай өңдеуге кірісе отырып, мыналар қажет болады:
- жұмыс орнын анықтау;
- егер үйде жұмыс жасауға арналған жағдайлар болмаса, университет немесе қалалық кітапхананың оқырмандар залының қызметіне жүгіну;
- дәріс конспектісі болу;
- курс бағдарламасы болу;
- ұсынылатын әдебиет болу (оқулық, есептер).
Жұмыс жасау әдісі:
- дәріс материалын жаңа оймен өңдеген жөн (оны кейінге қалдыруға болмайды, себебі дәріс мазмұны ұмытылып қалуы мүмкін);
- конспектімен жұмыс жасай отырып, әдебиетке сілтеме жасап, қажетті толықтырулар мен түзетулер енгізген тиімді;
- тақырыппен жұмыс жасау материалды толық түсініп, есте сақтағанға дейін жалғаса беруі қажет;
- тақырыппен жұмыс оқулықтарда келтірілген мысалдар мен есептерді талқылаумен аяқталады;
- егер тақырыппен жұмыс жасағаннан кейін түсініксіз сұрақтар қалса, онда оны оқытушыдан кезекті дәрісте сұрау.
4. «Саяси модернизация» пәні бойынша
негізгі және қосымша әдебиеттер тізімі
Негізгі әдебиеттер:
1. Әлемдік саясаттану антологиясы. 10 томдық. Алматы (Мәдени мұра), 2005. 1-10 том.
2. Назарбаев Н.А. Қазақстан жолы. Қарағанды, 2006.
3. Штомпка П. Социология социальных изменений. М., 1996.
4. Алимова СБ. Политическая модернизация: Учебное пособие. Караганда, 2002.
5. Тасмагамбетов И.Н. Социальная политика и политическая трансформация. А., 1997.
6. Дьяченко С.А. Политический транзит в современном Казахстане. Астана, 2001.
7. Нұрымбетова Г.Р. Саяси модернизация. Алматы, 2007
8. Касымбеков М. Институт президентсва как инструмент политической
модернизации. Астана, 2002
9. Хантингтон С. Третья волна. Демократизация в конце ХХ века. – М.: РОССПЭН, 2003. – С. 123-126.
10. Алмонд Г., Пауэлл Дж., Стром К., Далтон Р. Сравнительная политология сегодня. Мировой обзор. – М., 2002.
Қосымша әдебиеттер:
1. Аптер Д.И. Сравнительная политология: вчера и сегодня // Политическая наука: новые направления. Под ред. Р.Гудина и Х.-Д.Клингеманна. – М.: Вече, 1999. – С. 361-384.
2. Голосов Г.В. Сравнительная политология: Учебник. – 3-е изд., перераб. и доп. – СПб.: Изд-во Европ. ун-та в С.-Петербурге, 2001. – Гл. 1.
3. Ильин М.В. Сравнительная политология: научная компаративистика в системе политического знания // Полис. – 2001. – № 4. – С.162-175.
4.Мэр П. Сравнительная политология: общие проблемы // Политическая наука: новые направления. Под ред. Р.Гудина и Х.-Д.Клингеманна. – М.: Вече, 1999. – С. 309-329.
5. «Саяси модерниазация»пәні бойынша бақылау сұрақтары және дайындалу бойынша әдістемелік нұсқаулар
1.Саяси даму түсінігі және саяси жүйелердің даму өлшемдері.
2.Саяси модернизацияның мәні.
3. Қоғамның және саяси жүйенің модернизациялау жолдары.
4. Әлеуметтік модернизация.
5. Экономикалық модернизация.
6. Рухани модернизация.
7. Саяси модернизацияның мазмұны және факторлары.
8. Модернизация: әлемдік тәжірибе және қазіргі Қазақстан.
9. Саяси дамудың дағдарысы.
10. Саяси модернизация: негізгі теориялар.
11. Модернизацияның деңгейлері.
12. Постмодернизм.
13. Саяси процестердің типологиясы.
14. Модернизация теориясының негізгі этаптары.
15. Технологиялық детерминизм идеясы.
16. Модернизация және вестернизация.
17. Модернизация теориясындағы «консервативтік» бағыт.
18. Модернизация теориясындағы «либералдық» бағыт.19. «Модернитиден айналып өтіп модернизациялау» концепциясы.
20. Саяси модернизация механизмі.
21. Модернизация типтері.
22. Органикалық модернизация.
23. Ілеспе модернизацияның сипатты белгілері.
24. Мондиализм теориясы.
25. Тұрақтылық ҚР саяси модернизациясының шарты ретінде.
26. С.Хантингтонның келешектегі конфликт үлгісі жөніндегі концепциясы.
27. Саяси дамуды зерттеудегі зерттеу тәсілдері.
28. Саяси модернизация контекстіндегі демократия.
29. Элиталар саяси модернизацияның агенттері ретінде.
30. Мәдениет саяси модернизацияның детерминантасы ретінде.
31. Ф. Фукуяма тарихтың ақыры және соңғы адам жөніндегі теориясы.
32. З. Бжезинскийдің «Евразиялық Балкандар» теориясы.
33. Құндылықтық конфликт: дәстүрлер және модернизация қақтығысы.
34. Психологиялық аномия құбылысы.
35. Саяси модернизация «Шығыс-Батыс» дихотомиясы призмасынан.
36. Модернизация және постмодернизация: қазіргі азиялық ерешелік.
37. Саяси жүйелердің модернизациясы процесіндегі әлеуметтік саясаттың қалыптасу ерекшеліктері.
38. Саяси жүйелердің модернизациясы процесіндегі әлеуметтік саясаттың қалыптасу ерекшеліктері.
39. М.В. Ильиннің модернизацияның идеалды үлгісі.
40. Қазақстандық саяси модернизацияның ерекшелігі.
41. К. Акамацудың «қаз сынасы» теориясы.
42. «Саяси даму» жəне «саяси модернизация» ұғымдары: ұқсастығы мен
айырмашылығы.
43. Посткеңестік елдердегі саяси модернизацияның ерекгеліктері.
44. Авторитарлық режим жағдайындағы модернизация.
45. Қазақстан Республикасындағы саяси модернизацияның ерекшеліктері.
46. Президенттік институт саяси модернизация құралы ретінде
47. Ілеспе модернизация елдеріндегі президенттік институттың ерекшеліктері.
48. Интеллектуалдық элита жəне саяси модернизация
49. Саяси лидерлер, олардың модернизация үдерісіндегі рөлі мен
қызметі.
50. Модернизацияланудың американдық үлгісі.
51. Модернизацияланудың жапондық үлгісі.
52. Германиядағы әлеуметтік нарықтық шаруашылық үлгісі.
53. «Қызметтік социализация» атты шведтік үлгі.
54. Модернизацияның қытайлық моделі.
55. Чилидегі «жеті модернизация» бағдарламасы.
56. Ресейдегі модернизация тəжірибесі
57. Ресейлік модернизация толқындары.
58. Модернизация жəне өркениет.
59. КСРО-дағы модернизация
60. Тоталитарлық жүйе жағдайындағы модернизацияның ерекшеліктері.
61.Модернизацияны зерттеудегі тарихи көзқарас.
62. Модернизацияны зерттеудегі саяси көзқарас.
63. Модернизацияны зерттеудегі экономикалық көзқарас.
64.Модернизацияны зерттеудегі әлеуметтану жəне əлеуметтік-философиялық көзқарастар.
65. Саяси модернизация – жалпы модернизация процесінің бір бөлігі.
66. Модернизацияның детерминанталары жөніндегі пікірлер.
67. Модернизацияның модельдері.
68. Саяси дамудың тетіктері мен шарттары.
69. Президенттік институттың типологиясы.
70. Франциядағы саяси модернизацияның ерекшелігі.
71. Дамушы елдердегі саяси модернизация.
72. Олигархиялық модернизация: Орталық Америка нұсқасы.
73. Тоқырау диктатурасы (Заир).
74. Камерундегі «басқарылатын демократия» концепциясы.
75. Индонезиядағы «бағытталатын демократия» идеясы.
76. Түркиядағы кемалистік революция және оның ерекшелігі.
77. Дэн Сяо Пиннің қызметі жəне модернизация.
78. Орталық жəне Орталық-шығыс Европа елдеріндегі саяси модернизация
79. ТМД елдеріндегі саяси модернизация.
80. Қазақстанның саяси жүйесін модернизациялау факторы ретіндегі
президенттік институт.
81. Қазақстанның көптармақты сыртқы саясаты.
82. Қазақстанда саяси плюрализмнің дамуы жəне оның жұртшылық
санасына əсер етуі
83. Қазақстан халқының саяси құндылықтар жүйесі.
84. Қазақстандағы саяси мəдениет ерекшелігі.
85. Модернизация теориялары.
86. Модернизацияның негізгі факторлары, алғышарттары.
87. Модернизация құндылықтары.
88. Саяси реформа: сипаттамасы, алғышарттары.
89. Қазақстан Республикасының саяси модернизациялануының қазіргі кезеңі.
90. Қазақстандағы мемлекеттік қызмет саласының модернизациялануы.
Бақылау сұрақтарына дайындалу бойынша әдістемелік нұсқаулар
Коллоквиумдарға дайындалу.
Кейбір пәндер бойынша курс тарауының теориялық бөлімін игеру дәрежесін бағалау үшін коллоквиум өткізіледі.
Осыдан шығатыны:
- коллоквиумда қарастырылатын сұрақтар бойынша теориялық материал тағы бір рет қайталануы керек.
Бақылау жұмыстарына дайындалу.
Бақылау жұмыстарын өткізудің мақсаты:
- магистранттардың ағымдық үлгерімін тексеру;
- топ магистранттарының дайындығын айқындау;
- үлгірімділігі төмен тыңдаушылармен жұмыс жасау әдістемесін ұйымдастыру.
Тыңдаушылар бақылау жұмысына дайындала отырып:
- бақылау жұмысының тақырыбын білу қажет;
- теориялық материал, негізгі формулаларды, есепті шығару әдістерін қайталау керек;
- оқулықтағы мысалдар мен есептерді және семинар сабақтарында қарастырылған есептерді қайта қарастыру.
Егер студент алғашқы дәрістен бастап өткен материалмен жүйелі жұмыс жасаса, онда бақылау жұмысына дайындалу еш қиындық туғызбайды.
6. «Саяси модернизация» пәнiнен өздік тапсырмалар
| № | Тақырыптың аты | Әдебиет | Апта | Түрi |
| Саяси жаңғырту және оның маңызы |
| Ауызша сұрау | ||
| Саяси жаңғырту индекстері |
| Зерттеу жұмысы | ||
| Қазіргі заманғы саяси жаңғырту талаптары | 1. Мельвиль А.Ю., Ильин М.В., Мелешкина Е.Ю., Миронюк М.Г., Полунин Ю.А., Тимофеев И.Н.. Опыт классификации стран. 2006, Полис №5. 2. Зиновьев А.Ю. Визуализация многомерных данных. Красноярск, изд-во КГТУ, 2000. http://www.ihes.fr/~zinovyev/papers/book/ZinovyevA_Visualization_of_multidimensional_data_2000.pdf 3. Ильин М.В. и др. Структура и логика построения индексов в проекте «Политический атлас современности» // Политическая наука. – 2007. – № 3. – С. 118-150. | Зерттеу жұмысы |
Өздік тапсырмаларын орындау бойынша әдістемелік нұсқаулар
БӨЖ тапсырмалары оқытушының қатысуынсыз аудиториядан тыс орындалады. БӨЖ-тың негізгі міндеті семинарлық сабақтар мен дәрістерге дайындалу. Семинарлық сабақтарда қарастырылатын сұрақтар көлемі тақырыптың толық мазмұны қамтымайды. Сондықтан өз білімін тереңдету және кеңейту бойынша әрі қарай жұмыс жасауы қажет. Ол БӨЖ процесінде жүзеге асырылады. Сондықтан БӨЖ – да тақырыптың мазмұның толық ашатын қосымша сұрақтар, мәселе, тапсырмалар қарастырылады.
БӨЖ формалары мен мазмұның өңдеу.
Тақырып бойынша шолу жасау – басым мен Интернеттің ақпараттық ресурстарынан қосымша материалдарды тарту арқылы ұсынылатын тақырып бойынша 1- 2 беттік қысқаша шолу жасау.
Реферат –БӨЖ – дің неғұрлым кең таралған формасы бола отырып, әдебиетті міндетті түрде крсете отырып, белгілі тақырыпқа жасалған баяндаманы білдіреді.Рефератты оппенирлеу неғұрлым қызықты да шығармашылық жұмыс болып табылады. Осы жұмыс нәтежесінде пікір – талас жүргізу, оған талдау жасау ептіліктері өңделеді.
Коллоквиум –білімді нақты оқытылатын пәннің түрлі тақырыптары бойынша дайындық деңгейін айқындауға мүмкіндік береді.
Өзін - өзі бақылауға арналған сұрақтар –тәртіп бойынша, спецификалық құрылымға ие, сондықтан жауаптар жинақталған материалды талдау негізінде ғана беріле алады.
Эссе– бұл сын, публицистика сияқты түрлі жанрларда өзекті әлеуметтік-экономикалық мәселерге қатысты өз ойларын баяндау.
Презентация – тыңдаушы өзінің презентациясы үшін кез-келген тақырыпты таңдап, презентацияда қарастырылатын кез-келген аспектіні түсінуін не түсінбеуін білдіре алады; презентация тақырыптың қаншалықты ашылу және қоршағандардан қаншалықты қызығушылық тудыру, тыңдаушының қарастырып отырған мәселесін қаншалықты кәсіби қарастыру критериі бойынша бағаланады.
Білім беруге арналған нақты жағдайлар (кейстер) – тыңдаушыларға жауап беру талап етілетін көптеген қарапайым және күрделі жағдайлар беріледі; неғұрлым дайындалған тыңдаушылар өз кейсін жаза алады.
Іскерлік ойындар болашақ кәсіби іс-әрекет үшін қажетті дағды, ептіліктерді өңдеуге көмектеседі; кей ойындар бойынша үйде дайындалу немесе кітапханада аяқтау қажет.
Топтық жоба – топта 3-5 адамнан құрылып, әрбіреуі өз жобасын өңдеуі керек.
Жеке жоба – неғұрлым дайын тыңдаушылар өз қалауы бойынша орындайды; жұмыс тақырыптың әмбебаптылығымен, зерттеушілік сипатымен ерекшеленуі керек, жоба нәтижелері ғылыми конференцияда қарастырылуы мүмкін.
Жобаларды орындау. Тапсырманы орындау тәртібі:
- өзіндік жұмыстар графигімен бекітілген мерзімнен кешіктірмей тапсырмаларды орындауға кірісу;
- егер тапсырманы орындау барысында қиындықтар туындаса, онда курстың сәйкес тақырыбына қайтып оралып, оны толықтырып, тапсырманы орындауға қайта кірісу;
- егер осыдан кейін қиындықтар туындаса, онда оқытушыға консультацияға келу;
- алынған шешімді талдау;
- тапсырманы қорғауға дайындала отырып, теорияның сәйкес ережесін тексеру керек;
- тапсырманы орындау барысында қолданылған әдісті түсінгенге көз жеткізу;
- тапсырма графикпен (орын) бекітілген мерзімнен кешіктірмей қорғалуы керек, себебі ол академиялық берешек болып есептеледі.
Өзіндік жұмысқа берілген уақыт шектелген, сондықтан өзіндік жұмысты тиімді жоспарлауға, өзіндік жұмыс дағдыларын меңгеруге ұмтылуға, саналы демалуға үйрену қажет. Сондықтан әрбір оқытушы мен кафедраның өзіндік жұмыс әдістемесін тыңдаушыларға үйретуге қатысты жауапкершілігі артады.
Рефератты қорғау немесе презентация.Бұл сіздің өздік жұмысыңыздың қорытындысын білдіреді. Яғни сіз өзіңіздің қандай жұмыс жасағаныңызды,
шығармашылық деңгейіңізді көрсете аласыз. Бұған қалай дайындалуға болады? Ол үшін өзіңіз келесі жоспар бойынша дайындалуыңызға болады:
1. Жұмыстың мақсатын анықтау. Өзіңізге қанша уақыт бөлінгенін білу қажет. Егер нақты ақпарат жоқ болса, оқытушыдан сұрауды ұмытпаңыз.
2. Сіз ауызша сөйлеген кезде негізі ойы-бағытыңыз қандай болмақ. Бұл сіздің компасыңыз тәрізді болмақ және ойыңыз бәріне түсінікті болу қажет.
3. Сіздің сөзіңіз қандай жанрда? Өзіңіздің рөліңізге байланысты соттағы адвокаттың, үгіт-насихат кезіндегі кандидаттың, симпозиумдағы оқымыстының сөз сөйлеу үлгісін таңдауға болады немесе телевизордағы, кинофильмдерде көргендеріңізге ұқсауға болады.
4. Дәлелдерді жинақтау өз күшіңізді анықтап алу. Пікір-талас туып қалған жағдай болса сіз өз ойыңызды дәлелдей ала аласыз.
5. Сөз сөйлеудің де жоспарын дайындап алыңыз. Бірінші, екінші ... деп пунктерге бөліп алыңыз. Үш-төрт пункт жеткілікті.
6. Тыңдаушылар жалығып кетпесін. Мысалдар мен афоризмдер, тіпті анекдотпен көркемдеуге болады. Тек оның бәрі сіздің ойыңызды ашуға көмектесуі тиіс.
7. Сөйлеу жылдамдылығы. Ол не тез, не баяу болмауы қажет, негізгі ойды айтқанда сөз сөйлеу ритмін өзгертуге болады.
8. Сөз сөйлеуге дайындалу қажет. Достарыңыздың немесе айнаның алдына отырып сөзіңізді дайындаңыз. Берілген уақытқа үлгеруге тырысу қажет. Тәжірибелі оратор, саясаткер Уинстон Черчилльдің өзі бірнеше күн бойы дайындалған.
9. Егер сіз жалғаз емес топпен бірге сөйлейтін болсаңыз өз текстіңізді басқалармен салыстырып алыңыз. Қайталанулар болмауы қажет.
Реферат тақырыбы бойынша студент семинар сабағында, конференцияда айтуға болады.
Рефератты бағалағанда келесі пунктерге баса назар аударылады:
- жазылған материалды толық әрі жүйелі түрде жеткізе білу;
- сұрақтар қойылғанда, өз ойын дәл айтып дәлелдемелерді дұрыс қолдана білу;
- рефератты жазу барысында өзіндік дағдының жоғарғы болуы;
«Саяси модернизация» пәнiнен эсселер тақырыбы
1. «Модернитиден айналып өтіп модернизациялау» концепциясы.
2. Саяси модернизация механизмі.
3. Модернизация типтері.
4. Органикалық модернизация.
5. Ілеспе модернизацияның сипатты белгілері.
6. Мондиализм теориясы.
7. Тұрақтылық ҚР саяси модернизациясының шарты ретінде.
8. С.Хантингтонның келешектегі конфликт үлгісі жөніндегі концепциясы.
9. Саяси дамуды зерттеудегі зерттеу тәсілдері.
10. Саяси модернизация контекстіндегі демократия.
11. Элиталар саяси модернизацияның агенттері ретінде.
12. Мәдениет саяси модернизацияның детерминантасы ретінде.
13. Ф. Фукуяма тарихтың ақыры және соңғы адам жөніндегі теориясы.
14. З. Бжезинскийдің «Евразиялық Балкандар» теориясы.
15. Құндылықтық конфликт: дәстүрлер және модернизация қақтығысы.
16. Психологиялық аномия құбылысы.
17.Саяси модернизация «Шығыс-Батыс» дихотомиясы призмасынан.
Эссе қалай жазылады?
Эссе дегеніміз (фр. тіл. essai -тәжірбие, лат.т. exagium - құрау ) - философиялық, әдеби, тарихи, публицистикалық, әлеуметтанулық, саяси және тағы басқа саладағы ғылыми емес, автордың жеке көзқарасын білдіретін прозалық мәтін. Жанр ретінде енгізген 1580 ж. Мишель Монтень болатын, ал «эссе» сөзін біріші рет қолданып, осы жанрда 1597 жылы Френсис Бэкон кітаптарын жазып шығарды.
Эссе екіге бөлінеді: 1) субъективті; негізгі мақсаты – авторды жан жақты ашу, таныту. 2) объективті; негізгі мақсаты – белгілі бір ғылыми тақырып бойынша автордың көзқарасын ашу, таныту. Қолданылуына қарай: әдеби жанрда, білімді бақылау әдісі ретінде, батыс елдерінде ЖОО-ға түсуде талап етіледі. Жазылу көлемі: 500 сөз, 1-2 беттен 20 бетке дейін.
Эссе жазу кезеңдері: Проблеманы анықтау -ойлану–жоспарлау –жазу–тексеру
ЭССЕ жазу барысында қатаң сақталынуы тиіс ТАЛАПТАР:
· Жеке көзқарастың көрінісі
· Фактілі дәлелдер (аргументтер)
· Теоретикалық негіздеме
· Терминдерді қолдану
· Цитаталарды келтіру
· Әртүрлі көзқарастарды мысалға алу
· Логикалық заңдылықтың сақталынуы
· Салыстыру және қорытындылау әдістерін қолдану
· Сауаттылық (пункт., орфогр.)
· Юмор, сарказм
Эссенің жазылу құрылымы:
1. Кіріспе. Тақырыптың негізгі мәні мен негіздемесі тезис түрінде көрсетіледі.
2. Тақырыпты дамыту: Тақырыпқа сәйкес бар біліміңізбен: теория, фактілер, идея, ақпараттар, паралелдеу, аналогия, ассоцация, теңеу, сұрақтар қою, т.б. қолданып, дәлелдейсіз (аргументация).
3. Қорытынды. Жалпылау мен аргументтеріңіздің логикалық қорытындысы. «Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні”.
Жиі кездесетін қателіктер:
– Проблема ашылмайды.
– Автордың жеке позициясы көрінбейді.
– Теоретикалық негіздемесі жоқ.
– Терминдерді орынсыз, сауатсыз қолдану.
– Тым қарапайым өмірдің мысалдары көп.
– Ауызекі сөздер, диалект, сленг, жаргон сөздер.
– Келтірілген мысалдар автор позициясына қайшы.
– Қорытындылау, түйін шығару деген жоқ.
– Логиканың болмауы.
7. «Саяси модернизация» пәнiнен семинар сабақтарының жоспары
| № | Тақырыптар | көлемі |
| «Модернитиден айналып өтіп модернизациялау» концепциясы. | 1 сағат | |
| Саяси модернизация механизмі. | 1 сағат | |
| Модернизация типтері. | 1 сағат | |
| Органикалық модернизация. | 1 сағат | |
| Ілеспе модернизацияның сипатты белгілері. | 1 сағат | |
| Мондиализм теориясы. | 1 сағат | |
| Тұрақтылық ҚР саяси модернизациясының шарты ретінде. | 1 сағат | |
| С.Хантингтонның келешектегі конфликт үлгісі жөніндегі концепциясы. | 1 сағат | |
| Саяси дамуды зерттеудегі зерттеу тәсілдері. | 1 сағат | |
| Саяси модернизация контекстіндегі демократия. | 1 сағат | |
| Элиталар саяси модернизацияның агенттері ретінде. | 1 сағат | |
| Мәдениет саяси модернизацияның детерминантасы ретінде. | 1 сағат | |
| Ф. Фукуяма тарихтың ақыры және соңғы адам жөніндегі теориясы. | 1 сағат | |
| З. Бжезинскийдің «Евразиялық Балкандар» теориясы. | 1 сағат | |
| Құндылықтық конфликт: дәстүрлер және модернизация қақтығысы. | 1 сағат | |
| Жалпы | 15 сағат |
Пән бойынша семинар сабақтарына дайындалу бойынша
әдістемелік нұсқаулар
Семинар мақсаты- студенттерді өзіндік жұмыс, әдебиет, алғашқы зерек көздері, олармен жұмыс әдістемесінің ерекшелігімен таныстыру.
Семинарда төмендегі педагогикалық міндеттер шешіледі:
· шығармашылық кәсіби ойлаудың дамуы;
· танымдық дәлелі;
· оқу жағдайында білімді кәсіби пайдалану;
· түсініктерге, анықтамаларға сүйенуге дағдылану;
· зияткерлік мәселелері мен міндеттерін қою және оларды шешу дағдыларын игеру, өз көзқарасын қорғау;
· білімді қайталау және нығайту;
· қадағалау;
· педагогикалық қарым-қатынас.
Семинар сабақтарда тақырыптың негізгі мәселелері қарастырылады. Семинарлық сабақтын жоспары, негізгі және қосымша әдебиет тізімі, семинарлық сабақ тақырыптарына қатысты әдістемелік кеңестер қалай жүзеге асыру керек деген сұрақтарға жауап береді.