Теодолит Т 30
Кесте
Кесте
Кесте.
Кесте
Кесте
Кесте
| Планның масштабы | Планшет рамкасының размері,см | Планшеттің пайдалы ауданы, га | Планның масштабы | Планшет рамкасының размері,см | Планшеттің пайдалы ауданы, га |
| 1:5000 | 40х40 | 1:1000 | 50х50 | ||
| 1:2000 | 50х50 | 1:500 | 50х50 | 6,25 |
Бақылау сұрақтары:
1.Топографиялық түсіріс дегеніміз не?
2.Топографиялық түсірістер қандай әдістермен жүргізіледі?
3.Топографиялық түсірістің нәтижелері қандай?
4. Топографиялық түсірістің міндеттері мен түрлері?
5. 1:500 масштабы қандай жобаларды жасау үшін қолданылады?
6. Түсірістің масштабы мен бедер қимасы биіктігін таңдауды негіздеу дегеніміз не?
Тәжірибелік жұмыс №7
Көлбеу бұрышын өлшеу
Сілтеме: НеумывакинЮ.К., Смирнов А.С., «Практикум по геодезии» М, Недра:1985ж
Жұмыстың мақсаты: Тік бұрыштар өлшеу әдісін игеру, алынған нәтижелерін өңдеу және алғашқы өлшеу жолдарын үйрету.
Құралдар мен жабдықтар:теодолит комплекті, визирлік нүктелер мен «Көлбеу бұрышын өлшеу» журналы.
Тапсырма:Ноль нүктесін анықтап, екі нүктенің көлбеу бұрышын табыңдар, нәтежелерді журналға жазыңыз.
Жұмыстың мазмұны мен жүрісі:
Көлбеу бұрышы деп горизонталь жазықтық пен бақылау нүктесініңбағыты арасындағы бұрышты айтады. Егер бақылау нүктесі бұрыш төбесінен жоғары орналасса, онда иілу бұрышы оң таңбалы, ал егер төмен болса, онда теріс таңба қойылады.
Көлбеу бұрышы келесі жолмен анықталады. Теодолитті жұмыс орнына орнатады; вертикаль дөңгелегінің деңгейін ноль-пунктіне келтіреді; бақылау нүктесін визирлейді; вертикаль дөңгелегі бойынша есебін алады, мысалы есеп Л сол дөңгелегі бойынша Т30 теодолитінде вертикаль дөңгелегінің деңгейі жоқ, сондықтан оны горизонталь дөңгелегімен өлшеп алады. Көпіршікті бұл деңгейде ноль-пунктке теодолиттің көтергіш винттері арқылы келтіреді.
Ұқсас бағытппен вертикаль дөңгелегінінің келесі есебі П алынады.
Алынған нәтиежелер арқылы нүктенің ноль МО вертикаль дөңгелегін табады. Ноль нүктесі-горизонталь деңгей, көруші дүрбі визирь осьі және деңгейлер сәйкес есебі деп аталады.
Ноль нүктесі МО және иілу бұрышы ν келсі формуламен анықталады
( Т30 және Т15 теодолиттері үшін):
МО = 0,5 (Л+П+180°) (19)
n = 0,5 (Л – П - 180°); n = Л - МО = МО – П - 180°;
2Т30, 2Т15К теодолиттері үшін:
МО = 0,5 (Л+П); (20)
n = 0,5 (Л – П); n = Л – МО = МО – П.
МО нүктесін жұмыс кезінде бірнеше рет, әртүрлі нүктелерге бағыттау арқылы тексеріп тұру керек.
Мысалы. 2Т30 теодолиті үшін ноль нүктелерін анықтау (11кесте).
МО = 0,5 (3º 28,5´ – 3º 39,0´) = -0º 05,2´;
n = 3º 28,5´ – (- 0º 05,2´) = +3 º33,7´;
МО = 0,5 (-0º 20,0´+ 0º 08,0´) = -0º 06,0´;
n = -0 º20,0´ –(-0 º06,0´) = -0º 14,0´.
2Т30 Теодолиттінің ноль нүктесін анықтау
| Нүктенің аты | Отсчеты | Ноль нүктесі | Вертикаль дөңгелегі | ||
| Тұруы нүктесі | Нысаналау (визирлеу) | Л | П | ||
| Жөндеуден бұрын | |||||
| 3° 28,5¢ | -3° 39,0¢ | - 0° 05,2¢ | + 3° 33,7¢ | ||
| - 0° 20,0¢ | + 0° 08,0¢ | - 0° 06,0¢ | - 0 °14,0¢ | ||
| Жөндеуден кейін | |||||
| 3° 34,0¢ | - 3 °33,0¢ | + 0° 00,5¢ | + 3° 33,5¢ | ||
| - 0° 15,0¢ | + 0° 13,5¢ | - 0° 00,8¢ | - 0° 14,2¢ |
Теодолиттер үшін ноль нүктесінің ауытқуы:
Т30 и 2Т30…………………………….1,5¢
Т15 и Т15К……………………………0,5¢
Т5 и Т5К………………………………0,1¢
Біздің келтірген мысалымызда ноль нүктесі берілген деңгейде орналасқан (0,8).
Бақылау сұрақтары
1. Көлбеу бұрыштарды өлшеу кезіндегі операциялар реті қандай?
2. Дөңгелектің бір қалыптағы өлшеу бұрышы қалай аталады?
3. Көлбеу бұрышы дегеніміз не?
4. Қандай жолдармен көлбеу бұрышын анықтаймыз?
5. Нөлдік орын қалай анықталады?
6. Ноль нүктесі МО және көлбеу бұрышы ν қандай формуламен анықталады?
7. Вертикаль дөңгелектің нөлдік орны (МО) қалай анықталады?
Тәжірибелік жұмыс № 8
Горизонталь бұрыштарды өлшеу.
Сілтеме: НеумывакинЮ.К., Смирнов А.С., «Практикум по геодезии» М, Недра:1985ж
Жұмыстың мақсаты: горизонталь бұрыштардың әдістемесін және өңдеуге алынған бұрыштардың нәтижесін меңгеру, бұрышты өлшеуге арналған бастапқы дағдыны қолға ( түсіру, алу, үйрену ).
Құралдар мен жабдықтар:теодолиттік жинақ, визирлік максаты және горизонталь бұрыштарды өлшеуге арналған журнал.
Тапсырма:
1. Нәтижелерді журналға жазу әдісімен горизонталь бұрышты өлшеңіз, өлшеу нәтижелерін өңдеп, өлшеу схемасын тұрғызыңыз?
2. Оқытушы берген айналу тәсілдері арқылы горизонталь бұрыштарды өлшеу нәтижелері жазылған журналды өңдеңіз?
Жұмыстың мазмұны мен жүрісі:
Теодолитті бұрыштың басына мынадай әдіспен қондырады: штативтің басы горизонтальға жақын, ал жүктің тіктеуіші колышка астында жатуы тиіс. Бұл бұрыштың жоғары немесе жақын жатқанын білдіреді. Аспаптың мықтылығына көз жеткізгеннен кейін станок винтті босатып, және штативтің басындағы теодолитті кішігірім шекарада орын ауыстырып, көбірек нақты центрлейді. Көтергіш винттермен аспаптарды жұмыстық жағдайға әкеледі. Екі көтергіш винтті горизонталь шеңбер басына деңгей бойымен орналастырып, алидаданы үшінші винттің бағытына дейін 90º айналдырады. Осыдан кейін тағы да центр дәлдігін тексеріп, алидаданы 0º - қа жақын есеппен қондырады. ( мысалы 0°12,5¢ кесте-9) және лимбаның қозғалысымен трубаны сол жақ I визирлік мақсатқа апарады. (сурет-16 а).
16. сурет. Горизонталь бұрыштарды өлшеу тәсілдері.
а- қолданылуы. б- айналмалы. қолданылуы.
I -ші визирлік мақсат трубаның көру аймағына түскеннен кейін лимбаны бекітіп, оның винтінің айналуымен вехидің төменгі соңының тор ортасына орналастырады. Ол I нүктені білдіреді, журналға тіркеледі.(11- кесте), есеп 0º12,5' (1). Алидаданы босатып, және оны бұрып, П311 мақсатқа трубаны басында дөрекілеу, әрі қарай алидаданы винтке апару көмегімен дәлірек әкеледі, шкалалық микроскоппен есепті журналға жазады 64º22,5' (2). Осы жерден жарты қолданыс аяқталады. Екінші жарты қолданыста трубаны аспан биіктігі арқылы өткізіп, және осы барлық көргендердің барлығын оң жақ айналымда қайталайды. (есеп 180º13,5' және 244º22,5'). Горизонталь бұрыштың әрбір жарты қолданыстағы мағынасы П311 және I нүктеде санақтан айырмашылық алады . Егер санақтық құрылыстың екі бұрышының мағынасы ( теодолитке Т30 - 2*1'=2' ), соңғы нәтижесінде (7) орташа арифметикамен –
( 64º10 '+ 64º09') / 2 = 64º09,5' алады.
Бақылауды орташа есеппен (8) - (0º12,5' + 180º13,0') / 2 = 90º12,8' және
(9) - (64º22,5' + 244º22,0') / 2 = 154º22,2'. Орташа айырмашылығы(9) - (8) = 154º22,2'-90º12,8' = 64º09,6' бұрыштың орташа мағынасы 0,2', көбірек айырмашылық болмауы тиіс.
Бұрыштың соңғы мағынасы (7) β=64º09.5' алады.
Горизонталь бұрыштарды қолдану тәсілдері арқылы өлшеу журналы.
Күні: Ауа-райы:
Тексерген: Теодолит 2Т30
Орындаған:
| Нүктелердің аты | Микроскоптық есеп | Ескерту | |||
| Түрі | визирлік | П | Л | Орташа | |
| П311 | I ПЗ11 | 0° 12,5¢(1) 64 °22,5¢(2) | 180 °13,0¢(3) 244° 22,0¢(4) | 90° 12,8¢(8) 154° 22,2¢(9) | - |
| Бұрыш мағынасы | 64° 10,0¢(5) | 64° 09,0¢(6) | 64° 09,5¢(7) | - |
Горизонталь бұрыштарды өлшеу кезінде, әрқашанда есептен (2) немесе (4) оң жақ есеп (1) немесе (3) сол жақ нүктеден алу керек. Егер алынатын есеп азайтылатын есептен артылып кетсе, онда соңғысын 360º -қа арттырады.
Айналу тәсілін қолдану.
- Егерде қандайда бір О нүктесінде бірнеше горизонталь бұрыштарды өлшеу керек болса (16,б сурет.), онда айналу тәсілін қолданады. Осы тәсілде О нүктесіне аспапты центрлейді, жұмыстық түрге әкеліп, бастапқы бағытын жеткілікті жойылу және жақсы көрінікті 1 пункт мақсатында таңдайды. Лимбаға есепті қондырып, О-ге жақын (0º02', 10- кесте). Лимбаның қозғалысымен көрінетін трубаның центрлік торын 1 нүктеге апарып, шыққан есепті жазып алады.(12 кесте), бастапқы1-ші пунктің есебімен және қайталаумен жарты тәсіл аяқталады. 1-ші нүктеде бастапқы және соңғы есепті бір-бірімен салыстыра отырып, олардың айырмашылығы құрылыстың есебінен екі есе аспайтынына көз жеткізеді. (1' Т30-қ теодолитке) және екінші жартылай тәсілге кіріседі. Трубаны аспан биіктігінен өткізіп, 1-ші бастапқы пунктті оң айналымда визирлейді. Есепті алып, кестенің соңғы жолына жазады.( 180º03').
- Екінші тәсілдегі қалған пунктерді бақылауды алидаданы сағат тіліне қарама-қарсы айналдыру арқылы орындайды және осы шыққан нәтижені «П» кестесіне жазады. Бақылаулық өлшеуге есептеудің көлемін с = Л - П деп алады. Тербелістің көлемін 2с теодолиттік құрылыстың есебінен екі есе дәлдіктен аспауы керек. Өңдеудің нәтижесінен есептеудің орт. мәнін оң және сол айн/ң есебінен алады.
- Есептің бастапқы нүктесінен орташа мәнін есептейді және оны кестенің бірінші нүктедегі орташа есебіне көшіреді. Келтірілген бағытты орташа есептің және екі нүктенің есептің ортасына алыған 1нүктеге айырмашылық ретінде есептейді. Осылай, келтірілген бағытты 3 нүктеге тең 70º01,0' - 0º02,0' = 70º59,0 '.
Горизонталь бұрыштарды айналу тәсілін қолдану арқылы өлшеу журналы.
- Күні: Ауа-райы
- Тексерген: Теодолит Т30.
- Орындаған:
| Нүктелердің аты | Гориз. бұрышт. айн. есебі | Орташа есептеу | Келтірілген бағыт | 2с = = Л-П | Ескерту | ||
| Түрі | Тексеріс | Л | П | ||||
| 0° 02,0¢ | |||||||
| 0° 02¢(1) | 180 °03¢ | 0° 02,5¢ | 0° 00,0¢ | -1 | - | ||
| 56º 26´(2) | 235º 25´ | 56º 25,5´ | 56º 23,5´ | +1 | - | ||
| 70º 01´(3) | 250º 01´ | 70º 01,0´ | 70 º59,0´ | - | |||
| 134º 43(4) | 314º 44´ | 134º 43,5´ | 134º 41,5´ | -1 | - | ||
| 0 º01´(5) | 180 º02´ | 0º 01,5´ | 0º 00,0´ |
Бақылау сұрақтары
1. Горизонталь бұрышты өлшеудің мәні неде?
2. Қолдану тәсілдері нені білдіреді?
3. Айналу тәсілдері нені білдіреді?
4. Горизонталь бұрыштарды неге екі рет (КП және КЛ) өлшейді?
5. Жеке бұрыш өлшеу тәсілі мен бұрыш өлшеудің басқа да тәсілдеріне сипаттама беріңіз?
6. Горизонталь бұрыштарды өлшеу кезінде қай жақ нүктеден алу керек?
7. Қандайда бір О нүктесінде бірнеше горизонталь бұрыштарды өлшеу керек болса, онда қандай тәсілді қолданады?
Тәжірибелік жұмыс №9.
Полигон төбелерінің координаталарын есептеу ведомостісі.
Сілтеме: НеумывакинЮ.К., Смирнов А.С., «Практикум по геодезии» М, Недра:1985ж
Жұмыстың мақсаты: теодолиттік жүрістің өңдеу әдістемесін қөру.освоить методику обработки теодолитных ходов.
Құралдар мен жабдықтар: инженерлік калькулятор, жұмыстық дәптері мен полигонның координат биіктігін есептеу ведомосы.
Тапсырма:Мұғалімнің вариант бойынша тапсырған теодолит жүрісіндегі координат нүктелерін есептеу.
Жұмыстың мазмұны мен жүрісі:
Теодолиттік жүрістің координат нүктелерін анықтау үшін жақтар жүрісі арасындағы бұрышы мен ұзындығын өлшейді. Горизонтальдық бұрыштарын өлшеу және горизонталь салуын журналдарда іске асырылады.
Өлшеп болған соң далалық журналдарда жүрістің схемасын жасайды. Теодолиттік жүрістің схемасы 1-2-3-4-5-1, 21-суретте көрсетілген.
17. Сурет. Теодолиттік жүрістің схемасы.
Теодолиттік жүрістің нәтиже мәліметтерін өңдеу үшін координат тірек нүктелерін тізбеден таңдап алады.
Координат полигон биіктіктерін өлшеу арнайы ведомосте төмендегідей орындалады (12кесте).
1. Теодолиттік жүрістің схемасынан графа 1-ге жүрістің нүкте аттарын ведомостқа тізбектей жазады. Қөшірмені бастап аяқтау үшін, басталып және аяқталған жүрістің аттарын шыққан нәтижеден алу керек. Біздің мысалымызда ол нүкте 1.
2. 2-ші графа горизонтальдық бұрыштардың өлшеу журналдарынан өлшенген бұрыштардың bизм мағыналары жазып алынады, ал ол сызықтарды өлшеу журналынан 5графа – горизонтальдық жүрістің жақтары d. Жақтардың ұзындықтарын мағына ақпарат тізім жолында жайғастырады, ақырғы нүкте жақ аттары жолдар арасында орналасқан. Осындай жазу есептері қателерден қорғайды.
3. 2-ші графада өлшенген бұрыштардың соммасын есептейді.
Sbизм= Sp= 539º 58´.
4. Практикалық соммадан S шыққанда теориялық соммамен St салыстырады. Осы сомма формулада көрсетіледі.
St = 180 (n-2), (33)
мұндағы n – өлшенген бұрыштың саны.
Осыдан кейін , St = 180 (5-2) = 180*3 = 540º 00´
5. Шыққан бұрыштық байланыспауын осы формуламен анықтайды және оны мүмкіндігінше салыстырады.
m = Sp - St = 539º 58 ´– 540º 00´ = -2 ´ (34)
¦доп = 1,5 t¢Ön, (35)
мұндағы 1,5 – коэффициент;
t¢ - қазіргі уақытта теодолит верньерінің дәлдігі 1-ге тең;
n – полигон бұрышының саны.
¦доп = 1,5 Ö5 = 3.
6. Егер мүмкін мағынаны шамадан алынса, онда өлшенген бұрыштардың соммасын есептеп тексереді. Егер осы да дұрыс нәтиже бермесе, онда ақпарат тізімге бұрыштардың жазып алуын бақылайды. Егер бұрыштағы байланыспау мүмкін абсолют шамамен шамадан аспаса, онда оны барлық бұрыштарға бірдей бөліп кері танбамен орналастырады.
Біздің үлгімізде байланыспауды -2´ бұрышты қысқа жақтарымен мөлшеріне және жазып қоямыз, полигон бұрыштарына -1´ екіден қоя және бұрыш 2 бұрыш 3 мөлшеріне қоя отырып.
7. Түзелген мәнді 3-ші графаға жазамыз. Бақылауға арналған сомманы есептейміз. Ол дәлдікте мынаған тиіс болуы керек Σt.
8. Дирекциондық сызықтық бұрыш бойынша 1-2; осы участік бойынша α1-2= 650 30′, түзелген ішкі бұрыштардан дирекциондық бұрыштың қалғанын сызықтық полигонды осы формуламен есептейді.
a2-3= a1-2+180-А2= 65º 30´+180º-102º 36´=142 º54´
a3-4= a2-3+180º-А3= 142º 54´+180º-137º 12´=185º 42´
a4-5= 185º 42´+180º-94 º53= 270º 49´
a5-1= 270º 49´+180º-104º 42´= 346 º07´
a1-2= 346º 07´+180º-100º 37´= 65º 30´.
Дирекциондық бұрыштардың жақтар теодалиттік жүрістен шыққан мәнді графа 4 жазады.
9. Дирекциондық бұрыш жақтар теодалиттік жүрістен есептеп шығарғанда таблица «Азимут пен румб арасындағы тәуелділік» бойынша румбты табамыз.
| Азимут А (дирекц. бұрыш a) | Румб r | Сызықтық бағыттар |
| 0-90 | r =A | CB |
| 90-180 | r = 180-A | ЮВ |
| 180-270 | r = A-180 | ЮЗ |
| 270-360 | r = 360-A | СЗ |
10. Ақпарат есептеу тізімін графа 6-дан ұзындық жүрісті есептейміз.
Р = Sd = 591,00 м.
11. Румб (графа 5) мәні және ұзындық жақтар (графа 6) мәні бойынша координат жетілдіруді есептейміз.
Dх = d cos r (36)
Dy = d sin r (37)
12. Графа (7) мен(8) алынған нәтижелер 13-кесте бойынша белгілеп қойылады.
| Ширектер | Румбтардың аттары | Dх | Dу |
| I | СШ | + | + |
| II | ОШ | - | + |
| III | ОБ | - | - |
| IV | СБ | + | - |
13. ∆x байланыспауды ƒx арқылы, ∆у байланыспауды ƒу арқылы белгілейміз.Ұзындық қиылыспаушылықты мына формуламен анықтайды.
Sх=+183,14 Sу=+172,28
Sх=-182,98 Sу=-172,49
-------------- --------------
¦х= +0,16 ¦у=-0,21
Осы мақсатпен 7 және 8 графалардағы оң және теріс өсімшелерді жеке-жеке қосады, содан соң алгебралық қосындысын есептеп, оның нәтижесін қорытынды сызықтың астына жазады.
14.Теодолиттік жүрістің периметріндегі абсолюттік ұзындық қиылыспаушылығын
табады.
¦абс= Ö(¦х2+¦у2) (38)
fабс =Ö 0,162+0,212 =Ö 0,06 = 0,24;
қатысты қиылыспаушылық - fотн = fабс /Р (39)
f= 0,24/591 = 1/2470, что допустимо, так как fотн колеблется в пределах от 1/1 000 до 1/3 000.
15. Ұзындық жақтары d пропорционалды координаталардың жетілдіруінде мүмкін байланыспауды бөліп орналастырады. Түзетулердің мөлшері лайықты жетілдірулердің мөлшерін сантиметрмен тізімге кіргізеді.
Ақпарат тізімге түзетілген мәндер координаттарын графа 9 бен 10 жазамыз. Дәлдік үшін түзетілген координаттар соммасын есептейді. Олар 0-ге тең болуы керек.
16. Түзетілген мәндер бойынша нүктелік координат теодалиттік жүрісті есептейді..
хi+1 = xi+Dxi yi+1 = yi +Dyi
Шыққан нәтижелерді графа 11 мен 12 жатады
Бақылау сұрақтары:
1.Теодолиттік жүрістерде бұрыштық қиылыспаушылықты қалай анықтайды және оны қалай таратады?
2.Өсімшелер координатындағы қиылыспаушылықты қалай есептейді және оны қалай тарқатады?
3.Қандай сызықтық қиылыспаушылық теодолиттік жүріске жіберіледі?
Тәжірибелік жұмыс№ 10
Геометрлік нивелирлеудің нәтижелерін есептік өңдеу.
Сілтеме: НеумывакинЮ.К., Смирнов А.С., «Практикум по геодезии» М, Недра:1985ж
Жұмыстың мақсаты: Бекеттен (станциядан) артықшылықты өлшеудің тәсілін үйрену және өлшеу қортындыларын өңдеу.
Оқу құралы және құрылғылар: Нивелир Н-3, нивелирлік рейкалар РН-3, невилерлік техникалық журнал, жұмыс дәптері.
Тапсырма: 1 және 2 нүкте арасындағы ауытқуларды анықтау (1 және 2), 2-ші нүктенің биіктігін есептеу.
Жұмыстың мазмұны мен жүрісі:
Станциядағы өлшем
А және В нүктелерінің арасындағы артықшылықты анықтаған кезде нивилер жобамен осы нүктелердің ортасына орнатады және құрылғының жұмыс күйіне келтіреді.
Ары қарай осындай өлшемдер жалғасады:
1. А нүктелеріндегі артқы рейкаға труба енгізіледі және есептілікті ач рейкасының қара жағынан алынады;
2. В нүктесіндегі алдынғы рейкаға труба енгізіледі және есептелік bч рейканың қара жағынан алынады;
3. В нүктесіндегі рейканы айналдырады да және ак қызыл жағынан алынады;
4. А нүктесіндегі рейкаға нивилер енгізеді және bк қызыл жағынан алынады.
Бекеттегі өлшемдер қортындысын өңдеу
Рейкалардың қара және қызыл жақтарының арту мәнін есептеу бекеті:
hч = aч – bч; hк= aк – bк. (30)
егер | hч – hк | £ 5 мм. болса онда өзгерістерді дұрыс орындалғаны. Осыдан басқа есеп алудың алудың дұрыстығын тексеру, бекет барысында өзгереді, өзгерестерін есептеу ак-ач және bк–bч. табылған айырмашылықтардың ауытқуы 5 мм-ден артық болмауы керек.
Орташа арыту белгісі мына формулада:
hср = (hч + hк)/2. (31)
Егер биіктігі НА нүкте А белгілі, онда биіктік нүктесі В мына формулада:
НВ = НА + hср. (32)
Әрбір бекетте өлшенген нивелирлік жүріс салынған
Тапсырмаға сипаттама. Өлшеуді жоғарыда көрсетілгендей есептейді. Мысал ретінде 14-ші кестеде көрсетілген үлгі бойынша есептеуді журналға толтырады. ач=2282, ак=6969, bч=1848, bк=6536.
Формула бойынша аламыз:
hч=2282 – 1848 = 434; hк = 6969 – 6536 = 433
hср = (434+433)/2 = 434; Н2 = 140,150 +434 = =140,584.
15-кесте Техникалық нивелирлеу журналы
Күні:
Тексеруші: Толтырушы:
| Бекеттің нөмірі | Нивелир лік нүктенің нөмері | Рейка бойынша есептеу, мм | Арттырылуы, мм | Орташа арттырылуы, мм | Нүктенің биіктігі, м | ||||
| артқы | алдыңғы | + | - | + | - | ||||
| I | 434* | 140,150 140,584 | |||||||
· Орташа артуды миллиметрге дейін дөңгелектеу.
Бақылау сұрақтары
1. Белгінің арттыруының айырмашылығы неде?
2. Байланыспаушылық дегеніміз не?
3. Өлшеу нәтижесін өңдеу қандай жолмен жүзеге асырылады?
4. Рейкалардың қара және қызыл жақтарының арту мәнін есептеу бекеті?
Тәжірибелік жұмыс № 11
Теодолиттердің құрылысы
Сілтеме: НеумывакинЮ.К., Смирнов А.С., «Практикум по геодезии» М, Недра:1985ж
Жұмыстың мақсаты: Құрылғының негізгі бөліктерінің атауларын меңгеру, олардың өзара әрекетін үйрену және құрылғыны жұмысқа дайындауға үйрену.
Құралдар мен жабдықтар: Теодолит комплектісі, тапсырма бланкілері.
Тапсырма:Теодолит 2Т30-дың таңбаланған бөліктерін жазып алу.
Жұмыстың мазмұны мен жүрісі:
1 теодолиттің негізі, онымен тұғыр 9 бекітілген, ол сондай-ақ сауыттың рөлін атқарады (футляр), соның көмегімен бір нүктеден келесі нүктеге ауысқанда және жұмыс кезіндегі үзілістерде аспапты штативтен түсірмей жабуға мүмкіндік береді.
Көру құбырлары 5 бақыланатыннәрсеге құбырды бағыттауға арналған оптикалық визирмен 6жабдықталған. Көру құбырын кремальераны 7, айналдыру (бұрау) арқылы фокустайды (реттейді), ал жіптер торын окуляр сақинасын 8 айналдырып көзге сәйкестендіріп орнықтырады.
Теодолитті орталықтандыру үшін объективін төмен қаратып орнатқан көру құбырын пайдаланады және саңылау 2 арқылы бұрыштың ұшы бекітілуінің белгісін бақылайды.
Есептеу құрылғысының микроскопы 3окулярдың жанында орналасқан. Оптикалық құрылғыға жарық түсіру үшін, жарық сәулесін саңылауға бағыттап жарық қылу мақсатында айна 4қолданылады.
Микроскоп көрсетуінде (12б-сурет) тік дөңгелектің (жоғарыдан В әріпімен) және көлденең дөңгелектің (төменнен Г) суреттері көрініп тұр. Екі дөңгелектің де бөлу бағасы (өлшемі) 10¢. Есептеулерді қозғалмайтын (қимылсыз) индекс бойынша көзбен көру бөлудің оныншы үлесі бағасымен жүргізіледі. Суреттегі есептеу – тік дөңгелек бойынша 358°48¢ тең болса, көлденеңі - 70°05¢ ке тең.
Теодолит Т30-дың тік дөңгелекте деңгейі болмайтынын есте сақтау қажет, оның орнын көлденең дөңгелектегі деңгейі алмастырады. Сондықтан, нәрсеге (затқа) бұрғанда (бағыттағанда) және тік дөңгелек бойынша есептегенде көлденең дөңгелектің деңгей көбікшесі нөл-пункітінде тұруы тиіс.
19 сурет. Теодолит Т-30:
а – құрылғы; б – есептеу микроскопының көру ауданы.