Сай-сайлап, мал айдап, 6 страница

Адамзат қоғамы өмірдің әр түрлі саласында жаңа идеялардың пайда болуы, бекуі, таралуы және жүзеге асуы нәтижесінде алға қарай басып ке­леді. Ал идея қоғамның кез келген мүшесінің бойында қай­нап жетілуі мүмкін. Бірақ оны кез келген қоғам мүшесі жүзеге асыра алмайды. Өйт­кені ол үшін қайрат­керлік әрекет керек. Ағылшын жа­зу­шысы және философы Томас Карлейлдің “бі­лім адамға бәрін бе­реді, ал әрекет оның тұлғасын жар­қы­ратып көр­се­теді, даңқ әкеледі” деуі осыған байланысты болса керек.

Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан На­зарбаев осы идеяны неғұрлым жаңа қыры­нан және прагматикалық тұрғыдан көтерді. Қазіргідей жа­һан­дану үр­дістері қарқын алған тұста Еуразия халықтарының тұр­мыс-тіршілі­гін, ортақ тарихи-мә­дени арнала­рын біріктіре, кеңейте түсуге үнде­ген бұл идея негізінен соған ықпал ететін экономикалық алғышарттар­ды қалыптастыру мәселесіне ба­ғытталды. Сондықтан бұл идея өзінің алғашқы пайда болу кезінен бастап алдыңғы қатарлы көптеген адамдардың жүрегін бау­рап алды. Кез келген ұлы идеяның өмірде қиындықпен жол салатыны секілді оның қарсыластарының болмай қалмағандығын айтуға тиіс­тіміз. Кейбіреулер оны орын­дал­майтын арманға балағаны шындық.

Еуразиялық экономикалық қоғам­дастық – ТМД кеңістігіндегі қызметі ең дамыған өңірлік бір­лестіктердің бірі болып табылады. Бұл қоғамдастық Елбасының бас­тамашылдығымен 2000 жылдың 10 қазаны күні оған қатысушы мемлекет басшыларының Астана басқосуында құрылған болатын. 2003 жылдың желтоқсан айында бұл ұйым Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының қа­сындағы байқаушы мәртебесіне ие болды.

Қоғамдастық қызметінің негізгі мақсаты – оған қатысушы мем­ле­кет­тер арасында бірыңғай эконо­ми­калық кеңістік құру арқылы сау­да­ның еркіндігіне, елдер шека­ра­сынан осы мемлекеттерде өндіріле­тін тауарлардың кедергісіз жыл­жуы­на қол жеткізу. Бұл міндет пен мақ­сат 1999 жылдың 26 ақпа­нын­дағы Кеден одағын қалып­тастыру мен Бірыңғай экономи­калық ке­ңіс­тік құру туралы ал­ғашқы келісімнің өзінде айқын­далған болатын.

ЕурАзЭҚ осы мақсатқа қол жет­кізу бағытында неғұрлым шап­шаң қарқынмен алға жылжу үс­тін­де. Содан бері ұйым аясында көп­теген құжаттар қабылданып, жүйелі жұмыстар жүргізілуде. Солардың арасында 2007 жылдың 6 қазаны күні Душанбе қаласында өткен Мемлекетаралық кеңес отыры­сын­да қабылданған Беларусь, Қазақ­стан және Ресей мемлекеттері бас­шыларының Кеден одағын құру жө­ніндегі келісімдік-құқықтық ба­за­ны қалыптастыру туралы ше­ші­мі­нің маңызы ерекше болғандығын айта кетпекпіз.

Содан кейінгі жерде валюта саясаты, капиталдың еркін қоз­ға­луы және инвестициялық саясат саласында тараптардың өз­ара қа­ты­нас­тарын ретке келтіретін бірқатар ха­лықаралық келісімдер, Кеден одағының комиссиясы туралы шешім дүниеге келді. Сонымен қатар ЕурАзЭҚ-ты дамытудың басым бағыттарын жүзеге асыру­дың 2008-2010 және одан кейінгі жылдарға арналған шаралар жоспары бекітілді.

Сонымен қатар инвестиция­лар­ды ынталандыру мен өзара қорғау, энергетикалық ры­нок­ты ақпарат­тық тұрғыда қамта­ма­сыз етудің ортақ жүйесін қалып­тастыру, ЕурАзЭҚ-тың техникалық реттеу саласындағы ақпараттық жүйесін құру туралы шешімдер қа­былда­нып, қоғамдастық жұмысының одан әрі алға басуына мүмкіндік жасалды. Ортақ энергетикалық ры­нокты қалыптастырудың тұжырым­дамасы бекітілді.

2008 жылдың 19-21 желтоқсаны аралығында біздің Елбасының бас­та­машылдығымен Бурабайда өткен Армения, Қазақстан, Қырғыз, Ре­сей, Тәжікстан президенттерінің бейресми жағдайдағы кездесуінің де маңызы үлкен болды. Осы бас­қосуда қоғамдастықтың 10 млрд. доллар көлеміндегі Дағдарыспен күрес қорын және Жоғары тех­но­логиялар орталығын құру жөніндегі келісімге қол жеткізілді.

Сөйтіп, ЕурАзЭҚ қызметі ТМД елдеріндегі басқа ұйымдармен са­лыстырғанда жемісті жұмыс жасап, жылдан жылға алға басу үстінде. Мұның өзі Қазақстан Респуб­ли­ка­сының Президенті Нұрсұлтан Назар­баевтың интеграциялану жө­ніндегі идеяларының өміршеңдігін, халық­аралық деңгейдегі қайрат­кер­лік қи­мыл әрекеттерінің табыс­ты­лы­ғы­ның айқын көрінісі деп айта аламыз.

Дегенмен, осы жолғы Минск басқосуының қарсаңында бұқара­лық ақпарат құралдарында Ресей мен Беларусь арасында аталған басқосуда дүниеге келуге тиіс Кеден одағына қатысты аздаған кикіл­жің­дердің бар екендігі де байқалып қалған еді. Осыған байланысты бас­қосуды ақпараттық тұрғыдан қам­тамасыз ету үшін әр елден кел­ген журналистер қауымы бір-бірімен әңгімесінде жоспар­ланып отырған шараның кейінге сырғуы мүмкін деген қауіптерін де білдіріп жатты.

ЕурАзЭҚ Мемлекетаралық кеңесіне қатысуға келген ел басшыларының кездесу регламентіне аздап өзгеріс енгізіле­тіні мәлім болды. Мем­ле­кет­аралық кеңестің төрағасы Бела­русь Республикасының Президенті Александр Лукашенко Кеден одағына қатысты құжаттарды тал­қылау үшін ең алдымен Қазақстан, Беларусь, Ресей президенттерінің үшеуара кездесу өткізіп, мәселені неғұрлым тар шеңберде талқылай­тындығын мәлім етті. Сөйтіп, ЕурАзЭҚ Мемлекетаралық кеңесі­нің осы жолғы отырысында ең негізгі және түйінді мәселе Кеден одағын құруға қатысты құжаттарды талқылау болатындығы белгілі болды.

Үш мемлекеттің басшысы атал­ған мәселені 2 сағат бойы тал­қы­ла­ды. Сөйтіп барып ортақ келісімге қол жеткізілді. Мұнан кейін болып өткен ЕурАзЭҚ Мемлекетаралық кеңесінің тар шеңберде және ке­ңейтілген құрамда өткен отырыс­та­ры Кеден одағының дүниеге келген­дігін әйгіледі. Отырыс жүріп жат­қан Минскідегі орталық кітап­ха­на­да залды торлап алған толғанысты сәттер осылайша шешімін тапты. Еуразиялық экономикалық қоғам­дастық аясында Қазақстан, Бела­русь, Ресей мемлекеттерінің ара­сын­да Кеден одағының құрыл­ған­дығын, 2010 жылдың 1 қаңтарынан бастап осында қол жеткізілген келісімдерге сәйкес аталған мем­лекеттерде бірыңғай кеден тарифі­нің орнығатындығын, ал сол жыл­дың 1 шілдесінен бастап бірыңғай кеден аумағының жұмыс істеуге кірісетіндігін жан-жақтан жиналған журналистер әлемнің әр шалғайы­на жедел түрде таратып жатты. Ар­ты­нан журналистермен болған баспасөз мәслихатын ашқан Алек­сандр Лукашенко бұл басқосуды тарихи басқосу болды деп мәлім­деді. “Беларусь жері халықтар тағ­ды­рына әсері мол тарихи оқиға­лардың мекеніне айналды. Осында 1991 жылы Беларусь, Украина, Ресей республикаларының басшы­лары Белавежье келісіміне қол қойып, Кеңес Одағының өмір сүруі тоқтағандығын мәлімдеген еді. Енді біз Минск келісіміне қол қойып, Кеден одағының құрылған­дығын әйгілеп отырмыз”, – деді ол. “Белавежье келісімі жан-жаққа ыдырауды бастап берген, ал біз бірігуге үндейтін келісім жасадық”, – деді Ресей Президенті Дмитрий Медведев өз сөзінде.

Осы баспасөз мәслихатында сөз сөйлеген Қазақстан басшысы Нұр­сұлтан Назарбаев қол жеткізілген келісімнің экономикалық тиімділік қырларын ашып берді. Кеден одағын құрудағы ең маңызды шарт ЕурАзЭҚ аясында Бірыңғай эко­но­микалық кеңістікті қалыптастыру екендігін, бүгінгі қол қойылып отырған бірыңғай кедендік тариф пен Одақтың Кеден кодексін қа­был­дау осы мақсатқа жетудің та­рихи маңызды қадамы болатын­дығын атап көрсетті.

Кеден одағын, Бірыңғай эко­но­ми­калық кеңістікті құру біздің елдерімізге не береді?

Біріншіден, бірыңғай кеден ай­мағының құрылуы елдердің әртүрлі бағыттары бойынша кең көлемді ынтымақтастық орнатуына мүм­кін­дік береді. Бірлескен өндірістер мен кооперациялар құру әрекет­терін белсенді етеді. Мұның өзі жаңа индустрияландыруды жүзеге асыру, сырттан болатын тауарлар экспан­сия­сынан бірлесіп қорғану үшін өте маңызды.

Екіншіден, үш мемлекеттің аза­маттары кедендік төлемдерді қаттамай-ақ өзара еркін сауда жа­сасу мүмкіндігіне ие болады.

Үшіншіден, құрылатын ортақ рынок 2 трлн. доллар көлеміндегі ауқымды инвестициялар тарту үшін де өте тиімді. Демек, кәсіпкерлер қо­сымша ресурстар тарту мүмкін­дігіне ие болады.

Төртіншіден, бұл рынокта бәсекелестік ықпалы күшейеді. Мұның өзі тауарлар мен қызмет­тер сапасының артуына алып келеді. Осы арқылы халықтың өмір сүру деңгейі жақсара түседі.

Бесіншіден, Одаққа біріккен мемлекеттердің транзиттік әлеуе­тін тиімді пайдаланудың жаңа мүмкін­діктері қалыптасады. Бұдан мем­лекеттің кірісі артады. Осы арқылы ол бизнес пен халықты қолдауда жаңа мүмкіндіктерге ие болады.

Сарапшылардың алдын ала болжамына қарағанда, бірыңғай кеден кеңістігін қалыптастыру 2015 жылға таман оған қатысушы елдер­дің ішкі жалпы өнім көлемін 15 пайызға дейін арттыруды қамта­ма­сыз етеді.

Елбасы осылай дей келе кеден кеңістігін құрудың Ресейге, Бела­русьқа, Қазақстанға қанша табыс әкелетіндігін де айтып өтті. Мұндай кеңістікті құру бола­шақ­тың жос­пары – Еуразиялық экномикалық одақты құрудың негізі болып табылатындығын атап көрсетті.

Сонымен қатар осы басқосуда ЕурАзЭҚ-қа қатысушы мемлекет­тер­дің ортақ сақтандыру рыногын құру жөніндегі қаттамаға қол қойылды. “Бүгін біз Әділет ми­нистрлері кеңесіне ЕурАзЭҚ-тың жанама органы мәртебесін беру туралы шешімге келдік. Мұның өзі қоғамдастыққа қатысатын барлық елдердің келісімді құқықтық саясатын қалыптастыру ісіндегі маңызды қадам болып табылады”, – деді Елбасы. Сондай-ақ осы басқосуда қоғамдастықтың 2010 жылға арналған бюджет саясаты туралы жолдаудың қабылданған­дығын және қоғамдастықтың ішкі шекара режімін ұстаудың негізгі қағидаттары туралы ереженің бекітілгендігін айтты.

Баспасөз мәслихатында мәлім болған тағы бір мәселе келесі жыл­дан бастап Еуразиялық эконо­ми­калық қоғамдастықтың Мемле­кет­аралық кеңесіне Қазақстан жағы, атап айтқанда, біздің Елба­сымыз төрағалық ететін болады. Осы хабарды журналистерге жеткізген Александр Лукашенко желтоқсан айында Алматыда мем­лекет басшыларының бейресми жағдайда басқосуы болатындығын, онда 2010 жылдан бастап Кеден одағын құрудың нақты тетіктері одан әрі талқыланатындығын жеткізді.

Бұл бас­қосу Елбасымыздың еуразиялық идеясын жүзеге асыруға негіздеген батыл практикалық қадам болды деп айқын айта аламыз.

1.Еуразиялық экономикалық қоғамдастық -2000 жылғы 10 қазанда Астана қаласында халықаралық экономикалық ұйым ретінде Кедендік Одаққа қатысушы мемлекеттердің басшылары қол қойған ЕурАзЭҚ құру туралы шартқа сәйкес құрылды. ЕурАзЭҚ бастауы 1994 жылы Чолпан ата қаласында (Қырғызстан) Орталық Азия Одағы шеңберінде өткен Қазақстан, Өзбекстан және Қырғызстан мемлекет басшыларының кездесуінде Біртұтас Экономикалық кеңістікті құру туралы қабылданған шешіммен байланысты.

ТМД шеңберінде Еуразиялық экономикалық қоғамдастықтың қалыптасуы Достастық елдерінің ықпалдастықтың жаңа деңгейіне ұмтылатындығын көрсетті. Сонымен қатар ТМД-ның ішкі мәселелері де ықпалдастықтың жаңа деңгейін қажет етті.

Бұл ұйымға Қазақстан, Беларусь, Қырғызстан, Ресей Федерациясы, Тәжікстан, Өзбекстан, Армения, Молдова республикалары мүше, ал Украина бақылаушы мемлекет болып табылады. ЕурАзЭҚ құру негізіне «Кедендік Одақты және Біртұтас Экономикалық кеңістікті тиімді қалыптастыру» мақсатында қалыптастырылған сауда-экономикалық ынтымақтастық тұжырымы алынды. Мемлекетаралық Кеңес, Интеграциялық Комитет, Парламентаралық Ассамблея және Қоғамдастықтың Соты ЕурАзЭҚ-тың басқару органдары болып белгіленді.

2003 жылы мамыр айында БҰҰ ЕурАзЭҚ-ты халықаралық ұйым ретінде мойындады. ЕурАзЭҚ-тың 2003 жылдың 27 сәуірде Душанбе қаласында өткен Мемлекетаралық Кеңесінде Қазақстан Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Еуразиялық экономикалық қоғамдастықтағы іс ахуалы және интеграциялық ынтымақтастықты жеделдету жөніндегі ұсыныстар туралы» баяндамасы тыңдалды. Аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жолындағы келесі қадам – Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымы (ҰҚШҰ). Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт 1992 жылы ТМД шеңберінде Достастық елдерінің ұжымдық қауіпсіздігін қамтамасыз ету және әскери-саяси ынтымақтастықты нығайту мақсатында құрылғандығы белгілі. Ұжымдық қауіпсіздік туралы шартқа ресми түрде 1992 жылы 15 мамырда Ташкент қаласында қол қойылды. Келісімге ТМД-ның алты мемлекеті: Армения, Қазақстан, Қырғызстан, Ресей, Тәжікстан, Өзбекстан қол қойды. Кейіннен Беларусь қосылды. Ұйымның жоғарғы органы – Ұжымдық қауіпсіздік кеңесі. Сонымен бірге, өкілетті өкілдерден тұратын Тұрақты Кеңес, Сыртқы істер министрлері кеңесі, Қорғаныс министрлері кеңесі, Қауіпсіздік кеңестер хатшылық комитеті, ұйымның бас хатшысы, ұйым хатшылығықызмет жасайды.

Тәуелсіз Қазақстан кеңестік жүйеден кейінгі кеңістікте орналасқан елдермен ТМД, ЕурАзЭҚ ұйымдары шеңберінде экономикалық, мәдени-гуманитарлық байланыстарды қалыптастырды. Бүгінгі күні бұл ұйымдар шеңберіндегі қарым-қатынастың басым бағыттарының бірі көші-қон мәселесін шешу болып отыр. Ал аймақтағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету жүйесін қалыптастыруда ҰҚШҰ-ның маңызы зор.

Қазақстан тек Орталық Азия аймағында ғана емес, Еуразия аймағында да ықпалдастыққа ұмтылуда. Әсіресе, Шанхай ынтымақтастық ұйымының алатын орны ерекше. Ол бүгінгі күні қол жеткізген нәтижелерімен ерекшеленеді. Олар: аумақтық мәселені шешу; лаңкестікке қарсы күрестегі жетістіктер; әскери саладағы тығыз ынтымақтастық; басқа халықаралық ұйымдармен байланыс орнату; экономикалық ынтымақтастықты тереңдету жолындағы нақты жобалар. 1996 жылы 26 сәуірде Шанхайда бес мемлекет – Қазақстан, Ресей, Қытай, Қырғызстан, Тәжікстан «Шекара аймағында әскери салада сенімді бекіту туралы келісім шартқа» қол қойып, Шанхай Ынтымақтастық Ұйымыныңнегізін қалады. Сол кезде ұйым «Шанхай бестігі» деп аталғанымен, кейін 2001 жылғы саммитте «Шанхай бестігіне» Өзбекстанның қабылдануымен Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы деп аталды. Саммиттен кейін «Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының құру туралы» Декларация жарияланды. Сонымен бірге «Лаңкестік, сепаратизм және экстремизмге қарсы күрес туралы Шанхай конвенциясы» деп аталатын тағы бір маңызды құжат қабылданды. Сөйтіп, аймақтық саясатта алғаш рет лаңкестік, сепаратизм және экстремизм ұғымдарына анықтама берілді. Бір қызығы, бұл құжат АҚШ-тағы 2001 жылғы 11 қыркүйек оқиғасына 3 ай қалған уақытта қабылданған еді. Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы әскери одақ емес, ол аймақтық қауіпсіздік саласындағы ықпалдастықпен қатар, экономика саласындағы ықпалдастыққа ұмтылатын ұйым болып табылады.

Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары кеңесі (Азия кеңесі, АӨСШК) АӨСШК құру туралы идеяны ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаев 1992 жылы 5-ші қазандағы БҰҰ Бас Ассамблеясының 47-ші сессиясында ұсынды. Ұйымның негізгі мақсаты Азия аймағындағы бейбітшілік, қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз етуге қатысты көп жақты қарым-қатынастарды орнату және осы мәселелерді шешу барысында ынтымақтастықты нығайту.

І Саммитте екі маңызды құжатқа: Алматы актісі мен АӨСШК Терроризмді жою және өркениеттер арасындағы диалогқа қолдау көрсету туралы Декларацияға қол қойылды. Осы құжаттар негізінде АӨСШК Азиядағы дау-жанжалдар мен қақтығыстарды реттеу мақсатындағы форумға айналды.

2004 жылы қазан айындағы АӨСШК мүше елдерінің ІІ кездесуінде Сенім шаралар каталогы қабылданды. Бұл әскери-саяси, экономикалық, гуманитарлық және басқа салалардағы шаралар жиынтығынан тұрды. АӨСШК-ке мүше мемлекеттер басшыларының шешімімен Қазақстан Республикасы Президентінің 1992 жылы БҰҰ 47-сессиясында кеңесті құру туралы идеясын қолдау ретінде 5 қазан Азия кеңесі күні болып жарияланды. АӨСШК аймақтық және жаһандық қауіпсіздікті қамтамасыз ету факторына айналды.

ІІ Саммит 2006 жылы маусым айында өтті. 2007 жылғы желтоқсан айынан бастап Азия кеңесі БҰҰ Бас Ассамблеясы жанындағы бақылаушы мәртебесіне ие болды. Қазақстан АӨСШК құру туралы идеяны ұсынушы ғана емес, осы идеяны іс-жүзіне асырушы мемлекет. Бұл еліміздің ұйым төрағалығына екі мерзімге яғни 2002-2006 жылдардағы (бірінші мерзім) және 2006-2010 жылдардағы (екінші мерзім) сайлануынан да көрінеді. Бүгінгі күні еліміз АӨСШК-тің 2010 жылы өткізілетін ІІІ Саммитіне дайындық үстінде.

ШЫҰ мен АӨСШК тұрақтылық пен қауіпсіздік шараларын қамтамасыз ету жағынан мақсаттары мен міндеттері ұқсас құрылымдар. Бірақ бұл екі ұйым бірін-бірі қайталамайды, әрі бір-біріне қайшы келмейді. Керісінше Азиядағы қауіпсіздіктің ұжымдық жүйесін толықтырып отыр. Егер Шанхай ынтымақтастық ұйымы оған мүше мемлекеттердің нақты құқықтары мен міндеттемелеріне негізделген бірлестік болса, АӨСШК өзекті де өткір мәселелерді еркін талқылауға және оны шешу жолдарын іздеуге арналған кеңейтілген форум болып табылады. ШЫҰ мен АӨСШК Азия құрлығындағы қазіргі заманғы халықаралық қатынастардағы маңызды фактор ретінде танылып отыр.

2003 жылғы 19 қыркүйекте Беларусь, Қазақстан, Ресей және Украина Президенттері Біртұтас экономикалық кеңістікті ( мұнан әрі - БЭК) құру туралы келісімге қол қойды. БЭК Достастық кеңістігіндегі экономикалық ықпалдастықты жүзеге асырудың бір жолы. ТМД құрамына кіретін төрт мемлекет ықпалдастықтың жаңа деңгейіне көшу туралы шешім қабылдады. БЭК қызметіне экономикалық сипат тән. 2004 жылы 20 мамырда БЭК құру туралы заң күшіне енді. 2004 жылы 24 мамырда Ялтада БЭК-тың дамуының басым бағыттарын анықтаған мүше мемлекет басшыларының кездесуі өтті.

Қазіргі кезде ЕурАзЭҚ – бұл әлемдегі үлкен территорияға орналасқан, мол минералдық-шикізаттық қорға ие және айтарлықтай экономикалық әлеуеті бар аймақтық ірі рынок. ТМД Статистикалық комитетінің есебінше, оның әлемдік ІЖӨ-дегі үлесі 2010 жылы 4,4 пайызды құрады. Қоғамдастық елдерінде әлемдегі барланған мұнай қорының 8,5 пайызы, табиғи газдың 25 пайызы, көмір­дің 22 пайызы, тұщы су мен орман алқа­бының 20 пайыздан астамы орналасқан.