Рысы асобаснага падыхыду у выкладанні мовы.
Методыка беларускай мовы як навука, яе прадмет і задачы. Сувязь методыкі беларускай мовы з іншымі навукамі.
Методыка выкладання беларускай мовы – гэта педагагічная практыка, арыентаваная навука, якая вызначае мэты, змест, заканамернасці, прынцыпы, метады, прыёмы і арганізацыйныя формы навучанняю
Прадметам методыкі з’яўляецца працэс навучання школьнікаў мове і даследванне заканамернасцяў засваення мовы.
Задачы:
- вызначэнне мэт, зместу навучання буларускай мовы ў школьнікаў
- высвятленне заканамернасцяў засваення мовы і вызначэння на гэтай аснове прынцыпаў навучання
- пошук і характарыстыка найбольш эфектыўных метадаў, прыём, арганізацыя формаў навучання
- вывучэнне метадаў спадчыны, традыцый, навуковае асэнсванне перадавога педагагічнага вопыту
Тэарэтычнымі асновамі методыкі з’яўляюцца: філасофія, логіка, лінгвістыка, педагогіка, псіхалогія.
Філасофіязабяспечвае метадалагічныя асновы методыкі, разуменне мэт і задач навучання мове.
Логіка – спосаб разважання, ход думак і метад пазнання мовы.
Лінгвістыка – змест школьнага курса беларускай мовы вызначаецца лінгвістыкай. Лінгвістыка – навука дастаткова поўна апісала ўсе ўзгоркі беларускай мовы, а таксама функцыянальна-стылістычныя разнавіднасці маўлення. Гэта забяспечвае адзінства школьнай і навуковай граматыкі.
Дыдактыка– метады і сродкі арганізацыі і кантролю вучэбнай дзейнасці залежаць ад задач і зместу навучання; узаемасувязь усіх кампанентаў навучальнага працэсу забяспечвае трывалыя усвядомленыя вынікі навучання.
Узростная псіхалогія раскрывае псіхалагічныя асаблівасці дашкольніка, малодшага школьніка, юнака, асаблівасці іх мыслення, памяці успрымання, уяўлення.
Педагагічная псіхалогія даследуе працэс фарміравання пазнавальная дзейнасці, засваенне ведаў, уменняў і навыкаў, фарміраванне розных бакоў асобы вучняў.
Рысы асобаснага падыхыду у выкладанні мовы.
Асобасны падыход – гэта калі змест і арганізацыя навучання, калі ў школьнікаў фарміруецца гуманістычнае па адносінах да рэчаіснасці, індывідуальнае па сутнасці, развітае, этыка-маўленчае камунікатыўнае ядро ў выглядзе ўяўленняў і ведаў, маўленча-камунікатыўных здольнасцяў, скіраваных на задавальняючыя патрэбы асобы ў зносіназ (суразмоўнічтве).
Ясабосны падыход характарызуецца тым, што:
- у цэнтра навучання дзейнасці знаходзіцца моўная асоба вучня з яго індывідуальнай этыка-маўленчым камунікатыўным ядром
- мова разглядаецца як сродак фарміравання і развіцця асобы чалавека, сродак мэтаралізацыі думкі
- навучанне характарызуецца як субўект – субўект узаемадзеянне ў працэссе зносін
- перавага аддаецца індывідна-групавой форме арганізацыі дзейнасці
- усталёўваецца дэмакратычны стыль узаемаадносін паміж настаўнікам і вучням
- якасная ацэнка і самаацэнка дзейнасці суб’ектаў выкарыстоўваецца сістэматычна
- стварэнне спрыяльнай ўмовы для самаактуалізацыі аасобы, праяўлення як індывідуальнасці
Асобасны падыход – такі змест і арганізацыя навучання, калі ў школьнікаў фарміруецца гуманістычнае па адносінах да рэчаіснасці, індывідуальнае па сутнасці, развітае, этыка-маўленчае камунікатыўнае ядро, ў выглядзе ўяўленняў і ведаў, маўленчых камунікатыўных здольнасцей. заснаваных на задавальненні патрэбы асобы ў суразмоўнасці.
Характарызуецца:
1) у цэнтры моўная асоба вучня;
2) мова як сродак фарміравання і развіцця асобы чалавека, сродак матэрыяльнай думкі;
3) навучанне суб’ект-суб’ектнае;
4) індывідуальна-групавая форма арганізацыі дзейнасці;
5) дэмакратычны стыль;
6) якасная ацэнка і самаацэнка дзейнасці суб’ектаў выкарыстоўваецца сістэматычна;
7) стварэнне спрыяльнай умовы для самаактуалізацыі асобы, праяўлення яе індывідуальнасці.
3.Метады навучання грамаце (аналітычныя, сінтэтычныя, аналітыка-сінтэтычныя). Метад навучання грамаце ў распрацоўцы К. Дз. Ушынскага і яго паслсдоўнікаў. Я. Колас пра навучане грамаце.
Метад навучання грамаце- сукупнасць розных видау мауленчай дзейнасци вучня, якая выконваецца вучнями пад кирауництвам настауника з мэтай авалодання элементарнага чытання и письма.
Метады навучання грамаце можна класифицыраваць:
Па видах дзейнасци: синтэтычныя, аналитычныя, аналитыка-синтэтычныя;
Па моуных адзинках: литаратурныя, гукавыя, складовыя, метады цэлых слоу.
Усе метады навучання грамаце падзяляюцца на:
1)Сінтэтычныя - ад літар і гукаў да слоў, складоў.
Літаразлучальны: -Складовы сінтэтычны.-Гукавы сінтэтычны.-Слыхавы метад Л.М.Талстога.
2)Аналітычныя - ад цэлых слоў, сказаў да складоў, літар, гукаў.
-Метад цэлых слоў.
-Фанетычныя метады.
3)Аналітычна-сінтэтычныя - сплятаюцца аналіз і сінтэз у розных варыяцыях.
Сілабічныя спосабы. Ікельзамер ХVІ - працэс чытання, гукавы прынцып - чытанне – гэта называнне літар, даваў парады як лепш вымаўляць, увага добрай дыкцыі.
Асновы сучаснага метада – на уроке вывучэння граматыки увага дзяцей прыцягваецца да славеснага націску. Вучні вывучаюць гукі па-рознаму: успрым на слых, , вымаўленне, назіранне за артыкул-й і інш. У склада-гукавы аналіз слоу уводзицца выдзяленне гукаў, вызначэнне іх паслядоунасці, колькасці, вызначэнне сувязь паміж імі. Аналіз праводзицца з апорай на схемы.
Асноуны метад – гукавы-аналітыка-сінтэт. (комплексны):
1. пры чытанні і запісе слоу вучань выходзиць з графичная формы слоу, але побач з гэтым гукав. абалонка сл. супаст. з літатаратурным саставам, таму гука-літаратур. і літ.-гукавы;
2. у аснове навучан. чытанню, пісьму кладзецца склад, як найменш маўл. адзінка мовы, таму складовы;
3. навуч. элем. чыт. і пісьму грунтуецца на уменні вучняў ажыццяўл. складова-гукавы і складова-літ. аналізе сл.
Метад Ушынскага.
У “Роднае слова” Ушынскага уваходзили “Азбука” и “Руководство к преподаванию по родному слову” (выйшли у 1864 годзе)
Свій метад Ушински назвау метадам пиьма-чытання.Ен личыу, что письмо абапиралася на гукавы анализ.
Дзеци знаемяцца з рукаписным шрыфтам и тольки праз 10-15 урокау знаемяцца з друкаваными литарами.
Ушынски аб”яднау у сваёй мет. анализ и синтэз, увеу синтэт аналитычны и синт. практычны з гуками, складами, словами; адмовиуся ад алфавитнага парадку вывучэння гукау и литар.
Ушынски абапирауся на жывое мауленне дзяцей. Значнае месца належала назиранням, гутаркам, рассказам сваих вучняу.
4.Метад навучання грамаце ў сучаснай школе. Граматычная і арфаграфічная падрыхтоўка вучняў у перыяд навучання грамаце.
Пераемныя рысы сучаснага метаду навучання грамаце:
1. Гукавы метад - у аснову навучання пакладзены гук.
2. Склад слова - асноўная адзінка чытання і пісьма.
3. Тэхніка чытання і пісьма не адрываюцца і не супрацьпастаўляюцца: за кожным прачытаным і напісаным павінен стаяць сэнс .
4. Сістэматычнае развіццё мыслення і мовы, развіццё звязнай мовы.
5. З’арыентаванасць на выхаванне каштоўнасцяў, адпаведных грамадству на сучасным этапе развіцця.
Новыя рысы комплекснага метаду навучання грамаце.
1. Паслядоўнасць вывучэння літар.
2. Паглыбленая і рознабаковая праца над гукамі. Склада-гукавы і склада-літарны аналізы. Чытанне не зводзіцца да простага называння літар.
3. Склада-гукавы аналіз вымаўляемага слова на базе графічных і слыхавых адзінак. ЗГ, Г, З. Любое слова можна прадставіць, пашырыць кола лексікі.
4. З першых букварных слоў увага да славеснага націску, яго аб’яднальнай функцыі: фанетычнае адзінства слова ствараецца націскам.
5. Навучанне чытанню вядзецца на шматарыенцірнай аснове, улічваецца пазіцыя літар адносна суседніх і прагалу.
6. 4 састаўныя часткі фанетычнай структуры слова (складовая, гукавая, структура звязанасці фанем, акцэнтна-рытмічная).
7. Увядзенне прапедэўтычных элементаў граматыкі, словаўтварэння, арфаграфіі, лексікалогіі.
8. Спалучэнне на ўроку агульнакласнай, групавой і індывідуальнай работы.
Заканамернасці навучання грамаце:
1) жывая мова вучня – аснова для фармірав. навыкаў элем. чыт. і пісьма;
2) навуч. пав. праводз-ца з улікам спецыфікі фанетычн.і граф. сістэм той мовы, на якой прав. навуч.;
3) чыт. і пісьмо вучня адрознів. ад даросл., пісьменнага чалав.;
4) сінхроннае навучанне;
5) улік гістарычнага мінулага методыкі;
6) навучанне ва узаемасувязі з развіццем мовы;
7) праграмны мат-л для развіцця пачуццяў патрыятызму;
8) больш разнастайныя пачуццевыя успрыманні вучэб. мат-ла;
9) улік індыв. і ўростав. асаблів. дз.;
10) навучанне носіць развіццевы х-р.
Прынцыпы навучання грамаце:
1) навучаць патрэбна на аснове вуснай мовы;
2) прынц. увагі на ур. граматы да працы, накір. на авалод. склада-гукавой і склада-літітарнай стр-ры слова;
3) улік псіхафізіялаг. асабл. вучняў;
4) сінхроннасць у навучанні;
5) улік гістар. мінулага;
6) развіцце мовы мал. шк-у;
7) пр. выхоўваючага навуч.;
8) пр. нагляднасці;
9) пр. індывідуаліз. і дыферэнцыяцыі навуч.;
10) пр. самастойнасці і актыўнасці вучняў у навуч. пры кіруючай ролі наст.
Падрыхтоўчы перыяд навучэння грамаце. Складаецца з 3 ступеняу:
1)Бязлитарная. Дзеци авалодваюць такими паняццями як мова, сказ, слова, склад, націск і інш. На уроках письма-написанне линий, фигур, узорау. Засвойваюць правилы пасадки.
2)Вывучэнне 19 зычных гукау и литар. Па прадметным малюнку называюць словы и вызначаюць цвердыя и мяккия зычныя гуки. Па прадметным малюнку и схемах слоу дзеци чытаюць словы. Па сюжетным малюнку вучни з дапамогай настауника складаюць апавяданни, выдзяляюць сказы и анализуюць их. На уроках письма- вучацца друкаваць и писаць маленькия и вяликия литары.
3)Вывучэнне галосных литар. Вывуч. галосных гукаў і іх літаратурнае абазначэнне, знаемяцца з нацискам.
К канцу вучні павинны умець адрозніваць любы з галосных і зычных гукаў у складзе слова, беспамылкова падзяляць слова на склады, вызначаць націск.
Асноуныя перыяды навучаня грамаце. Складаецца з 2 ступеняу:
На 1 ступени работа на уроках НГ уступае у новую стадыю; идзе навучэнне чытання складоу зычны-галосны па склад. таблицах, дзеци дагаворваюць словы, чытаюць словы, сказы, тэксты.
Потым школьники знаемяцца з гуками й, у нескладовае, дж, дз, и литар. ь.
На уроках письма больш шырока выкарыстоуваюцца розныя виды дыктантау, усе большае месца займаюць творчыя працы.
На 2 ступенинавучэнне чытаць набывае новы характар. Усе асноуныя виды работ на уроку накираваны на засваенне зместу тэксту.
На уроках письма праводзицца фанетычныя, графичныя и арфаграфичныя назиранни, значнае месца займаюць слыхавыя дыктанты.
Арфаграфічныя навыкі – аутаматызаваны кампанент свядомай мауленчай дзейнасці чалавека ва умовах працякання яе у пісьмовай форме.
Ствараецца у працэссе працяглых практыкаванняу і заснаваны на больш простых Н і У. Напрыклад: навык пісьма, У аналізаваць словы з фанетычнага боку, У устанауліваць марфемны склад слова, знаходзіць у слове арфаграму, якая патрабуе праверкі.
Арфаграфічны навык у перыяд фарміравання – сістэма свядомых дзеянняу і пры яго фарміраванні ён функцыянуе як аутаматычны спосаб больш складанага дзеяння.
5. Змест і методыка вывучэння асноў фанетыкі і графікі. Фанетычны разбор.
Мауленчае развіццё вучняу знаходзіцца у пэунай залежнасці ад правільнай арганізацыі і зместу працы над элементамі ведау з вобласці фанетыкі і графікі. Вялікая роля засваення фанетычных ведау для фарміравання вуснага і пісьмовага маулення школьнікау:
- з апорай на фанетычныя веды у 1 кл. авалоданне працэсам чытання і пісьма у перыяд НГ
- фанетычныя веды складаюць аснову правільнага вымаулення слоу
- фанетычныя веды ва узаемадзеянні з марфалогіяй і словаутвараучымі ведамі ствараюць аснову для фпрміравання арфаграфічных навыкау
- фанетычныя веды патрэбны для свядомага інтанавання сказа, захавання лагічных націскау і пауз у структуры сказа
- веданне гукавога складу слова важна для усваення яго лексічнага значэння і свядомага выкарыстання у мауленні
Фанетычна-графічныя уменні:
- умець вычляняць гукі у словах
- умець вызначаць іх паслядоунасць
- адрозніваць гук і літару
- правільна вымауляць гукі і называць літары
- адрозніваць галосныя/зычныя, парныя зв/глух, цв/мякк. зычныя у слове і па-за словам
- абазначаць мяккі зычны гук на пісьме галоснымі і ь
- падзяляць словы на склады, націскны склад
Фанетыка-графічны матэрыял поўнасцю вывучаецца у 2 класе (раздзел “Гукі і літары”), а ў астатніх двух праводзіцца сістэматызацыя і паглыбленне набытых ведаў і уменняў.
Фанетычны разбор – разбор слова па гуках (поуны і частковы).
Фанетычны разбор не патрабуе асобных урокау, ён можа быць выкарыстаны на любым этапе урока і у якасці дадатковага значэння на кантрольнай працы.
Поуны фанетычны разбор:
- назваць колькасць гукау і колькасць літар
- назваць колькасць складоу, націскны склад у слове
- назваць галосныя звукі (моцная пазіцыя пад націскам)
- назваць зычныя гукі (зв/глух, цв/мякк, моцная пазіцыя зычнага перад галосным)
Матэрял фанетычнага разбору павінен быць пасільным для вучняу.
Можа быцьгука-літарны разбор:
- назваць літары
- назваць адпаведный ім гукі
- указаць саупадзенне гукау і літар [й]-і
- указаць не саупадзенне гукау і літар [й’], [а] – я
6. Праца над граматычным паняццем. Сістэма навучання часцінам мовы ў пачатковых класах.
Малодшым школьнікам трэба засвоіць складаныя, але даступныя іх узросту граматычныя паняцці, якія абазначаюцца тэрмінамі назоўнік, прыметнік, дзеяслоў, займеннік, прыслоўе, род, склон, лік, асоба і інш. Дзяцей неабходна таксама навучыць карыстацца паняццямі кораня, прыстаўкі, суфікса, канчатка.
Этапы работы над граматычным паняццем:
- знаёмства з паняццем
- азначэнне паняцця
- практычнае прымяненне паняцця
Вучні пачатковых класаў вывучаюць чатыры часціны мовы: назоўнік, прыметнік, дзеяслоў, займеннік. Прыназоўнік засвойваецца чыста практычна.
Назоунікі, прыметнікі, дзеясловы вучні пачатковых класау усведамляюць з 5 бакоу: што абазначае слова; на якое пытанне адказвае; якія мае пастаянныя катэгорыі, як змяняецца; якім членам сказа з’яуляецца; які мае канчатак, як утвараецца
Каб паспяхова забяспечыць вывучэнне часцін мовы, развіць мауленне навыка праводзіць працу над сінонімамі, антонімамі, многазначнымі словамі, выкарыстоуваць словы у прамым і пераносным значэнні.
Для выпрацоукі лінгвістычных адносін для слова пры рабоце з часцінамі мовы трэба аперырываць словамі рознай семантыкі (стол, конь, адвага – назоунік, смелы, чырвоны, зялёны – прыметнік і г.д.)
Назоўнік:
Падрыхтоучы этап працы (1кл.) супадае з перыядам навучання грамаце. Усведамленне паняцця назоунік: вучацца адрозніваць прадмет і слова як назву гэтага прадмета, увага на лексічнае значэнне слова, класіфікацыя на групы па сэнсе.
2 клас. Праца над лексічным зачэннем слова і іх граматычнай прметай.
3 клас. Паглыбіць і сістэмацізіраваць веды пра лексічнае значэнне назоунікау: уласныя і адмоуныя, адуш. і неадуш., знаёмства з катэгорыяй ліку і роду.
4 клас. Навучыць правільна выкарыстоуваць склонавыя формы назоунікау у мауленні і без памылак пісаць склонавыя канчаткі.
Прыметнік:
Прадугледжвае паступовае ускладненне і пашырэнне матэрыялу з боку лексікі і граматыкі.
1 этап. 2 клас. Першапачатковае знакомства з прыметнікам, пачынаецца з лексічнага значэння і пытання
2 этап. 3 клас
- фарміраваць паняцце “прыметнік”
- развіваць уменне выкарыстоуваць прыметнік і мауленчай дзейнасці
- фарміраванне навыкау правапісу канчаткау прыметнікау
3 этап. 4 клас.
- удасканаленне ведау пра прыметнік як часціне мовы
- развіваць уменне дакладна выкарыстоуваць прыметнік у вусным і пісьмовым мауленні
- фарміраванне навыкау правапісу склонавых канчаткау (адз., мн. лік), удасканаленне навыкау правапісу родавых канчаткау
Дзеяслоў:
На прапедыфтычным узроуні 1 клас – лексічнае значэнне слова.
Больш мэтанакіраваня праца – 2 клас. Лепш пачынаееца з дзеясловау у якіх лексічнае значэнне супадае з гарматычным значэннемю Паступова фарміруецца пашырэнае разуменне дзеяння, прадметны стан (хварэць), адносіны да іншых прадметау (здзіуляцца), дзеянне якасці (сінець).
3 клас. Фарміраванне паняцця дзеяслоу як часціна мовы, азнаямленне са змяненнем па ліках і часах, авалоданне умення змяняць часовыя формы дзеяслова.
4 клас. Паглыбіць веды, развіваць навыкі пра выкарыстанне дзеяслова у мауленні, пазнаеміць са спражэннем дзеяслова, свядома выкарыстоуваць дзеяслоу у цяперашнім, будучым і прошлым часе, вызначаць асобу дзеяслова, падрыхтаваць да правапісу асабовых канчаткау дзеяслова, правесці першапачатковае знаёмства з 1 і 2 спраженнем, вучыць вызначаць спражэнне па неазначальнай форме.
Прыназоунік:
1,2 кл. – уменне выдзяляць прыназоунік як слова і пісаць яго асобна ад іншых слоу
3 кл. – супастауляць з прыстаукай
4 кл. – раздзельны прыназоунік і асобны займеннік
7.Змест і задачы вывучэння сінтаксісу і пунктуацыі ў пачатковых класах.
Прадметам сінтаксісу з’яуляецца:
- пабудова сказу
- структурна-інтанацыйная афармленнедумкі шляхамі спалучэння словазлучэння у сказы на аснове правіл
У пачатковай школе вывучаюцца толькі элементы сінтаксісу. Яны канкрэтызаваны праграмай у спецыяльным раздзеле “Сказ”. Параунальна невялікая колькасць гадзін кампенсуецца тым, што засваення марфалогіі, фанетыкі, лексікі, арфаэпіі, ажыццяуляецца на сінтаксічнай аснове.
У пачатковых класах дзеці знаёмяцца з:
- сказ і яго віды
- галоуныя члены сказа
- даданыя члены сказа
- аднародныя члены сказа
- связь і парадак слоу у сказе – неабходна фарміраванне у дзяцей уяулення, што словы у сказах звязаны парамі.
Вучні павінны засвоіць:
- пры вызначэнні пар слоу, пытанні ставяцца ад аднаго слова
- пры устанауленні сувязі слоу могуць ужывацца параллельныя пытанні сэнсавыя і склонавыя
- у фыдзяленні словазлечэнняу дапамагае графічные мадэліраванне сінтаксічных сувязей