Жеделдетiлген нормалау . 6 страница

Атмосфераның жаһандық техногенді ластануы жалпы планетарлық масштабтағы қауіпті зардаптарға әкеп соқты. Ол тек адам өмірі мен оның денсаулығына ғана емес, сонымен бірге, бүкіл биосфераның тіршілік етуіне де қауіпті болып табылады. Оларға парниктік эффект, қышқылды жаңбырлар, озон ойықтары жатады.

Парниктік эффект деп, 30 – ға жуық парниктік газдардың: СО 2 , метан, азот тотықтары, фреондардың және т.б. жиналуы нәтіжесінде Жердегі температураның көтерілуін айтады. Табиғи жағдайда Жер күн радиациясының әсерінен қызып, ұзын толқынды радиация түрінде жылу бөледі, бұл жылуды су булары және көмір қышқыл газы жақсы сіңіріп алады, сол себептен жер бетінен жылудың берілуіне және оның едәуір салқындауына кедергі жасайды.

Парниктік газдар атмосферада жиналғанда, жылу сақталуының қарқындылығы едәуір жоғарылайды, нәтижесінде атмосфералық ауаның температурасы өседі. Негізгі парниктік газ көміртек қос тотығы болып табылады, оның парниктік әсерге қосатын үлесі 50 ден 65% дейін құрайды. Басқа парниктік газдардың үлесі аздау: метанның - 20% жуығы, азот тотықтарының - 3-5%, фреондардың - 8%, басқа газдардың 5 - 10%.

Қазіргі кезде ауада көмірқышқыл газының концентрациясының жоғарылау жылдамдығы жылына 0,3-0,5% құрайды. Бұған көмірқышқыл газының техногенді көздерден түсуі ғана емес, сонымен бірге, оны өсімдіктердің ассимиляциялауының төмендеуі, және ең алдымен, «планетаның өкпесі» деп саналатын, тропикалық ормандардың жойылуы мен деградацияға ұшырауы да себеп болып отыр. Сонымен қатар, атмосфераның метандану үрдістері де жоғарылауда. Оның себептерінің бірі, Арктика мен Антарктидадағы мұз қалқандарының жеңілденуі (мұздықтардың шегінуі) болып табылады, бұл, арктикалық және антарктикалық шельфтердің материктермен біріккен жерлерінде орналасқан, негізгі газогидраттар қорынан метанның босап шығуына әкеледі. Техногенді метанның ауаға түсуі де едәуір жоғарылайды, ол атмосфераға түсетін метанның жалпы мөлшерінің 25 % құрайды.

Соңғы жүзжылдықта Жердегі жылдық орташа температура 0,3-0,6º С жоғарылады. Болжам бойынша, парниктік газдардың жиналуы қазіргі деңгейде сақталатын болса, 2100 жылға қарай жер бетіндегі температура 3,5ºF-қа жоғарылайды. Бұл, полюстардағы мұздардың қарқынды еруіне, Әлемдік мұхит деңгейінің 2 м-ге жоғарылауына, құнарлы жерлерді су алуына, табиғи аймақтар шектерінің ауысуына, штормдар мен дауылдардың санының көбеюіне, климаттық жағдайлардың өзгеруіне, жануарлар мен өсімдіктердің жойылуына, жұқпалы және жұқпалы емес аурулардың жоғарылауына, тамақ өнімдерінің күрт азаюына және т. б. әкеп соғады

Ғалымдардың пікірінше, парниктік эффектінің соңғы салдарын тек жаһандық ядролық соғыспен салыстыруға болады. Сонымен қатар, парниктік эффектінің пайда болуына кедергі жасайтын үрдістер де жүріп отырады. Мысалы, бір жағынан, артық СО 2 сіңіріп отыратын, әлемдік мұхит және фотосинтез әлі де күшті буферлік жүйе болып отыр. Екінші жағынан, жер бетіне түсіп отырған күн радиациясы, өнеркәсіп көздерінен, эрозияға ұшыраған топырақтың үлкен алаңдарынан және вулкандардың атқылауының күшейуі салдарынан атмосфераға түсетін шаңнан шағылысуы нәтижесінде, азайып, жылыну үрдістерінің тежелуіне әкеледі.

Дегенмен, болжамдардың маңыздылығы мен көзге көрініп отырған климаттың жаһандық өзгеруі, 1998 жылы Киото қаласында әлемнің 160 елінің өкілдерінің өзара келісімге қол қоюына негіз болды. Бұл келісім бойынша, әрбір қатысып отырған ел үшін, атмосфералық ауаға түсетін парниктік газдардың шығарындыларына шектеу орнату бекітілді.

Атмосфераға түскен химиялық ластаушылардың шығарындылары да «озон тесіктерінің» пайда болуының негізігі себептерінің бірі болды. «Озон тесіктері», стратосфераның озон қабатында озон концентрациясының едәуір төмендеуі байқалатын, кеңістік аралығы болып табылады.

Ең үлкен «озон тесігі» Антарктида үстінде орналасқан. Оның ауданы континент шегінен шыққан және мөлшері бойынша АҚШ ауданынан асады, ал озон қабатының қалындығы 40% азайды. Ғалымдардың пікірі бойынша, егер, Антарктидада ел қоныстанған болса, онда, әлем бүтіндей континент елінің жойылуына тап болар еді. Мөлшері кіші «озон тесігі» Арктика үстінде байқалып отыр. Оның ауданы (10 млн км 2). «Озон тесіктері» Жердің басқа да аймақтарының үстінде байқалып отыр және олардың орны үнемі өзгеріп отырады («кезбе тесіктер»). Мұндай «тесіктердің» ауданы 10 нан - 100 мың км 2 дейін аутқиды, ал озонның мөлшері қалыпты деңгейден 20-40% дейін төмендейді.

Озон қабатының сарқылуы адам және басқа тірі ағзалар үшін де өте қауіпті, себебі, әдетте озон қабатында ұсталып қалатын, энергиясы жоғары, күннің қысқа толқынды ультра күлгін және рентген сәулелері, бұл жағдайда озон тесіктері арқылы өтіп кетеді.

Осы сәулелердің айқын фотохимиялық, мутагенді және канцерогенді әсері салдарынантұрғындардың арасында қатерлі ісіктер, катаракта, тері аурулары, иммундық зақымданулар, әр түрлі ақаулары бар ұрпақтардың туылу санының жоғарылауы, репродуктивтік қызметтің төмендеуі және т.б. міндетті түрде байқалады.Барлық экожүйелердің тіршілік барысында да аса күрделі зардаптар байқалатын болады.

Ультракүлгін сәулелері фотосинтез және ферментативті реакцияларды, көбею мен даму үрдістерін баяулатады, осыған байланысты, мұхит суларында фитопланктонның, балықтардың, жоғары сатыдағы өсімдіктер және жануарлар өнімділігінің төмендеуі, олардың арасында патологияның жоғарылауына, ең сезімтал түрлердің жойылуына, сонымен қатар, флора мен фаунаның генофондысының өзгеруі болжамдалады. Топырақтағы бактерияларды жоятын әсері салдарынан, топырақтың құнарлылығы мен ондағы өздігінен тазару үрдістерінің тиімділігі төмендейді.

Қазіргі көзқарастар бойынша, озонның азайуында жетекші рөлді техногенді ластаушылар: фреондар (хлорфторкөмірсутектер), төрт хлорлы көміртек, метилхлороформ, азот тотықтары, әр түрлі аэрозольдер және т.б. атқарады. Фреондар пластмасса өндірісінде, электрондық өнеркәсіпте және аэрозольді баллондарда, мұздатқыш қондырғыларында кеңінен қолданылады. Озон қабатына жетіп, фреондар ультракүлгін сәулесінің әсерінен Cl атомын босатады, бұл, бірнеше секунд ішінде озонмен әсерлесіп, оны ыдыратады:

Cl+O3=ClO+O2

Хлордың бір атомы озонның 100000-ға жуық молекуласын ыдыратады. Хлорфторкөмірсутектерге қарағанда, бромдалған фторкөмірсутектер озонды одан да жоғары деңгейде ыдыратады. Фреондар ыдырауға ұшырамай, 70-100 жылға дейін атмосферада болуға қабілетті, сондықтан егер, атмосфераға олардың шығарылуын тоқтатпаса, онда озонның бұзылуы үрдісін тоқтату қиынға соғады.

Озон қабатының жұқаруы басқа да техногенді себептерге: стратосферада жылдамдығы дыбыстын жылдамдығынан асатын ұшақтардың ұшуына, ғарыштық ракеталардың ұшырылуына, «Шатл» типті авиа ғарыштық жүйенің жіберілуіне және атмосферадағы ядролық жарылыстарға байланысты, себебі бұлардың іске асырылуы уақытында озонды жоятын отынның толық жанбаған өнімдері - азот тотықтары мен кейбір көмірсутектердің бөлінуі жүреді. Сонымен бірге, озонның өнеркәсіптік шығарындылармен, жанар таулардың атқылауы кезінде, ғарыштық шаң түрінде стратосфераға түсетін аэрозольдермен әсерлесу салдарынан да ыдырауы мүмкін екендігі көрсетілген.

Индустриалық өркендеудің тағы да бір туындысы қышқылды жаңбырлар болып табылды. Олардың түзілуіне атмосфераға әр түрлі техногенді көздерден түсетін шығарындалырдың негізінен екі құрам бөлігі: күкірт тотықтары мен азот тотықтары қатысады. Су буларымен өзара әсерлесу нәтижесінде, олар күкірт және азот қышқылына айналып, жауындармен суаттарға, топыраққа, өсімдіктерге және қоршаған ортаның басқа да нысандарына түседі. Табиғи жауын суының реакциясы әлсіз қышқыл (pH=6), ал қышқылды жаңбырлардың рН 2-4 құрайды. Бұндай жауындардағы қышқылдың мөлшері сірке қышқылындағыдан да жоғары болуы сирек емес. Қышқылды жауындар қоршаған ортаның бәріне де зиянды әсер етеді. Олардың әсерінен пайда болған суат сулапрының аз мөлшерде қышқылдануының өзі (рН-5-5,6) балық уылдырықтары мен жас шабақтардың, фито- және зоопланктондардың, балдырлардың, ұлулардың жойылуына, ал, рН 4,5-тен аз болған жағдайда балықтардың репродуктивтік үрдістерінің тоқтатылуына және олардың өлуіне әкеп соғады, нәтижесінде су қоймалары қаңырап бос қалады. Мысалы, Швецияда 2200 көл мүлде тіршіліксіз, ал 14 мың көлдерден гидробионттардың ең сезімтал түрлері жоқ болып кетті. Осындай жағдайлар АҚШ, Канада, Норвегия және басқа да скандинавия елдерде байқалады.

Қышқылды жауындар топыраққа әсер етіп, алюминий, ауыр метал (кадмий, қорғасын, сынап және т.б.) қосылыстарының ерігіштігін жоғарылатады, сөйтіп, осы қосылыстардың әсерінен өсімдіктердің тамыр жүйесінің зақымдалуына, инфекциялардың енуіне, фотосинтез үрдістерінің төмендеуіне ықпал етеді. Топырақтың қышқылдануы кезінде азот фиксациялаушы бактериялардың, редуценттер және басқа да топырақта тіршілік ететіндердің белсенділігі төмендейді, нәтижесінде, органиканың ыдырау үрдісі қиындайды, байланысқан азоттың өсімдіктерге өтуі шектеледі және топырақтың құнарлылығы төмендейді.

Қышқылды жауындар фитоценоздардың өнімділігін төмендетіп қана қоймай, сонымен бірге, көп жағдайда олардың жаппай қырылуына да себеп болады.

Қышқылды жауындар ормандарға, әсіресе, қылқан жапырақты ормандарға үлкен зиянын тигізеді . Олардың әсерінен жапырақтардың және қылқандарының некрозы, олардың түсуі және ағаштардың кебуі жүреді. Жердегі қышқылды жауындардан деградацияға ұшыраған ормандардың аумағы қазіргі уақытта шамамен 31 млн га құрайды. Ормандардың жойылуы су тасқындарының, селдер, су эрозиялары, шаңды құйындардың және шөл далаға айналулардың күшейуіне әкеледі.

Қышқылды жауындардың теріс әсерлері металдан жасалған құрылыстар мен техникалардың коррозияға ұшырауының күшеюі және сәулеттік ескерткіштердің және т.б. бұзылулары түрінде байқалады.

Адам ағзасына тек химиялық қана емес, сонымен қатар, биологиялық ластаушылар да әсер етеді. Ауа ортасының құрамында биологиялық нысандардың өте көптеген түрлері: бактериялар, вирустар, микроскопиялық саңырауқұлақтардың споралары, қарапайымдалардың цисталары, кенелер және т.б. бар. Алайда, ауа ортасының өзіне тән микрофлораны бөліп көрсету мүмкін емес, себебі, микроағзалардың өсіп-өнуі үшін ауа қолайлы орта болып табылмайды. Сонымен бірге, биологиялық агенттер, тіпті кепкен күйінде де өмірсүруге қаблеттілігін ұзақ уақыт сақтап қала алады. Ауа көптеген инфекциялардың: туберкулез, дифтерия, қызылша, көкжөтел, скарлатина, тұмау, сібір жарасы, туляремия, обаның және басқалардың негізгі берілетін жолы болып табылады. Ауа массасының үнемі айналымда болуы биологиялық аэрозольдердың едәір қашықтыққа таралуына ықпал етеді, бұл эпидемия дамуы қауіпін туғызады. Соңғы жылдары «қолдан жасалған» немесе қоздырғыштардың табиғи жолмен мутациялануымен (құс, доңыз тұмауы) байланысты инфекцияларды жұқтыру қаупі шұғыл өсті.

Ауаны ластайтын негізгі көзі топырақ болып табылады, бірақ қазіргі уақытта едәуір өскен халықтың кші-қон үрдістері, сонымен қатар, эпидемиялық тұрғыдан қауіпті қалдықтардың көздері болып табылатын (ауруханалар, фермалар және басқалар) немесе өндірістік үрдісінде микроағзаларды пайдаланатын (антибиотиктер, вакциналар, ақуыз-дәрумендік концентраттар өндірісі және т.б.) әр түрлі мекемелер мен кәсіпорындардың жұмыстары да манызды орын алып отыр. Халықтың денсаулығына биологиялық қару дайындалған, немесе дайындалып жатқан әскери биологиялық полигондар да қауіпті болып табылады.

Ауаның биологиялық ластануы жұқпалы және паразитарлық аурулар дамуының себебі болып қана қоймай, сонымен бірге, адам ағзасының едәуір дәрежеде сенсибилизациялануына әкеп соғады.

Аллергиялық реакциялар сапрофит бактериялардың, зең және ашытқы саңырауқұлақтарының, сарциндердің, жалған дифтерия таяқшаларының және басқа да микроағзалардың, сондай-ақ, олардың тіршілік өнімдерінің ағзаға түсуі кезінде дамуы мүмкін. Мысалы, аллергиялық аурулардың жаппай өршуі, шығарындыларының құрамында ақуыз-дәрумендік концентраттардың, микроскопиялық саңырауқұлақ-продуценттердің, антибиотиктердің, соя ақуызының шаңдары бар микробиологиялық өнеркәсіп кәсіпорындарының жанында тұратын тұрғындарда байқалған.

Биологиялық аэрозольдер мөлшерінің өте жоғары деңгейі ірі елді мекендердің ауасында байқалады, мұнда 1 м3 ауада 30-40 мыңға дейін микроағзалар табылуы мүмкін. Ал, қаладан тыс жасыл аумақта, сонымен бірге, таулы жерлерде олардың концентрациялары қалыпты жағдайда 1 м3 ауада 1000-1500 аспайды. Қысқы уақытта ауа аз ластанады, бұл микроағзалардың топырақтан ауаға түсуінің төмендеуімен түсіндіріледі. Атмосфералық ауа жабық бөлмелерді де биологиялық ластаушы көзі болуы мүмкін.

7. Атмосфералық ауаны қорғау жөніндегі шаралар

Атмосфералық ауаны қорғау маңызды және қиын мәселе болып табылады. Оны орындау, ауаның табиғи жағдайын сақтаудың және қайта қалпына келтірудің; сонымен қатар, адам денсаулығына және қоршаған табиғи ортаға қолайсыз әсерлерінің алдын алудың барлық мүмкін болатын аспектілерін қамтитын жолдармен іске асырылуы қажет. Атмосфералық ауаны қорғау жөнінде жүргізілетін шаралардың ауқымды кешені заңға негізделеді. Қазақстан Республикасының «Атмосфералық ауаны қорғау туралы» (11.03.2002 ж), «Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық аман-саулығы туралы» (4.12.2002 ж), «Қоршаған табиғи ортаны қорғау туралы» (15.07.1997 ж) зандары атмосфералық ауаны қорғау жөніндегі құқықтық және ұйымдастыру негіздері мен экологиялық-гигиеналық талаптарды анықтайтын негізгі заңдары болып табылады.

Заңнамаға сәйкес атмосфералық ауаны қорғау мемлекеттің басқаруында болады, себебі бұл сұрақтар жалпы мемлекеттік масштабта шешіледі және жеке адамдардың немесе жекелеген тұрғындар топтарының мүддесіне тәуелді болмауы керек.

Басқару шешімдерін қабылдау үшін, ең алдымен, атмосфералық ауаның шын мәніндегі жағдайы туралы ақпарат қажет, оны, ауаның ластану көрсеткіштерін қандай да бір рұқсат етілген, адам үшін қауіпсіз, деңгейлермен салыстырмай, алуы мүмкін емес. Сондықтан табиғатты қорғау заңдарының маңызды тарауларының бірі, ауаны химиялық, биологиялық, физикалық ластаушылардың және әр түрлі көздерден заттардың ауға шығарылуының шектік рұқсат етілген деңгейін гигиеналық және экологиялық нормалау болып табылады. Атмосфералық ауадағы зиянды заттар үшін екі норматив орнатылады: орташа тәуліктік (о.т.) ШРЕК және максималды бір реттік( м.б.р.) ШРЕК. Атмосфера ластануының ШРЕК деп адам денсаулығына және оның ұрпағына бүкіл өмірі бойына тікелей немесе жанама түрде қолайсыз әсер еипейиін заттың концентрациясын айтады. М.б.р ШРЕК қысқа уақыт ішінде (20 минутқа дейін) адамның иісті сезуін, көз бен жоғарғы тыныс жолдарының шырышты қабықтарының тітіркенуін, көздің жарыққа сезімталдылығының өзгеруін, тыныс алуының тоқтауын және басқа да рефлекторлық реакциялар тудыратын заттарға орнатылады... О.т ШРЕК ұзақ уақыт әсер еткен кезде әр түрлі уланудан болатын эффектілерінің дамуына әкелетін резорбтивтік әсері бар заттарға орнатылады. Сонымен қатар, ауаға түсетін заттардың шектік рұқсат етілген шығарындыларының көлемі (ШРЕШ) де нормаланады. Оларды есептеуге қойылған негізгі қағида, ластаушы заттардың ауаға түсуін, олар үшін орнатылған ШРЕК-тен асатын мөлшерге дейін жоғарлауына әкеп соқпайтын деңгейде қамтамасыз ету болып табылады.

Техникамен жеткіліксіз жабдықталуына немесе шығарындылардың мөлшерін төмендетуге мүмкіндік беретін әдістердің болмауына байланысты, кәсіпорындар өздеріне арналып орнатылған ШРЕШ деңгейіннің сақталуын барлық уақытта іске асыра алмайды. Мұндай жағдайларда шығарындыларды ШРЕШ деңгейіне дейін кезен-кезеңмен төмендетуге рұқсат етіледі. ШРЕШ қамтамасыз етуге абсолютті түрде мүмкіншілік жоқ болған жағдайларда кәсіпорынның жұмыс саласы өзгертілуі тиіс немесе жабылуы керек.

Атмосфералық ауаға теріс әсерлерді төмендету мақсатында, өндірістегі әр түрлі технологиялық үрдістерді, соның ішінде, табиғи пайдалы қазбаларды алу, жарылыс жұмыстары, тасымалдау, улы химикаттарды сақтау және қолдану, өнеркәсіптік және тұрмыстық қалдықтарды қайта пайдаға асыруды және т.б. жүргізу үшін ҚР Заңдарымен нақты ережелер мен талаптар орнатылады. Атмосфералық ауаға химиялық және биологиялық ластаушыларды шығаратын, сонымен қатар, физикалық ластаушылардың көзі болып табылатын мекемелер мен ұйымдардың жұмысы да заңмен реттелініп отырады.

Оларға физикалық факторлардың әсер ету деңгейін азайтуға және шығарындыларды төмендетуге бағытталған ұйымдастыру, технологиялық, техникалық және санитарлық-техникалық, сонымен қатар, жоспарлау шараларын іске асыру жүктеледі.

Жоғарыда аталған шаралардың ішінде ең тиімдісі технологиялық шаралар болып табылады, себебі өндірістік үрдістің технологиясына өзгерістер енгізу, атмосфералық ауаға шығарындылардың мөлшерін едәуір азайтуға немесе оларды мүлде жоюға мүмкіндік береді.

Стратегиялық технологиялық шараларға аз қалдықты және қалдықсыз, сонымен бірге, ресурстарды сақтайтын технологияларды дайындау мен енгізу жатады.

Мұндай технологияның мысалы ретінде, металлургиялық зауыттардың күйесінен графит алуды айтуға болады. Оны енгізу графит кенін алудан бас тартуға және өндіріс қалдықтарын қоймаларда сақтауды тоқтатуға мүмкіндік береді. Аз қалдықты және қалдықсыз технологияларды дайындаудан басқа, сондай-ақ, зиянды заттарды зиянсыз заттарға немесе зияндылығы аз заттарға алмастыру, сұйық және қатты отындарды газ түріндегі отынға алмастыру, отпен қыздыруды электрлік түріне ауыстыру, технологиялық үрдістерде қолданылатын шикізат пен реагенттердің құрамын өзгерту, оларды зиянды қоспалардан тазарту, сусымалы материалдарды өңдеудің құрғақ әдістерін ылғалды әдістеріне алмастыру және т.б. сияқты технологиялық шаралар да іске асырылады.

Қазіргі уақытта, отынды энергетиканы күннің, теңіздің, желдің энергиясын және геотермальды энергияны пайдаланатын отынсыз энергетикаға алмастыруға ерекше көңіл аударылады. Күн сәулесін және электр энергиясын қолдану, сонымен қатар, сутектің негізіндегі синтетикалық отындар, газ, спирт сияқты отындардың басқа түрлеріне тез ауыстыру да автокөліктерден шығатын газдарды азайтудың бірден бір жолы болып табылады.

Өнеркәсіп кәсіпорындарынан азот тотықтары шығарылуының едәуір азайуы (көмірдің жануы кезінде 60% жоғары) отыны ішінде орналасқан, арнайы оттықтарды қолдану арқылы және түтін газдарын жану камерасына қайта айналдырып түсірумен іске асырылады. Көмірді күкірттен тазартып, содан кейін оны отын ретінде пайдалану, күкіртті газ шығарындыларын көп төмендетеді.

Техникалық және санитарлық техникалық шараларды технологиялық шаралармен қатар қолданады. Олар өндірістік үрдісінің технологиясына қатыспай, газ түріндегі шығарындыларды тазартуға және олардың таралу дәрежесін төмендетуге бағытталған.

Шығарындыларды шаңнан тазарту үшін сүзгіден өткізудіжәне гравитациялық, орталықтан тебу, электрлік және акустикалық өрістерде шаңды отырғызуды қолданады. Гравитациялық шаң ұстағыштарда шаң бөлшектері гравитация күшінің әсерінен камераның түбіне отырады. Орталықтан тебетін шаң ұстағыштарды - циклондарды қолданғанда, газ ағыны циклонның ішіне кіргізіледі де, корпусының бойымен айналып-алға жылжитын қозғалыс жасайды. Орталықтан тебу күшінің әсерінен шаң бөлшектері циклонның қабырғасына қарай лақтырылып, шаң жинағышқа түседі. Сонымен қатар, сүзгілеуші шаң ұстағыштар да қолданылады. Газ ағыны бұл ұстағыштардан өткен кезде, шаң, қалыңдығы мен тығыздығы әр түрлі, тесіктері бар материалдарда - сүзгілерде ұсталынып қалады. Газдарды аэрозольдердан тазартатын аппаратардың ең жетілдірілген түріне электросүзгілер жатады. Электросүзгілерде ауаның теріс зарядталған иондары шаң бөлшектерімен жанасып, оларға өз зарядтарын береді. Шаң бөлшектері оң зарядталған электродтарға бағытталады, осы жерде өздерінің зарядтарын жоғалтып, қонып қалады. Шаңның қонған қабаты дірілдің көмегімен бункерге түсіріледі.

Газдардың шаңнан тазарту дәрежесі шаң бөлшектерін ірілендіру кезінде жоғарылайды. Бұл қасиет акустикалық ультрадыбыстық шаң ұстағыштарда қолданылады, мұнда, бөлшектердің диаметрлері, дыбыстық және ультрадыбыстық тербелістердің әсерінен олардың өзара соқтығысуы санының көбею есебінен жоғарылайды.