КІРІСПЕ 12 страница
Мұнай газ кен орнын игерумен бірге экологиялық проблемалар туындады. Қоршаған ортаға жыл сайын 3 млрд өндірістік зиянды заттар шығарылса, 500км ағынды сулар, және 1 млрд аэрозольдар қауіп туғызады. Ауаны ластаушылар жағымсыз әсер етеді, денсаулықты, нашарлатып, құрылыстар бұзылады, зиянды бактериялар көбейеді. Күнделікті тәжірибе көрсеткендей газдың жануы эколоғияға көп зиян келтіреді. Жыл сайын қоршаған ортада қышқылдық көбеюде, бұл өсімдіктерге, жануарларға, топыраққа өте зиянды. Олардың болуына мұнайлы кешеннің де үлесі бар. Жыл сайын Республикада 800 млн текше метр ілеспе мұнай газ жағылады. Сұйық өндірістік қалдықтар қоршаған ортаға әсер етеді. Олар көлдер мен топырақтарды бүлдіреді, булану арқылы атмосфераға жайылады. Мұнай алу, газдалған скважиналар және құралдар, мұнай мен газды бірнеше сепарациялау, мұнайды сақтайтын орындар және басқа агрегаттар қоршаған ортаны ластайтындар болып саналады.
Қарашығанақ Петролеум Оперейтинг төмендегідей табиғатты қорғау жұмыстарын жүргізуге тиіс:
- стансаны пайдалануға беру;
- зерттеу үшін скважинаны қолдану;
- газды жағу кезінде ГП-3 газсыздандыру;
- әсіресе елді мекенді жерде ауаны ластаудың техногендік сипаты бар қоршаған ортаны ластауды азайту үшін, скважинаны жағу кезінде қолайлы метео жағдай жасау.
- өндірістік мониторинг өткізу.
Сонымен бірге Қарашығанақ мұнай газ конденсаттық кен орындарының қоршаған ортаны ластау жағдайы үдемелі түрде дамуда.
Кен орнының аймағында 10 елді мекен орналасқан, оның ішінде Березовка елінің солтүстігінде кен орнының санитарлық-қорғау аймағы орналасқан, бұл адам өміріне қауіпті жағдайдың болуы мүмкін экологиялық жағдайды сипаттайды. Кей кезде күкірттің көбеюі белгілі болып тұрады, (Березовка е.м. 8-° минут кейін, ал е.м.Тунгушта 8-15 мин). Елді мекеннің халқына қауіп кезінде ешқандай жағдай жасалмайды, ал онда 2 мың адам тұрады. Уақытында халықты көшіретін кезекші көлік жоқ, күкірт сутекті хабарлайтын, көрсеткі (датчик) орнатылмаған.
Қоршаған ортада жүргізілетін мониторингтің нәтижесі. ИПЦ «Казгидролис» Зетрханасы жүргізген мониторингтің нәтижесі бойынша анықтаған, кен орнын қарқынды түрде игеруге байланысты 1998ж концентраттың көбейгені анықталған.
Соңғы екі жылда елді мекендегі, ауадағы концентрат 2,0 көбейген және 0,7 ПДК құрады.
Ауаға тарайтын зиянды заттардың көбеюі байқалды, бұл негізінен кен орнын пайдалану мен мұнайды алуға байланысты. Ақсай, қала маңы атмосфераны тұрақты түрде бақылайды, көмірсутектің мөлшері 0,12 ПДК. Көмірсутектін топырақты ластауы жыл сайын көбеюде: 1998-0,1999-1,0 2,0 ПДК, 2001-2,2-3,9 ПДК.
Тунгуш, Жарсуат және Қанай ауылдық аймақтарының жерін ішінара зерттеу кезінде топырақтын ластануы артқандығы байқалды, көмірсутегі 9,3-21,3 ПДК деңгейінде. Белгілі жағдайда жұмыс жүргізілмеуге байланысты ауыл шаруашылық өнімінің шығымы азаюда, судың құрамы нашарлауда. Адамдардың өмір сүру деңгейінің нашарлауы және қоршаған ортаның қарқынды түрде ластануына байланысты Тунгуш және Березовка елді мекендерін санитарлық-қорғау аймағынан шығару мәселелері көтерілуі керек.
Қоршаған ортаны ластау туралы жергілікті атқарушы органдардың іс шаралары.
Қоршаған ортаны қорғау басқармасы 2002ж кесте жасағанда, онда кен орнынан шығатын улы заттардан сақтайтын полигон салу көзделген болатын. Батыс Қазақстан облысының және атқарушы органдары санитарлық –қорғайтын аймақты қалпына келтіру туралы бірнеше ескертулер жасаса да, Қарашығанақ Петролеум Оперейтинг әр түрлі сылтаулар айтып, шешімді ұзақ мерзімге қалдыруда.
Республикалық және аймақтық органдар, қоршаған ортаны, қорғау комитеті мен жергілікті ұйымдардың басшылармен бірнеше рет кездесу өткізсе де санитарлық-қорғау аймағын қалпына келтіру туралы шешім және ақшалай компенсация кейінге шегерілуде.
Нақты практикалық шешім қабылданса да Қарашығанақ Петролеум Оперейтинг осы проблеманы шешуді барынша орындамауға тырысуда.
Талқылауға арналған сұрақтар
1. Сіздің көзқарасыңыз бойынша жергілікті басқару органдары мен бизнес арасындағы жағдайды қалай деп бағалауға болады?
2. Қарашығанақ Петролеум Оперейтинг пен үкімет органдары қоршаған ортаны қорғау үшін не жасауы керек?
3. Қазақстанда өзінің бизнесі шеңберінде не жасауы керек ?
4. Аймақтағы экологиялық проблеманы шешу үшін қандай жолды ұсынар едіңіз?
Әдістемелік ұсыныс: Семинарға дайындалу кезінде ұсынылған әдістерді негізге алыңыз. Ойланыңыз, «Мемлекетті басқару теориясы» пәнінің құқықтанумен өзара байланысын, құқықтану пәнін, әдісін,формасын, реттеу орнын, бұл категориялардың әр түрлі айырмашылықтарын ойға түсіріңіз.
Тақырып бойынша тест тапсырмаларының сұрақтарына жауап беру:
1. Мемлекеттік басқарудың құқықтық реттеу тәсілі, оның ішінде мемлекеттік басқару органдарының реттеуі жоғарыдан төменге дейінгі билік – императивтік бастау арқылы жүзеге асады, бұл қалай аталады:
А) субординациялау тәсілі
В) үйлестіру тәсілі
С) орталықтан ажыратылған және диапозитивті реттеу тәсілі
Д) оңтайлы қатынастар тәсілі
Е) барлық жауаптар дұрыс емес
2. Мемлекеттік басқарудың құқықтық реттеу тәсілі, оның ішінде құқықтық басқару, келісушілік, келлісөздер жүргізу, екі жақты актілер жасау және төменнен жасалған бастаманы қолдау сияқты жолдармен іске асады, бұл қалай аталады:
А) субординациялау тәсілі
В) оңтайлы қатынастар тәсілі
С) үйлестіру тәсілі
Д) орталықтандырылған және императивті реттеу тәсілі
Е) барлық жауаптар дұрыс емес
3. Құқықтық реттеу тәсілдеріне жатпайды:
А) оңтайлы қатынастар тәсілі
В) тыйым салу
С) рұқсат ету
Д) ерік беру
Е) барлық жауаптар дұрыс емес
4. Құқықтық реттеудің ең мықты тәсілі:
А) тыйым салу
В) рұқсат ету
С) ерік беру
Д) оңтайлы қатынастар тәсілі
Е) барлық жауаптар дұрыс емес
5. Мемлекеттік басқаруды құқықтық реттеуде қолданылатын, реттеуші нормалар:
А) міндеттейтін,тыйым салатын және рұқсат ететін нормалар
В) қорғайтын нормалар
С) арнайы жасалған нормалар
Д) декларативті нормалар
Е) барлық жауаптар дұрыс
6. Төменде берілген анықтамалардың қайсысы заңға қатысты емес:
А) Заң – бұл заңдық акт, құқықтық жүйеге заңдық нормаларды енгізуде, оларды қабылдамау немесе өзгертуде тіркелетін құқықтық әрекеттер
В) Заң – бұл мемлекеттік биліктің жоғарғы орындары бекіткен, өте қатал анықталған акт
С) Заң – бұл нормативтік акт, белгілі бір орган ішінде шығатын және сол орта адамдарына ғана таратылады
Д) Заң – бұл жоғары заңды күшке ие акт
Е) барлық жауаптар дұрыс емес
7. Ағымдағы заңдағы әртүрлі экономикалық, саяси, әлеуметтік және рухани өмірге арналған актілер былай деп аталады
А) Президенттің нұсқауы мен жарлығы
В) қылмыстық құқық
С) конституциалық заңдар
Д) жай заңдар
Е) азаматтық құқық
8. Мемлекеттік аймақтық және жергілікті муниципалдық орган актілері (көрсетілген және әкімшілік органдар):
А) белгілі аумақтағы мемлекеттік билік және басқару немесе жергілікті өзін-өзі басқару органдары шығарады, сол аумақта тұратын адамдар арасында таратылады
В) бір орган ішінде шығады және сол орта адамдарына ғана таратылады
С) Президент шығарады
Д) Үкімет шығарады
Е) барлық жауаптар дұрыс емес
9. Заңның кері әрекеті:
А) өз күшін жоғалтқан заң, жаңадан шығарылған заңның арнайы нұсқауы бойынша басқа жеке сұрақтарға қатысты өз қызметін жалғастыра алады
В) барлық заңдарға таралады
С) бұл – қайта қабылданған нормативтік акт, өзінің заңды күшіне енгенше пайда болған әрекетін қайта іске қосады
Д) өз күшін жоғалтқан заң, жаңадан шығарылған заңның арнайы нұсқауы бойынша басқа жеке сұрақтарға қатысты өз қызметін жалғастыра алады
Е) барлық жауаптар дұрыс
10. Нормативтік актілердің кеңістіктегі әрекеті:
А) осы, не басқа акт – территориялық аумақта барлық адресаттарға нормативтік талаптардың таратылуы дегенді білдіреді
В) олар таратылатын тұлғалар ортасымен анықталады
С) өздері таралатын аумақ арқылы анықталады
Д) ”тұлғалар шеңберіндегі заңның әрекеті” терминінің синонимі
Е) барлық жауаптар дұрыс емес
7-ТАҚЫРЫП. қазақстан Республикасының мемлекеттік құрылымының жүйесі
Дәрістің мән мәтіні
Мақсаты: ҚР мемлекеттік құрылымының ұғымын және түрлерін қарастыру арқылы Ел Президентінің Конституциялық мәртебесін, Парламент өкілеттілігін оның құрамы мен құрылымын, мемлекеттік басқарудағы заң шығарушы, атқарушы сот билігінің рөлін қарастыру.
Дәріс жоспары:
1. Қазақстан Республикасының мемлекеттік құрылымының ұғымы және түрлері
2. Қазақстан Республикасы Президентінің Конституциялық мәртебесі
3. Парламенттің өкілеттігі, құрылымы және құрамы
4. Мемлекеттік басқарудағы заң шығарушы, атқарушы, сот билігінің рөлі
Негізгі түсініктер:Сенат, мәжіліс, мемлекеттік аппарат, жүйенің біртұтастылығы, биліктің бөлінуі, демократизм, Конституциялық заңнама, Конституциялық Кеңес, Депутаттық бірлестік, Қазақстан халқы Ассамблеясы, Есеп комитеті, Министрлер кабинеті, Қазақстан Республикасының Ұлттық қауiпсiздiк комитетi, Мемлекеттік қызмет жөнiндегi агенттiк, Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жөнiндегi мемлекеттік комиссия, Табиғи монополияларды реттеу және бәсекелестiктi қорғау жөнiндегi агенттiк
Тақырыптың мазмұны.
1. Қазақстан Республикасының мемлекеттiк аппараты бүтiндiк және күрделi жүйеде сипатталатын барлық белгiлерден тұрады. Осылайша, ол дербес жүйе бола тұра, өз кезегінде бірнеше элементтерден тұрады. Бұдан басқа, мемлекеттiк аппаратқа (бөлiмшелер) құрылымдық элементтердiң бiртұтастылығы, iшкi келiсушiлiк қасиеттері тән. Бұл қасиеттер өз кезегінде құрылымға ұйымшылдық және реттiлiктi береді. Егер жүйеде бір-бірімен байланысты біртұтастылықты құраушы элементтер көп болатын болса, онда Қазақстан Республикасының мемлекеттік аппараты дәл осындай жүйені қарастырады.
Сонымен, Қазақстан Республикасының мемлекеттік аппараты - заңнамада бекітілген бірыңғай қағидалар мен билік бөлінісі негізінде құрылған және қажетті материалдық құндылықтармен қамтамасыз етілген мемлекеттік органдар жүйесі. Мемлекеттік аппарат билігі қарулы күштер мен түрлі күштеу құрылымдарына сүйенеді. Осындай біртұтас жүйеде мемлекеттік органдардың әртүрлі топтары мен тарамдары өзара қарым-қатынаста әрекет ету арқылы мемлекеттің жалпы міндеттері мен қызметін іске асырады.
Берілген анықтама 2 негізден тұрады.
Ең алдымен, мемлекеттік аппараттың құрылымы мемлекеттің функциялары мен тарихи дәстүрлер шеңберінде түзілген. Бұл мағынада мемлекеттің құрылым жүйесі объективті. Мемлекеттік ұйымды дамытуда заңдылықтарды есепке алусыз, өз бетімен жұмыс жасауға, құруға болмайды. Жаңа мемлекеттік органдарды құру кезінде және бұрынғы мемлекеттік органдарды реформалауда құрылған жүйеге сай емес сұрақтарды шешуде заң шығарушы еркіндікке ие емес.Бұл процессте субъективті факторлар да қатысады. Бұл жоспар бойынша объективті түрде мемлекеттік құрылымдар жүйесі Қазақстан Республикасы үшін тарихи дәстүрлерге оралу болып табылады. ҚР Конституциясының 49 және 50-баптарына сәйкес Қазақстан Республикасының Парламенті екі палатадан тұрады: Сенат және Мәжіліс. Орталықтандырылған демократиялық принцип бойынша құрылған Халық депутаттары кеңесінің орнына, қазіргі таңда жергілікті өкілетті органдар (облыстық, қалалық, т.б.) жүйесі қызмет етуде. Мемлекеттік органдар жүйесі мемлекеттік ұйымды жетілдіру жолында бірнеше методологиялық әдістерді іздейді.
Мемлекеттік аппаратқа тиесілі жүйелілік басты негізі болып табылады. Ол өз тағайындалуы, ерекшеліктері, құрылым қағидалары бойынша біртұтас болып келеді. Мемлекеттік ұйымды мемлекеттік органсыз елестету мүмкін емес.
Жүйенің бірлігі (біртұтастылығы), Қазақстан Республикасының мемлекеттік құрылымдарының, Қазақстан Республикасының көп ұлтты халқының мемлекеттік еркімен негізделген. Референдумда қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясы мемлекеттік органдар жүйесін және оның өкілеттіктерін бекітеді. Конституция бойынша мемлекеттiк билiктiң бiрден-бiр бастауы – халық екендігі айтылған. Республиканың егемендiгi оның бүкiл аумағын қамтиды. Қазақстан Республикасында билiктi ешкiм де иемденiп кете алмайды. Мемлекет өз аумағының тұтастығын, қол сұғылмауын және бөлiнбеуiн қамтамасыз етедi.
Биліктің бөлінуі бұл Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдар жүйесінің теориялық және заң шығарушылық негізі болып табылады. Конституциялық құқық теориясы бұл қағиданы кең мағынада Қазақстан Республикасының мемлекеттік демократиялық көрсеткіші ретінде қарастырады. Кеңестік мемлекеттік құқық биліктің бөлінуін теріске шығарды. Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша: мемлекеттiк билiк бiртұтас, ол Конституция мен заңдар негiзiнде заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөлiнеді, олардың тежемелiк әрi тепе-теңдiк жүйесiн пайдалану арқылы, өзара iс-қимыл жасау принципiне сәйкес жүзеге асырылады.
Биліктің бөліну қағидасы мемлекет функциясымен негізделеді. Сонымен қатар өзара бақылау және өкіметтің шектеуі қажет. Осы аталған шарттарды ескере отырып Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдар жүйесі айқын түрде жұмыс жасайды. Сонымен қатар біржақты бақылау және билік шегі болуы қажет. Бірақ биліктің бөлінуін көздеген мақсат ретінде қарастыруға болмайды. Ол тек қана мемлекеттік органдардың функционалдық жүйесі ғана емес, сонымен қатар барлық билік тармағының жемісті ынтымақтастығы болып табылады. Мұндай ынтымақтастықтан бас тарту мемлекеттік биліктің барлық жүйесінің ыдырауына алып келеді. Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдар жүйесінің тұрақтылығы мен оның қағидалары заңшығарушылық реттеуіштермен тікелей байланысты.
ҚР мемлекеттік органының демократиялық жүйесі бойынша, Қазақстан Республикасы – ол сенімді өмірді және халықтың еркін дамуын қамтамасыз ететін шарттар жасауға бағытталған әлеуметтік мемлекет. ҚР демократиялық және әлеуметтік маңызы, мемлекеттің құрылым жүйесіне кіреді. Демократиялық, құқықтық және әлеуметтік мемлекеттің әрбір органы мен оның жүйелері қоғам мен адамзатқа қызмет етуге шақырады. Сонымен бірге жалпы адамзат құндылықтары аймақтық және топтық құндылықтар алдында басты мәнге ие болуы керек.
Оларды құрастыру реті, ҚР-ның мемлекеттік органдар жүйесінің демократизмі, олардың қызмет қағидаларымен айқындалады. Қазіргі таңдағы мемлекеттік органдар демократиялық тәсілмен құрылу шарты - сайлау болып табылады. Осылайша, Қазақстан Республикасының Президенті, барлық мемлекеттік орган өкілеттіктерінің депутаттары және жергілікті басқару органдары Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес негізде барлығына ортақ, тең жүргізілетін сайлау құқығы, құпия дауыс беру арқылы сайланады.
Мемлекеттік органның демократиялық жүйесі сайлаушылар алдындағы өкілеттік органдардың депутаттарының есептілігімен қарастырылады, ал барлық деңгейдегі лауазымдық тұлғалар Қазақстан халқы мен еңбек ұжымының алдында қарастырылады. Конституциялық заңнама - мемлекеттік органның мемлекеттік-құқықтық жауапкершілігін қарастырады. Ол мемлекеттiк қызметтен мемлекеттiк құрылымды қысқарту және лауазымды тұлғаны жұмыстан шығаруымен айқындалады.
ҚР мемлекетінің мемлекеттік аппаратының ішкі бірлігі мемлекеттік органдардың түрлері бойынша оны құрама бөліктерге бөледі. Мұндай саралау әртүрлі негізде жүргізіледі, олар функционалды түрде бір-бірімен біртұтас жүйе ретінде байланысты.
Мемлекеттік аппараттың әрбір бөліктері бойынша біртұтас бөлімшесі тек қана дұрыс сипаттамалық жіктеу бірлігінде алынады.
Мемлекеттік аппараттың жеке түрдегі органдарына бөлінуі, автордың мемлекеттік ұйымдардың қандай жіктелген өлшемдерді негізге алатындығына тәуелді. Конституциялық құқық ғылымы кеңестік мемлекеттану ғылымының жетістігімен негізделген. Ол бірмезгілде, уақытта мемлекеттік-құқықтық ойларды ескеру жағдайында, жаңаша қорытынды жасауға мүмкіндік береді, сонымен қатар бұл құқықтың саласы мемлекеттік құрылымдар жүйесінің басты қағидаларын бекітуге шақырады. Басқа құқық салаларының қатынастарын дамыту және оны реттеу оның басты мазмұны болып табылады. Осылайша, конституциялық құқық ғылымынан басқа, мемлекеттік органдар әкімшілік және азаматтық құқық ғылымы түрлеріне бөледі. Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық Конституцияның, соған сәйкес заңдардың, өзге де нормативтiк құқықтық актiлердiң, халықаралық шарттары мен Республиканың басқа да мiндеттемелерiнiң, сондай-ақ Республика Конституциялық Кеңесiнiң және Жоғарғы Соты нормативтiк қаулыларының нормалары болып табылады. «Қазақстан Республикасы халықаралық шарттарының нормаларын қолдану туралы» ҚР Жоғарғы Сотының 2008 жылғы 10 шілдедегі № 1 Нормативтік Қаулысымен берілген түсініктемені, ҚР Конституциялық Кеңестің 1996 жылғы 28 қазандағы № 6/2 Қаулысын және ҚР Конституциялық Кеңестiң 1997 жылғы 6 наурыздағы № 3 қаулысын қараңыз
Конституциялық құқық ғылымында біртұтас мемлекеттік аппарат ұйымы, біріншіден – ҚР мемлекет құрылымының формасымен, ал екіншіден биліктің бөліну қағидасымен негізделеді. Қазақстан Республикасы унитарлы мемлекет болғандықтан, мемлекеттік құрылымдарды ортақ жүйеге алуы керек.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органының жалпы жүйесіне ҚР Президенті, ҚР Парламенті, ҚР Үкіметі, министрліктер және агенттіктер, жалпы республикалық ведомстволар кіреді. Сонымен қатар бұл жүйеге ҚР Ұлттық Банкі, ҚР Конституциялық Кеңесі, ҚР Жоғарғы Соты, ҚР Прокуратурасы кіреді. Сондай-ақ олардың құрамына жалпы юрисдикциялық соттар, әскери қызметкерлер, жергілікті прокуратура, жергілікті атқарушы органдар кіреді.
Сонымен қатар жалпы жүйеге басқарушылық құрылымдар - әкімшілік мемлекеттік ұйымдар да жатқызылады. Республика мәртебесі мен мемлекеттік органдар жүйесі Қазақстан Республикасының Конституциясымен анықталады. Барлық мемлекеттік органдар өз принциптеріне сай заңшығарушылық, атқарушылық, сот билігіне бөлінеді.
Парламент - Қазақстан Республикасының заң шығару қызметiн жүзеге асыратын Республиканың ең жоғары өкiлдi органы болып табылады. (ҚР Конституциясының 49-бабына сәйкес)
Үкiмет Қазақстан Республикасының атқарушы билiгiн жүзеге асырады, атқарушы органдардың жүйесiн басқарады және олардың қызметiне басшылық жасайды. (ҚР Конституциясының 64-бабына сәйкес).
Үкімет алқалы орган болып табылады және өзінің бүкіл қызметінде Республика Президентінің ес).
Үкімет алқалы орган болып табылады және өзінің бүкіл қызметінде Республика Президентінің алдында жауапты, ал Конституцияда көзделген жағдайларда Парламент Мәжілісінің және Парламенттің алдында жауапты.
Қазақстан Республикасының Соттық жүйесі Қазақстан Республикасының Конституциясы және конституциялық заңдылықтар арқылы ұйымдастырылады. Прокуратура мемлекет атынан Республиканың аумағында заңдардың, Қазақстан Республикасының Президентi жарлықтарының және өзге де нормативтiк құқықтық актiлердiң дәлме-дәл әрi бiркелкi қолданылуын, жедел-iздестiру қызметiнiң, анықтау мен тергеудiң, әкiмшiлiк және орындаушылық iс жүргiзудiң заңдылығын жоғары қадағалауды жүзеге асырады, заңдылықтың кез келген бұзылуын анықтау мен жою жөнiнде шаралар қолданады, сондай-ақ Республика Конституциясы мен заңдарына қайшы келетiн заңдар мен басқа да құқықтық актiлерге наразылық бiлдiредi. Прокуратура сотта мемлекет мүддесiн бiлдiредi, сондай-ақ заңмен белгiленген жағдайда, тәртiпте және шекте қылмыстық қудалауды жүзеге асырады.
2.Қазақстан Республикасы Президентінің құқықтық жайы туралы ҚР Конституциясының ІІІ бөлімінде айтылады. Президент - мемлекеттiң басшысы, мемлекеттiң iшкi және сыртқы саясатының негiзгi бағыттарын айқындайтын, ел iшiнде және халықаралық қатынастарда Қазақстанның атынан өкiлдiк ететiн ең жоғары лауазымды тұлға. Қазақстан Республикасының Конституциясына сай Республика Президентi - халық пен мемлекеттiк билiк бiрлiгiнiң, Конституцияның мызғымастығының, мемлекеттiк билiктiң барлық тармағының келiсiп жұмыс iстеуiн және өкiмет органдарының халық алдындағы жауапкершiлiгiн қамтамасыз етедi, халық пен мемлекеттiң атынан сөйлеу құқығы берiледi, адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының нышаны әрi кепiлi болып табылады.