Билет-9
1.Булану және конденсация. Қаныққан бу. Ауаның ылғалдылығын өлшеу.
Заттын сұйық күйден газ күйіне өтуі булану, ал заттын газ күйінен сұйық күйге өтуі конденсация деп аталады.Өзінін сұйығымен динамикалық тепе-тендік болотын бу кеністікті қанықтыратын немесе қаныққан бу деп аталады. Булану конденсациядан артық болса, онда сұйықтын бетіндегі бу және сұйық жоқ кездегі бу қанықпаған деп аталады.
Өзінің сұйығымен динамикалық тепе-теңдікте болатын бу кеңісткті қанықтыратын немесе қаныққан бу деп аталады. Булану конденсациядан артық болса, онда сұйықтың бетіндегі бу мен және сұйық жоқ кездегі бу қанықпаған деп аталады
Ауанын ылғалдылығын анықтауға арналған аспаптардын көпшілгі –гигрометр және психрометр.
2. Дененін еркін тусуі.Еркін тусу үдеуі.
Дененін еркін түсуі-дененін тек бір ғана күштін-ауырлық күшінін әрекетінен болатын қозғалысын айтады. ЕРКІН ТҮСУ ҮДЕУІ-дененін қозғалыс тендеуінін үдеуі а-ға тен айнымалы қозғалыстын тендеуіне ұқсас болады . Мұндай үдеумен кез келген дене ауасыз кеңістікте Жер бетіне таяу биіктіктен құлаған кезде қозғалады.
XVI ғасырдың аяғында ұлы итальян Г. Галилей тәжірибелік жолмен сол заманға сай уақыт дәлдігімен ауа болмағанда барлық денелер Жерге бірқалыпты үдемелі түсетінін және барлық денелердің үдеулері бірдей болатынын анықтады. Осыдан 2000 жыл бұрын Аристотельден бастап ғылымда ауыр денелер жеңіл денелерге қарағанда Жерге жылдамырақ түсетіні ұйғарылды. Денелердің Жерге түсетін үдеуді еркін түсу үдеуі деп аталады. Еркін түсу үдеуінің векторы символымен белгіленеді, оның бағыты вертикаль төмен бағытталады. Жер шарының әр түрлі нүктелерінде географиялық ені және бойына, теңіз деңгейіне байланысты g-дің сандық мәні бірдей болмайды. Жуық шамамен полюстерде 9,83 м/с2 -ден экваторда 9,78 м/с2 дейін өзгереді. Мәскеудің енінде g = 9,81523 м/с2 . Әдетте есептеулерде жоғары дәлдік қажет болмаса, онда Жер бетіндегі g-дің сандық мәні ретінде 9,8 м/с2 немесе тіпті 10 м/с2 деп алады.
3.Зертханалық жұмыс. «Дененің тығыздығын анықтау»
Билет.
1.Кристал.Аморф денелер. Қатты денелерде болатын деформация түрлері. Қатты денелердің механикалық қасиеттері.
Кристалл-анизотропты. Кристаллда жарықтың таралу жылдамдығы, жылу өткізгіштік коэффиценті, серпімділік модулі және басқада физикалық қасиеттері ондағы бағытқа тәуелді.
Аморфты денелер-изотропты. Атомдарының реті орналасу алыс қашықтықтарда қайталанып отыруымен сипат алатын кристаллдық денелерден аморфты денелердің айырмашылығы, мұнда тек жуық тәртіп қана орын алады.
Деформацияланған қатты денедегі ішкі күштердің әрекетін сипаттайтын шама механикалық кернеу деп аталады. Механикалық кернеу деформацияланған дене қимасынан бірлік ауданында әрекет ететін ішкі күшімен өлшенеді:
σ=F/S
2. Динамикадығы санаұ жүйесіндегі қозғалыс заңдары. Ньютонның 1 және 2 заңдары.
1-заң денеге басқа денелер әрекет етпегенде немесе олардың әрекеті теңгерілгенде, дене бірқалыпты және түзусызықты қозғалысын санақ жүйесі инерциялық санақ жүйесі ретінді алынады. Инерция заңы орындалмайтын санақ жүйесі инерциялық емес санақ жүйелері деп аталады.
2-заң. Денеде туындайтын үдеу оған әрекет етуші күшке тура, ал массасына кері пропорционал. 
немесе F=ma.
3.Берілгені:
S=1см2=10-4м2
M=2мкН*м
I=0,5А
B-?
B=M/I*S=2*10-6Н*м/0,5А*10-4м2=0.04Тл
Билет.
1)Ішкі энергия. Термодинамикадағы жұмыс. Термодинамиканың бірінші заңы. Термодинамиканың бірінші заңын әртүрлі процестерге қолданылуы.
Ішкі энергия – дененің (жүйенің) тек ішкі күйіне байланысты энергия. Ішкі энергияға дененің барлық микробөлшектерінің (молекулалардың, атомдардың, иондардың, т.б.) ретсіз (хаосты) қозғалыстарының энергиясы, микробөлшектердің өзара әсерлесу энергиясы, атомдар мен молекулалардың ішкі энергиясы, т.б. жатады. Ішкі энергия ұғымын 1851 жылы У.Томсон енгізген .
Дененің бір күйден екінші күйге ауысу барысындағы Ішкі энергиясының өзгерісі (ΔU) мынаған тең: ΔU=ΔQ–A, мұндағы Q – жүйенің қоршаған ортамен алмасқан жылу мөлшері, А – істелген жұмыс. Бұл теңдеу жылу алмасу процесі басты рөл атқаратын жүйелердегі энергияның сақталу және айналу заңын (термодинамиканың бірінші бастамасын) өрнектейді. Энергияның сақталу заңына сәйкес Ішкі энергия физикалық жүйе күйінің, яғни осы күйді анықтайтын тәуелсіз айнымалылардың (мысалы,температура, көлем не қысым), бір мәнді функциясы болады. Q және А шамаларының әрқайсысы жүйені Ішкі энергиясы U1-ге тең күйден U2-ге тең күйге ауыстыратын процестің сипатына тәуелді болады, ал ΔU=U2–U1.
Iшкi энергия туралы түсiнiк. Макроденелерде механикалық энергиямен қатар, өздерiнiң iштерiне тұйықталған энергияға ие. Ол барлық энергетикалық түрленулердiң балансына кiредi. Механикалық жұмыс жасамай-ақ денелердi қыздырғанда, олардың iшкi энергиясы ұлғаяды. Iшкi энергияның механикалық энергияға айналуының керi процесi болатыны сөзсiз. Молекулалық-кинетикалық теория көзқарасынан макроскопиялық дененiң iшкi энергиясы барлық молекулалардың ретсiз қозғалыстарының кинетикалық энергиялары мен олардың бiр-бiрiмен өзара әсерiнiң потенциалдық энергияларының қосындысына тең.
Термодинамикадағы жұмыс. Термодинамикада қозғалыстағы ортаның аз бөлшектерiнiң бiр-бiрiне қатысты орын ауыстыруы ғана қарастырылады. Нәтижесiнде дене көлемi, оның iшкi энергиясы өзгередi. Дене жылдамдығы тұтасымен алғанда нөлге тең болып қалады. Жұмыс классикалық механикадағы сияқты анықталады, бiрақ ол дененiң кинетикалық энергисының өзгеруiне емес,оның iшкi энергиясының өзгеруiне тең болады. Мысалы, газдардың сығылуы кезiнде поршень өзiнiң механикалық энергиясының бiр бөлiгiн газдарға бергендiктен, молекулалардың кинетикалық энергиясы ұлғаяды, газ қызады. Керiсiнше, егер газ ұлғайса, онда алыстаған поршенмен соқтығысқаннан кейiн молекулалардың жылдамдығы азайып, газ суиды.
ТАБИГАТТА энергия жоктан пайда болмайды жане жогалып кетпейді. ол тек бир турден екинши турге, бір денеден екинши денеге отеді, ал денелердін туйыкталган жуйесінде толык энергия туракты шама болып калады. (термодинамика 1 заны)
2. Сыртқы үйкеліс күші. Сырғанау үйкелісі. Домалау үйкелісі.
Сыртқы үйкеліс - денелер арасындағы олардың тиіп тұрған жерінде пайда болатын және өзара орын HYPERLINK "http://kk.sciencegraph.net/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%8B%D0%BD_%D0%B0%D1%83%D1%8B%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D1%83"ауыстыруына бөгет жасайтын өзара әсерлесу.
Үйкеліс күші деп денелер тікелей жанасқанда пайда болатын күшті айтады және ол күш әрдайым жанасу бетінің бойымен қозғалыс бағытына қарама-қарсы жаққа қарай бағытталады.
Жанасатын дененің бір-біріне қатысты қозғалысына қарай үйкеліс:
1.Сырғанау үйкелісі-бір дене екінші дененің бетімен сырғанаған жағдайда (шана, қар беті)
2.Домалау үйкелісі-доңғалақтың айналуы
3.Тыныштық үйкелісі-егер денелер бір-біріне қатысты тыныштық қалпын сақтаса(тас тау бетінде (жатыр), тыныштық үйкелісі жайлы айтылады.
3.Берілгені:
Билет
1.Зарядталған денелер. Денелердің электрленуі. Кулон заңы, электр зарядының сақталу заңы.
Кулон заңы — екі нүктелік электрикалық зарядтардың өзара әсерін сиппаттайтын заң. Тыныштықтағы екі нүктелік зарядталған денелердің өзара әсерлесу заңы бүкіл әлемдік заңға ұқсас деген пікірлер ХVIII-ғасырдың ортасында туа бастады. Осы пікірдің дұрыстығын 1785 жылы француз ғалымы Ш.Кулон дәлелдеді. Кулон заңы бойынша « тыныштықтағы екі нүктелік зарядтар зарядтардың модульдерінің көбейтіндісіне тура пропорционал, ара қашықтықтың квадратына кері пропорционал, таңбасы зарядтардың таңбаларының көбейтіндісімен бірдей, ал бағыты екі зарядты қосатын түзу бойымен бағыттас күшпен өзара әсер етеді».
Денелердің электрлену құбылысытүрлі екі дененің жанасуы кезінде ғана байқалады. Күнделікті өмірде мұндай құбылыстар жиі кездеседі. Құрғақ қағазға үйкелген пластмасса сызғышты аламыз. Оны шыны беттеріндегі газетке жақындатамыз. Көп жағдайда жанасқан заттардың бір-біріне тартылатынын байқаймыз. Демек, денелер электрленеді де, олардың арасында электр тартылыс күштері пайда болады. Бұл құбылыс үйкеліс арқылы электрлену деп аталады.
Денелердің электрлік өзара әрекеттесу кезінде пайда болатын заряд электр заряды деп аталады.
Электр зарядының екі түрі бар: оң және теріс. Оң зарядтарды тасымалдаушы протондар атом ядросының құрамына енетін бөлшектер, ал теріс зарядты тасымалдаушы электрондар-атом қабықтарын құрайтын бөлшектер. Модулі бойынша протонның заряды электронның зарядына тең. Мұндай зарядты элементар заряд деп атайды.
2. МКТ негізгі қағтдалары және оның тәжірибелік дәлелдемелері. Штерн тәжірибесі.
МКТ-осы жылулык кубылыстарынды козгалыстары Ньютон зандырына багынатын молекулалар мен атомдардан турады деген болжам негізінде карастырады. Жалпылама корытындысы ретінде М.В.ЛОМОНОСОВ жасады.
НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ:
• барлык денелер микроболшектерден турады.
• денелердеги микроболшектер уздиксиз жане хаосты козгалыста болады.
• денедеги микроболшектер озара арекеттеседи әрі өзара әрекеттесу күшінің тегі электромагниттік болып табылады.
Штерн – Герлах Тәжириебесі – атомның магниттік моментінің бар екендігін және оның сыртқы магнит өрісі бағытындағы проекциясының нақтылы бір дискретті мәндер ғана қабылдайтындығын (кеңістіктік квантталу құбылысы) дәлелдейтін тәжірибе. Тәжірибені әуелі күміс атомдарын, содан кейін басқа да атомдарды пайдалана отырып, 1922 жылы неміс ғалымдары О.Штерн мен В.Герлах жүзеге асырды.Штерн – Герлах Тәжириебесінде зерттелетін заттан ( мысалы , күміс) жасалған пеш (К) ауасы сорылып алынған ыдысқа орналастырылады (қаласурет). Пеш қызған кезде буланған күміс атомдарының жіңішке шоғы саңылаулардан өтіп, электрмагнит полюстерінің арасындағы әр текті магнит өрісі арқылы пластинкасына барып түседі. Содан пластинка бетінде күміс атомдарының ізі пайда болады. Штерн – Герлах Тәжириебесінде күміс атомдарының шоғы әр текті магнит өрісі арқылы өткен кезде, ондағы (Н) күші әсер етіп, оларды алғашқы түзу сызықты қозғалыс бағытынан ауытқытады. Бұл нәтиже кванттық теория болжаған кеңістіктік квантталудың бар екендігін дәлелдейді. Атомдардың бұрыштық моментінің бар екендігі, олардағы электрондардың меншікті (өзіндік) моменттерінің (спинінің) бар екендігі арқылы түсіндіріледі. Тәжірибе кезінде қолданылған атомдардың орбиталық моменті алғашқыда нөлге тең болуға тиіс. Ол момент сыртқы магнит өрісінің әсерінен байқалды. Ал спин сыртқы өріс бағытында екі-ақ түрлі проекцияланатындықтан, спиндік кванттық санының мәні 1/2-ге тең болуы керек. Тәжірибе деректеріне сүйене отырып жүргізілген есептеулер бойынша атомның магниттік моментінің шамасы Бор магнетонына тең.
3.Берілгені:
m=2т
s=5Ом
µ=0,4
E-?
A-?
N=mg=2*103*10=2*104Н
F=µ*N=0,4*2*104Н=8*103H
A=F*s=8*103H*50м=4*105Дж
Билет
1.Конденсаторлар. Зарядталған конденсатор энергиясы. Конденсаторлардың қолданылуы.
Конденсатор (лат. condenso – тығыздаймын, қоюландырамын)жылу техникасында – заттың газ тәрізді күйден сұйық затқа немесе кристалды затқа айналуын жүзеге асыратын аппарат; электрлік Конденсатор – диэлектрлік (қағаз, слюда, ауа, т.б.) қабатпен бөлінген, екі не одан көп.
Айырғыш конденсатор (Развязывающий конденсатор) — электрондық схеманы қоректендіретін тұрақты ток көзін айнымалы токтар өтіп кетуінен қорғап, өзі арқылы айнымалы токты тұйықтайтын конденсатор. Ол электропдық схемаларда, көбіне кедергісі аз резисторменбірге сүзгі ретінде жұмыс істейді және кернеудің толықсуларын тегістейді. Айырғыш конденсатор ретінде сыйымдылығы үлкен (жүздеген мкФ) электролитикалық конденсаторларды қолданады2. Бүкіл әлемдік тартылыс заңы. Гравитациялық тұрақты. Ньютон заңын пайдаланып бүкіл әлемдік тартылыс заңын қорыту.
Бүкіл әлемдік тартылыс заңы, Ньютонның тартылыс заңы — кез келген материялық бөлшектер арасындағы тартылыс күшінің шамасын анықтайтын заң. Ол И. Ньютонның 1666 ж. шыққан “Натурал философияның математикалық негіздері” деген еңбегінде баяндалған. Бұл заң былай тұжырымдалады: кез келген материялық екі бөлшек бір-біріне өздерінің массаларының (m1, m2) көбейтіндісіне тура пропорционал, ал ара қашықтығының квадратына (r2) кері пропорционал күшпен (F) тартылады: , мұндағы G — гравитациялық тұрақтыНьютонның тартылыс заңы — кез келген материялық бөлшектер арасындағы тартылыс күшінің шамасын анықтайтын заң. Осы тартылыс бағынатын заңды Ньютон анықтап, бүкіл әлемдік тартылыс заңы деп аталған. Осы заң бойынша, екі дененің бір-біріне тартылатын күші осы денелердің массаларына тура пропорционал, ал олардың ара қашықтығының квадратына кері пропорционал болады:
мұндағы, Г - гравитациялық тұрақты деп аталатын пропорционалдық коэффициент.
Ауырлық күші — жер бетіне жақын орналасқан кез келген материялық бөлшекке әсер ететін күш; Жердің айналуымен шартталған центрден тепкіш инерция күші мен дененің Жермен гравитациялық әсерлесуінің қорытқы күші.
Ауырлық күшінің жұмысы – дененің ауырлық центрі биіктігінің өзгерісін сол дененің салмағына көбейткенге тең.
Егер Күн планетаны тартатын болса, онда планета да Күнді дәл сондай күшпен тартады деп тартылыс заңын қорытып шығаруда Ньютон динамиканың үшінші заңын қолданды.
3. Берілгені:
p=200кПа
T=240К
V=40л
R=8,31Дж/молб*К
ν-?
ν=PV/RT=200кПа*4*10-2м3/8,31Дж/моль*К*240К=4моль
Билет.
1.Тұрақты токтың жұмысы мен қуаты. ЭҚК. Толық тізбек үшін Ом заңы.
Электр Қозғаушы Күш – электр тізбегіне жалғанған, табиғаты электрстатикалық емес энергия көзі. Тек қана электрстатик. күштер тұйық тізбекпен тұрақты токтың үздіксіз жүруін қамтамасыз ете алмайды. Өйткені бұл күштердің тұйық контур бойымен зарядты қозғалтуы үшін жұмсайтын жұмысы нөлге тең, ал ток жүрген кезде әдетте энергия шығыны болады. Сондықтан тұйық контурмен үздіксіз ток жүруі үшін электр тізбегінен тыс басқа бір энергия көзі болу керек. Бұл энергия көзі энергияны сырттан ала отырып, оны зарядтардың қозғалыс энергиясына айналдырады да, қосымша электр өрісін (Е) тудырады. 
Толық тiзбек үшiн Ом заңы.ЭҚК-i ε, кедергiсi r (iшкi кедергi) ток көзiнен кедергiсi R болатын сыртқы тiзбек бөлiгiнен тұратын тұйық тiзбектек үшiн Ом заңы 
формуласымен өрнектеледi . Тұйық тiзбектегi ток күшi ток көзiнiң ЭҚК-нiң, тiзбектiң сыртқы және iшкi кедергiлер қосындысына қатынасына тең.
2.Идеал газ. МКТ негізгі теңдеуі
pV=M/m* RT
Бұл идеал газ күйінің теңдеуі деп аталады. Осы түрде бұл теңдеуді тұнғыш рет орыс ғалымы Д.И.Менделеев алған, сондықтан ол Менделеев-Клапейрон теңдеуі деп аталады . 10 жылдай Ресейде қызымет еткен,атақты француз физигі Б.П.Клапейрон идеал газ күйінің теңдеуін Менделеевтен бұрын (1834 ж) алды. Идеал газ куйінің теңдеуі физикадағы алғашқы тамаша жалпылау теңдеуі .Ол тәжірибеде тағайындалған бірқатар газ заңдарын жалпылайды. Егер Менделеев-Клапейрон теңдеуін pV/T= m/M*R турінде жазсақ ,онда тендіктің оң жағында газдың мольдік массасына ғана тәуелді болатын тұрақты шама тұрады:
pV/T=const
МКТ-осы жылулык кубылыстарынды козгалыстары Ньютон зандырына багынатын молекулалар мен атомдардан турады деген болжам негізінде карастырады. Жалпылама корытындысы ретінде М.В.ЛОМОНОСОВ жасады.
НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ:
• барлык денелер микроболшектерден турады.
• денелердеги микроболшектер уздиксиз жане хаосты козгалыста болады.
• денедеги микроболшектер озара арекеттеседи әрі өзара әрекеттесу күшінің тегі электромагниттік болып табылады.
3.Зерт. жұмыс: Денелердің массасын өлшеу.
Билет.
1.Токтардың өзара әсері. Магнит өрісі. Магнит индукция векторы. Ампер күші.
Электр зарядын қоршаған ортада электростатикалық өріс болатыны сияқты токтарды қоршаған ортада магнит өрісі болады. Магнит өрісі осы өріске әкелінген тоғы бар өткізгішке әсер ететін күш арқылы білінеді. Ток айналасында магнит өрісі болатынын бірінші рет 1820 жылы дат физигі Эрстед тәжірибе жүзінде ашқан. Ол тогы бар өткізгіш маңында магнит стрелкасын қойсақ, стрелканың ток бағытына қарай бұрылатынын байқаған. Магнит өрісін зерттеу үшін тогы бар жазық тұйықталған контур қолданылады. Рамка арқылы ток жүргенде, ол белгілі бір бұрышқа бұрылады. Рамканың айналу бағыты арқылы магнит өрісінің бағыты анықталады. моменті
|
Магнит өрісі магнит индукциясының күш сызықтарымен кескінделеді. Ол сызықтар тұйық болады және кез келген нүктесі арқылы жүргізілген жанама индукция векторымен бағыттас болады. Магнит индукция векторының бағытын оң бұранда ережесі бойынша да анықтауға болады. Өлшем бірлігі тесла (Тл).Магниттік индукция векторы— магнит өрісінің негізгі сипаттамасы. Жеке электрондар, т.б. элементар бөлшектер тудыратынмикроскопиялық магнит өрістері кернеуліктерінің қосындысының орташа мәнін көрсетеді. 
Ампердің болжамына қарағанда кез келген денелердің атомдары мен молекулаларының қозғалысынан пайда болатын микротоктар болады. Микротоктар денелер ішінде өзінің магнит өрісін тудырып макротоктардың бағытын өзгертуі мүмкін. Макроток деп өткізгіш бойымен өтіп жататын токты айтады. Сондықтан индукция векторы 
микротоктар мен макротоктардың біріккен өрісін сипаттайтын векторлық шама. Макротоктар туғызатын магнит өрісі кернеулік векторы деп аталатын 
шамамен сипатталады. Біртекті ортада 
Тогы бар өткiзгiшке магнит өрiсi тарапынан әсер ететiн күштi Ампер күшi деп атайды.
Ток элементiмен α бұрышын құрайтын индукциясы 
болатын магнит өрiсi тарапынан I тогы бар өткiзгiштiң аз ғана кесiндiсiне әсер ететiн Ампер күшiнiңмодулi F мына формула бойынша анықталады:
Ампер күшiнiң бағытысол қол ережесi бойынша анықталады :
егер сол қолды магнит индукциясының векторы алақанға кiретiндей етiп, ал төрт шығыңқы саусақ ток бағытына нұсқайтындай етiп орналастырса, онда 90o-қа иiлген үлкен саусақ өткiзгiш кесiндiсiне әсер ететiн күштiң бағытын көрсетедi.
2.Термодинакалық параметрлер. Идеал газ күйінің теңдеуі.
pV=M/m* RT
Бұл идеал газ күйінің теңдеуі деп аталады. Осы түрде бұл теңдеуді тұнғыш рет орыс ғалымы Д.И.Менделеев алған, сондықтан ол Менделеев-Клапейрон теңдеуі деп аталады . 10 жылдай Ресейде қызымет еткен,атақты француз физигі Б.П.Клапейрон идеал газ күйінің теңдеуін Менделеевтен бұрын (1834 ж) алды. Идеал газ куйінің теңдеуі физикадағы алғашқы тамаша жалпылау теңдеуі .Ол тәжірибеде тағайындалған бірқатар газ заңдарын жалпылайды. Егер Менделеев-Клапейрон теңдеуін pV/T= m/M*R турінде жазсақ ,онда тендіктің оң жағында газдың мольдік массасына ғана тәуелді болатын тұрақты шама тұрады:
pV/T=const
3.Зерт.жұмыс.
Билет.
1.Жартылай өткізгіштердегі электр тогы. Қоспалары бар жартылай өткізгіштердің электр өткізгіштігі. p-n типті жартылай өткізгіштер.
Жартылай өткізгіштер — өзінің электрлік қасиеті жағынан өткізгіштер мен диэлектриктердің (мысалы, германий, кремний) арасынан орын алатын элементтер. Металдармен салыстырғанда жартылай өткізгіштер электр тоғын аз өткізеді, ол сәулелену кезінде жарық энергиясының ағымымен өзгере алады. Радиолампалармен салыстырғанда жартылай өткізгіштер құралдардың көлемі мен салмағы аз, электрлік және механикалық беріктігі жоғары болады, олар ұзақ уақыт қызмет ете алады және электр энергиясын аз пайдаланады. Осындай қолайлы қасиеттеріне орай жартылай өткізгіштерді әскери радиотехникалык аппаратураларда жиі қолданады.
Жартылай өткізгіштердің ерекшеліктері. Жартылай өткізгіштердің кәдімгі температурадағы электрөткізгіштігі металдардың электрөткізгішітігі мен салыстырғанда аз. Өте төмен температурада олар диэлектриктерге ұқсайды. Жартылай өткізгіштердің электрөткізгіштігі температура мен жарық әсерінен қатты өзгереді, яғни температура артып және жартылай өткізгіш неғұрлым қатты жарықталынса, оның электрөткізгіштігі де соғұрлым жоғары болады. Жартылай өткізгіштердің электрөткізгіштігі оның құрамына өте аз шамада қоспалар енгізу жолымен басқарылады.
Екі бөліктен тұратын жартылай өткізгіштің кристалын алайық: оның біреуі р-типті қоспалы және екіншісі n-типті қоспалы болсын. Бұл екеуінің шекарасы р-n ауысуы деп аталынады.
Айталық, жартылай өткізгіштің бұл екі бөлігі енді ғана түйістірілсін (шын мәнінде бұл бір кристалдың екі бөлігі, оның біреуінде р-типті қоспа басым болады). Сонда бірден электрондары көп n-типті жартылай өткізгіштен электрондар, олардың саны аз р-типті жартылай өткізгішке ауысады, ал кемтіктер кері бағытқа қарай орын ауыстырады. Бұл электрондар мен кемтіктердің диффузиясы екі сұйықтармен немесе газдармен өзара диффузиясына ұқсас, бірақ бұл процестерден айырмашылығы, электрондар мен кемтіктердің диффузиясы өте жылдам өтеді.
Кемтіктер мен электрондар зарядтарды тасымалдамайтын болса, олардың диффузиясы кемтіктер мен электрондардың концентрациясы толығымен теңескенге дейін жүрер еді. Алайда, n - аймақтан р - аймаққа көшкен электрондар теріс заряд алып өтеді, сонда n - аймақ оң зарядталады, ал р – аймақ теріс зарядталады. Қарама-қарсы бағыттағы кемтіктердің диффузиясы да р – аймақты теріс зарядтайды, ал n – аймақты оң зарядтайды, яғни р - және n – аймақтары арасында түйісу потенциалдар айырымы пайда болады.
2.Нақты газ. Ван-дер-Ваальс теңдеуі. Газдардың техникада қолданылуы.
ВАН-ДЕР-ВААЛЬС ТЕҢДЕУІ — нақты (реал) газдардың күйін сипаттайтын алғашқы теңдеулердің бірі. 1873 ж. голланд физигі Я.Д. Ван-дер-Ваальс ұсынған. Темп-расы T және қысымы p болатын көлемі V газдың молі үшін В.-д.-В. т. мына түрде жазылады: (p + a/V2)(V—b)= =RT, мұндағы R — әмбебап газ тұрақтысы, а және b — нақты газ қасиеттерінің идеал газ қасиеттерінен ауытқуын көрсететін тәжірибелік тұрақтылар. Ал a/V2 — молекулааралық өзара әсердің нәтижесінде пайда болатын молекулалар арасындағы тартылысты ескеретін мүше (өлшемділігі — қысым), b — молекулалардың бір-біріне жақын келген кездегі тебілісін ескере отырып, олардың (молекулалардың) меншікті көлеміне ендірілетін түзету. Көлем (V) үлкен болған жағдайда (сондай-ақ, сиретілген газдар үшін де) a және b тұрақтыларын ескермеуге болады да В.-д.-В. т. идеал газ күйінің теңдеуіне ауысады; қ. Клапейрон теңдеуі
Нақты газ - молекулаларының өлшемдері бар және бір бірімен әсерлесетін газды айтамыз.