Иллюстративті материал
Сурет 1. Бактериялардың негізгі пішіндері:
|
Бактериялардың негізгі пішіндері: 1-3. Кокктар (стафилококктар, диплококктар, стрептококктар. 4. Таяқшалар (стрептобациллалар). 5. Клостридиялар. 6. Вибриондар. 7. Коринебактериялар. 8. Фузобактериялар. 9. Нокардиялар (шынайы тармақтану). 10. Актиномицеттер (жалған тармақтану). 11. Спирохеталар.
Таяқшаларды микроскоптан қарағанда тек жасушаның көлденең өлшемі, жұғын-препаратта орналасуына ғана назар аударғаннан басқа, тағы жасушалардың терминалды бөлімдерінде қарайды. Көп жағдайда жасушалардың шеттері домаланған, кейбіреулерінде шоқпар секілді бүршіктелген, осындай жасушаларды коринебактериялар деп атайды (corine, лат. – түйреуіш (булава) – Corynebacterium diptheriae; басқа жасушалар ортасында немесе терминальды ісінулері көрінеді, оларды эндоспора деп атайды (боялмаған аймағы) – осындай жасушаларды бациллалар немесе клостридиялар деп атайды (мысалы, Clostridium botulinum). Бір жасушаның шеттері "кесіліп қалғандай" (бұндай морфология Bacillus anthracis-қа тән) немесе үшкірленген – арқан секілді, оларды фузобактериялар деп атайды (fusium, лат. – арқан).
Таяқшалар тармақталған құрылымдар құруы мүмкін. Бұл жағдайда ажырату керек – шынайы тармақтарды (Nocardia israellii) жалған тармақтардан (Actinomyces odontolytica). Шынайы тармақта әр "тармақтар" арасында қосылуы бөлінбеген, сондықтан тармақталған құрылымдар бір жасуша құрайды. Жалған тармақтыларда әр "тармақтар" арасында арнайы шектелу бар, сондықтан әр бөлек "тармақ" бөлек клетка түрінде көрінеді.
Имектелген пішінділер –спираль тәріздес бактериялар, олардың біреуін спирохета деп атайды (мысалы, Treponema pallidum). Спирохеталар бір-бірінен оралымдары бойынша олардың жиілігіне қарай дифференцияциясы жүргізіледі (суретке қараңыз).
Сурет 2. Бактериялардың морфологиясы бойынша жіктелуі:
  
| стафилококктар |
 
| стрептококктар |
| сарцина |
| диплококктар |
  
  
| бактериялар (спора түзбейтін таяқшалар) |
| Клостридиялар (анаэробты спора түзетін микробтар) |
| Спириллалар |
Сурет 3. Имектелген пішінді бактериялар
|
| Спирохеталар |
Зертханалық жұмысты орындау түрі
Тақырып бойынша сұрақтар:
1.Жұғын-препарат дайындау (сұйық және тығыз қоректік ортада)
2.Жұғынды қарапайым бояу әдісімен бояу
3.Жұғын-препаратты микроскопиялау
5. Хаттама толтыру
Жұғын-препарат дайындау. Қарапайым бояу әдістері.
Хаттама №1
| № | Зерттеу мақсаты | Зерттелетін материал | Зерттеу барысы | Қорытынды |
| Тіс қабатындағы микрофлораның пішінін анықтау | Тіс қабаты | 1)Тіс қабатынан жұғын препарат дайындау 2)Бурри әдісімен бояу 3)Микроскопия | ||
| Ескерілетін материалдан бактериалардаң пішінін анықтау | 1)Шабылған агрдағы дақыл. 2) Қоректік спорадағы дақыл | 1)Жұғын препарат дайындау 2)Қарапайым әдіспен бояу 3)Микроскопия | ||
| Бактериалардың пішінінің демонстрациялық препараттардан анықтау | Демонстрациялық препараттарды бактериялар пішіні:шар,таяқша,имектелген | 1)Микроскопия 2)Сурет салу |
Ескерту: «Қорытынды» қатарына түрлі түсті қаламмен сурет салу керек және атауларын жазу қажет.
Патогенді бактериялардың морфологиясы
Хаттама №2
Шар тәрізді бактериялар- коккалар:
А) Микрококкалар (латын тілінен Micrococcus – ұсақ, дара-дара орналасқан коккалар)
Micrococcaceae тұқымдастығы
Б) Диплококктар (лат. Diplococcus- екі-екеуден орналасқан коккалар)
Neisseriaceae тұқымдастығы
Neisseria туысы
Neisseria gonorrhoeae- гонококкалы инфекциялардың қоздырғышы (гонорея, бленорея, стоматит және т.б.)
Neisseria menengitidis- минингококкалы ифекциялардың қоздырғышы (назофарингит, менингит, менингоэнцефалит, сепсис және т.б.)
Streptococcaceae тұқымдастығы
Streptococcus туысы
Streptococcus pneumoniae (пневмококк)- крупозды пневмонияның қоздырғышы.
В) Стрептококктар (лат. Streptococcus- шынжыр, коккалар тізбегі)
Streptococcaceae тұқымдастығы
Streptococcus туысы
Streptococcus pyogenes- гемолитикалық стрептококк, жаралы инфекциялар, рожа, скарлатина, ревматизм, жоғары тыныс алу жолдарының өткір инфекция, импетиго және т.б. қоздырғышы.
Г) Стафилококктар (лат. Staphylococcus- жүзім секілді шоғырланып орналасқан коккалар) Micrococcaceae тұқымдастығы
Staphylococcus туысы
Staphylococcus aureus- алтын түсті стафилококк, абсцестер, күбіртке, фурункулез, карбункулез, остеомиелит, аппендицит, холецистит, пневмония және т.б. қоздырғышы.
Д) Тетракокктар (грек тілінен tetra- төрт)- патогенді түрлері жоқ.
Е) Сарциналар (лат. Sarcio- байланыстыру)- сапрофиттер, суда, ауада тіршілік етеді.
2. Таяқша тәрізді бактериялар
А) Спора түзбейтін тік таяқшалар
Enterobacteriaceae тұқымдастығы- ішек таяқшасы тобының бактериялары.
Escherihia coli- ішек таяқшасы, ішекте тіршілік етеді, қалыпты микрофлорасы; диареегенді эшерихиялар- эшерихиоздар қоздырғышы.
 |
Salmonella туысы
Salmonella typhi- іш сүзегінің қоздырғышы.
Salmonella enteritidis- тағамдық токсикоинфекциялар қоздырғышы.
Shigella туысы
Shigella dysenteriae- бактериалді дизентерия (қантышқақ) қоздырғышы.
Yersinia туысы
Yersinia pestis- оба (чума) қоздырғышы.
 |
Б) Коккобактериялар
Brucellaceae тұқымдастығы
Brucella туысы- бруцеллез қоздырғышы
Bordetella туысы
Bordetella pertusis- көкжөтел қоздырғышы
В) Эндоспора түзетін таяқшалар
Bacillaceae тұқымдастығы
Bacillus туысы (bacilla- таяқша)
Bacillus anthracis- сібір түйнемесінің қоздырғышы; стрептобациллалар