Внутриличностные
- аралық «қалаймын» және «қалауды қалаймын»
- аралық «қалаймын» и «керек»
- аралық «қалаймын» и «жасай алмаймын»
- аралық «жасай аламын» и «жасай алмаймын»
- аралық «керек» и «керек»
- аралық «керек» и «жасай алмаймын»
II. Зооқақтығыстар
1. Интропсихикалық
- аралық дұрыс тенденциялармен
- аралық дұрыс және жағымсыз тенденциялармен
- аралық жағымсыз тенденциялармен
2. Зооәлеуметтіктер
- Ішкі көріністілер
- аралық көріністілер
- Аралық екімен малдан шығатындармен
- Аралық малдан шығатындармен және топпен
- Аралық топтармен малдан шығатындардың
Конфликтологияның дамуын тездету үшін ғылымның дамуының
әр этабындағы оның негізгі мақсаттары мен міндеттерін анықтау қажет. Конфликтологияның негізгі мақсаттары:
- конфликтологиялық теорияларының интенсивті дамуы анықтау үшін барлық конфликтілерді зерттеу;
- елдегі конфликтологиялық жүйесін құру;
- конфликтологияны жобалау, алдын алу және реттеу бойынша практикалық жұмыс жүйесін ұйымдастыру.
Конфликтологияның негізгі міндеттері:
- конфликтілерге қарсы әдістемелерді, технологияларды оңдеу;
- конфликтологитарды біріктіретін, практикада жобалаумен, конфликттерді реттеумен айналысатын жеке топтарды, орталықтарды құру;
- конфликтологияның қолданбалы, теоретикалық және әдістемелік мәселелерін оңдеу;
- нақты конфлитерді талдауда пән аралық әдістерді құру.
Инцидент- жағдайлардың тоғысу себептерінен және конфликттің пайда болуына әсер еткен, конфликтілік ситуацияның провокациясы.
Инцидент оппоненттердің инициативасы себебінен, ерік пен қалауларынан тыс объетивтік жағдайларға немесе кездейсоқ пайда болады. Сонымен қоса конфликтілік жағдай «түкым куалаумен» берілуі мүмкін, жаңа оппоненттерге объективтік емес субъективтік немесе кездейсоқ пайда болады.
Конфликтілік ситуация және инцидент бір-бірінен тәуелді. Мысалы, конфликттік ситуация объективтік жағдаймен белгіленеді, ал инцидент кездейсоқ пайда болады. Конфликт болашақта белгілі мақсаттарға жету үшін оппоненттермен әдейлеп жасалынады, кейде белгілі мақсат болмасада, психологиялық себептерден жасалынады. Бұл конфликтіге де жатады.
Конфликтің субъектілері арасындағы конфликт екі жақты қарама-қайшы жақтардың қақтығысы негізінде туындайды.
Деструктивті манипуляция-өз мақсаттарына жету үшін басқаларға зиян тигізуге бағытталады, конфликтінің субъектісінің агрессиясын көбейтеді және конфликт жабық шеңбер бойынша, динамикалық деструктивті дамыйды.
Конструктивті манипуляция- бір мақсаттарға жету үшін басқа адамдарға зиян тигізбейтін әсер етудің және қарым-қатынастың коммуникативті жүйесі. Конструктивті манипуляция, конфликтті шешу онері ретінде конфликт басқару шеберлі деңгейіне жетеді.
Әдебиеттер:1,2,3,4, 5, 15,16,17
6 тақырып. Қақтығысты зерттеу әдістері.
1.Қақтығысты зерттеуде қолданылатын жалпы және арнайы
әдістер.
2.Қақтығысты социологиялық оқыту ерекшелігі.
3.Әлеуметтік қақтығыстың кешендік диагностикасы.
4.Әлеуметтік қақтығыстың сараптамасы.
Қақтығысты зерттеу принциптері, әдістері, әдістемесі. Қақтығысты зерттеуде қолданатын жалпы әдістердің ішіне: жүйелік және тарихи-генетикалық бағытты, әлеуметтік психология, социология, психоанализ әдістерін жатқызамыз. Арнайы әдістерге: қақтығыстың жақтары мен қуатты заряды, басқа жағынан - әлеуметтік қысымның нарықтық экономиканың жаңа мобилді құрылымына аудару.
Қазақстан қоғамындағы қақтығыстардың әлеуметтік базасы. 90-жылдардағы реформалар халықты кірісі, меншігі, өмір сапасы бойынша күшті дифференциация мен поляризацияға алып келді. Көпшілік халықтың кеңестік халықтың шаруашылығы мен мемлекеттік экономикалық және саяси тәуелсіздікке әлеуметтік-психологиялық дайындығы адамдарға тек өкініш болды. Осы кезде қақтығыстар өрши бастады. Халық шаруашылығын ұжымдастыру, либерализация және қатал саяси қаржылық өкімет осының барлығы халық арасында әлеуметтік қақтығыстың туындауына жол ашты.
Әлеуметтік қақтығыстардың шешу жолы демократиялық процедуралар жүргізу болды. Қазақстандағы азаматтық қоғам ұлттық байлықты әділетті бөлетін, экономикалық ахуалды тұрақты ұстап тұратын саяси және құқықтық тәртіпті қажет етеді. Қазақстан қоғамындағы қақтығыстарды төмендететін жағдай экономикадағы және мәдениеттегі құқықтық мемлекеттің әлеуметтік бағытталуы болып табылады.
Әдебиеттер:1,2,3,4, 5, 15,16,17
Тема 7. Қақтығыстың себептері.
1. Әлеуметтік қақтығыстың сыртқы және ішкі шарттары.
2. Қақтығыстың қайнар көздері, негізі, себептері мен қозғаушы күші.
3. Қақтығыстың даму фазалары.
Кез келген қақтығысқа қажетті шартқа адамның әлеуметтік позициясы, экономикалық жағдайы, сонымен қатар белгілі топпен адамның идентификациясы, мәдени жетіктігі керек. Тек әлеуметтік позициясы (жағдайы) ғана индивидке және әлеуметтік топқа мүмкін және рұқсат етілетін шекараны анықтайды. Әлеуметтік топ шын тілектер мен ұмтылыстарға әсер етеді. Тілектер, сезімдер мен өмірлік жоспарларға негізделген жағдай іс-әрекеттің, қызығушылықтың күрделі стимулдар жиынтығына айналады. Бұл әлеуметтік тәртіптің мотиві ретінде болады. Әртүрлі қызығушылықтардағы қайшылықтар қақтығыстың басты себебі болып табылады. Қақтығыстың формуласын бірыңғай «субъектілер, қызығушылықтар, іс-әрекет» жүйесі ретінде қарастыруға болады. Сонымен, әлеуметтік қақтығыстың себебі қажеттілік, қызығушылық, құндылық сияқты ұғымдармен анықталады. Осылар ішкі белсенді қозғаушылар болып табылады, яғни қызығушылық, қажеттілік, құндылықтар адамға стимул болып, әлеуметтік және экономикалық тәрбиеге әсер етеді. Қызығушылық пен құндылықтар қажеттілікке қарағанда өзара қақтығысқа бейім болып келеді. Қызығушылықтар мен құндылықтар белгілі уақытта мүмкіндіктер жинағын белгілейтін әлеуметтік жағдаймен байланысты.
Деструктивті қарым-қатынаста негізделінген конфликтіде келесі шарттарды пайдалану керек:
1 Шарт. Абайла, қауіп, агрессия
Конфликтінің себептері:
1. Қарама-қайшылықтар – конфликтіге түскендерджің әртүрлі мәселеге әртүрлі көзқарастар, позициялар және өз ақтығын дәлелдеуге тырысу.
2. Деструктивті фантазиялар – бұл адамда деструктивтьі ситуацияда әлсіздік өзіне сенімсіздік туғызады. Қауіп тітіркену және агрессияны тудырады.
3. Инцидент
4. Күні бұрын пішілген ой пікірлер эмоциалық тығырықтың, мазасызданудың себебі болады.
5. Жаңылыс жиі жалған ойлардың көрсеткіші немесе серіктестердің арасында түсінбеушіліктің себебі болады.
6. Микроклиматтың диссонансы (эмоциональді күштену)- қарым-қатынастың келісімге келмегендігі адамға босауға мүмкіндік бермейді.
7. Мәселелерден қашу, егер конфликт негізгі қызығушылықтарды тимесе және сіздің оған қатысуыныз оның динамикасына әсер етпесе ол пайдалы болады.
2 Шарт Қарым-қатынаста коррекция технологиясын пайдаланыныз.
Конфликтінің себептері:
1. Дипломатия – Серіктеске ақылды шешім қолдану, достық қарым-қатынасты сақтау. Осыған байланысты конфлитілер өзімен өзі шешіледі. Бірақта дипломатиялық қарым-қатынаста негігі сүрақтар тиісілмейді. Дипломатия конфликтіні шешуде тікелей емес әдістерді қолдануда көрінеді.
2. Компромисс – екі жақты көнулер негізінде жасалынады. Нәтижесі конфликтіле қатысушылардың бәріне бөлінеді, сондықтан толық қанағаттанған болмайды. Компромисс ең оптимальді шешім емес. Бірақ уақытша татуласу- жиі узартылған конфликтіде дұрыс шешім болып табылады. Қарым-қатынаста ең негізгісі – иілгіштік көрсету.
3 Шарт Конфликтті конструктивті шешу мүмкіндігі.
Конфликтінің себептері:
1. Пайда көру- серіктестердің екі жақты пайдасы ескерілсе. Пайда алып басқағада пайда алу мүмкіндік бер, ұтылып қалған адам сіздің потенциалды жауыңыз. Конфликтінің классикалық примері: бір апельсинмен екі адамды қанағаттандыру. Мүмкін жауаптары: А) тең бөлу (компромис); Б) кімге апельсін қажетті (дипломатия); в) жребий тастау (тағдыр таңдауы).
2. Конструктивті нәтижеге жету келесілерде:
- конфликтіні шешудегі екі жақты пайдалы жол табу;
- неординарлы шешім қабылдап;
Серіктестектің альтернативасын үсыну.
Конфликтілік ситуацияны шешуде негізгі болатын конфликтінің пайда болу себебін табу. Сыртқы мәселе, іскерлік сәтсіздіктерге байланысты, Ішкі мәселе кері эмоциональді қарым-қатынасқа байланысты.
Конфликтінің пайда болуына психологиялық және смыслдық барьерлер болады, олар түсіністікті қыиндлататын жағдайлар жасайды.
Жеке конфликтінің себептері: өзінің қауіпсіздігі үшін қорқыныш, реніш сезімі, кек алу, өзін-өзі бағалауының тым үлкен болуы. Ішкі күштеу разрядканы талап етеді. Жеке конфликт бір жақты болады және оңай шешіледі. Бірақ бұндай конфликт басқа адамдарды да қатастыра алады. Бұл серіктестікті бұзады. Маманға конфликтіге түскен адамдардың мінезін танып білу керек, оның шынайы себебебі мен нәтижесін білу керек.
Келесілерді үмытпау керек:
-өзінің жетістіктерімен мақтану айналадағы адамдаға үнамсыз;
- ренжігіштіктің себебі өзіне-өзі жоғары баға беру мен анықталынады. Бұндай жағдайда айналадығыларды кінәләйбермей өз талаптарын азайту керек;
- өзінің келбетінің сәндігің өте жағары бағалау;
- қызметкердің бір қателігі үшін өған толығымен кері баға беру;
- әр адамның әлсіз жақтары бар оларға критика қайта-қайта жасамау керек;
- әр адам жақсы ісі үшін мадақтауды талап етеді, бірақ көп мақтағандық ыңғайсыздық сезімін туғызады;
- неврозбен ауыратын адамдарда конфликтілер жиі болады, олар киын шешіледі. Бұндай адамдарға ерекше шыдамдалық қажет.
Психологтардың ойынша ішкі қобалжудан арылу керек. Әңгімелесуде пауза жасап, терең демалып, түрып, журу, басқа әңгімеге сөз аудару керек.
Ішкі жеке-эмоциональді конфликтіден шығу жолдары- психокоррекция немесе қарым-қатынас жасай алмаған жағдайда оппонеттерінен айырылу; конфликтіге қатысқан барлық оппоненттерінің психологиялық қайта құрылуы.
Қақтығыстың белгілі бір элементтер мен даму кезеңдер жинағы бар. Олар әртүрлі тұлғалар арасындағы қақтығысты әрекеттерді сипаттайды. Бір жағынан бұл әлеуметтік қайшылықты жою кезеңдері, ал екінші жағынан әлеуеметтікқақтығыстың динамикасы болып отыр.
Әдебиеттер:1,2,3,4, 5, 15,16,17
8 тақырып. Қақтығыстың құрылымы және