Summary 8 страница
Радиоэлектроника және техникалық физика кафедрасы
Білім мазмұнын, оқыту процесін, оқу бағдарламалары мен
жоспарларын және оқу құрылымын бүгінгі күннің талабына сай жаңалалау
республика бойынша жоғары оқу орындарында мамандық бойынша жоғары
кәсіптік білім беру жаңаша сипатқа ие болды. Жаңа оқыту технологиясының
оқу процесіне енуіне байланысты ЖОО-да арнайы пәндер ӛзгеріске ұшырап,
білім мазмұнына ӛзгерістер әкелді.
Оқыту технологиясы – бір жағынан оқу ақпаратын ӛңдеуге, бейнелеуге
және ӛлшеуге арналған әдістер мен құралдардың жиынтығы, екінші жағынан
оқытушының оқыту процесіне қажетті техникалық немесе ақпараттық
құралдарды пайдаланып студентке әсер ету әдістері туралы ілім.
Оқыту технологиясын жасау үлгісін мына 1-суретте келтірдік:
Оқыту технологиясының анықтамасына тереңірек үңілетін болсақ:
– білімнің, ғылыми жетістіктердің, техниканың белгілі бір аймағында
туындаған мәселелерді шешу бағытында ұйымдастырылған, жоспарлы күйде
тұрақты жүзеге асырылатын білімді, біліктілікті және дағдыларды меңгеру;
– оқыту, ӛздігінен білім алу және ӛзін ӛзі бақылау процестерін қажет
етіп, соларды жүзеге асыратын шарттарды қалыптастыруды қамтамасыз
ететін әдістер, тәсілдер, құралдар жиынтығы.
Оқыту технологиясының басты мақсаты – техникалық ресурстарды,
адам ресурстарын және олардың ӛзара әрекеттесуін ескеріп, білім берудің
үдерісін оңтайландыру.
Жалпы «оқыту технологиясы» мен «педагогикалық технологияны»
тығыз баланысты алып қарастыру керек (2-сурет). Бірақ бұл екі технология
тепе-тең емес. Оқыту технологиясы кӛпшілікті оқыту мен кәсіби дайындау
жүйесін құрастыршы, ал педагогикалық технологияны білім беру
кеңістігінің қағидаларын және оңтайландыру тәсілдерін анықтаушы ұғым
ретінде қабылдауымызға болады.
Оқыту технологиясының жаңаша жасау үлгісі
Оқыту
әдістерін
таңдау
Оқу
әдістемелік
құралдарын
таңдау
Оқытудың
материалдық
базасын
ұйымдастыру
Оқыту проце-
сін ұйымдас-
тыру түрін
таңдау
- білімнің мазмұ-
нын кеңейтуге,
сапасын артты-
руға негізделген;
- біліктілік пен
дағдыны ұштас-
тыру мүмкіндігі
қарастырылған;
- дәріс;
- практикалық
сабақ;
-зертханалық
сабақ;
- СӚЖ және
СОӚЖ
жұмыстары;
- оқулық, оқу-
әдістемелік
құралдар;
- электрондық
оқу құралдары;
- аудио-бейнелік
оқу құралдары;
- компьютерлік
- компьютерлік
сынып;
- оқу - зерттеу
зертханалары;
- студенттердің
курс, дипломдық
жұмыстары,
ғылыми жобалар – педагогикалық технологиясы басқарылушы, ал оқыту технологиясы
басқарушы жүйе болады;
– екеуі де білім кеңістігін қайта жаңғыртатын жалпы
стратегияда кӛрініс табады.
2-сурет
Қазіргі заманауи оқыту технологияснда ақпараттық оқыту
технологиясы маңызды орын иеленеді (3-сурет). Ол білім, ғылым туралы ,
оның оқыту технологиясына қатысты ақпараттың кез келген кӛлемін
орналастырудың, сақтаудың, ӛңдеудің және кез келген қашықтықтарға
тасымалдаудың шексіз мүмкіндіктерін береді.
Оқыту технологиясы Педагогикалық технология
Табиғатқа, мәдениетке сәйкес
оқыту формаларының, әдістері
мен құралдарының бір тұтас
жүесін құру, білімге қатысты
дидактикалық процесті ғылыми
негізде жүзеге асыру, оны
практикада пайдалану туралы
ілім.
Оқыту мақсатына жету жолында
оқыту әдістерін, құралдарын
және оларды пайдалану
теориясын қарастыратын, белгілі
бір пәнге, тақырыпқа қатысты
нақты проблеманы шешу
технологиясын игеру жолын
кӛрсететін шеңберінде ілім,
Оқыту технологиясы білім
саласында тұлғалық, жүйелік
және іс-әрекеттік қатынастарды
жүзеге асыру негізінде
құрылатын процедура..
Педагогикалық технология
оқытушының кәсіби іс-әрекетін
жаңартатын және жоспарлы
нәтиженің нәтижелі болатынына
кепілдік беретін процедура.3-сурет. Ақпараттық оқыту технологиясы
Ақпараттық технологиялар аса қарқынды дамып келеді. Ақпараттық
технологиясыз әлемде болып жатқан жаңалықтардан тез арада хабардар болу
мүмкін емес. Ақпараттық технология білім саласында да кеңінен қолданыс
Ақпараттық оқыту технологиялары
Компьютерлік
технология
интерактивті
режим
мультимедиялық
технология
Қашықтан оқыту
технологиясы
Ақпаратты бейнелеу, сақтау, тасымалдау, жинақ-
тау, студенттің танымдық әрекетін бақылау, бас-
қару міндетін атқарады. Білім берудегі субъекті
мен объекті ге қатысты шығармашылықты
дамытуға мүмкіндік береді.
Бұл-командалар мен жауаптар алмасу арқылы ат-
қарылатын тұтынушы мен жүйенің жұмыс істеу
режімі. Онда бағдарламаларды түзетуге, дисплей-
дегі бейнелерді қадағалауға, толықтыруға,
ӛзгертуге мүмкіндік береді.
. Компьютерлік технология оқыту
құралының міндетін атқарады.
. Әр түрлі оқыту, бақылау, оқытушы
қызметін атқара алатын, оқытудың
диалоктық жұмыс режімі
Бейнелік және аудиоэффектілік, әртүрлі мульти-
бағдарламалық мүмкіндіктерді интерактивті про-
грамалық жабдықтардың басқаруымен орындай
алатын электрондық құжаттарды дайындау тәсілі.
Тұтынушының компьютермен әре-
кет ертін жүзеге асыратын ақпарат-
тық және бағдарламалық кешені.
Ақпараттық коммуникациялық технологиялық
құралдары және ғылыми негізделген тәсілдер
арқылы білім алудың экстернат формасы
Бұл технология сырттай оқу
жүйесіне балама, ӛздік білім алуды
дамыту құралы. Негізінде интернет
арқылы жүзеге асады.
Интернет
технологиясытабуда. Білім саласында ақпараттық технологияны қолдану барысында
кӛптеген жаңа атаулар мен түсініктер пайда болуда. Олардың ең бастыларын
атайтын болсақ:
– оқытудың компьютерлік технологиясы;
– оқытудың интерактивті режимі;
– мультимедиялық технология;
– оқытудың жаңа ақпараттық технологиясы;
– қашықтан оқыту технологиясы;
– ақпараттық білім ортасына байланысты басқада түсініктерді көптеп атауға болады.
ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ
Ныязбекова К.С., п.ғ.к.,
Абай атындағы ҚазҰПУ-дың доценті
Kulyanda2009@mail.ru
Қоғамдағы қазіргі кездегі қайта құрулар, экономиканы дамытудағы жаңа стратегиялық бағдарлар, қоғамның ашықтығы, оның жедел ақпараттануы мен қарқынды дамуы білім беруге қойылатын талаптарды түбегейлі өзгертті. Әлемнің жетекші елдерінің көпшілігінің білім беру жүйесі білім беру мақсатын, мазмұны мен технологияларын оның нәтижесіне қарап бағалайтын болды. Білім берудің қазіргі негізгі мақсаты білім алып, білік пен дағды машыққа қол жеткізу ғана емес, олардың негізінде дербес, әлеуметтік және кәсіби біліктілікке ақпаратты өзі іздеп табу, талдау және ұтымды пайдалану болып табылады.
Қазақстан Республикасы 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында «Жоғары білім беруді дамытудың негізгі үрдісі мамандар дайындау сапасын арттыру, қарқынды ғылыми-зерттеу қызметімен ықпалдастырылған инновациялық білімді дамыту, жоғары оқу орындары зерттеулерінің әлеуметтік сала мен экономиканың қажеттіліктерімен тығыз байланысты, білім беру және ақпараттық технологияларды жетілдіру болып табылады» деп атап көрсеткендей-ақ, білікті мамандарды даярлау – өзекті мәселелердің бірі.
Болашақ мұғалімдерді даярлау – қай уақытта да ең өзекті мәселелер қатарына жататыны белгілі жайт. Олай болатыны, қоғамның әлеуметтік – экономикалық міндеттеріне сай, өскелең ұрпақты өмірге бейімдеудің жаңа талаптары туындап отырады.
Қазіргі кезеңде білім берудің ұлттық моделіне өту оқыту мен тәрбиелеудің соңғы әдіс-тәсілдерін, инновациялық педагогикалық технологияларды игерген, психологиялық-педагогикалық диагностиканы қабылдай алатын, педагогикалық жұмыста қалыптасқан бұрынғы ескі сүрлеуден тез арада арылуға қабілетті және нақты тәжірибелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғыл жол салуға икемді, шығармашыл педагог-зерттеуші, ойшыл мұғалім болуын қажет етеді.
«Технология» ұғымы соңғы кездері ең көп қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология ұғымының:
· оқытудың технологиясы;
· педагогикалық технология;
· білім беру технологиясы;
· тәрбие технологиясы;
· қарым-қатынас технологиясы;
· даму технологиясы;
· қалыптасу технологиясы;
· модульдік технология;
· топтық оқыту технологиясы, т.т. сияқты психологиялық-
педагогикалық ұғымдармен байланысы саналуан. Жоғарыда аталған технологиялардың қай түрі болмасын, өзінің мәнін анықтап, сипаттама беруді қажет етеді. Қазіргі кезеңдегі ғылыми айналымда«технология» және технологиямен байланысты жеке ұғымдарға берілген анықтамалар баршылық. Алайда білім беру жүйесінде дәл қазіргі кезеңде жүріп жатқан процестердің технологиясының мәнін ашып, түсіндіретін жалпы анықтама жоқ.
Білім беру жүйесі басқару органдарынан, түрлі типтегі және деңгейдегі білім беру мекемелерінен, жүйенің жұмыс істеуі және дамуын қамтамасыз ететін қаржы қорлары мен материалдық объектілерден, ғылыми орталықтардан тұратын күрделі құрылым болып табылады. Технологиялық тәсіл білім беру жүйесінің кез-келген саласында (басқару, білім беру, қаржыландыру, мониторинг т.б.) қолданылуы мүмкін. Сондықтан, «білім беру технологиясы» деген сөз тіркесін бірыңғай түсіндіру мүмкін емес. Бұл ұғымды тек қана оқытушы мен оқушы арасындағы арнайы ұйымдастырылған процестерге ғана қатысты қолданады. Егер осы процесті оқыту процесі деп атайтын болсақ, онда оған технологияның осы салаға арналған жиынтығы жатады.
«Технология» ұғымы «Tehne»–өнер, шеберлік,«logos» –ілім, білім, оқу, ғылым деген мағыналарды білдіретін,грек тілінен енген екі сөзден тұрады. Сондықтан, «технология»терминін қазақ тіліне «өнер туралы ғылым немесе шеберлік туралы ғылым»–деп аударуға болады.
«Технология» – бұл қандайда болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі амалдардың жиынтығы. (Педагогикалық сөздік).
«Технология» – өндірістік процесті жүргізудің әдістері мен тәсілдері жайлы білім жиынтығы. (Шетел сөздігі)
«Технология» – оқушы мен ұстазға бірдей қолайлы жағдай тудырушы оқу процесін ұйымдастыру және жүргізу бірлескен педагогикалық әрекетті жобалаудың жан-жақты ойластырылған үлгісі. (В.М.Монахов).
Бұл ұғымға пәндік саланы сипаттайтын терминдерді қосамыз да кез-келген нақты технологияның мәнін айқындаймыз.
АҚШ пен Батыс Европада XX-ғасырдың екінші жартысынан бастап оқыту процесінің технологиясын жасау бағытындағы ізденістер белсенді түрде жүргізіле бастады. 1940-50 жылдары оқыту үрдісіне техникалық құралдардың енуіне байланысты «білім берудіңтехнологиясы»термині кеңінен қолданыла бастады. Кейінірек, 50-60-шы жылдары түрлі техникалық құралдарды қолдану әдістері жөніндегі еңбектердің ықпалымен бұл терминдер «педагогикалық технология» деп атала бастады. 60-шы жылдардың ортасында технологиялық әдіс шет елдерде кеңінен талқылана бастады. Мұнда негізгі екі бағыт көзге түсті. Біріншісі, бұрынғыша технологиялық әдісті, техникалық құралдарды қолданумен байланыстырылса, екіншісінің құрамында оқу процесінің өзін ұйымдастырудағы технологиялық әдістер дами бастады да педагогикалық технология «оқытудың технологиясы» деген термин пайда болды.
60-шы жылдардың аяғы, 70-ші жылдардың бас кезінде АҚШ, Англия, ФРГ, Франция, Италия, Жапония, т.б. көптеген елдерде оқытудың технологиясын жасау, дамыту жұмыстарымен айналысатын мекемелер жұмыс жасай бастады. Дегенмен, оқыту үрдісі білім беру үрдісінің бір ғана бөлігі болып табылатындықтан, «оқытудың технологиясы»терминінің мағыналық аясы өте тар. Мұндай олқылық«тәрбиенің технологиясы»,«дамыту технологиясы»,«қалыптастыру технологиясы»ұғымдарына да тән. Қазіргі кезеңде батыста білім беру саласындағы технологияны белгілеу үшін «білім беру технологиясы» ұғымыпайдаланылып жүр. Осы ұғымның ғана мейлінше аясы кең, білім берудің түрлі салаларында (басқаруда, материалдық жабдықтауда, қаржыландыруда, біліктілікті арттыруда, кадрлар даярлауда, түрлі оқыту мекемелеріндегі оқыту процесінде және т.б.) қолданылатын кез келген технологияны қамти алады. Сондықтан, «білім беру технологиясы» терминін бүкіл білім беру жүйесін технологияландыру заңдылықтарын зерттейтін ғылыми пәнге қатысты қолданған дұрыс болар еді. Бірақ, әзірше бұл термин көп жағдайда тек мектептегі оқыту үрдісі төңірегін сипаттауда ғана қолданылып жүр.
Сондықтан, бұдан әрі қарай «білім беру технологиясы» ұғымын мұғалімдер мен оқушылардың білім берудің жоспарланған мақсаттарына бағытталып, арнайы ұйымдастырылған өзара қарым-қатынас процесі технологиясы ретіндеқолданамыз. Білім берудің технологиясына – оқытудың техникалық құралдары, білім беруде қолданылатын ақпараттық технологиялар, қашықтан оқыту да жатады. Сондықтан, оларды жеке-жеке талдаған кезде бұл технологиялардың өздеріне тән ерекшеліктерін атап көрсетуге тиіспіз.
Сырттай қарағанда, технологияның әдістемесі мен оқыту үрдісіңдегі әдістемелік және технологиялық әдіс-тәсілдер арасында карама-кайшылық жоқ. Себебі, «оқытудың әдістемесі» ұғымы «білім беру технологиясы» ұғымынан әлдеқайда кең.
Дәлірек айтсақ, әдістеме «не үшін, неге және қалай оқыту керек?»негізгі үш сұраққа жауап береді. Ал, технолог болса, мақсат белгілі болып, оған жетудің нақты іс-әрекетін, жолдарын анықтау қажет болған сәтте ғана іске кіріседі. Олай болса, технология әдістемелік процестің құрамына еніп, әдістемені жүзеге асыруға қызмет етеді деген қорытынды жасауға болады (1-сурет).
Бір қарағанда, технологиялық әдіс жеке пәндерді оқыту әдістемелері ішінде де дами алар еді деген ой туады. Бірақ, әдістемелік және технологиялық амалдардың мақсаттық ұстанымдары қалыптасқан.
1 – сурет. Әдістеме мен технологияның өзара байланыстығы
|
Технология ұғымы тар мағынада – бір нақты объектінің технологиясы ретінде және кең мағынада – ғылым саласы ретінде қарастырылады. Егер, технологияны педагогикалық ғылымдарға қатысты алсақ, педагокалық технология ұғымының мәнін анықтап алу қажет.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде педагогикалық технологияның мәнін ғалымдар түрліше анықтайды. Атап айтқанда:
- В.А.Беспальконың пікірінше, педагогикалық технология – алдын ала жобаланған оқу-тәрбие процесінің практикада жүйелі әрі бірізді жүзеге асуы;
- Б.Т.Лихачевтің тұжырымдауынша, педагогикалық технология – оқыту мен тәрбиелеу құралдарының арнайы формаларының, әдіс-тәсілдерінің, жолдарының жиынтығын анықтайтын психологиялық-педагогикалық нұсқаулар жиынтығы;
- В.М.Монаховтың айтуынша, педагогикалық технология – оқытушы мен оқушылар үшін барлық жақсы жағдайлар жасалынғанда оқу процесін жобалау, ұйымдастыру әрі жүзеге асыруда біріккен педагогикалық іс-әрекеттің жан-жақты (ұсақ-түйегіне дейін) ойластырылған моделі;
- М.В.Клариннің пікіріне қарағанда, педагогикалық технология – педагогикалық мақсатқа жету үшін колданылатын барлық қисынды ілім амалдары мен әдіснамалық құралдарының жүйелі жиынтығы мен жұмыс істеу реті;
- В.И.Андреев педагогикалық технологияны жобалау және берілген технологияны тәжірибеде педагогикалық заңдылықтарды, мақсаттарды, мазмұнын, формасын, оқыту мен тәрбиелеудің әдістері мен құралдарын қолдану, сонымен қатар кейінгі жаңғырту ретінде түсінеді;
- Н.Е.Щуркова педагогикалық технологияны балаға педагогтың шынайы өзара әрекетін қамтамасыз ететін қолданбалы ғылыми педагогикалық пән ретінде анықтайды;
- А.К.Колеченконың тұжырымы бойынша, педагогикалық технология қойылған мақсатқа сәйкес білімді, білікті, дағдыны және қатынасты құрастыру, қалыптастыру мен бақылау бойынша операциялардың жиыны болып табылады;
- Ш.Т.Таубаева мен Б.Т.Барсай педагогикалық технологияны оқу-тәрбие процесінің шығармашылықпен терең ойластырылған көптеген факторлардың үйлесімділігін, оқыту мен тәрбиенің тиімділігін қамтамасыз ететін жанды құрамдас бөлігі ретінде сипаттайды.
Дегенмен, барлық анықтамаларға ортақ басты негіз бар. Осы негізді арқау ретінде алып, педагогикалық технологияның мәнін былай сипаттауға болады: «Педагогикалық технологиялар – бұл білімнің басымды мақсаттарымен біріктірілген пәндер мен әдістемелердің; оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың өзара ортақ тұжырымдама мен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары мен әдістерінің күрделі әрі ашық жүйелері. Мұнда әр позиция басқаларына әсер етіп, ақыр аяғында оқушының дамуына жағымды жағдайлар жасайды» (М.М.Жанпейісова).
Педагогикалық технологияларға барлық елдер ғалымдары қызығушылық танытуда. Сондықтан 1979 ж. АҚШ-та педагогикалық коммуникация мен технология Ассоциациясында ресми түрде төмендегідей тұжырым қабылданды:
«Педагогикалық технология – комплексті, интегративті процесс. Соның ішінде адамдарды, идеяларды, ұйым іс-әрекетінің құралы мен әдіс-тәсілін мәселенің анализі мен шешімін басқару, білімді меңгерудегі барлық аспектілердің орамды болуын іске асырады».
«Педагогикалық технология» ұғымы оқыту мен тәрбиелеу саласында кең қолданылады. Педагогикалық технологияның пайда болуының екі жолы бар:
· технологияның теорияда пайда болуы (В.П.Беспалько, В.В.Давыдов, В.К.Дьяченко, Л.В.Занков, П.Я.Гальперин, Н.В.Кузьмина және т.б.);
· технологияның тәжірибеде пайда болуы (Е.Н.Ильин, С.Н.Лысенкова, Б.Ф.Шаталов және т.б.).
Педагогикалық технология теориялық педагогика мен практика аралығында орын алып отыр. Педагогикалық технология деп мақсаттар қою, оқу жоспары мен оқу бағдарламасын үнемі жақсартып отырудың, педагогикалық жүйелерді бүтіндей бағалаудың және ол жүйелердің тиімділігі жөніндегі жаңа ақпарат туындауына байланысты жаңа мақсаттар қоюдың тұтас үрдісін айтамыз. (С.Сполдинг, 1969.).
Сонымен, педагогикалық технология – оқыту үрдісін түгелдей қолдану және бағалау, сол сияқты, білімді адамдар мен техника ресурстарын ескеру арқылы білімді игеру, білім берудің тиімді түріне жету үшін оларды жоспарлаудың жүйелі әдісі ретінде түсіндіріледі.
ОҚЫТУДЫҢ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПРОЦЕСТЕ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Молдаханова М.М., Жуматаева Г., Баймахова А.
ОҚО, Шымкент қ.
Әлемнің жетекші елдерінің көпшілігі білім беру жүйесін, білім берудің мақсатын, мазмұны мен технологияларын оның нәтижесіне қарап бағалайтын болды. Білім берудің қазіргі негізгі мақсаты білім алып, білік пен дағды, іскерлікке қол жеткізу ғана емес, солардың негізінде дербес, әлеуметтік және кәсіби біліктілікке – ақпаратты өзі іздеп табу, талдау және ұтымды пайдалану, жылдам қарқынмен өзгеріп жатқан бүгінгі дүниеде лайықты өмір сүру және жұмыс істеу болып табылады.
XXI ғасырда әлемдегі қайта құрулар, экономиканы дамытудағы жаңа стратегиялық бағдарламар, қоғамның ашықтығы, оның жедел ақпараттануы мен қарқынды дамуы білім беруге қойылатын талаптарды түбегейлі өзгертті.
Дүние жүзіндегі инновациялық процестердің барлығы кез - келген мемлекеттің экономикалық дамуының жоғары деңгейін қаматамасыз етумен бірге, ғылыми-техникалық ілгерілуін де едәуір жылдамдатады. Өйткені, мемлекет дамуының негізі болып табылатын инновациялық саясат кез - келген бәсекеге қабілетті мемлекеттегі ғылым дамуының бағытын анықтайды. Сондықтан да ғылыми - техникалық процесс бүкіл әлемде «инновациялық процесс» - ұғымымен тығыз байланыста болуды талап етеді. Инновациялық процесс жаңа бір өнімнің алынуын білдіреді де, ол идеяның пайда болуынан бастап, оның коммерциялық тұрғыда жүзеге асырылуына дейінгі ұзақ жолды қамти отырып, әр түрлі қарым - қатынастар (өндіру, алмасу, тұтыну) кешенін өз қарамағына алады.
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңының 8-бабында «Білім беру жүйесінің басты міндеті - оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық коммуникациялық желілерге шығу, ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке тұлғаны қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау» - деп атап көрсеткендей, қазіргі кезеңде әрбір мұғалімнің алдына қойып отырған басты міндеттерінің бірі- оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және жаңа педагогикалық технологияны меңгеру [1,5].