Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. Экология., А., 2002.
5.Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқашы курсы А, 2010
Такырып-5 (1 сағат) № 9 дәріс.
БИОСФЕРА ТУРАЛЫ ІЛІМНІҢ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ
Биосферадағы биохимиялық циклдер және зат айналымы.
Миллиардтаған жылдар барысында тірі ағзалардың көбеюі, өсуі, зат алмасуы
мен белсенділігі, планетаның беткі бөлігін толық өзгеріске ұшыратты.
Ағзалардың түрлерінің барлық массасын В. И. Вернадский Жердің тірі заты
деп атаған.Тірі заттаың химиялық құрамына өлі табиғатты құрайтын атомдар
042-14.4.05.1.20 35/03-2013 №2 Басылым беттің 30 беті
кіреді, бірақ олар басқаша қатынаста болады. Зат алмасу барысында тірі
ағзалар үнемі табиғаттағы химиялық элементтердің таралуын өзгертіп
отырады. Осылайша биосфераның химизмі өзгереді. Миллиардтаған жылдар
барысынла фотосинтездеуші ағзалар күн энергиясының орасан мол шамасын
химиялық жұмысқа айналдырады және басқа да органикалық заттар – мұнай,
торф т. б. түрінде жиналады.
Фотосинтез есебінен атмосферада оттегі жиналады. Жердің дамуының
ертедегі кезендерінде атмосферада басқа газдар басым болады: сутегі, метан,
аммиак, көмірқышқыл газы оттегіден озон қабаты пайда болды. Бұл газдың
молекулалары оттегінің үш атомынан тұрады (О3), ол ультракүлгін сәулелердің
молекулалық оттегіне әсер етуі нәтижесінде түзіледі. Тіршіліктің өзі
ультракүлгін сәулелердің басым бөлігін ұстап қалатын атмосфераның
қорғаныштық қабатын жасады.
Қазіргі атмосферадағы көмірқышқыл газының көп бөлігі тірі ағзалардың
тыныс алуы немесе органикалық отынның жануы нәтижесінде түзілген.
Атмосфералық азот та тіршіліктің нәтижесі, ол бірқатар топырақ
бактерияларының белсенді әрекетінен түзілген.
Атмосфералық азот та тіршіліктің нәтижесі, ол бірқатар топырақ
бактерияларының белсенді әрекетінен түзілген.
Тірі ағзалардың әсерінен көптеген Жердегі тау жыныстары пайда болды.
Ағзалар жекеленген элементтерді қоршаған ортада олардың мөлшерінен
анағұрлым көп шамасын тандамалы түрде сіңіріп, өз денесінде жинай алады.
Мысалы, көптеген теңіз жануарлары өздерінің қаңқасында кальций, кремний
немесе фосфорды жинап, өлгеннен соң су түбінде шөгінді жыныстарды: ізбес
тас, бор, фосфориттер т. б. түзеді. Олар органогенді элементтер деп атайды.
Тіршіліктің әсерінен құрлықтың бетінде топырақ қабаты қалыптасқан.
Топырақтағы минералдық компоненттер, ыдырап жатқан органикалық заттар
мен көптеген микро және макроорганизмдердің бір-бірімен тығыз
байланыстылығы сонша, В.И. Вернадский оны ерекше, табиғаттың биокосты
заты деп атады. Әлемдік мұхиттың суларында да осындай биокосты заты