ЗАГАДКІ

Загадка – гэта іншасказальнае вобразнае апісанне якога-небудзь прадмета або з’явы на аснове падабенства паміж тоесным прадметам, які трэба адгадаць, і тым, які замяняе яго ў загадцы (паводле А. Гурскага). Яна прадстаўляе сабой мудрагелістае пытанне,пераважна выражанае ў форме метафары, у якой загадваемы прадмет можна распазнаць па сходных адзнаках.

Сёння існуе некалькі тыпаў класіфікацый загадак:

1. Алфавітная класіфікацыя патрабуе размяшчэння загадак у алфавітным парадку ў залежнасці ад пачатковых літар першага слова.

2. Класіфікацыя па адгадцы.

3. Манаграфічная класіфікацыя будуецца ў залежнасці ад месца ці часў іх збірання ці збіральніку.

4. Генетычная класіфікацыя падзяляе матэрыял па прызнаку паходжання (у залежнасці ад мовы, народа).

5. Тэматычная класіфікацыя мае на ўвазе размеркаванне загадак у залежнасці ад тэмы, г. зн. зместу.

На нашу думку, найбольш дасканалай класіфікацыяй з’яўляецца апошняя. У межах яе выдзяляюцца наступныя раздзелы:

1. Прырода і чалавек;

2. Гаспадарка і матэрыяльны быт;

3. Грамадскі і сямейны быт;

4. Культура;

5. Загадкі-жарты, загадкі-задачы;

6. Загадкі савецкага часу.

ВЫСЛОЎІ

Згодна з класіфікацыяй, прынятай у томе з серыі БНТ «Выслоўі» (Мінск, 1979). Яе рапрацаваў складальнік тома М. Я. Грынблат. У беларускай фалькларыстыцы выслоўі амаль не даследаваны. Па сутнасці, беларускі фальклырыст М. Я. Грынблат упершыню вынайшаў і сістэматызаваў вялікую колькасць тэкстаў, вызначыў віды выслоўяў, апісаў іх характэрныя рысы.

Віды выслоўяў (паводле М. Я. Грынблата):

1. Трапныя, смешныя і ўстойлівыя выразы: «А мо табе даць кашы бфрозавай?», «Давалі да з рук не пускалі», «Пашоў сабакі пасвіць», «Цішком з мяшком» і г. д.

2. Скорагаворкі: «Дзятлы дзюбамі дзяўблі дзеравіну», «Затпрукаў пан Тпрут-Пруткевіч», «Каласы каласавалі, каласавалі, выкаласаваліся», «Уцякай, цецеручыха, з цецецручанятамі» і да т.п. Маюць павучальную функцыю.

3. Жарты і каламбуры: «Гарэлка не дзеўка, не цалуй», «Дай сала хлеб даесці», «Ешце з хлебам. – А нічога, добра і з пірагом», «Слава богу! – Сала богу, а шкваркі мне» і г. д. Функцыя забаўляльная, пацяшальная.

4. Тосты: «Дай, божа, разам двое: шчасця і здароўя», «Каб дачакалі цешыцца з унукаў», «Добра жыць да не тужыць». Функцыя магічная.

5. Вясельныя прыгаворкі: «Дару торбу грэчкі, каб не было між маладымі спрэчкі», «Дару чатыры падушкі, каб мелі чатыры дачушкі» і да т. п. Магічная функцыя.

6. Вітанні і зычэнні (пры розных абставінах, якія трэба пазначаць): «Добры вечар вам у хату!», «Аставайся здаровы!», «Спор у працу», «Умалотна вам», «Паходна вам!», «Лёгкі дух! Добра папарыцца!», «Час добры на дарогу!» і г. д. Таксама генетычна звязаны з бытавой магіяй.

7. Зычэнні-засцярогі: «Не проці ночы кажучы», «Барані бог!», «Не ровен час!», «Не ў вашай хаце спамінаючы!» і інш. Магічная функцыя.

8. Ветласць, ласкавасць: «Ласкава просім!», «Адкушайце з намі», «Мой ты галубок!», «Дзядулічка ты мой!», «Яблычак мой салодзенькі!» і да т. п. Камунікатыўная функцыя.

9. Прысяганні: «Далібог!», «Каб я скрозь зямлю праваліўся!», «Хай мне тое, што я табе зычу!». Магічна-прававая функцыя.

10. Праклёны: «Бадай яго ліха ўзяла!», «Каб табе на язык скула села!», «Няхай нашы ворагі плачуць!» і пад. Магічная функцыя.

– Несапраўдныя праклёны: «Каб рак убрыкнуў!», «Каб ты на вадзе спёкся!».

– Адкляцці тыпу «На цень сваю брашы!», «Цыпун табе на язык!», «Каб твае клятвы на сухі лес!».

11. Ганьбаванні і абзыванні: «Вот дзе жабянё працмўнае!», «Здыхліна паганая!», «Малатарня пустая!», « Чортаў сын!» і інш. Інвектыўная функцыя.

12. Дражнілкі-кепікі: «паўлюк сеў на крук», «Тэкля вылецела з пекла». Інвектыўная функцыя.

13. Параўнанні: «Завіхаецца як на паповай талацы», «Куслівы як сляпень», «Панесся як жару пад хвост насыпалі», «Поле як мора», «Спіць як пасля вірмашу» і шэраг іншых. Ацэначная функцыя.

М. Я. Грынблат не аднёс да выслоўяў прыкметы і павер’і. Пра іх асобная гаворка.