?#1179;пара?кеңістігі, спор? туризм, ?#1241;дениет салаларынд?#1171;?шарала?қаржыландыруд?#1171;?бюджеттің ?#1257;ліРеспубликалық бюджеттің «Мәдентие? спор?#1171;туризм ?#1241;не ?#1179;пара?кеңестігі?атты функционалдық топт?белгіленге?шығыстары ос?айты?#1171;ан аумақта?бойынш??#1201;қтажд?#1179;тард?өтеуг?арна?#1171;ан. Олар ?#1241;дениет, ?#1257;ркем өне? спор? туризм ?#1241;не ?#1179;пара?кеңістігі мекемелерінің іс әрекетіңдегі қаржыландыруд?басымд??#1257;зі ретінд?мемлекетті?бюджеттің ?#1241;ні ме??#1257;лі?суреттейді. ?#1201;?функционалдық то?бойынш?құралдарды ?#1201;мсаудың негізг?мақсаттар?– оларды әлеуметті-экономикал?#1179; арнауына байланысты келесі бағытта?болы?табылады: ?#1201;?#1171;ан?#1187; даму?ме?өзі?өзі тарату; қ?#1171;амды гуманизацияла? халықтың ө?болмыстығын сақта?ме?дамыту; спортпен ?#1201;ғылдану үші?халыққ?шартта?жаса??#1241;не дамыту; бірыңғай ?#1179;пара?кеңістігі?құру ме?бекіту; ос?заманд?#1171;?туристті?кеше?жаса? Жоғар?айты?#1171;ан мақсаттар бағыттары?орында?мемлекетті?бюджет құралдар?есебінен тиісті бюджетті?бағдарламаларды қаржыландыр?арқыл?іске асырылад? ?#1201;ндай бюджетті?бағдарламалар ос?аумақ бойынш?бекітілген тиісті мемлекетті?бағдарламалар негізінд?қарастырылады. Мысалы, «Мәдениетті?атамұра?атты мемлекетті?бағдарлам?шаралары?қаржыландыр?ұлттық тари?үші?айрықша маңызды тарихи, ?#1241;дениетті??#1241;не ?#1241;улетті??#1201;ралард?жаңғыр? ғылым??#1257;ркем ?#1241;не өмі?баянд?#1179; шығармала?жаса? жалп?ай?#1179;анда халықтың ?#1241;дениетті?атамұрасы?біртұта?зертте??#1199;йесі?жаса?#1171;?бағытта?#1171;ан. Ос??#1241;не ба?#1179;?да мемлекетті?бағдарламаларды қаржыландыр?мақсатт?трансферттер ?#1257;лу арқыл?өндірілед? Соныме?қос??#1241;дениет, ?#1257;ркем өне? спор? туризм ?#1241;не ?#1179;пара?кеңістігі аумақтарынд?өткізілетін шаралард?#1187; ?#1257;?салалық сипаты ме?капита?сыйымдыл?#1171;?бюджеттерд?#1187; барл?#1179; деңгейлерінен жы?сайы??#1179;ша қаражат беруін тала?етед?
ББББББББББББББББББББББББББ?/b>
Бюджет ?#1199;сімдерін жіктеуМемлекеттің орталықтандырылған ?#1179;шала?қорын қалыптастырумен ?#1241;не пайдаланумен байланысты болы?келеті?бюджеттің ?#1201;мы?жасауы ерекше экономикал?#1179; нысандар - бюджеттің ?#1199;сімдер?ме?шығыстары арқыл?болы?отырад? Олар құнд?#1179; ?#1257;лініст?#1187; жекелеге?кезеңдері?білдіред? Категориялард?#1187; екеу?де бюджеттің өзі сияқты объективті ?#1241;не олардың өзгеш?қ?#1171;амдық арналымы болады: ?#1199;сімдер мемлекетті қажетті ?#1179;шала?қаражаттармен қамтамасы?етед? шығыста?орталықтандырылған ресурстард?жалпымемлекеттік қажеттіліктерге ?#1241;йкес ?#1257;леді. Бюджеттің ?#1199;сімдер?табыстар, бюджетті?кредиттерд?өте?сомалары, мемлекеттің қаржылық активтер?сатуда??#1199;сеті??#1199;сімдер, қарызда? ал он?#1187; шығыстары шығында? бюджетті?кредитте? қаржылық активтерді саты?ал? қарыздард?өте?болы?табылады.?#1199;сімдер ме?шығыстард?#1187; құрамы ме?құрылымы накт?әлеуметті? экономикал?#1179; ?#1241;не тарихи жағдайларда ?#1199;зеге асырылатын мемлекеттің бюджетті??#1241;не салықтық саясатт??#1199;ргізуд?#1187; бағыттарына байланысты болады. ?#1201;?ретт?мемлекет белгіл?бі?жағдайларда кірістерді қалыптастыруд?#1187; ?#1241;не шығыстард??#1201;мсаудың колайл?нысандар?ме?әдістерін пайдаланад? Бюджеттің құрылымы бюджетті?сыныптам?негізінд?құрылады ?#1241;не мынада??#1257;лімдерде??#1201;рады:1.кірістер: салықтық ?#1199;сімдер; салықтық емес ?#1199;сімдер; негізг?капиталд?сатуда??#1199;сеті??#1199;сімдер; трансферттер ?#1199;сімдер? 2.шығында? 3.таза бюджетті?кредитте? бюджетті?кредитте? бюджетті?кредиттерд?өте? 4.қаржылық активтерме?операц?ла?бойынш?сальдо: қаржылық активтерді саты?ал? мемлекеттің қаржылық активтерін сатуда??#1199;сеті??#1199;сімдер; 5.бюджет тапшыл?#1171;?(профицит?;6.бюджет тапшыл?#1171;ын қаржыландыр?(профицитін пайдалан?: қарызда??#1199;сімі;қарыздард?өте?бюджетті?қаражаттард?#1187; пайдаланылатын қалдықтары.Кірістер, бюджетті?кредиттерд?өте?сомалары, мемлекеттің қаржылық активтерін сатуда??#1199;сеті??#1199;сімдер, қарызда?бюджетті??#1199;сшде?болы?табылады.Бюджеттің кірістер?салықтық, салықтық емес ?#1199;сімдер, негізг?капиталд?сатуда??#1199;скен ?#1199;сімдер, трансферттік?#1199;сімдер болы?табылады. Нысаналы трансферттерді қоспағанда, кірістер нысаналы мақса?#1179;?ие болмайды. Кірістердің жаң??#1199;рлерін енгізу, қолданылы??#1199;ргендерінің ?#1199;ші?жою немесе оларды өзгерту Салықтық кодекскеміндетті ?#1199;рд?өзгерісте?немесе толықтырула?енгізіле отырып ?#1199;зеге асырылад?Салықтық ?#1199;сімдер Салықтық кодексте белгіленге?салықта?ме?бюджетке ?#1257;ленеті?ба?#1179;?міндетті ?#1257;лемдер болы?табылады. Салықтық емес ?#1199;сімдер - бюджетке ?#1257;ленеті?міндетті, қайтарусы??#1257;лемдер, байлаулы гранттар, сондай-?#1179; трансферттерде?ба?#1179;? бюджетке тегі?негізд?берілеті??#1179;ша.Негізг?капиталд?сатуда??#1199;сеті??#1199;сімдер мемлекетті?мекемелерг?бекітілген мемлекетті??#1199;лікт? мемлекетті?материалдық резервте?тауарларды, мемлекет меншігіндегі же?учаскелері?жеке меншікке сатуда?немесе оларды ?#1199;рақты немесе уақытша же?пайдалан?#1171;?беруде? не Қаз?#1179;стан Республикасы заңдарынд?немесе халықарал?#1179; шарттард??#1257;зделге??#1241;ртіппе?өзг??#1241;сілмен өткізуден, мемлекетке тиесіл?материалдық емес активтерді сатуда?бюджетке ?#1199;сеті??#1179;шала?болы?табылады.Трансферттердің ?#1199;сімдер?/i> - ?#1201;?бюджеттің бі?деңгейіне?екіншісіне, Ұлттық қорда?республикалық бюджетке ?#1199;сеті?трансферттер ?#1199;сімдер? Бюджетті?кредиттерд?өте?сомалсір?/i> - бюджетте?алынған кредитте?бойынш?негізг?борышт?қайтаруғ? соныме?бірг?заң??#1201;?#1171;алардың ?#1257;ленген мемлекетті?кепілдікте?бойынш?талаптарды қайтаруын?байланысты бюджетке ?#1199;сеті??#1199;сімдер.Қарызда?/i> - мемлекетті?эмиссс?лық бағал?кағазда?шығар?#1171;??#1241;не (немесе) қарызда?келісімшарттарын жасасуғ?байланысты бюджетке ?#1199;сеті??#1179;шала??#1199;сімдер. Мемлекеттің қаржылық активтерін сатуда??#1199;сеті??#1199;сімдер — заң??#1201;?#1171;алардың, соның ішінде мемлекетті?меншіктегі халықарал?#1179; ұйымдардың, ?#1199;ліктік кеше??#1199;ріндег?мемлекетті?мекемеле?ме?мемлекетті??#1241;сіпорындардың қатыс?үлестерін, бағал?қ?#1171;аздары? сондай-?#1179; мемлекетті??#1241;сіпорындардың жеде?ба?#1179;аруынд?#1171;?немесе шаруашыл?#1179; ?#1199;ргізуіндег?өзг?мемлекетті??#1199;лікт?сатуда?бюджетке ?#1199;сеті??#1199;сімдер.
Бюджет ?#1199;йесінің деңгейлер?арасында ?#1199;сімдер ме?шығындард??#1257;лісуБюджет ?#1199;йесінің деңгейлер?арасында ?#1199;сімдерді шектеу аймақтард?#1187; бюджетті?қамтамасы?етуі?теңестіру ме?жергілік-ті атқаруш?органдар бі?қалапты деңгейд?мемлекетті?қызме??#1257;рсетуд?қамтамасы?етуг?бағытта?#1171;ан. ?#1199;сімдерді шектеу саясатының негізг?мақсаты - ол мемлекетті?фа?#1179;ар?деңгейлерін?#1187; барл?#1171;ысын сола?#1171;??#1199;ктелге?функциялары?толығымен іске асыр?үші?жеткілікті қаржы ресурстарыме?қамтамасы?ет? Қаз?#1179;стан Республикасының Бюджетті?кодексінде ?#1199;сі?дерд?шектеу принциптер?тағайындалы?#1171;ан ?#1241;не мемлекетті?ба?#1179;ар?деңгейлер?арасында өкілеттікті шектеуге ?#1241;йкес барл?#1179; ?#1199;сімдер бюджет деңгейлер?арасында ?#1257;лінген. Бюджет ?#1199;йесінің деңгейлер?арасында ?#1199;сімдерді шектеу негізіне келесі принциптер жатады:• кірістердің тиянақтылығ? яғни бюджет ?#1199;йесінің әрбір деңгейі бойынш?завд??#1199;рд?тиісті ?#1199;сімдер бекітіледі ?#1241;не бюджетті?субвенцияла?ме?алымдард?#1187; ?#1257;лемі ортамерзімді уақытқ?тағайындалады. ?#1201;?принци?жергілікті атқаруш?оргавдардың салықтық потенциалд?ұ?#1171;айту ме?жергілікті бюджет шығындары?объективті жоспарла??#1257;ніндег?құштарлықтары?қамтамасы?етед?• кірістердің жеткіліктілігі, яғни бюджет ?#1199;йесінің әрбір деңгейінд?мемлекетті?қызме??#1257;рсетуд?толығымен қамтамасы?ететін қаржы құралдар?ба?болу?тиіс. Аймақтард?#1187; экономикал?#1179; даму?үлкен саралаул?бо?#1171;андық-та? араларындағ?салықтық база орналасу?бі?қалыпты еместігіне байланысты ?#1199;?#1171;ында?#1171;?мемлекетті?қызме??#1257;рсетуд?#1187; деңгейі тең болу?ә??#1199;рл?реттеуші кірістер пайдалан?арқыл?іске асырылад?• кірістерді реттеу формалар?ме?әдістерін?#1187; ынтымақты-лығ? яғни бюджет ?#1199;йесінің әрбір деңгейіне қосымша кірістер беру бірыңғай негізд?болу?тиіс. ?#1201;вдай жағда?ресм?трансферттер ме?бюджетті?несиелер пайдалан?арқыл?іске асад? ал облы?ауда?деңгейінд?соныме?бірг?кірістер ?#1257;лу нормативте?пайдалан?арқыл? Кірістерді реттеу формаларын ан?#1179;та?барысынд?әрбір бюджет деңгейінің салықтық потенциалы ме?аумақ бойынш?объективті бюджетті?қажеттілікт?бағалауын?#1187; ?#1241;тижесі?есепте??#1241;не бекітілген натуралд?нормаларды, яғни қажетті мате-риалды ?#1241;не материалды емес байл?#1179;ты пайдалан?немесе ?#1201;тынудың натуралд??#1257;рсеткіштерін қоддану қажет;• мемлекетті?қызме??#1257;рсетуд?#1187; тиімділігі, яғни бюджет ?#1199;йесінің әрбір деңгейі мемлекетті?қызме?өндір?ме??#1257;рсет?барысынд??#1187; жоғар??#1241;тижені қамтамасы?етуі тиіс. ?#1201;ндай жағда?мемлекетті?қызме?атқаруд?бюджет ?#1199;йесінің ?#1187; ?#1257;менг?деңгейіне бекіту арқыл?іске асад? себебі олар со?қызме?алушылардың нақты қажеттілі?тері?есепте??#1241;не қызметтерді уақтылы әрі сапалы ?#1199;рд??#1257;рсет?алад?Аймақтық бюджетте?кірістерін мемлекетті?реттеудің маң?зы бюджет ?#1199;йесінің аумақтық буындары арасында ?#1199;сімдерді ?#1257;лу. ?#1201;ндай ?#1257;лі?ос?буындард?#1187; әрбір?бойынш?заңды ?#1199;рд?бекітілген шығындард?#1187; нормативті??#1257;лігіне кепілд??#1241;не олардың арасында қосымша қаржылық құралдарды ?#1257;лу қажеттілігі минималд?болуын?жеткізіу?тиіс. Ол үші?аймақтық бю?жетт?#1187; кірістік ?#1257;лімі?толығымен жергілікті билі?органдар?бақылауғ?тиісті, яғни жергілікті салықта?арқыл?қалыптасу?Бюджеттерд?#1187; тікшіл (вертикальд? теңестіру ?#1241;селесінің шешуін ек?жақта?қарастыру қажет. Біріншіден, тікшіл теңестіру билікт?#1187; тиісті деңгейі бойынш?бюджетті?өкілеттікті рационалды ?#1257;лу ме?занд??#1199;рд?бекітуді қарастыру?тиіс, яғни бекітілген мемлекетті?міндетті қызме??#1257;рсет?үші?олардың қаржылық қ?жеттілігін теңестіру. Екіншіде? билікт?#1187; әрбір деңгейі бойынш?қаржылық ?#1199;мкіншілікт?теңестіру қажеттілігі?қарастыру?тиіс, яғни елдің салықтық потенциалы??#1257;лудегі олардың жалп?#1199;лт-тық ?#1199;сімдердегі үлестік қатынастары?Сонд?#1179;та? тікшіл бюджетті?теңгерудің негізг?мақсаты - ол билікт?#1187; әрбір деңгейі бойынш?бюджетті?өкілеттікті, ?#1187; алды-ме?шығындық функциялары?іске асыруы?қаржылық базаме?қамтамасы?ет? Ал шығындық функциялард??#1257;лудің негізг?принциптер?келесілерд??#1199;жырымдалад?• жергілікті шектег??#1257;рсететін мемлекетті?қызметтерді же?гілікт?билі?беру?тиіс;• бірнеш?жергілікті ?#1199;?#1171;ында?біржол?пайдаланатын қыз-меттерді билікт?#1187; облы?деңгейі ?#1257;рсетуі тиіс;• барл?#1179; елге тарайтын қызметтерді үкіме??#1257;рсетуі тиіс.Тікшіл теңестіру механизімінің негізі болы? бі?жағынан, ор-талық пе?аймақтард?#1187; өкілеттіктеріне ?#1241;йкес болу?тиіс әрбір бюджет деңгейі бойынш?нақты іс-әреке?саласы?қаржыланд?руды занд??#1199;рд?бекіту, екінші жағынан, орталық ?#1241;не аймақдық билі?пе?ба?#1179;ар?органдар?арасында бюджетті?жауапкершілі?ті шектеу табылады. ?#1201;ндай механизмнің пайдалан?негізі қ?#1171;амдық шығында?ме??#1241;тижелерд?#1187; арабайланысы неғұрлым тығыз болуын??#1241;йкес жергілікті деңгейд??#1257;рсететін қызметтер со?деңгейд?қаржы-ландыруы тиіс екенін?байланысты, себебі онда қызметтерді іске асыр?тиімділігі ме?шеші?қабыпда?жауапкершілігі жоғарылайды. Бірақ ?#1201;?арад?қызме??#1257;рсет?ме?оларды қаржыландыр??#1199;сініктерін айқын айыр?тану қажет, себебі ?#1257;птеген қызметтер жергілікті деңгейд??#1257;рсетілед? ал қаржыландыруы орталықта?болу??#1199;мкін.Республика аймақтары ме?орталық арасында бюджет-ті?өкілеттілікті шектеу ?#1187; алдыме?елдің Конституциясынд?тағайында?#1171;ан барл?#1179; шаруашыл?#1179; іс-әреке?аумағындағ?ба?шылық ет??#1241;ні ме?өкілеттілікті шектеуге байланысты. Бірақ ?#1201;нд?билікт?#1187; ә?деңгейлер?арасындағ?құзырларын ?#1257;лудің те?жалп?принциптер?тағайында?#1171;ан. Ал орталық ?#1241;не аймақдық ба?#1179;ар?деңгейлер?бойынш?бекітілген функциялары?қаржыландыр?механизм?регламенттелмеге?Сонд?#1179;та? шығындард?бекіту ?#1241;селесінің негізі қызме??#1257;рсет?ме?шығындард?қаржыландыр??#1257;ніндег?ә??#1199;рл?мемлекетті?функциялард?орындауы?максималды ?#1241;режеде қамтамасы?етуг?қабілетті билі?органы?ан?#1179;та?болы?табылады. ?#1201;??#1241;селені шешу мемлекеттің ү?маңызды мақсатына жетуіж байланысты - ол экономикан?#1187; ?#1201;рақтылығ? шығындық функциялард??#1257;лудің әділеттіліг?ме?тиімділігі. Бюджетті?реттеудің ос?бастапқ?ережелер??#1199;ры?ойластырылып әдепт??#1199;рд?жалпымемлекеттік ?#1241;не аймақтық саяса?құрылымына енгізуінен ?#1257;бінесе нақты баланс, мемлекеттің ?#1199;таст?#1179; пе?қ?#1171;ам ахуалының ?#1201;рақтылығ?байланысты.Тікшіл бюджетті?теңестіру негізінд??#1241;не он?#1187; әдістер?арқыл?билі?деңгейлер?бойынш?кірістік қайна??#1257;здерді рационалды бекіту ?#1241;селелері де шешіледі. Аумақтард?#1187; қаржылық дербестігі?қамтамасы?ет?те?қан?бюджет ?#1199;йесінің деңгейлер?арасында шығындырд?#1187; ан?#1179;та?#1171;ан ?#1199;рлерін іске асыр??#1257;ніндег?жауапкершілікт??#1257;лу емес, ол соныме?қос?кірістер ?#1257;здерін ал?#1171;?нақты ?#1199;мкіншілікт?қамтамасы?ет? ?#1201;ндай ?#1199;йенің әрекеті билікт?#1187; ә??#1199;рл?деңгейі бойынш?қаржылық ?#1199;мкіншілікт?теңгеруді қамтамасы?ететін тікшіл теңестіру механизмнің бі??#1257;лігі амалын?#1187; белгіс? Онда?амал ә??#1199;рл?әдістерді қолданы?бюджет ?#1199;йесінің деңгейлер?бойынш?салықтық ?#1241;не ба?#1179;?да ?#1257;здерді қайта ?#1257;лу арқыл?іске асад?Салықтық ?#1199;сімдерді қайта ?#1257;лі??#1257;лектеу нормативте?ан?#1179;та?әдістер?арқыл?іске асуы ?#1199;мк?#1179; яғни салықта?дың әрбір ?#1199;рлерін?#1187; аш?#1179; белшегін заңды ?#1199;рд?тағайындауд??#1199;жырымдалад? Сонд? нақты бі?салықтың ос?аш?#1179; ?#1257;лшегін??#1241;йкес ?#1257;лігі жоғар??#1199;?#1171;ан бюджетке ?#1199;седі, ал ба?#1179;?бі??#1257;лігі - ?#1257;ме??#1199;?#1171;ан бюджеттің ?#1199;сімі болады.?#1257;лектеу нормативтерд?тағайындағанда квоталау ме??#1257;лшерлеме қосып жіберу әдістер?пайдаланад? Квоталау әді?маңында әкімшілік бірлік бойынш?жина?#1171;ан аш?#1179; салықтың қат?#1187; тағайында?#1171;ан пайызд?#1179; ?#1257;лшегін со?аумақта қалдыру қарастырылады. ?#1201;?әдіет?#1187; ерекшелігі он?#1187; қарапайымдылығ?ме?жергілікті бюджетте??#1199;сімдердің аш?#1179; белігіне ие болудың кепілдігінде. ?#1257;лшерлеме қосып жіберу әдіст?#1187; маңыз?— ол же?гілікт?аумақтық ба?#1179;ар?органдарғ?аш?#1179; ?#1257;лшерме?шектел-ге??#1257;лемд?республикалық салықта?#1171;?қосымша салық жина?#1171;??#1199;қса?беру. ?#1201;?әді?тиімділігі ?#1241;не қарапайымдылығымен ерек-шеленеді, себебі жергілікті органдар ?#1257;ле?қабілеттілігі ба?салық ?#1257;леушілерді әшкерелеу ме??#1257;лемдердің мезгілінде ?#1199;суін?ынталандырул?
Бюджет ?#1199;сімдер??#1241;не олардың ?#1257;здер?/b>Бюджет кірістер?- ол мемлекетті?функциялард?орында?#1171;?қажетті елдің бі?ортағ?топталған қаржы ресурстарының ?#1257;лігі??#1241;не заңнамала?#1171;??#1241;йкес билі?органдарын?#1187; ә?деңгейлерін?иелі?істеуг??#1179;ысыз ?#1241;не қайтарылмайты??#1241;ртіппе??#1199;сеті??#1179;ша құралдарын ?#1257;рсетед? Олар ?#1179;ша құралдар қор?қалыптасу процесінде пайд?болаты?экономикал?#1179; қатынастард?әлпеттейд? Бюджет кірістер??#1199;сінігі мемлекет кірістер??#1199;сінігіне?біршам?қыс?#1187;, бірақ олардың республиканың мемлекетті?кірістер құрылымынд?шешімд??#1241;ні ба?Бюджет кірістерін?#1187; баст?материалды ?#1257;зі - ол ¥лттық табы? Ұлттық табыст?#1187; өсу?мемлекет кірістер?ме?мемлекетті?бю?же?кірістер??#1257;лемінің ?#1201;рақты ү?#1171;аюын қамтамасы?етед? Ме?лекеттік кірістердің айтарл?#1179;та??#1257;лігі - ол өндіріс пе?айналы?салалары ме?ә??#1199;рл?меншік формаларын?#1187; қәсіпорындарында жасалы?#1171;ан қ?#1171;амның таза табысы. Соныме?бірг? мемлекет жалпымемлекеттік ?#1199;қтажд?#1179;тард?қан?#1171;аттандыр?үші?ә??#1199;рл??#1241;сіптік іс-әрекетпен ?#1241;не ендірістік пе?өндірісті?емес салала?да ?#1199;ғылданаты?азаматтард?#1187; табысының ?#1257;лігі?ө?кірістерін?алад?Бюджетке ?#1199;сеті?кірістер, оларды ?#1199;мылдыратын формалар ме?әдістер жиынтығ?мемлекетті?бюджеттің ?#1199;сімдер ?#1199;йесі?құрады. ?#1201;ндай ?#1199;сімдер маңында Бюджет кодексімен тағайындаған белгіл??#1257;лшерде ?#1241;не тағайындаған мерзімде бюджет есебін?алынатын міндетті ?#1257;лемдер ?#1199;сініледі.Бюджет ?#1199;сімдерін?#1187; негізі?салықта?ме?алымда??#1199;рлерівде ?#1199;мылдыратын ?#1257;лемдер құрайд?Республика аумағында орнала?#1179;ан меншік ?#1241;не шаруашыл?#1179; формаларынан ?#1241;уелсіз барл?#1179; заңды ?#1201;?#1171;алар ме?азаматта?қолданыст?#1171;?заңнамала?#1171;??#1241;йкес бюджетке салықта? алымда??#1241;не міндетті ?#1257;лемдер ?#1257;леуг?тартылад? Салықта? алымда?ме??#1257;ле??#1257;леушілер, яғни заңды ?#1241;не жеке ?#1201;?#1171;алар оларды бюджетке ?#1257;леуд?#1187; ба?#1179;??#1257;лемдерде?басымдыл?#1171;ын қамтамасы?ет?ме?әрекеттег?заңнамала?#1171;??#1241;йкес оларды уақытымен ?#1241;не толығымен ?#1257;леут?жауапкер-шіліктер?тағайында?#1171;ан.Мемлекетті?бюджет кірістер?салықтық ?#1199;сімдерге, салықтық емес ?#1199;сімдерге, негізг?капита?сатудың кірістерін? ресм?трансферттерге, мемлекетке ?#1179;ысыз негізд?берілген ?#1179;шала?#1171;?белінеді. Республикада бюджет кірістерін?#1187; құрылымынд??#1187; үлкен үле?салм?#1179;ты салықтық ?#1199;сімдер құрайд?Салықта? алымда? ба?салықтары арқыл?экономикан?#1187; басымдыл?#1179; салалары ме??#1257;ле?экономикал?#1179; аумақтард?жетілдіруг?немесе олардың дамуын баяулауғ? ?#1199;?#1171;ындард?#1187; ?#1257;ле?топтарын?#1187; табыстарын реттеуге, белгіл?бі?экономикал?#1179; іс-әрекетт?ынталандыр?#1171;?вз болмас?одан ба?тарт?#1171;??#1199;мкінді?жаса?#1171;?болады.
Бюджет ?#1199;сінігі. Мемлекетті?бюджеттің экономикал?#1179; мазмұныБюджет - ол жалп?қаржы категорияғ?қар?#1171;анда ?#1257;ле? ерекше ?#1201;?#1171;ан экономикал?#1179; категория. Он?#1187; қаржыда?ерекшелігі те?қан?абстракц?ның ба?#1179;?деңгейі ме?қаржылық байланыстың ә??#1199;рл??#1241;режеде болуын?байланысты. Сонд?#1179;та? ?#1257;птеген қаржылық байланыстард?#1187; ішінде бі?біріне?ерекше ?#1201;раты??#1257;ле?арнайы салалард??#1257;лі?шығар?#1171;?болады. Сондай бі?ерекше байланыс қ?#1171;амдық құндыл?#1179; өні??#1257;лу аумағында мемлекет пе?заңды ?#1241;не жеке ?#1201;?#1171;алар арасындағ?қаржылық қарым-қатынас болы?табылады. ?#1201;ндай қаржылық қарым-қатынастың жалп?белгіс? біріншіден, олар мемлекеттің қатысуыме?болаты?құндыл?#1179; ?#1257;лу процес?#1187;де орын алуы, екіншіде? жалп?мемлекетті?функциялард?атқар?#1171;?арна?#1171;ан орталықтаңдыры?#1171;ан ?#1179;ша қаражатта?қорын калыптастыру ме?пайдалануына ба?ланыст? Осында?барл?#1179; қаржылық қарым-қатынас мемлекетті?бюджет деге??#1199;сінікт?#1187; экономикал?#1179; мазмұны?құрады.Қаз?#1179;стан Республикасының Бюджетті?кодексін?#1187; 4-бабынд?бюджетке келесіде??#1199;сіні?берілген: «Бюджет - ол мемлекеттің міндеттері ме?функциялары?іске асыруы?қаржылық қамтамасы?етуг?арна?#1171;ан он?#1187; орталықтандырылған ?#1179;ша қоры». Бюджеттің формас?- қаржылық жоспар, материалдық негізі - орталықтандырылған қор, экономикал?#1179; негізі - жалп?экономикал?#1179; қарым-қатынас, заңнамалық белсендіру?- заң.Бюджет ә?мемлекетке өзінің экономикал?#1179;, әлеуметті??#1241;не саясатт?#1179; функциялары?ор?#1187;да?#1171;?объективті??#1179;шала??#1199;рд?қажетті. Бюджет қай мемлекеттікі болмас?да мазмұндар?бірыңғай категориялардан қалыптасады, яғни салық, займда? шығын ?#1241;не тағ?ба?#1179;алар? соныме?қатар олар бі?қ?#1171;амдық-экономикал?#1179; формац?да?ба?#1179;?формац?ғ?ауысса да өздерін?#1187; мазмұны?өзгерпейд? ?#1241;?ос?ұғым бюджеттіМемлекетті?бюджет – мемлекет пе??#1241;сіпорындар, ұйымдар, мекемеле?арасында қалыптасаты?қаржылық қатынаста?Мемлекетті?бюде?мемлекеттің орталықтандырылған ?#1179;ша қорын жаса??#1241;не он?ұдайы өндіріс пе?қ?#1171;амдық қажеттіліктерді қан?#1171;аттандыр?мақсаттарын?пайдалан?#1171;?бағытталаты?қаржылық қатынастард?#1187; жиынтығ? Қаржылық қатынастард?#1187; жиынтығ?ретінд?мемлекетті?бюджетке ?#1187; алдыме?жалп?қаржы категориясына?ажырататын өзгеш?белгілер ?#1241;? Атап айтс?#1179;, бюджетті?қатынастард?#1187; ?#1257;лістірушілік сипаты ба? ?#1241;не ол ә?#1179;ашанда ?#1179;шала?нысанд??#1199;зеге асырылад??#1241;не мақсатт??#1179;ша қорлары?қалыптастырумен ?#1241;не пайдаланумен қосарлана ?#1199;реді. Мемлекетті?бюджеттің ?#1201;да?ба?#1179;?да өзгеш?қасиетттері ба? ?#1179;шала?қаражаттард?орталықтандыр?экономикан?#1187; ?#1199;зеге асырылуы?қамтамасы?ет?үші?халық шаруашыл?#1171;?масштабынд?#1171;?үздіксі?айналымд?ұйымдастыру үші?қажет. Мемлекетке орталықтандырылған ?#1179;ша қаражаттары дамушы мақсатт?салалард?қаржыландыр?#1171;? қ?#1171;ам деңгейінд?әлеуметті? ?#1241;дени шаралард??#1199;ргіз?үші? қорғаныс саласының ?#1241;селелері?шешу үші??#1241;не мемлекетті ба?#1179;ар?шығындары?жабу үші?қажет. Мемлекетті?бюджет арқыл?халық шаруашыл?#1171;ын?#1187; өндірісті??#1241;не өндірісті?емес ?сынд?#1171;? аймақта?ме?салала?арсынд?#1171;?қаржылард?#1187; ?#1257;лістірілуі ?#1199;зеге асад? Ос?#1171;ан ?#1241;йкес , мемлекетті?бюджет қ?#1171;амның таза өнімінің қозғалысын сипаттайты??#1241;не осын?#1187; негізінд?мемлекеттің орталықтандырылған қор?қалыптасы? пайдаланылад?Мемлекетті?бюджеттің келесіде?ерекше белгілер?ба?- қ?#1171;амдық қажеттіліктерді қан?#1171;аттандыр?мақсатынд?қ?#1171;амдық өнімн?#1187; бі??#1257;лігі??#1257;лістір?қатынастары??#1199;зеге асыратын экономикал?#1179; ныса?болы?табылады;- құнд?жаса??#1241;не он??#1201;тыну процесін ?#1199;зеге асыратын матениалдық өндіріс қаржысына??#1241;не құнд??#1201;тынуғ?қызме?ететін өндірісті?емес сфер?қаржысына?мемлекетті?бюджеттің айырмашылығ?ол ұлттық шаруашыл?#1179;тың салалары, аумақта? экономикан?#1187; секторлары , қ?#1171;амдық қызметт?#1187; сфералар?арасында құнд?қайта ?#1257;луге арна?#1171;ан;- қ?#1171;ад?#1179; өнімн?#1187; тауа?нысанынд?#1171;?қозғалысымен тікеле?байланысты емес құнд?#1179; ?#1257;лініст?#1187; кезеңін білдіред?Бюджет соныме?қатар мемлекеттің экономик?#1171;?араласуының құралы ретінд?пайдаланылад??#1241;не ол ?#1257;?жағдайд?мемлекетті?неси??#1199;йесі арқыл??#1199;зеге асырылад? Бюджеттің сыныпталуының ?#1241;ні ?#1199;гінг?уақытта мемлекетті?бюджетті монополиялық өнімінің бағасын реттеуде айқын білінеді ?#1241;не ол мемлекетті??#1241;сіпорындардың өнімдерініе баған??#1257;мендетуд? салық жеңілдіктерін қолдануда ?#1241;не монополиялы ?#1241;сіпорындарғ?субсид? ?#1257;луде айқын ?#1257;рінеді. Мемлекетті?бюджет бірлікті, толықтылық, нақтылық, айқындылық қ?#1171;идаларын?негізделіп қалыптасады. Бюджеттің бірліг?қ?#1171;идас?бюджетті бірыңғайлылығын ?#1241;не біртекті бюджет құжатының болуын негіздейді. Сондай –?#1179; бюджеттің жіктелуі ме?нысандар бойынш?кірістер?ме?шығыстарының біртекті топтастырылуын сипаттайды.Бюджеттің толықтылық қ?#1171;идас? бюджетке үкіметт?#1187; барл?#1179; шығындары ме?кірістерін?#1187; енуі?сипаттайды. Бюджет брутто-бюджетке ?#1241;не нетт? бюджетке ?#1257;лінеді. Брутто-бюджетке мемлекеттің жиынтық кірістер?ме?шығыстары кіреді.Ал нетт? бюджетке те?таза кірістер ме?шығыста?енед?Нақтылық немесе реалисті?қ?#1171;идас?жасанд?бюджеттерд?болдырмауд?сипаттайды. ?#1201;?қ?#1171;ид?барл?#1179; кірістер ме?шығыстард?#1187; сомасының шы? нақты болуын?негізделед??#1199;гінг?уақытта ?#1201;?қ?#1171;ид?бірд?–бі?елде ?#1201;ры?сақталынбайды.Себебі, шығындард?#1187; ?#1201;мсалуы ?#1199;рмеленіп, әрбір сыныптар бойынш?нақты табыстардың ?#1199;су?жасыры??#1199;рд?болады. Айқындылық қ?#1171;идас?бюджеттің кірістер?ме?шығыстары туралы, олардың құрамы ме?құрылымы ?#1241;не тапшыл?#1179; ?#1257;лемі ме?он?жабу әдістер?туралы ?#1241;ліметтердің жарияланы?отыруына негізделед?Ос?#1171;ан орай, мемлекетті?бюджет мемлекет пе?қ?#1171;амдық өндірістің ба?#1179;?да өкілдерін?#1187; арасында қ?#1171;амдық қажеттіліктерді қанғаттандыр?мақсатынд?қалыптасаты?мемлекеттің орталықтандырылған ?#1179;шала?қаражаттары??#1257;лу ме?қайта ?#1257;лу үрдісінде ?#1199;зеге асырылатын ?#1179;шала?қатынастард??#1257;рсетед?
Бюджет шығыстары?жіктеуМемлекеттің орталықтандырылған ?#1179;шала?қорын қалыптастырумен ?#1241;не пайдаланумен байланысты болы?келеті?бюджеттің ?#1201;мы?жасауы ерекше экономикал?#1179; нысандар - бюджеттің ?#1199;сімдер?ме?шығыстары арқыл?болы?отырад? Олар құнд?#1179; ?#1257;лініст?#1187; жекелеге?кезеңдері?білдіред? Категориялард?#1187; екеу?де бюджеттің өзі сияқты объективті ?#1241;не олардың өзгеш?қ?#1171;амдық арналымы болады: ?#1199;сімдер мемлекетті қажетті ?#1179;шала?қаражаттармен қамтамасы?етед? шығыста?орталықтандырылған ресурстард?жалпымемлекеттік қажеттіліктерге ?#1241;йкес ?#1257;леді. Бюджеттің ?#1199;сімдер?табыстар, бюджетті?кредиттерд?өте?сомалары, мемлекеттің қаржылық активтер?сатуда??#1199;сеті??#1199;сімдер, қарызда? ал он?#1187; шығыстары шығында? бюджетті?кредитте? қаржылық активтерді саты?ал? қарыздард?өте?болы?табылады.?#1199;сімдер ме?шығыстард?#1187; құрамы ме?құрылымы накт?әлеуметті? экономикал?#1179; ?#1241;не тарихи жағдайларда ?#1199;зеге асырылатын мемлекеттің бюджетті??#1241;не салықтық саясатт??#1199;ргізуд?#1187; бағыттарына байланысты болады. ?#1201;?ретт?мемлекет белгіл?бі?жағдайларда кірістерді қалыптастыруд?#1187; ?#1241;не шығыстард??#1201;мсаудың колайл?нысандар?ме?әдістерін пайдаланад? Бюджеттің құрылымы бюджетті?сыныптам?негізінд?құрылады ?#1241;не мынада??#1257;лімдерде??#1201;рады:1.кірістер: салықтық ?#1199;сімдер; салықтық емес ?#1199;сімдер; негізг?капиталд?сатуда??#1199;сеті??#1199;сімдер; трансферттер ?#1199;сімдер?2.шығында?3.таза бюджетті?кредитте? бюджетті?кредитте? бюджетті?кредиттерд?өте?4.қаржылық активтерме?операц?ла?бойынш?сальдо: қаржылық активтерді саты?ал? мемлекеттің қаржылық активтерін сатуда??#1199;сеті??#1199;сімдер;5.бюджет тапшыл?#1171;?(профицит?;6.бюджет тапшыл?#1171;ын қаржыландыр?(профицитін пайдалан?: қарызда??#1199;сімі;қарыздард?өте?бюджетті?қаражаттард?#1187; пайдаланылатын қалдықтары.Бюджеттің шығындары – қайтарылмайты?негізд??#1257;лінеті?бюджет қаражаттары.Шығындард?#1187; қат?#1187; мақсатт?арналымы болады.?#1201;рыңғ?кезеңме?салыстырғанда шығыстард?#1187; құрылымынд?бюджетті?ресурстард?#1187; әлеуметті?бағыттылығ?арта ?#1199;суде. Республикалық деңгейдег?білі?беруді, денсаулық сақтауд? әлеуметті?сақтандыр?ме?қамсыздандыру ?#1241;не ба?#1179;?бағдарламаларды қамтиты?әлеуметті?– ?#1241;дени шарала?#1171;??#1201;мсалатын тікеле?шығында?барл?#1179; шығыстард?#1187; 60 пайызына?асып отыр. Соныме?бірг?өнімсіз мақсаттардың: ба?#1179;ар?#1171;? армияғ? құқ?#1179; қорғау органдарын? үкіметтік боры?#1179;?қызме??#1257;рсетуг? дипломат?лық мекемелерд?ұстауғ? ?#1199;ниежүзілі?қ?#1171;амдаст?#1179;қ?біріккен шаралард??#1199;ргіз?квоталар?бойынш?жарналарғ??#1241;не ??? ?#1201;мсалатын шығында?да өсуде . ?#1201;?мақсаттарғ?жы?сайы?бюджет қаражаттарының 1/3 ?#1201;мсалад?.Бюджет шығындары мынада??#1199;рлерге ?#1257;лінеді:1. мемлекетті?мекемелерд?#1187; қызметі?қамтамасы?ететін шығында?2. ?#1201;рақты сипаты жоқ іс-шаралард?ұйымдастыру ме?өткізуг?байланысты шығында?3. мемлекетті?тапсырысқ?арна?#1171;ан шығында?– мемлекетті?саясатт?іске асыр?мақсатынд?(мемлекетті?органдардың өздерін?#1187; ?#1201;тынуын?арналм?#1171;ан)өндірілетін тауарларғ?(?#1201;мыстарғ? ?#1257;рсетілетін қызметтерге)мемлекетті?органдардың ?#1179;??#1257;леуі;4. жеке ?#1201;?#1171;аларғ??#1179;шала??#1257;лемдер – қызметкерлерг??#1187;бегі үші??#1179;шала??#1257;лемдерде?ба?#1179;? Қаз?#1179;стан Республикасының заңнамалық актілеріне ?#1241;йкес жеке ?#1201;?#1171;аларғ??#1179;ша нысанынд?#1171;??#1257;лемдерме?байланысты шығында?5. заң ?#1201;?#1171;аларғ?субсид?ла?– мемлекетті?мекемеле??#1241;не қ?#1171;амдық бірлестіктер болы?табылмайты?заң??#1201;?#1171;аларды өтеусіз ?#1241;не қайтарусы?негізд?қаржыландыр?6. ресм?трансферттер – бюджеттің бі?деңгейіне?екіншісіне, сондай-?#1179; Ұлттық қорғ?трансферттер ?#1257;ле??#1241;не мемлекетті?міндеттемелерд?орында?#1171;?арна?#1171;ан шығындард?#1187; өзг?де ?#1199;рлер?
Бюджет шығыстарыны?лимиті?ан?#1179;та? Бюджетті?бағдарламалар экімшіліктерін?#1187; бюджетті?отініш қңзу??#1241;не оларды қарауРеспубликалық ?#1241;не жергілікті бюджетте?шығыстарының лимиті бюджетті?жоспарла??#1257;ніндег?тиісті ?#1241;кілетт?орга?дармен ?#1171;ымдағ??#1241;не даму бюджетті?бағдарламалар үші?қалыптастырылад? Бюджеттің болжамдық ?#1257;рсеткіштер? бю?же?құралдарын пайдалануының басымдыл?#1179; бағытта??#1257;рсет-кіштер? операц?лық қалдық ?#1257;лшер? орташа мерзімді фискалдық саясатпен белгіленге??#1257;рсеткіштер ?#1241;не республика ме?ай-мақта?дамуын?#1187; орташа мерзімді жоспарларыме?ан?#1179;та?#1171;ан ?#1257;рсеткіштер бюджет шығыстарының лимиті?ан?#1179;та?негіздер?болады. ?#1201;?лимиттерді, бюджетті?комисс?да қаралып бекіті?геннен кейі? бюджет жоспарла??#1257;ніндег??#1241;кілетт?органдар әрбір бюджетті?бағдарлам?әкімшіліктеріне жеткізед??#1171;ымдағ?бюджетті?бағдарламалар үші?бюджет шығыс-тарының лимиті?есептеіенд?келесіле?қолдалынылады:• ?#1171;ымдағ?бюджетті?бағдарламалар бойынш?шығьюда?дың жалп?сомасы (бюджетті?субвенцияла?ме?алымда?ды қос?;•бекітілген натуралд?нормалар;• тиісті қаржы жылд?#1171;??#1171;ымдағ?бюджетті?бағдарламалар ?#1257;лемі;• орташа мерзімді фискалды саясатт?ан?#1179;та?#1171;ан бюджет шығыстарының өсу?немесе ?#1257;мендеу?• ?#1171;ымдағ?қаржы жылд??қталаты??#1171;ымдағ?бюджетті?бағдарламалар (оларды алып тастау).Даму бюджетті?бағдарламалар үші?шығыста?лимиті бағ-дарламалар әкімшіліктері арасында ?#1257;лігібе?ан?#1179;талады ?#1241;не он?#1187; ?#1257;лемі бюджеттің барл?#1179; шығыстарының жалп?болжамдық ?#1257;лемі ме??#1171;ымдағ?бюджетті?бағдарламалар бойы ан?#1179;та?#1171;ан бюджет шығыста?лимитінің жалп??#1257;лемі арасындағ?айырмасы ретінд?есептеледі.Үкіме?тағайындаған мерзімде бюджетті?бағдарламалар әкі?шіліктер?бюджет жоспарла??#1257;ніндег??#1241;кілетт?орга?#1171;?бюджет-ті?өтіні?(заявк? ұсынады. Бюджетті?өтіні?- ол бюджетті?бағдарламаларды ?#1241;лелдеу ме?оларды қаржыландыр?сомасы?ан?#1179;та?үші?қажетті ?#1241;не бюджетті?бағдарламалар әкімшіліг?жы?сайы?жаса?ұсынаты?құжаттар жиынтығ?Бюджетті?өтініштерді құрудың негізг?мақсаты - ол бағдарламан?орында??#1241;тижесі ме?қажетті ресурста??#1257;ніндег?санд?#1179; ?#1241;не қаржылық ?#1179;пара?базасы арқыл?болжамдық мезімг?бюджетті?бағдарламалар тавдау ?#1241;не олардың ?#1241;тижелігі ме?тиімділігі?бағалау.Бюджетті?өтіні?аймақтың әлеуметті-экономикал?#1179; даму?ның орташа мерзімді жоспар? тиісті мерзімдегі мемлекетті? салалық ?#1241;не аймақтық бағдарламалар негізінд?құрылады. Он?#1187; ?#1241;ліметтер?бағдарлам??#1257;нінд?нақты ?#1241;не толық ?#1179;параттарды ?#1257;рсетуі тиіс.?#1201;?өтінішт?бюджетті?бағдарламалар әкімшіліктері ?#1171;ымдағ??#1241;не даму бюджетті?бағдарламалар үші?бекіті?ге?шығыста?лимиті ?#1257;лшер?ме?тиісті бюджетті?комисс? ан?#1179;таған тиісті бюджетте?қаржыландырылатын инвестиц?лық жобала?тізімі ме??#1257;лемі негіздерінде құрады. Республикалық немесе жергілікті бюджетті?бағдарлам?әкімшіліг?те?қан?бі?бюджетті?өтіні?құрады.Бюджетті?өтіні?келесі ?#1257;лімдерде??#1199;рады:• бюджетті?бағдарламалар тізімі ?#1241;не шығында?сомасы;• әрбір бюджетті?бағдарлам?#1171;??#1199;сіндірме ха?• бюджетті?өтінішк?кірген әрбір бюджетті?бағдарламан?#1187; паспортының жобасы.Бюджетті?өтіні?бағдарламаларды қаржыландыр?жоспар?ме?қаржыландыруд?#1187; жиынтық жоспарын құру үші?негі?болы?табылады.
Бюджетарал?#1179; қатынастард?реттеу әдістер?/b>Салық – белгіл?бі?мерзімде, белгіленге??#1257;лшерде заң ?#1199;зінд?белгіленге?ставкала?бойынш?заңды ?#1241;не жеке ?#1201;?#1171;аларда?бюджетке ?#1257;ленеті?қайтарусы??#1257;лемдер?Бюджетарал?#1179; қатынастард?реформалау барысынд?жергілікті бюджеттерд?#1187; қаржылық негіздерін нығайту бойынш?шарала??#1199;ргіз?қажет. Тиісінше, жергілікті деңгейлердің салықтық әлеуеті?ан?#1179;та?арқыл? реттеуші салықтард?#1187; нормативтері?әрбір аймақтың салықтық әлеуеті?ескере отырып дифференциалды тағайында?салық әлеуеті?таратудың, бюджетті??#1199;йе деңгейлер?бойынш?кірістерді таратудың аймақтық аспектілерін?аумақтық деңгейд?бюджетарал?#1179; ?#1171;ындард?талдауғ?әсері зо??#1257;зб??#1257;?ауда?#1171;анда «сал?#1179;тық әлует?— «сал?#1179;тық ?#1199;мкіндік» дегенд?білдіред? яғни салықтық жиындард?#1187; ?#1199;мкін болаты?шартты сомасы??#1257;рсетед? Баты?практикасынд?қолданылаты??ax capacity?— «сал?#1179; қабілеттілік» терминін?#1187; ?#1241;ні?де жоғарыд?#1171;ыдай ?#1199;сінуге болады. Салықтық әлует – ?#1201;?қанда?да бі?әкімшілік билі?шегінд?салық салу базасының салықтық ?#1199;сімдер ?#1199;рінд?кірістер әкелу қабілеттілігі. Жергілікті салықтық әлует факторларына мемлекетті?өкіметт?#1187; жергілікті органдарын?#1187; құзіреті шегінд?ке?келген жергілікті салық салу базасы жатады. Терминге жалп??#1199;сініктем?беру деңгейінд?бюджетарал?#1179; қатынастард?жетілдіруд? салықтард?тарату ?#1241;не бекіту ?#1241;ртібінде салықтық әлуетін нақты бағалаудың маңызды ?#1257;?атқаратындығ?айқындалады. Егер аймақтард?#1187; салықтық ?#1199;мкіндіктер?нақты айқындалс? онда ?#1257;мекк?қажеттілікт?нақты бағалаудағ?субъективтілік ?#1179;тималд?#1171;??#1257;мендейді. Аймақтард?#1187; өзінің салықтық әлуетін пайдалануд?#1171;?дербестігі жоғарылайды, орталық ?#1241;не аймақ арасындағ?қарам?қайшылықта?белгіл?деңгейд??#1257;мендейді. Салықтық әлует жекелеге?салықта?әлуетін?#1187; қосындысына??#1201;рады. Салық әлуетін те?#1187;не?зерттейтін болс?#1179;, салық базасы – «сал?#1179; әлуетін?#1187;?фактор?болы?табылатыны айқындалады. Ос?базаны, әлуетті бағалау үші?пайдалан?#1171;?болмас па екен деге?орынды ?#1201;рақ туад? Егер бі?салықтың ?#1199;рі?алсақ немесе салық базасы бірдей салықта?тобы?алсақ, онда салық базасы салықтық әлуетті ан?#1179;та?#1171;?негі?бола?ед? ал егер ә??#1199;рл?салықтард?алатын босақ, онда олардың салық салу базасы ә??#1199;рл? ?#1241;йкесінше, салық салу базасы?тікеле?пайдалан??#1199;мкін емес. Осыдан салық әлуетін бағалау үші?салық базасы?емес, қанда?да бі?аймақтағ?салықтық ?#1199;сімдерді пайдалан?қажеттілігі шығад?Соныме? аймақтың салықтық әлует?салық ?#1199;йесінің нақты аумағ?үші?идеалд?жағдайд?салықтық жиындард?#1187; қанда?да бі?сомасы?ан?#1179;тайтын, абстрактыл?қаржылық категория ретінд??#1241;не нақты салық ?#1199;йесінд?үнемі қызме?ететін бюджетарал?#1179; қатынастард?#1187; қаржылық негіздер?есебін?#1187; элементі ретінд?ан?#1179;талады. Салықтық ?#1199;мкіндіктерді билі?деңгейлер?арасында ?#1257;лу үші?келесіде?принциптерді негізг?ал?қажет:- мемлекетті?деңгейд?#1187; салықтық өкілеттіліктері жалп?#1201;лттық экономикан?реттеу ?#1241;не елдің ?#1199;кі?аумағында бірыңғай экономикал?#1179; ?#1241;не салықтық кеңістікт?қолда?үші?жеткілікті болу?қажет;- жалп?#1201;лттық экономикамен жиналаты?кірістер жалпымемлекеттік салық салуғ?жа?#1179;ызылуы қажет;- салықтық базаның аумақтық орналасу теңсіздіг??#1241;не шоғырлану?неғұрлым жоғар?болс? соғұрлым бюджетті??#1199;йенің жоғар?деңгейінд?салық салыну?қажет;- аймақтық бекітілген салықта?капиталдардың ?#1201;мы??#1199;шінің, тауарлар ?#1241;не қызметтердің қозғалысын??#1257;ге?жасамауы қажет;- бекітілген салықта?салық ауыртпал?#1171;ын ба?#1179;?аймақта?#1171;??кспортта?#1171;а» ?#1199;мкінді?бермеу?қажет.Ос?#1171;ан орай, салық әлуетін қалыптастыр?процесін, он?ан?#1179;та?әдістемесін қарасты?#1171;ан ?#1257;? Ол салықтық базала?негізінд?жергілікті деңгейлердің кірістік ?#1199;мкіндіктерін объективті өлшейті??#1257;рсеткіштерді пайдалан?#1171;??#1199;ктелед? ал жергілікті деңгейлердің табыстар?өткен жылдардағ?іс ?#1199;зіндег??#1199;сімдер бойынш?емес, салықтық базалард?#1187; ?#1257;лшерін??#1241;уелд?ан?#1179;талады.Жергілікті деңгейлердің салықтық әлует?болы? облы?бойынш?салықтард?#1187; жиналу коэффициенті?пайдалан?отырып, он?#1187; аумағында нақты жиналу??#1199;мкін, ?#1199;тілеті?кірістер ?#1257;лемі?бағалау есептеледі.Қарастырылаты?әдістем?бойынш?есепте?аддитивт?қасиетк?негізделед? яғни аумақтың салықтық әлует?жекелеге?салықта?әлуетін?#1187; сомасына тең.Есеп үші?негі?болы? қызме?ететін заңдылыққ??#1241;йкес салық ставкалары ?#1241;не салықтық базала??#1257;рсеткіштер? ?#1241;йкес аумақтард?#1187; әлеуметті?экономикал?#1179; даму болжамдарының ?#1257;рсеткіштер? дефлято?индексте?(?#1201;тынушылық бағ?индекс?, салықта??#1241;не алымдард?#1187; жиналушылық деңгейінің ?#1257;рсеткіштер? салықта??#1241;не алымдард?#1187; толық ?#1199;спеу ?#1257;лемінің ?#1257;рсеткіштер?есептеледі.Салық әлуетін ан?#1179;та?реттеуші салықтардан ?#1257;лу нормативтері?сарала?#1171;?негі?болады. Бірыңғай формул?бойынш?реттеуші салықтардан ?#1257;лу нормативтері?бірыңғай, негізд??#1241;не жалп?#1171;??#1199;сінікт?сарала?әдістемесін?#1187; жоқтығ?салықтард?тарату бойынш?бі?субъектілерд?орталықпе?жеке келісі?жаса?#1171;?итермелейд? ал екіншілеріне республикалық бюджетте?өзара қатынастард?#1171;?жергілікті деңге?субъектілерінің теңді?принципінің сақталуын??#1199;ді?туғыз?#1171;?себе?болады.Егер ө?аумақтарынд?салықтард??#1201;мылдыр?жолыме?ауыстыру ?#1199;мкіндіктер?пайдаланылмаса, трансферттерді аудару масылдыл?#1179;ты ынталандырад? Бюджетарал?#1179; қатынастард?#1187; теңестіруші функциясы?ескере отырып, ынталандыруш?функциясы?бағаламауғ?болмайды. Бюджетарал?#1179; қатынастард?реттеу республика үші??#1257;кейтесті ?#1241;не ?#1199;рдел?проблемағ?айналы?отыр. ?#1241;селе республикада ә?аймақтың әлеуметті?экономикал?#1179; даму? аумақтық-климаттық жағынан ө?ерекшеліктер?ба?екендігінд?болы?отыр. Сонд?#1179;та?қолданылы??#1199;рген реттеу құралдар?ме?механизмдері, атап ай?#1179;анда жекелеге?салықтардан аудары?жасауд?#1187; ?#1201;рақты нормативтері?белгілеу, сондай-?#1179; бюджетке алып қоюла?аймақтард?#1187; жоғарыд?айты?#1171;ан ерекшеліктерін ескермейді ?#1241;не әлеуметті?міндеттерд?шешуді қамтамасы?етпейд? Соныме?қатар, бюджетті?алып қоюла? бюджетарал?#1179; қатынастард?реттеудің экономикал?#1179; құралы емес, әкімшіл-әміршіл әді? Осын?#1187; ?#1241;рі бюджетарал?#1179; қатынаста?нышаны??#1241;не оларды реттеу механизмін жа?жақты зерттеуд?тала?етед?Бюджетарал?#1179; қатынастард?реформалау стратегиясы?ан?#1179;тауд?экономикал?#1179; тиімділікт?немесе әлеуметті?әділеттілікті таңда?қажет. Бюджетті??#1257;лушілі?шегінд?экономикал?#1179; тиімділі? ә??#1199;рл?билі?деңгейлер?арасында бюджетті?ресурстард?тиімді пайдалан?үші?стимул құруды білдіред? әлеуметті?әділеттілік әлеуметті?кепілдіктің белгіл?минимумы??#1199;кі?елдің аумағында қамтамасы?етуд??#1257;рсетед?Экономикал?#1179; тиімділікк?негіздел?бюджетті?ресурстард?аумақтық қайта таратуды тала?етед? бірақ ол кезд?«жансыз» аймақта?пайд?болады.Жергілікті бюджетте?кірістерін жоғарылат?үші?бюджеттерд?#1187; меншікті кірістерін, он?#1187; ішінде реттеуші салықтардан ?#1257;лу деңгейі?жоғарылат?қажет.Соныме?қатар жергілікті деңгейд?кейбір салықта?ставкасы?жоғарылат?ал?құқ?#1171;ын беру қажет.Егер ?#1178;?та реттеуші салықтардан ?#1257;лу жоқ, те?параллел?салықта?болс? Герман?да реттеуші салықтардан ?#1257;лу қолданылады. Қаз?#1179;стан Республикасы үші?аралас әдіст?қолда?#1171;ан ?#1257;? Бюджетарал?#1179; қатынастард?жетілдір?мақсатынд?келесілерд?жаса?қажет:- заңды ?#1199;рд?бекіте отырып бюджетті??#1199;йе буындары арасында шығында??#1241;не кірістерді тиімді шектеу міндетін шешу;- объективті критерийлерг??#1241;йкес, республикалық деңгейд?реттеуші салықта?республикалық деңгейд?реттеуші салықта?#1171;?өзінің реттеуші функциясы?толық орында?#1171;??#1199;мкінді?беру:- реттеуші салықтардан ?#1257;лу ?#1257;лі?жоғарылат?жолыме?жергілікті бюджеттерд?#1187; меншікті кірістерін?#1187;деңгейі?жоғарылат?- жергілікті бюджеттерд?#1187; жасанд?дотациялы болуын жою.
Бюджетарал?#1179; қатынастард?#1187; ?#1199;сінігі ме?принциптер??#1241;не оларды реттеу формалар?/b>Бюджетарал?#1179; қатынаста?– ?#1201;??#1201;рақты немесе ұзақ мерзімді негізд?елдің бюджетті??#1199;йесіне ?#1199;сеті?кірістер, шығыс өкілеттіліктері шектеу, ?#1201;рақты ?#1241;не ұзақ мерзімді негізд?реттеуші салықтард?#1187; бекіту нормативтері?ан?#1179;та? бюджетті?реттеу ?#1241;ртіб?бойынш?жоғарғ?деңге?бюджеттеріне??#1257;менг?бюджеттерг?қаржылард?қайта тарату, қосымша шығында?туғызған шешімдер қабылдаумен немесе шығыс өкілеттіліктерд?беруме?байланысты шығындард?#1187; орны?толтыр? қайтымд??#1179;ыл??#1241;не ?#1179;ысыз негізінд?уақытша ?#1257;ме??#1257;рсет? соныме?қатар билікт?#1187; әртүрл?деңгейлер??#1241;не бі?билі?деңгейінің әртурлі ?#1199;ддесінде, шығындард?қаржыландыр?үші?аумақтард?біріктір?бойыншабюджетті?үдері?барысынд?мемлекетті??#1241;не муниципалд?#1179; билі?органдар?арасында пайд?болаты? экономик?құқ?#1179;тық қатынаста? Берілген ан?#1179;таманың принциптік ерекшеліктер?мынада?-біріншіден, ?#1201;нд?бюджетарал?#1179; ретінд?қарастыруғ?болаты? бюджетті?үдері?барысынд?пайд?болаты?қатынастард?#1187; толық тізімі келтірілге?-екіншіде? берілген ан?#1179;тамада бі?деңге?бюджеттері арасындағ?қатынаста?да бюджетарал?#1179; қатынаста?#1171;?жа?#1179;ызылған.Бюджет ?#1199;йесі – мемлекетті?бюджеттің қызме?етуінің ұйымдастырушылық нышаны болы?табылады. ?#1201;?елдің ?#1199;кі?аумағындағ?әлеуметті?әділеттілік принципі?сақта?қажеттілігіме??#1199;мкін болаты?икемділікт?қамтамасы?ет?маңыздылығымен, бюджет қаржылары?пайдалан?тиімділігіме?шартта?#1171;ан.Бюджетарал?#1179; қатынас – мемлекетті ба?#1179;аруд?#1187; негізг??#1241;селелерінің бірі. Саяси ?#1201;рақты қ?#1171;амды ?#1241;не өнімд?өспел?ұлттық экономикан?құру аумақарал?#1179; айырмашылықтард?теңестіру ?#1241;селелері?шешпейіш??#1199;мкін емес. Бюджетарал?#1179; қатынаста?#1171;?мынала?жатады:- жеке әлеуметті??#1241;не экономикал?#1179; функциялард?орында?үші?жауапкершілікт?республикалық ?#1241;не жергілікті деңгейлер арасында ?#1257;лу ?#1241;не заңдық тағайында?#1171;?негізделге?шығыстард?тарату- бюджетті??#1199;йенің әрбір деңгейінебекітілген өкілеттіліктерг?бара-ба?шығында?шамасы?негіздеу;- барл?#1179; деңгейдег?бюджетте?кірістерін?#1187; ?#1257;здерін заңдық бекіту ?#1241;не ан?#1179;тауд??#1257;здейті?кірістерді тарату.Қалыптасаты?бюджетарал?#1179; ?#1241;ні?олардың ұйымдстырыл?реті??#1241;не ерекшеліктерін зертте?келесіде?қорытынды жаса?#1171;??#1199;мкінді?береді: бюджетарал?#1179; қатынаста?қалыптасаты? бюджетті??#1199;йеле?деңгейлерін??#1241;уелд? оларды деңгейаралық қатынаста?#1171;??#1241;не бі?деңге?бюджеттері арасындағ?қатынаста?#1171;??#1257;луге болады, ал бюджетарал?#1179; қатынастард?#1187; пайд?болу бағыттарына ?#1241;уелд?оларды ү?негізг?блокта?#1171;??#1257;луге болады. Олар: бюджетті??#1199;йе деңгейлер?арасында ?#1201;рақты негізд?шығыста??#1241;не кірістерді толық немесе ?#1257;лшекте?шектеу; бюджетарал?#1179; реттеу; бірігі?қаржыландыр?шаралары бойынш??#1241;не өзара қатынастард?жеде?реттеу, мақсатт?қолда?бойынш?бюджетарал?#1179; қатынаста?Республика үші?бюджетарал?#1179; қатынастард?реттеу өте ?#1257;кейтесті ?#1241;не ?#1199;рдел??#1241;селеге айналы?отыр. Бюджеаралық қатынастард?#1187; жетілдірілмеуіне байланысты әртүрл?деңгейдег?билі?органдарын?#1187; ?#1257;птеген қаржылық ?#1241;селелері өршуд? Қаржылард?орталық бюджетке шоғырландыр? әртүрл?деңгейлердегі бюджетте?арасында қарсы қаржылық ?#1171;ымдард?#1187; болу? жергілікті бюджеттерд?#1187; меншікті кірістер?деңгейінің ?#1257;мендіг?– осылардың барл?#1171;?жергілікті билі?органдарын?#1187;, халықтың өмірлік маңызды ?#1241;селелері?шешу ?#1199;мкіндігіне?айырад? соныме?қатар ?#1241;йкес аумақтард?тиімді салықтық-бюджетті?саясатт??#1199;ргізуг?кедерг?жасайд?