группа - развивающиеся страны.)

8. Бүкіләлемдік банктің әлем елдерін жіктеу критерийлерін атаңыз. ЖІӨ-ді есептеу әдістерін, оның ЖІӨ көлемі бойынша әлем елдерінің рейтингіндегі мағынасын түсіндіріңіз

По состоянию на 1 июля 2015 года устанавливаемые Всемирным банком категории доходов по уровню ВНД на душу населения выглядят следующим образом:

· Страны с низким уровнем доходов: 1 045 долл. США и ниже

· Страны с доходами ниже среднего уровня: 1 066 – 4 125 долл. США

· Страны с доходами выше среднего уровня: 4 126 – 12 745 долл. США

· Страны с высоким уровнем доходов: 12 616 долл. США и выше

Страны с низким и средним уровнем доходов иногда называют развивающимися странами. Это понятие используется для удобства и не подразумевает, что все страны, относимые к этой группе, развиваются сходным образом, либо что остальные страны достигли предпочтительного или завершающего этапа развития.

табысы төмен елдер ($1,045 or less)

Afghanistan	Gambia, The	Nepal
Bangladesh	Guinea	Niger
Benin	Guinea-Bisau	Rwanda
Burkina Faso	Haiti	Sierra Leone
Burundi	Kenya	Somalia
Cambodia	Korea, Dem Rep.	Tajikistan
Central African Republic	Liberia	Tanzania
Chad	Madagascar	Togo
Comoros	Malawi	Uganda
Congo, Dem. Rep	Mali	Zimbabwe
Eritrea	Mozambique
Ethiopia	Myanmar

табысы орташадан төмен ($1,046 to $4,125)

Armenia	Kiribati	São Tomé and Principe
Bhutan	Kosovo	Senegal
Bolivia	Kyrgyz Republic	Solomon Islands
Cameroon	Lao PDR	South Sudan
Cabo Verde	Lesotho	Sri Lanka
Congo, Rep.	Mauritania	Sudan
Côte d'Ivoire	Micronesia, Fed. Sts.	Swaziland
Djibouti	Moldova	Syrian Arab Republic
Egypt, Arab Rep.	Mongolia	Timor-Leste
El Salvador	Morocco	Ukraine
Georgia	Nicaragua	Uzbekistan
Ghana	Nigeria	Vanuatu
Guatemala	Pakistan	Vietnam
Guyana	Papua New Guinea	West Bank and Gaza
Honduras	Paraguay	Yemen, Rep.
Indonesia	Philippines	Zambia
India	Samoa

Табысы орташадан жоғары ($4,126 to $12,745)

Angola	Fiji	Palau
Albania	Gabon	Panama
Algeria	Grenada	Peru
American Samoa	Hungary	Romania
Argentina	Iran, Islamic Rep.	Serbia
Azerbaijan	Iraq	Seychelles
Belarus	Jamaica	South Africa
Belize	Jordan	St. Lucia
Bosnia and Herzegovina	Kazakhstan	St. Vincent and the Grenadines
Botswana	Lebanon	Suriname
Brazil	Libya	Thailand
Bulgaria	Macedonia, FYR	Tonga
China	Malaysia	Tunisia
Colombia	Maldives	Turkey
Costa Rica	Marshall Islands	Turkmenistan
Cuba	Mauritius	Tuvalu
Dominica	Mexico	Venezuela, RB
Dominican Republic	Montenegro
Ecuador	Namibia

табысы жоғары ($12,746 or more)

Andorra	French Polynesia	Norway
Antigua and Barbuda	Germany	Oman
Aruba	Greece	Poland
Australia	Greenland	Portugal
Austria	Guam	Puerto Rico
Bahamas, The	Hong Kong SAR, China	Qatar
Bahrain	Iceland	Russian Federation
Barbados	Ireland	San Marino
Belgium	Isle of Man	Saudi Arabia
Bermuda	Israel	Singapore
Brunei Darussalam	Italy	Sint Maarten
Canada	Japan	Slovak Republic
Cayman Islands	Korea, Rep.	Slovenia
Channel Islands	Kuwait	Spain
Chile	Latvia	St. Kitts and Nevis
Croatia	Liechtenstein	St. Martin
Curaçao	Lithuania	Sweden
Cyprus	Luxembourg	Switzerland
Czech Republic	Macao SAR, China	Trinidad and Tobago
Denmark	Malta	Turks and Caicos Islands
Estonia	Monaco	United Arab Emirates
Equatorial Guinea	Netherlands	United Kingdom
Faeroe Islands	New Caledonia	United States
Finland	New Zealand	Uruguay
France	Northern Mariana Islands	Virgin Islands (U.S.)

9. Өнеркәсібі дамыған елдер тобын түсіндіріңіз, олардың саны мен негізгі топтарын атаңыз және олардың әлемдік экономикадағы рөлін сипаттаңыз

Өнеркәсібі дамыған елдер экономикасының негізгі сипаттары мен әлемдік экономикадағы орны.Дамыған елдерді әлемдік шаруашылықтың ядросы деп атауға болады. Олар әлем бойынша ЖІӨ-ң жартысынан көбін алады, әлемнің басқа елдеріне ориентир болып табылатын әлеуметтік-экономикалық дамудың жоғары деңгейіне жеткен. Дамыған елдер тобы 30-дан астам елдер мен территориялдарды қамтиды. Дамыған елдердің негізгі белгілері: 1) жан басына шаққандағы ЖІӨ жоғарғаы көлемі; 2) экономикасының көп салалық құрылымы; ғылымды көп қажет ететін салалар, қызмет көрсету саласы басты орын алған; 3) қоғамның әлеуметтік құрылымы бойынша өте бай және өте кедей халықтар арасындағы алшақтықтың үлкен еместігі (кедей халық-20%, бай халық-20%); 4) орта класс орны өте көп. ЖІӨ көлемі бойынша нарықтық экономикалы дамыған елдер тобына жататын 7 елге: Германия, Италия, Канада, Ұлыбритания, АҚШ, Франция, Жапония жатады және басқа да Батыс Еуропа елдері, сонымен қатар Еуропалық қауымдастық, Солтүстік Америка және Жапония жатады. Дамыған елдер тобы әлемнің индустриалды дамыған елдерінің ішінде маңызды орынға ие, әлемдік ЖҰӨ 47%-ын және халықаралық сауданың 51%-ын қамтамасыз етеді. Дамыған елдер тобының ішінен 3 орталықты атап өтуге болады, оларды триада деп атайды: ЕО, НАФТА мен Азияның дамыған елдері, бастысы Жапония. Бұл триаданы бөліп көрсететін себебі, онда әлемнің ЖІӨ-ң жартысы өндіріледі, сонымен қатар ЕО, НАФТА мен Азияның дамыған елдері заманауи капитализмнің түрлі әлеуметтік-экономикалық моделдерін ұсынады. Еуропалық континентте әлемнің ірі 7 индустриалды елдерінің 4-уі орналасқан, ондағы маңызды бірлестіктердің бірі ЕО елдері, олар әлемдік ЖІӨ-нің 21%-ын, экспорттың 41%-ын, ЕО елдерінің ЖІӨ-ң 73%-ын және экспортының 64%-ын алады. Триаданың әрбір мүшесінің өз перифериясы бар, ол эконмикалық тығыз байланыстағы елдерден тұрады. НАФТАда ол Латын Америкасы, ЕО – орт-шығыс Еуропа, таяу және орта Шығыс (жерортатеңіз елдері), Африка. Азия- Шығыс, оңт-шығыс Азия мен Австралия. Аталған 3 топ бір-бірімен халықаралық экономикалық қатынастың барлық формаларымен бәсекелесуде. Дамыған елдер әлемдік саудада басымдылыққа ие, бірақ та соңғы он жылдарда олардың үлесі төмендеп барады. Әлемдік экономикадығы АҚШ рөлі. АҚШ әлемдік экономикалық жүйенің жетекші державасы болып табылады және ол келесідей басымдықтарға байланысты негізделген: 1. ірі шаруашылық әлеуеті – табиғи-шикізаттық, .демографиялық, өндірістік, ғылыми-техникалық; 2. Ішкі нарықтың үлкен сыйымдылығы; 3. Өндіріс пен капитал орталықтандырудың ірі масштабы; 4. Ірімасштабты ғылыми зерттеулер мен дайындықтар жүргізуі; 5. Өндіріс пен қызмет сферасының жаңа салаларының дамуы, заманауи экономикалық (постиндустриалды) құрылым; 6. Дамудың тұрақты жоғарғы қарқыны; 7. елдің экономикалық саясатының негізін анықтайтын қағидаттардың жиынтығы мен басымдылығы – экономикалық қызметтің еркіндігін қолдау, еркін бәсекелестікті қорғау, кәсіпкерлік белсенділіктің кеңеюі, монополияны шектеу. АҚШ өзінің экономикалық және қаржы әлеуетін ұстай отырып,еңбектің өнімділігі, ЖІӨ-ң қарқыны бойынша, ғылми-техникалық үдерісте және сыртқыэкономикалық байланыстардың даму деңгейі бойынша бәсекелестерінің алдында. АҚШ ғылыми-техникалық әлеуеті бойынша әлемде бірінші орынды алады. Батыс Еуропаның әлемдік экономикадағы рөлі. Еуропалық экономиканың жаһандық бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ететін салаларға: 1. Дәстүрлі: автокөлікқұрылысы –Германия, Франция. Авициялық өндіріс – Ұлыбритания, Германия, Франция. Текстиль өнеркәсібі – Италия, Франция. 2. Жаңа: бағдарламалық қамсыздандыру – Германия, Бельгия, Нидерланды. Цифрлық телекөрініс – Франция, Германия. Мобилді байланыс – Швеция, Ұлыбритания, Финляндия.

10. Дамушы елдер тобын түсіндіріңіз, олардың саны мен негізгі топтарын атаңыз және олардың әлемдік экономикадағы рөлін сипаттаңыз

Дамушы елдер экономикасының негізгі сипаттары, даму мәселері мен әлемдік экономикадағы орны

Дамушы елдер— империалистік мемлекеттердің ұзаққа созылған отарлық және жартылай отарлық қанауы салдарынан өздерінің әлеуметтік-экономикалық дамуы жағынан артта қалған Азиядағы, Африкадағы, Латын Америкасындағы тәуелсіз елдердің тобы. Дамушы елдер» терминін ғылыми ұғым ретінде 1960 жылдың басында аргентиналық экономист Р.Пребиш енгізген.

Дамушы елдерге Азияның барлық мемлекеттері (Япония, Өңтүстік Қорея және Израиль жатпайды), Латын Америкасы елдері және Африка (ОАР жатпайды) елдері (150-ге жуық) жатады. Олар ұзақ уақыт бойы империалистік мемлекеттердің отаршылдық және жартылай отаршылдық езгісінде болып келді.

Дамушы елдер ұқсастықтары:

• Маңызды табиғи ресурстар

• Бұрынғы отар елдер

• Экономикасының көпжақтылығы

• Халықы санының тез өсуі

• Еңбек ресурстарының көптіліг

• Жастар үлесінің көп болуы

• Ауылдық халықтың басымдығы

• Урбанизацияның аз болуы

• Урбанизацияның жылдам қарқыны

• Жалған урбанизация

• Күрделі этникалық құрам

Дамушы елдер құрамы: Дамушы елдерді экономикасының ауқымына, халықаралық еңбек бөлінісіндегі орнына, әлеуметтік-экономикалық даму деңгейіне байланысты алты топшаға жіктейді :Жетекші дамушы елдер,Жаңа индустриялық елдер,Плантациялық шаруашылық елдері ,Мұнай экспорттаушы елдер ,Жалға пәтер беруші" елдер, Даму деңгейі төмен елдер

Дамушы елдердің негізгі экономикалық бағыты:экономикасын жақсарту және дамыған мемлекеттер қатарына қосылу үшін бәсекелестікке түсу . Яғни даму бағыттары қолда бар ресурстарды тиімді пайдаланып, дүниежүзілік әйгілі фирмалармен серіктестіктер құнын жұмыс істеу.

Дамушы елдер ерекшеліктері:

Халқының саны бойынша (Индия, Гренада)

• Минералды ресурстармен қамтамасыз етуі бойынша (Сауд Арабия, Демократиялық Конго Республикасы,Парагвай, Судан)

• ЖІӨ бойынша жан басындағы шаққандағы (Катар, Кувейт, Непал, Чад)

Дамушы елдердің әлемдік экономкадағы орны артып келеді. Мұны олардың халықаралық еңбек бөлінісдегі және әлемдік ЖҰӨ дегі дамушы елдер үлесінің артып, әлемдік саудадағы үлесінің артуымен түсіндіруімізге болады.

Развитые страны (англ. Developed countries) — группа стран, занимающих ведущее положение в мировой экономике. В этих странах проживает 15-16 % мирового населения, но они при этом производят 3/4 валового мирового продукта и создают основную часть экономического и научно-технического потенциала мира^[1]. Развитые страны называют также индустриальными странами или индустриально развитыми^[2]. Развитые страны называют также индустриальными и постиндустриальными странами, но это довольно условная терминология. Экономически развитые страны - главный производитель промышленной и сельскохозяйственной продукции и услуг, в том числе в области И КТ, несмотря на наметившуюся тенденцию к снижению их доли в мировом производстве за счет "новых индустриальных стран", в том числе Китая, Индии и других НИС.

По мере эволюционного развития на протяжении пяти столетий главные капиталистические страны обеспечили не только прорыв в социальной политике, относительно равномерное распределение доходов, но и достаточное хозяйственное освоение всей территории своих стран. В них мало региональных разрывов, капитал территориально распределен относительно равномерно; соответственно, "стерты" противоречия "центр - периферия". Повсюду равные возможности, уровень обслуживания и т.д. Новыми и новейшими особенностями их экономики являются следующие:

o непрерывное развитие социальной ориентированности экономики на всем протяжении после Второй мировой войны, в частности поддержка малообеспеченных слоев населения (пенсионеров, студентов, инвалидов, многодетных семей и т.п.). В результате не только экономика стала социальной, но сами эти государства стали социальными государствами;

o все эти страны имеют смешанную экономику, что означает множество разных по формам видов (и типов) собственности, и практикуются разные методы се регулирования;

o для них характерна политика четкого стимулирования науки и образования, следовательно, большие капиталовложения в пауку (2-4% ВВП) и внедрение ее достижений в производство. Это определяет высокий интеллектуальный уровень труда в странах, происходит развитие человеческого капитала в интенсивном режиме;

o в этих странах аналитики отмечают отчетливое проявление развития процессов гуманизации экономики, что означает не только высокий процент государственных и частных расходов на медицину, образование, культуру, но и самих производственных процессов, отношений между трудом и капиталом (внедрение "скользящих графиков", организация труда на внецеховой основе, расширение контрольной системы и т.д.);

o в них происходит объемный рост расходов на охрану окружающей среды (3-4% ВВП), что свидетельствует об очевидной тенденции экологизации экономики.

В развитых странах происходит падение роли "нижних" этажей индустрии (традиционно добывающие отрасли) и одновременно наращивание производства в "верхних этажах" (отрасли, непосредственно связанные с ПТП) за счет развития сфер высоких технологий. Передача "низкоквалифицированных" производств в развивающиеся страны и сохранение у себя только верхней части производственного комплекса есть своего рода инструмент конкурентной борьбы со странами с низким уровнем заработной платы, с импортом дешевых изделий из стран "новой индустриализации". Развитые государства - экспортеры не только промышленной продукции и услуг, но и капитала в его различных современных формах; они - главные источники процессов глобализации в XXI в.

По роли в мировой политике и экономике эти страны, абстрагируясь от схемы МВФ, можно подразделить на три группы.

Первую образует восьмерка стран: США, Япония, Германия, Франция, Великобритания, Италия, Канада и Испания. Их лидерство определяется не только размерами территории и численностью населения, но и важной ролью в мировой политике и экономике, высоким уровнем производительности труда, неоспоримыми успехами в развитии науки и техники, относительно демократической системой организации власти и, соответственно, нравами и свободами граждан этих стран. Все эти страны в прошлом (некоторые - на протяжении столетий) были метрополиями крупных колониальных империй и извлекали из них немалые прибыли.

Вторую группу (12 стран) образуют небольшие по размеру государства, характеризующиеся высоким уровнем социально-экономического развития (Австрия, Бельгия, Греция, Нидерланды, Швейцария, Швеция, Португалия, Норвегия, Дания, Люксембург, Исландия, Ирландия). Они нередко выступают в качестве связующего звена в экономических и политических взаимоотношениях стран первой группы. Отдельные страны этой группы занимают весьма заметные позиции в мировой торговле и политике (Бельгия, Швейцария, Нидерланды, Швеция, Люксембург).

В третью группу входят страны бывших переселенческих колоний - это Канада, Австралия и Новая Зеландия.

В четвертую группу ныне включены новые капиталистические страны: Сингапур, Южная Корея, Тайвань и Гонконг (две последние - составные части КНР), а также Чехия. Эта группа стран будет пополняться за счет целого ряда быстро развивающихся государств, по мере достижения ими нового, более высокого уровня развития. Некоторые исследователи стали причислять к ним группу центрально-европейских и восточноевропейских стран, которые вошли в Европейский союз, а именно: Чехия, Словакия, Словения, Венгрия, Польша, Литва, Латвия, Эстония (2004 г.), Кипр, Мальта, Румыния и Болгария (2007 г.). Методологически такое "вхождение" в состав развитых стран целой группы стран со слабым уровнем развития факторов производства представляется небесспорным. В частности, если в отношении Чехии, Словакии, Словении отчасти, Польши и Венгрии можно согласиться с их "включением" в состав развитых государств - все они находятся примерно на уровне Португалии, то этого нельзя сказать об уровне развития производительных сил других "новичков" ЕС. Это - классические развивающиеся страны "второй - третьей волн". Скорее всего здесь играли роль мотивы политического характера, непродуманность и поспешность в расширении ЕС. Это, отметим, оказало свое известное негативное влияние на политическую и экономическую ситуацию в ЕС в 2008-2010 гг.

Как мы выше отмечали, границы между группами подвижны: быстрый рост как восточноевропейских, так и других развивающихся стран Азии, Африки и Латинской Америки позволит уже во второе десятилетие войти в группу развитых стран еще 10-15 государствам.

11. Өтпелі экономикалы елдер тобының негізгі белгілерін түсіндіріңіз, олардың саны мен негізгі топтарын атаңыз және олардың әлемдік экономикадағы рөлін сипаттаңыз

Өтпелі экономикалы елдер экономикасының негізгі сипаттары мен даму мәселері

ХХ ғ 90 жж әлемдік социалистік жүйе құлағаннан кейін өтпелі экономикалы елдер пайда бола бастады. Бұл топқа Орта және Шығыс Еуропаның 12 елі, 15 ел - бұрынғы советтік мемлекеттері және Монғолия, Қытай мен Вьетнам (бірақ ресми түрде соңғы екі ел социалистік болып саналады). Бұрынғы әкімшілік – әміршіл экономика жүйесінде тек Солт. Корея мен Куба қалды.

Өтпелі экономика – ескі экономикалық жүйенің құлдырап жаңа жүйенің қалыптасуын айтады. Өтпелі экономиканың сипаттары ол тұрақсыздық, өтудің «соңғы» пунктерінің нұсқаларының көптігі, экономикалық емес факторлардың басым болуы.

Тарихи шағын уақыт аралығында мыналар өзгереді: ресурстарды бөлу тәсілдері, ұдайы өндіріс түрлері, экономикалық дамудың мақсаты мен құралдары, мотивация модельдері, құқықтық институттар.

Практикада 2 экономикалық реформалардың баламасы бар:

1. Радикалды (тез) реформалар – «шоковая терапия(талықсықпалы ем)», бұдан Ресей, Польша өтті

2. Эволюциялы біртіндеп өту (постепенного эволюционного перехода) – Қытай және Венгрия өтті.

Өтпелі экономикалы елдер мен дамушы елдердің мақсаттары ортақ. Ол – заманауи нарықтық экономиканы құру. Бұл қатардағы елдерге дамыған елдерді қуып жетудің ең басты амалы. Сондықтан оларды кейде «қуып жету дамуы» («догоняющего развития») немесе постсоциалистік елдер деп атайды. Бұл қатардағы кейбір елдер дамушы нарығы бар елдер қатарына қосылған (Россия, Казахстан, Украина, Латвия, Литва, Эстония, Чехия, Венгрия, Польша, Хорватия, Вьетнам)

Өтпелі экономикалы елдер әлемдік экономикада аралық (промежуточное) орын алады. Бір жағынан қарағанда көптеген экономикалық және әлеуметтік көрсеткіштер бойынша (жан басына шаққандағы ЖІӨ, өмір сүрудің орташа ұзақтығы, балалар өлімі, сатып алу қабілеті «өмір сүру сапасы» және т.б.) дамушы елдер арасында орындар алады. Оларда салыстырмалы түрде индустриалды дамыған немесе индустриалды – аграрлы экономикасы дамыған және ғылыми-техникалық пен адами әлеуеті айтарлықтай көп.

Өтпелі экономикалы елдер әлемдік ЖІӨ-нің 17%-н өндіреді, соның ішінде орталық және шығыс Еуропа - 3 дан артық, ТМД елдері - 4%-ға жуық, Қытай – шамамен 10%.

Өтпелі экономикалы елдер түрлері:

1. Қазіргі ТМД-ға біріккен, бұрынғы совет елдері. Олардың кейбір елдерінде нарықтық реформалар табысты өтуде және экономикалық өсуі көрініп келеді. Ал басқа елдерде (Беларусь, Узбекистан, Туркменистан) нарықтық реформалар өте әлсіз жүруде. Кейбірінде өмір сүру деңгейі күрт төмендеп, олар кедей елдер қатарына қосылуда.

2. Орталық және Шығыс Еуропа елдері(ОШЕ), Балтық елдерімен бірге. Бұл елдер салыстырмалы түрде даму деңгейң жоғары және олардың 12 – сі ЕО – қа мүше. ОШЕ елдеріндегі кейбірі көшбасшылардан әлдеқайда артта олар: Албании, Болгарии, Румынии және бұрынғы Югославияның елдері (Македония,Сербия, Черногория, Босния и Герцеговина.

Келесі топқа Қытай мен Вьетнамды жатқызуға болады

12. Елдер арасындағы әлеуметтік-экономикалық даму деңгейінің алшақтығын түсіндіріңіз және оны еңсеру жолдарын көрсетіңіз. Қуып жетіп даму моделінің мазмұнын ашыңыз

Елдер арасында әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі бойынша алшақтықтың негізгі көрсеткіштері. Елдер арасында даму деңгейлеріндегі алшақтықтың азаюы/ұлғаюы.Әлем әлеуметтік-экономикалық табиғаты жағынан біржақты емес. Әр түрлі елдердегі эконмикалық даму көрсеткіштерінің алуан түрлі болғандықтан экономикалық даму деңгейін бір көзқараста қарауға болмайды. Ұлттық экономика мен әлемдік шаруашылықтың даму кезеңі негізгі көрсеткіштерге өзгерістер енгізеді. Ең қарапайым түрі –ол жан басына шаққандағы табыс деңгейіне байланысты бөлу. Әлем елдерінің ЖІӨ жиынтық көлемі 2012 ж бойынша сатып алу қабілеті паритеті бойынша алғашқы ондық: Катар, Лихтенштен, Люксембург, Сингапур, Норвегия, Бруней, АҚШ, ОАЭ, Швейцария, Канада, Австралия. Сатып алу паритететі қабілеті бойынша жан басына шаққандағы ЖІӨ көрсеткіштері бойынша қамтамасыз етілген елдер мен территорияларға: Люксембург, Катар, Норвегия, Бруней, Кувейт, США, Сингапур.әлемнің ең кедей елдері Африкада орналасқан, оларға Бурунди, Центрально-Африканская Республика, Демократическая республика Конго, Эфиопия, Гамбия, Гвинея-Биссау, Либерия, Малави, Нигер, Зимбабве, Мозамбик. Аталған елдердегі жан басына шаққандағы ЖІӨ көлемі 250-ден 750 долл./адам. құрайды. Бұл көрсеткіш бойынша Ресей 48 орында, Қазақстан 60 орында. ТМД ең кедей елі Тәджікістан болып табылады -155 орында. Әлемнің дамушы елдері арасында соңғы онжылдықтарда Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Азия (ОША) елдерінің жетекшілігі айқындалды. Соңғы екі онжылдықта ОША елдері арасында экономикалық өсімнің жоғарғы қарқынын Қытайкөрсете алды. Болашақта әлемнің экономикалық орталығы Шығыс Азия және ОША (Қытай, Жапония, Оңтүстік Корея, тұтастай ОША-ның ЖИЕ-рі) болуы мүмкін, олар қазір әлемдік ЖІӨ 30%-ды құрайды. Осы аймақтың позициясының күшеюі сондай-ақ оның потенциалды жоғарғы қарқынмен даму үстіндегі көрші елдерді – Оңтүстік Азия, Солтүстік Америка, Латын Америкасы, Австралия мен Океанияны өзіне тарту орталығы болып құрылуынан көрінеді. Бұл әлемнің макроаймағы – Азиялық-Тынық мұхиттық аймақ (АТА)деп аталады. Экономиканың даму деңгейінің басқа да көрсеткіштеріне еңбектің өнімділігі, жан басына шаққандағы электроэнергияның жылдық шығарылымы, өнеркәсіптік өндірістегі және экспорттағы ғылымды қажет ететін өнімдер, әлемдік нарықтағы тауарлар мен қызметтердің бәсекегеқабілеттілігі, экономика жағдайы (ЖІӨ өсім қарқыны), ЖІӨ және жұмысбастылық құрылымы. Аталған әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштер бойынша елдерді 3 топқа бөлуге болады: нарықтық экономикадағы өнеркәсібі дамыған елдер, олар әлемдік шаруашылықтың тірегі десе де болады; Азия, Африка, Латын Америка мен Океанияның дамушы елдері немесе үшінші әлем елдері десе де болады; өтпелі экономикалы елдер, шаруашылықты дамытудың жаңа формалары жолында тұрған Шығыс Еуропа мен Ресей елдері болып табылады. Қазіргі таңда байллар мен кедейлер расындағы табыс алшақтығы ұлғаюда. Ғылым мен технологияның дамуы, экономиканың алға шығуы тек бірқатар елдерде ғана орын алды, ол «алтын миллиард» деп аталатын жерде орын алды. Яғни, алтын миллиард ол дамыған және дамушы елдердің өмір сүру деңгейіндегі теңсіздік болып табылады. Жаһанданудың дами түсуі – теңсіздіктің артуына алып келді, ол әлеуметтік қысымды көтерді. Нарықтағы бәсекелестіктің күшеюі жаһандану шарттарында мықты державалар үлкен күшке ие болуда. Соңғы жылдары «батыс» пен «үшінші әлем» елдері арасындағы экономикалық даму деңгейі теңесуде. Бұл жаһандану салдары деп, және үшінші әлем елдерінің тұрғындарының білім деңгейінің артуымен түсіндіріледі. Сонымен қатар демографиялық және әлеуметтік-мәдени үдерсітерге байланысты, XX ғ. 90ж үшінші әлем елдерінің көбі білімділік деңгейі артты, бір жағынан экономикалық өсуді ынталандырды, екіншіден туудың қысқаруымен тұрғындар санының өсу қарқынын азайтты. Оыс үдерістер нәтижесінде үшінші әлем елдерінде жан басын ашаққандағы ЖІӨ көлемінің артуы орын алды және біріні әлем мен екінші әлем елдері арасындағы өмір сұру деңгейіндегі алшақтық қысқарды.

13. Адам әлеуетінің даму индексін түсіндіріңіз, оның әлем елдерінің әлеуметтік-экономикалық даму деңгейлерін бағалаудағы рөлін анықтаңыз

1990 жылдан бастап, БҰҰ адамзат даму индексі көрсеткішін енгізді ( адами даму әлеуетінің индексі). Адами даму әлеуетінің индексі әлемдегі барлық елдер үшін өмірдің күтілетін ұзақтығы, сауаттылық, білім алу және өмір сүру сапасының кешенді салыстырмалы көрсеткіші болып табылады. Бұл индекс дамыған, дамушы, дамуы артта қалған елдердің айырмашылықтарын айқындау үшін және экономикалық саясаттың өмір сүру сапасына әсерін анықтау үшін қолданылады. Индексті 1990 ж пакистандық экономист Махбуб уль-Хак пен үнді экономисті Амартья Сен енгізді. Адами даму индексін есептегенде негізгі үш көрсеткіш қолданылады :

· Күтілетін өмір сүру ұзақтығы көрсеткіші

· Халықтың сауаттылық деңгейі(білім алуға кеткен орташа уақыт ) және күтілетін білім алу ұзақтығы

· Өмір сүру сапасы

Сонымен қатар, әлеуметтік дамудың әлеуметтік-экономикалық дифференциациясының сапалық және сандық жақтарын сипаттайтын ғылыми негізделген, жалпыланған көрсеткіштер жүйесі жасалды. Ол жүйеге мынындай коэффициенттер кіреді:

· Адами даму индексінің дифференциациясы коэффициенті. Ол талданатын елдердің, елдің ішкі аймақтарының, әлеуметтік топтарының айырмашылық деңгейін сипаттайды.

· Денсаулық индексінің дифференциациясының коэффициенті. Ол бір елдегі денсаулық жағдайының, екінші елге қарағанда қаншылықты жақсы/нашар екенін көрсетеді.

· Білім беру индексінің дифференциациясы коэффициенті.

· Табыс индексінің дифференциациясының коэффициенті.

· Өлім индексінің дифференциация коэффициенті

Адами даму индексінің мәні бойынша елдерді даму жағынан негізгі 4 топқа бөледі : өте жоғары (42 ел), жоғары (43 ел), орташа ( 42 ел), төмен ( 42 ел)

Адами даму индексі бойынша 2010 ж:

1) Норвегия

2) Австралия

3) АҚШ

4) Нидерланды

5) Германия

10) Жапония

55) Ресей

69) Қазақстан

101) Қытай

Білім жүйесінің индексі бойынша:

1) Жаңа Зеландия-1

2) Норвегия-0,99

3) Австрия

4) Ирландия

35) Қазақстан

49) Ресей

Жас ұзақтығы: 1)Макао-84,36 жас

2) Андорра-82,51 жас

3) Жапония-82,12 жас

4) Сингапур-81,98 жас

5) Гонконг-81,36

152) Қазақстан-67,87

Соңғы орындарда: Замбия- 38,63 жас; Ангола-38,20 жас

14. Әлемдік экономиканың табиғи-ресурстық әлеуетінің мәнін ашыңыз. Әлемдік экономикадағы табиғи ресурстардың таралуының, оларды әлемнің жекелеген елдерінің өндіруі мен тұтынуының теңсіздігін түсіндіріңіз

Дүниежүзіндегі елдердің табиғат ресурстарымен қамтамасыз етілу дәрежесі әркелкі. Табиғат ресурстарымен қамтамасыз етілу көрсеткіші алуан түрлі ресурстардың қор мөлшерінің арақатынасымен және оның пайдаланылу ауқымымен байланысты. Табиғи шикізат қорлары – қажеттті ресурстар.

Маңызы: Адамзаттың әлеуметтік- эканомикалық прогрестің шыңдарына шығуы оның табиғаттың әр түрлі сыйлықтарын – табиғи ресустарды пайдалануымен барынша тығыз байланысты. Адамның табиғи ресустардың әр түрін қажетсінуі біркелкі емес. Мысалы, табиғаттың баға жетпес сыйлығы – оттегінсіз адам бірнеше минут те тіршілік ете алмайды, ал ядролық отын уран мен плутонийсіз мыңдаған жыл өмір сүрді.Өз кезегінде қоғамдық өндіріске тартылып, онда сан мәрте түрленіп өзгерген шикізат материалдары экономикалық ресустарға айналады. Осылайша, табиғат элементтері оларға еңбек сіңуі нәтижесінде еңбек құралдары, ғимараттар, материалдық игіліктер болып шығады. Қазіргі заманғы әлемдік өнеркәсіп орасан көп мөлшерде шикізат қолданады. Табиғи шикізат қорларының экономикаға әсері қазіргі таңда зерттелуде.

Құрылымы:

1. Минералды шикізат ресурстары(қазба байлықтар)

2. Жер, су, орман (жер ресурстары)

3. Биологиялық ресурстар (өсімдік, жануар)

4. Климаттық (рекреациялық).

Табиғи байлықтармен қамтамасыз етілу бойынша елдер:

1. Табиғи ресурстары жеткіліксіз

2. Табиғи ресурстары жеткілікті

3. Табиғи ресурстары артық

Елдің табиғи байлықтарының молдығы елдердің салыстырмалы артықшылығы болып табылады. Табиғи ресурстардың экономикадағы рөлі ауысып отырады. Қазіргі кезде маңызды – отын-энергетика, рудалық байлықтар, рудалық емес байлықтар.

Минералды шикізаттар: отын-энергетика, рудалық және рудалық емес байлықтар.

Минералды шикізат:

1 . орны толтырылатын

2. Орны толтырылмайтын

Табиғи байлығы бойынша Қазақстан 6 орында, 1 орында Ресей

Табиғи ресурстар:

1. Барланған

2. Анықталған

3. Болжамды запастар

Әлемдік табиғи ресурстарға деген қажеттілік куннен кунге артуда. Шикізаттық ресурстардың маңызды түрлерінің әлемдік ресурстарының өсу қарқыны әлемдік жалпы өніммен әлемдік өнеркәсіптік өндірістің өсу қарқынына шамамен сай келеді.

1951ж- 1990ж аралығында әлемдік жалпы өнім 3 есе өсті, әлемнің өнкәсіп өндірісі 3,6 есе өсті, ал өндірусаласының өнімі 3,7 есе өсті. Мұнай өндірісі – 4есе, таби5и газ – 5,8 есе, ал пластмасса – 40 есе өсті.

Шикізаттық ресрстардың әлемдік өндірісі мен тұтынылуына абсолютті өсуіне ҒТП ккедергі болады. ҒТП дамуына байланысты дайын өнімнің өндірісі материалды және энерго сиымдылығыны кму үрдісі кедергі болады.

Табиғи ресурстар елдер арасында бірііңғай бөлінбеген. Әлемдегіелдер табиғи ресрстармен қамтамсыз етілуін сипаты мен деңгейі бойынша әр түрлі дәрежеде орналасқан. Шындығында ешқандай ел бүгінгі экономикасы үшін қажетті минерады ресурстармен толық қамтылмаған және оларды импорттаудан бас тарта алмайды.

Тек қана бінеше елдер табиғи ресурстардың ен көп бөлігіне ие олар: АҚШ, РЕСЕЙ; КАНАДА; ҚЫТАЙ және Қазақстанда да жатқызуға болады.

Негізінде жақсы қамтамасыз етілгендер:Бразилия, Үндістан, Австралия, Қазақстан.

Кейбір елдер 1-2 ресурстармен ғана қамтамасыз етілген: олар: Оңт Африка, Таяу Шығыс, Араб елдері.

Сонымен қатар табиғи ресурстардың ең аз қоры: Жапония, Африка елдері, Бурунди, Чад.

Әлем халқының 4,5% және минералды ресуртардың 20% ие болып отырған АҚШ әлемдік табиғи ресурстардың 40% тұтынады, әсіресе отын шикізаты. Ал Жапония , Канада әлемнің халқының 9% ие және табиғи ресурсардың 30% түтынады. Егер артық айтсақ дүниежүзілік мұнай қоры 200—300 жылға жетеді, ал шындығында колда бар мұнай қоры тек бірнеше жылға ғана жетуі мүмкін. Өйткені мүнай өндіру көлемі жыл сайын артып отыр. Мысалы, 1960 жылдары мүнай мен газ конденсатын өндіру мелшері шамамен 1 млрд т, ал табиғи газ ендірісі 5 трлн м3 болған. Ал 2000 жылы бүл көрсеткіштер тиісінше 3,5 млрд т және 23 трлн м3-ге жеткен. Қоңыр көмірдің барланған қорынын басым бөлігі және оны өндіретін өнеркәсіптің көпшішгі дамыған елдерде шоғьгрланған. Қоңыр көмір коры жөнінен АҚШ, Германия және Аустралия алдынғы орында. Дамушы елдердің көпшілігінде не мұнайдың, не көмірдің ірі қорлары жоқ, ол елдер сондықтан өндірістік-энергетикалық ресурстардың импортына тәуелді. Ал аса дамымаған елдерде отынға деген сұраныстың айтарлықтай бөлігі ағаш отын және биомассаның өзге түрлері(сабан, көк) есебінен қамтамасыз етіледі. Темір кені дүниежүзінің көптеген аймақтарында өндіріледі (оларды картадан анықтаңдар). Марганец кенін өндіруден ТМД өзге елдерден айтарлықтай алдыңғы орында (Аустралиядан 1 млн т, Бразилиядан 990 мың т, Үндістаннан 400 мың т артық). Қазақстанның жер қойнауынан пайдалы қазбалардың көптеген түрлері табыл- ған. Еліміз вольфрамның барланған қоры бойынша дүниежүзінде 1-орында, уран, фосфор және хромит кендерінен 2-орында, ал молибден мен қорғасыннан 4-орында.

Қазақстан мұнай қоры бойынша 12 орында. 1 орын-венесуэлла, 2 орын-канада, 3орын-Сауд арабиясы.

Газ: 1.Ресей 2. Иран 3. Катар

Энергия көзі – көмер, уран (Қазақстан 2 орында). Жел, күн, су, жер асыт қазулары – қалпына елетін энергия көздері. Ресми металдардың 97% Қытайда.

Жердің 38% ауыл шаруашылық жерлер:

Айдалатын жерлер

Жайылымдар мен шабылымдар

Көп жылдық дақылдар

Қазақстанда жан басына шаққанда 2 га.

Қазақстанның ұлттық экономиканың тұрақты дамуы мен қауәпсіздігінің маңызды кепілі. Қуатты минералдық шикізат базасының қазіргі жай-күйі шет елдердің кен қазбаларына тәуелділіктен арылтып тұр.

Қазақстандық Минералды шикізат:

Қаржы түсімдерін қамтамасыз ететін стратегиялық кен байлықтар – мұнай, газ, көмір, уран

Қазақстанның индустриялық бет-бейнесінің негізі – темір, марганец, мыс

Сыртқы нарықта сұранысы жоғары – күміс, фосфор, барит.

Қазақстанда 200-дей мұнай мен газ кен орындары бар: 102 мұнай, 29 мұнай-конденсат, 30 – мұнай-газ конденсат, 6 мұнай-газ. Барланған мұнай 2,2 млрд. Көмірдің геологиялық қоры 16,4 млрд т.

ҚР минералды шикізат базасы 5004 кен орнынан тұрады, болжамды құны 46 трлн долл.

18. Әлемнің ғылыми ресурстарының мәнін түсіндіріңіз, олардың құрамдас элементтерін, елдер мен әлемдік ғылыми орталықтардың қамтамасыз етілу көрсеткіштерін атаңыз.

Ғылыми ресурстар бір елдің немесе басқа елдің ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық (ҒЗТКЖ) жұмыстарды жүзеге асыру мүмкіндіктерімен анықталады.

ž Әлемдегі технологияның ірі экспортері – АҚШ.

ž Лицензияға ие оң сальдо саудасы – Ұлыбритания, Швейцария.

ž Әлемдегі ірі ғылыми-техникалық жетістіктерді тұтынушы - Жапония.

Әлемнің ғылыми ресурстарына әсер ететін факторлар:

1) Сандық факторлар: дайын ғылыми зерттеушілері болуы, ҒЗТКЖ-ны материалды-техникалық қамтамасыз ету, ғылымға, ғылыми қызметтерге бөлінген қаржылай ресурстар көлемі.

2) Сапалық факторлар: Ұйымның жүйесінен тұрады. ҒЗТКЖ, ғылыми ізденіс жұмыстарының приоритеттері, осы саланың даму деңгейі.

ҒЗТКЖ негізгі көрсеткіштері:

1) ЖІӨ-гі ҒЗТКЖ-ға кеткен шығындар үлесі

2) Ғылыммен айналысатын мамандардың саны

3) Мемлекеттің жалпы шығындарындағы ҒЗТКЖ-ға бюджеттік ассигнованиялардың үлесі.

4) Ғылыми жетістіктер үшін ұсынылатын халықаралық сыйлықтардың мөлшері

5) Ғылыми өндірістің ЖІӨ-гі және өндірістік өнімдердегі үлесі

6) әлемдік нарықтағы жаңа технологиялардың елдегі үлесі

Әлемнің ғылыми-техникалық орталықтары:

· ҒЗТКЖ-ға бөлінетін барлық қаржы ресурстарының жартысы АҚШ-тың үлесінде

· Батыс Еуропа елдері, Жапония, Ресей

· Швеция, Швейцария, Нидерланды,

· Оңтүстік Корея, Үндістан

Ресейдің ғылыми-техникалық потенциалы:

o Ғылыми жұмысшылар саны – 1985 адам

o Доктор және ғылым кандидаттары – 542

o ЖІӨ-нің 3,5 %-дан артығын ғылыми-техникалық зерттеуге жұмсайды.

Ресей ғылымы әлемде мынадай бағыттар бойынша жетекші орынды алады:

ž Авиациялық және космостық техника

ž Атом энергетикасы

ž Биоинженерия негізіндегі биотехнология

ž Керамикалық материалдар

ž Қатты болат материалдар

ž Ақуызды препараттар мен компоненттер

АҚШ ғылымы әлемде мынадай бағыттар бойынша жетекші орынды алады:

ž Әскери және өндірістік негіздегі суперкомпьютерлер;

ž Авиациялық және космостық техника;

ž Лазерлер;

ž Биотехнология;

ž Қоршаған ортаны қорғаудағы жаңа технологиялар.

Батыс Еуропа ғылымы әлемде мынадай бағыттар бойынша жетекші орынды алады:

ž АЭС құрылысы

ž Фармацевтикалық препараттар

ž Байланыс техникасы

ž Транспорттық машинақұрылысы салалары

Жапония ғылыми-техникалық потенциалы:

Жапон экономикасының приоритетті салалары:

ž Өндірістік роботтар

ž Медициналық электроника

ž Ақпараттық жүйе

ž Интегралды схемалар

ž Жаңа металдар мен керамика

ž Оптикалық мақталар

ž Биотехнология

Қазақстан ғылыми-техникалық потенциалы:

ž Қазақстанда 2011 жылы инновациялық қызмет ЖІӨ-ң 0,23 %-ын алды.

ž Инновациялық өнімдер көлемі 82597,4 млрд. тенге, ЖІӨ-ң 0,48%-ын құрайды.

ž Технологиялық иннвациялар шығындары 2011 жылы 61050,9 млн.тенге, ЖІӨ-ң 0,36% құрайды.

Қазақстан экономикасының приоритетті салаларына:

ž тау-кен ісі

ž мұнай-газ

ž металлургия

ž химия саласы

ž ауыр түсті металдар маталлургиясы

ž генетика, ауыл шаруашылық биотехнологиясы

Ғылыми-техникалық байланыстар ғылымды қамтушы саудамен тығыз байланысты. Бұл байланыстардың масштабы мен географиясын елдің жоғары технологиялар нарығында алатын орнына байланысты анықтауға болады. Қазақстанда инновациялық үдерістер мен жобаларды басқаруға қабілетті кадрлар жеткіліксіз. Ғылыми зертеулер саны бойынша әлем елдері Қазақстаннан: АҚШ 114, Жапония 58, Ресей 44, Германия 24 артық.

19. Әлемнің кәсіпкерлік ресурстарының мәнін түсіндіріңіз, олардың қалыптасу көздерін, әлем елдерінің қамтамасыз етілуі мен әлемдік экономиканың дамуындағы рөлін ашып көрсетіңіз

ХХ ғ. кәсіпкерлік қабілетті еңбекпен, жермен және капиталмен бірге өндіріс факторларына жатқыза бастады.

Кәсіпкерлік ресурс (кәсіпкерлік потенциал, кәсіпкерлік қабілет) – бұл шаруашылық қызметті жүзеге асыру үшін басқа экономикалық ресурстармен – жермен, еңбекпен, капиталмен, біліммен тиімді өзара қарым-қатынасты ұйымдастыру қабілеті. Бұл ресурс менеджмент сферасында, яғни фирмалар мен ұйымдарды қызметін басқару кезінде жүзеге асады. Кәсіпкерлік ресурстың құрамына келесілер жатады: оны иеленушілер – кәсіпкерлер, оның инфрақұрылымы – нарықтық институттар, оның этикасы мен мәдениеті.

Кәсіпкерлерге компанияның меншік иесі болып табылмайтын, қабылданған шешімдерге жауапты бола алатын компания иелері мен менеджерлер жатады. Басқару ісіне нақты қатысы жоқ компанияның көптеген басшылары, экономикалық үдерістерді ұйымдастырушылар емес, көбіне, қарапайым орындаушылар болып табылатын төменгі буын менеджерлері кәсіпкер болып саналмайды. Сонымен қатар, мемлекеттік аппарат қызметкерлері де кәсіпкерге жатқызылмайды.

Кәсіпкер – бұл тәуекелге баратын кісі. Тәуекелге бару үшін істелетін істің егжей-тегжейін айқын талдап, қортындысында ие болатынын білген жөн. Кәсіпкер тек қана өз уақыты, еңбегін, іс қабілеттілігін тәуекелге салмайды, сонымен бірге өндіріске кеткен өзінің және өзінің серіктестерінің немесе акционерлердің қаржыларын тәуекелге салады.

Аустриядан шыққан көрнекті америкалық экономист Йозеф Шумпетер жасампаз бұзылыс теориясында (жаңа тиімді өндірісті, құрып, капитализм бұрынғы тиімсіз өндірісті бұзады) басты көңілді кәсіпкерге аударады. Оның көзқарасы бойынша, кәсіпкерлік қабілет – бұл тәуекел бизнес арқылы инновацияны алға жылжытудың бірегей және көп байқала бермейтін қабілеті.

Кез келген мемлекеттің кәсіпкерлік ресурсының басқа құрамдас бөлігі – бұл нарықтық инфрақұрылым, яғни биржа мен банктер, сақтандыру мен аудиторлық компаниялар, консультациялық пен заңды фирмалар, соттар, мемлекеттік экономикалық органдар, шаруашылық заңнама сияқты нарықтық экономиканың институттары мен нормалары.

Соңында, ұлттық кәсіпкерлік әл-ауқаттың құрамдас бөлігі – бұл этика мен мәдениет, қоғамның кәсіпкерлік рухы. Егер кәсіпкерлік этика (тек ұлттық заңнама ғана емес) серіктестің өтірік айтпауына жол бермесе, ал кәсіпкерлік мәдениет ұзақ мерзімді тарихқа ие болса және қоғамның көп бөлігі соған ұмтылса, онда бұл жағдай елдегі кәсіпкерлік ресурстың көп болуына әкеледі.

Қазіргі таңда кәсіпкерлікті өндірістің жетекші факторы ретінде қарастырады. Еуропа мен Солтүстік Америка елдерінде кәсіпкерлік ресурс жеткілікті. Жаңа индустриалды елдер (Шығыс және Оңтүстік-Шығыс Азия) кәсіпкерлік ресурсты иеленушілердің қатарына жатқызуға болады.

Жалпы айтқанда, егер бұл елде тәжірибелі және білімді кәсіпкерлер көп болса, нарықтық инфрақұрылым дамыса, кәсіпкерлік этика мен мәдениет жақсы дамыса, ал қоғамның кәсіпкерлік рухы кәсіпкерлікке ұмтылып қана қоймай, халықтың көп бөлігі онымен шұғылданса, кез келген елде кәсіпкерлік ресурс жеткілікті болады. Мұндай сипаттамаларға, ең алдымен, дамыған елдер ие. Бұлардың көбісі жүз жылдап кәсіпкерлік ресурсты қалыптастырған (Еуропа) немесе ескі кәсіпкерлік мәдениеттің мұрагерлері болып табылатын (Солтүстік Америка және басқа қоныс аударған елдер), сонымен қатар терең сауда дәстүрлері бар жаңа дамыған және жаңа индустриалды елдер (Шығыс және Оңтүстік-Шығыс Азия мемлекеттері).

Кәсіпкерлік қызмет экономиканы қамтамасыз ету мен жетілдіруден, жаңаға қарай оның ұдайы қозғалуынан тұрады.

Кәсіпкерлік қабілетке адами капиталдың ерекше түрін жатқызады. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, оның тиімді жүзеге асырылуы шаруашылық қызметті жоғары деңгейде ырықтандыру, шағын, орта кәсіпкерлікті белсенді мемлекеттік қолдау, ішкі нарықта бәсекелестікті арттыру саясаттары және мемлекеттік институттардың жоғарғы тиімділігі жағдайында орын алады.

Қазақстанда кәсіпкерлердің саны мен біліктілігі тез артып келуде, кәсіпкерлік инфрақұрылым кеңеюде, кәсіпкер болғысы келетіндердің саны көбеюде. Дегенмен көптеген қазақстандық кәсіпкерлер қажетті біліктілігі мен тәжірибесі және сәйкес келетін білімі жоқ, нарықтық инфрақұрылымның көптеген институттары әлсіз және тиімсіз, кәсіпкерлік этика мен мәдениет төмен деңгейде. Ерекшелігі – кәсіпкерлердің мемлекеттік аппаратпен тығыз байланыста болуы.

Жаңа қоғамның негізін тұрақты, тиімді құру үшін кәсіпкерлер табын даярлау керек. Кәсіпкерлік қабілеті қаражаты бар тапты құру үшін, бірінші, білім керек, екінші, өкімет экономикалық саясатын түбегейлі қайта қарауы қажет. Елдің болашақ тағдырын білікті кәсіпкерлер шешеді және олар өз елінің гүлденуіне аянбай жұмыс істейтін, өзінің де пайдасын табатын, іскер азаматтар болуы керек.

20. Ашық ұлттық экономика түсінігін, мәні мен көрсеткіштерін түсіндіріңіз. Ұлттық экономиканың ашықтығының пайдасы мен мәселелерін атаңыз және оған баға беріңіз

Ашық экономика моделі экономикалық қызметтің мемлекеттің ішінде ғана емес, сонымен қатар мемлекеттен тыс аумақта еркіндігін білдіреді. Ашық экономика – экономикалық қатынастардың барлық субъекттері халықаралық тауар, қызмет, капитал және т.б нарығында экономикалық операцияларды шектеусіз жүргізе алатынын білдіреді. Ашық экономика- бұл әлемдік шаруашылыққа максималды турде қатысуға бағытталған экономикалық жүйе болып табылады. Жабық экономикаға қарағанда ашық экономикады сыртқы тауарлық келісімдердің еркіндігі байқалады, еркін валюта бағамы орнатылады, ал реттеу валюталық резерв және нормативтер арқылы реттеледі. Ашық экономиканы ұстанатын мемлекеттер белсенді түрде өндіріс факторларын (еңбек, капитал,технология) экспорттайды. Әлемдік тәжірибе бойынша жабық экономика моделін ұстанатын мемлекеттер салыстырмалы түрде кедейлене түседі. Себебі олар жаңа идея мен технологиялардан алшақ болады. Мемлекеттің ашық экономикасының деңгейі мемлекеттің табиғи ресурстармен қамтылуына, халық санына, ішкі нарықтың сыйымдылығына тәуелді.

Ашық экономиканың маңызды критерияларының бірі – капитал салымдардың, технологиялардың келуін ынталандыратын елдің жағымды инвестициялық климаты.

Экономиканың таза ашықтығы әлемнің бірде-бір мемлекеттінде кездеспейді. Халықаралық экономикалық байланыстар жүйесіне кез келген мемлекеттің қатысу дәрежесі немесе ұлттық экономиканың ашықтық дәрежесі бірнеше көрсеткіштермен анықталады.

Ашық ұлттық экономиканың сандық индикаторлары:

· Экспорттық квота = *100%

· Импорттық квота = *100%

· Сыртқы саудалық квота = *100%

Егер сыртқы саудалық квота = > 20% болса, онда мемлекет ашық экономика болып табылады.

· Экспорт – елден тауарды шығару;

· Импорт – елге тауарды кіргізу;

· Сыртқы сауда айналымы = Экспорт + Импорт;

· Сауда балансы = Экспорт – Импорт.

· Басқа көрсеткіш болып жан басына шаққандағы экспорт көлемі саналады (Qэксп./ ж. б.):

- - экспорттың құны

Мұнда, Чн (Сх.) — халық саны.

· Елдің экспорттық әлеуеті:елдің ұлттық шаруашылығының сыртқы нарық үшін бәсекелесуге жарамды өнімді қажетті мөлшерде өндіру қабілеті; елдің игерілген табиғат байлықтарының, сыртқы нарықтың қажеттерін қанағаттандыруға бағдарланған экономикалық және өндірістік мүмкіндіктерінің жиынтығы.