Хол эффектісі
Бұдан бұрын магнит өрісінде оның күш сызықтарына перпендикуляр орналасқан тогы бар өткізгіштегі қозғалушы электронға электронның ығысуын тудыратын күш əсер ететіндігін көрсеткенбіз. Сондықтан егер тікбұрышты қимасы бар пластина тəріздес өткізгіш алып, оны 19-суретте көрсетілгендей етіп орналастырсақ, онда электрондар Лоренц күшінің əсерінен үстіңгі бетіне сығылады да, оны теріс зарядтайды, бұл кезде астыңғы бет оң зарядталады. 19-сурет. Осының нəтижесінде осы екі бет арасында потенциалдар айырымы пайда болады. Бұл құбылысты 1879 жылы Хол байқаған, сондықтан оны Хол эффектісі дейді.
Пайда болған потенциалдар айырымын И деп белгілейік. Мұның əсерінен электронға əсер ететін күш оған қарама – қарсы Лоренц күшімен теңескенде стационар жағдай орнайды
Лоренц күші F = B ⋅ e ⋅ϑ формуласымен анықталады, мұндағы: ϑ - электрондардың бағытталған қозғалысының жылдамдығы; F = eE жəне E= 
Мұндағы: L – пластинканың ені. Ендеше F= 
= F болғандықтан, B ⋅ e ⋅ϑ = Бұдан U = BϑL , (∗) . Бұрыннан белгілі I = eϑ 
формуласынан = мұндағы: S = Lh - һ қалыңдығы бар пластинаанңы көлденең қимасының ауданы, 0 n - көлем бірлігіндегі еркін электрондардың саны. ϑ мəнін ( ) ∗ - формуласына қойып, мынаны табамыз: 
шамасын R деп белгілейді жəне оны Хол коэффициенті деп атайды.
СоныменU= R 
, яғни, Хол эффектісінің нəтижесінде пайда болған көлденең потенциалдар айырымы өріс индукциясы мен пластинкадан өтетен ток күші көбейтіндісіне тура, ал пластина қалыңдығына кері пропорционал болады
Хол эффектісі: жартылай өткізгіштіктердің табиғатын анықтауда; ток тасымалдаушыларының шоғырын анықтауда; электрондардың еркін жолының ұзындығын анықтауда; дыбысты жазуда; тұрақты жəне айнымалы токтарды күшейтуде ж.т.б. мақсаттар үшін пайдаланылады.
25 Электромагниттік толқындар — байланыс тізбегін құрайтын екі сымның арасындағы электрлік және магниттік өрістер бір-бірімен белгілі бір электромагниттік энергия мөлшерінде байланыста болатын толқын. Бағыттаушы байланыс жолы бойымен таралатын бірнеше электромагниттік толқындар.
Оларға жататындар:
электромагниттік көлденең толқын,
жоғарғы ретті электр Е толқыны,
жогарғы ретті магниттік Н толқын және
аралас толқындар.
Көлденең толқын негізгі толқын болып саналады. Ол көлденең Е толқыны мен Н толқынынан тұрады. Сым бойымен бағытталған толқындар болмайды. Яғни, электромагниттік өрістің күш сызықтары тек қана сымның көлденең қимасыңда болып, тұрақты токтың статикалық кернеуінің өрісіндей болады. Көлденең толқын тек байланыс жолдары сымдарының потенциалдарының таңбасы әр түрлі болғанда ғана кездеседі. Көлденең толқын сымды байланыс жолымен жиілік ауқымы шектелген сигналдарды тарату үшін пайдаланылады. Яғни, симметриялы немесе коаксиал жүптарымен берілетін токтың негізі өткізгіштік тоқ болғанда пайдаланылады.Электрлік Е мен магниттік толқындар жоғарғы ретті толқындар болып саналады. Оларда көлденең электр және магнит өрістерден басқа бір-бірден электрлік немесе магниттік бойлық толқындар болады. Сондықтан олардың күш сызықтары сымдардың көлденең қимасыңца да ұзына бойында жатады. Мұндай толқындар өте жоғары жиілік диапазонда қыздырылады. Ондағы токтың негізі өткізгіштік ток емес диэлектрлік ығыстыру тогы болады. Олар электромагниттік энергияны металл немесе диэлектрик толқын жолдарымен және сыртқы толқынды бір сым бойымен бергенде пайдаланылады.Аралас толқындарда барлыгы алты (үш координатта) толқын компоненттері болады. Мұндай аралас толқындарга диэлектрлік толқын жолдардагы және сәуле тарататын жарықжол (сәулежол) толқындары жатады.
26 Зарядталған бөлшектердің үдеткіші - жоғары энергиялы зарядталған бөлшектерінің электр өрісінде үдету арқылы алуға арналған құрылғы.[1]
Fermilab үдеткіш орталығы, АҚШ.Теватрон мен айналым-инжектор.
Зарядты бөлшек үдеткіштері – электр өрісінде үдету арқылы энергиясы жоғары зарядталған бөлшектерді (электрондарды,протондарды, атом ядроларын, иондарды, т.б.) алуға арналған құрылғы. Зарядты бөлшек үдеткіштерінде зарядталған бөлшектер вакуумдық камера ішінде электр өрісінің көмегімен үдетіледі. Ал магнит өрісі зарядталған бөлшектердің қозғалу бағытын (жылдамдығының шамасын өзгертпей) ғана өзгертеді. Үдетуші электр өрісі, әдетте, сыртқы құрылғы (генератор) көмегімен туғызылады. Сондай-ақ, бөлшектер басқа зарядталған бөлшектер өрісімен де үдетілуі мүмкін. Үдетілудің мұндай тәсілі ұжымдық тәсіл деп аталады. Зарядты бөлшек үдеткіштерін плазмалық үдеткіштен айыра білу керек. Плазмалық үдеткіште зарядталған бөлшектердің электрлік бейтарап түзілімдер ағыны үдетіледі. Зарядты бөлшек үдеткіштері – қазіргі физиканың негізгі құралдарының бірі. Жоғары энергиялы бөлшектер шоғы табиғатты, элементар бөлшектердің қасиеттерін зерттеуде, атом ядросы физикасы мен қатты дене физикасында, сондай-ақ, химия, биофизика, геофизика саласында, қолданбалы мақсатта (дефектоскопия, өнімдерді стерильдеу, сәулемен емдеу), т.б. қолданылады.[2]
28 толқындық теңдеу және одан тәжірибелерде бақыланатын бөлшектердің толкындық қасиеттері шығады. Кванттық механикада бөлшектің күйін толқындықфункциямен сипаттайды. Толқындық функция — координаталар мен уақыттың комплекстік функциясы, оның айқын түрі Шредингер теңдеуінің шешуінен шығады да, соңында бөлшекке әрекет ететін күштердің сипатымен анықталады.
Кеңістіктің берілген нүктесіндегі де Бройль толқындарының интенсивтігі (амплитудасының квадраты) осы нүктеге түсетін бөлшектердің санын анықтайтыны туралы жоғарыда айтқанбыз. Ал, егер жеке бөлшек қарастырылса, оған сәйкес де Бройль толқынының интенсивтігі бөлшектің осы нүктенің маңына түсу ықтималдығынбілдіреді. Кванттық механиканың ең маңызды ерекшелігі — микробөлшектің күйін ықтималдылық тұрғысынан сипаттау. 1926 жылы М. Борн ықптималдық амплитпудасыдеп аталатын шама толкындық заңдылықпен өзгереді деген болжам айтты, бұл шаманы толқындың функция немесе ψ(пси)- функциясы деп атайды.
Толқындық функцияның модулінің квадраты берілген уақыт мезетіндегі бөлшектің кеңістіктің элементар d V аумағында болу ықтималдығын анықтайды:
dW=|ψ|2dV
Басқаша айтқанда, де Бройль толқындарының интенсивтігі толқындық функция модулінің квадратымен анықталады. Егер кеңістіктің шексіз үлкен аумағын қарастырсақ, бөлшек міндетті түрде оның бір жерінде орналасуы керек, ал айқын оқиғаның ықтималдығы бірге тең. Олай болса,
ʃ|ψ|2dV=1
Соңғы өрнек толқындық функцияны нормалау шарты болып табылады.
29. Электромагниттік толқындар шкаласы (v < 1021 Гц) төменгі жиілікті толқындар мен радиотолқындардан бастап, гамма сәулелерге дейінгі (v < 1021 Гц) аралықты қамтиды. Жиілік пен ұзындықтарына байланысты әр түрлі электромагниттік толқындарды шартты түрде шығарып алу және тіркеу тәсіліне, затпен өзара әсерлесу сипаты бойынша диапазондарға бөледі. Төменгі жиілікті толқындар шығару, радиотолқындар, инфрақызыл сәулелер, көрінетін жарық, улътракүлгін сәулелер, рентгендік сәулелер жәпе - гамма шығару деп диапазондарға бөлу қабылданған.Төменгі жиілікті толқындар.Бұл толқындарды арнайы жасалған генераторлар мен айнымалы токтың генераторлары шығарады. Радиотолқындар. Олардың толқын ұзындықтары 10−6м-ден 5 ·104 м-ге дейінгі аймақты қамтиды. Инфрақызыл, көрінетін жарық және ультракүлгін сәулелер шығару Толқын ұзындығы 2 мм-ден 760 нм-ге дейінгі, жылулық және электрлік әсерлерден молекулалар мен атомдардың тербелісі кезінде инфрақызыл сәулелер шығады. Оны 1800 ж. Гершель ашқан еді. Инфрақызыл толқындарды кейде жылулық сәуле деп те атайды. Адамның көзіне әсер етіп, көру сезімін туғызатын электромагниттік толқынның бөлігін көрінетін жарық дейді. Ол ұзындығы 380 нм (күлгін түс) мен 760 нм (қызыл түс) толқын аралықтарында болады және электромагниттік толқындардың диапазонында өте шамалы бөлікті құрайды. Толқын ұзындығы 400 нм-ден 10 нм-ге дейін болатын улбтракүлгін сәулелерді шапшаң электрондардың әсерінен туындайтын солғын разряд арқылы алады. Ультракүлгін сәулелерді 1801 жылы И . Риттер мен У . Волластон алғаш рет шығарып алған. Ультракүлгін сәулелер де инфрақызыл сәулелер сияқты көрінбейді. Бірақ химиялык активтігі жоғары. Шыны ультракүлгін сәулелерді жақсы жұтады. Зерттеу жұмыстарында кварц немесе арнайы жасанды кристалдар қолданылады. Бұл сәулелерді атомдар немесе молекуладағы электрондар бір энергетикалық денгейден екінші деңгейге ауысқан кезде шығарады. Рентген сәулелері 1895 жылы В . Рентген толқын ұзындығы 10 нм-ден 10−3нм болатын, ультракүлгін толқындар ұзындығынан қысқа сәуле шығарудың түрін ашты. Рентген сәулелері шапшаң электрондар мен зарядталван бөлшектер кенет тежелгенде пайда болады. Қолданылу аймағы өте кең рентген сәулелерінің көзі рентген түтіктері болып табылады. Рентген бұл сәулелердің қасиеттерін зерттеу арқылы олардың жұтылуы түрліше екенін анықтады. Көбірек жұтылатын сәулелерді жұмсақ, нашар жұтылатын сәулелерді қатқыл рентген сәулелері деп атаған. Гамма-сәуле шығару [өңдеу] Электромагниттік сәуле шығарудың ішіндегі толқын ұзындығы ең қысқасы — гамма-сәулелер. Олардың толқын ұзындығы 10−10м мен 3 · 10−13 м аралығында болады. Гамма-сәулелер қозған атом ядроларында және радиоактивті ыдырау құбылысы кезінде шығарылады. Оның көзі Жер бетінде де, ғарышта да кездеседі. Ғарыштан келетін электромагниттік сәуле шығарудың кейбір бөлігі ғана Жер атмосферасында жұтылмай өтеді. Ал гамма-сәуле шығарудың барлығы дерлік Жер атмосферасының озон қабатында жұтылады. Жер бетіндегі тіршіліктің өмір сүруі тікелей осы озон қабатының сақталуына байланысты. Электромагниттік сәуле шығарудың жеке түрлерінің арасындағы сапалық айырмашылық толқын ұзындықтары қысқарған сайын байқала бастайды. Қысқа толқынды электромагниттік сәулелерде корпускулалық қасиеттер басым.
30-31.Тығыздығы өзгеретiн ортада тараған жарық өзiнiң түзусызықты қалыпынан ауытқып, таралу бағытын өзгертедi. Егер тығыздықтың мәнi екi ортаның шекарасында күрт өзгеретiн болса, онда бұл жерде жарықтыңшағылысу және сыну құбылыстары байқалады. Мұндай орталардағы жарықтың таралу бағытын әдетте түсу, шағылу және сыну бұрыштары арқылы анықтайды.
|
| 4.1 – сурет |
Түсу бұрышы деп түскен сәуле мен түсу нүктесiне тұрғызылған перпендикулярдың арасындағы α бұрышын айтады. Сәйкес шағылу бұрышы α′ – шағылған сәуле мен осы перпендикулярдың, ал сыну бұрышы β? – сынған сәуле мен осы перпендикулярдың арасындағы бұрыштар ( 4.1 – сурет ).
Жарықтың шағылу заңы былай дейдi : Түскен сәуле, шағылған сәуле және түсу нүктесiне тұрғызылған перпендикуляр бiр жазықтықта жатады және түсу бұрышы шағылу бұрышына тең болады, яғни α=α′
Жарықтың сыну заңын тұжырымдамастан бұрын ортаның сыну көрсеткiшi ұғымын енгiзелiк. Ортаның абсолют сыну көрсеткiшi деп жарықтың вакуумдағы жылдамдығының оның осы ортадағы жылдамдығына қатынасын айтады, яғни
| (4.1) |
мұндағы ε және μ – ортаның салыстырмалы диэлектрлiк және магниттiк өтiмдiлiгi. Бұл өрнекте ферромагниттi емес кез-келген орта үшiн μ∼1 екенi ескерiлген.
Егер жарықтың сыну құбылысы вакуум мен ортаның шекарасында емес, қандай да бiр екi оптикалық ортаның шекарасында болса, онда екiншi ортаның бiрiншi ортаға қатысты салыстырмалы сыну көрсеткiшi n21деп жарықтың бiрiншi ортадағы жылдамдығының екiншi ортадағы жылдамдығына қатынасына тең мына шаманы айтады
| (4.2) |
мұндағы n1 және n2 – сәйкес бiрiншi және екiншi орталардың абсолют сыну көрсеткiштерi.
Жарықтың сыну заңы былай дейдi : Түскен сәуле, сынған сәуле және түсу нүктесiне тұрғызылған перпендикуляр бiр жазықтықта жатады және түсу бұрышының синусының сыну бұрышының синусына қатынасы тұрақты шама, ол екi ортаның салыстырмалы сыну көрсеткiшiне тең болады, яғни
| (4.3) |
Ортаның абсолют сыну көрсеткiшi оның оптикалық тығыздығымен байланысты. Оптикалық тығыздықтың мәнi артқан сайын сыну көрсеткiшiнiң мәнi де артады. Егер жарық оптикалық тығыздығы кемдеу ортадан оптикалық тығыздығы артықтау ортаға өтсе, онда n2>n1, немесе n21>1. Ал бұдан sin α > sin β екендiгi шығады, яғни түсу бұрышы сыну бұрышынан әрқашанда үлкен.
Ал, керiсiнше, жарық оптикалық тығызырақ ортадан оптикалық тығыздығы кемдеу ортаға өтсе, онда сәйкес sin α < sin β, немесе α < β, яғни сыну бұрышы түсу бұрышынан үлкен. Бұл жағдайда егер түсу бұрышын бiртiндеп арттыра бастасақ, онда сыну бұрышы да арта отырып, α – ның қандай да бiр αшек –ге тең мәнiнде ол 900-қа тең болады. Ал ендi α-ның мәнiн одан да әрi арттыратын болсақ, онда сынған сәуле екiншi ортаға өтпей сол бiрiншi ортада қалып қояды. Осы құбылысты толық iшкi шағылу құбылысы деп атайды. Шағылу және сыну заңдарының ерекшелiктерiн мына жерден көруге болады.
32. Линза дегеніміз - екі жақы сфералық беттермен шектелген мөлдір дене.
Олар шашыратқыш және жинағыш болып келеді.
Линзаның сфералық беттерінің қисықтық центрлері арқылы өтетін түзуді линзаның бас оптикалық осі деп атайды. Линзаның оптикалық осінің центріндегі нүктені оптикалық центр дейміз.
Линзаның қалыңдығы сфералық беттердің қисықтық радиусына шамалас тең болған жағдайда, бұл қалың линза болып табылады, ал әлдеқайда кішірек болса, онда бұл жұқа линза болып табылады.
Жинағыш линзалардың тобына ортасы жуан линзалар кіреді, олардың ортасы жиектеріне қарағанда жуан болып келеді, ал шашыратқыш линзалардың кері болады.
Бірақ кейбір кезде шашыратқыш линзаларда жуан болып келуі мүмкін, мысалға судың астындағы ауа көпіршігі, шашыратқыш линзаға жатады.
Линзалардың түрлері:
1-3 суреттердегі линзалар, жинағыш линзалар қатарына жатады.
1. Екі жақты дөңес линза
2. Жазық дөңес линза
3. Дөңес ойыс линза
4-6 суреттердегі линзалар, шашыратқыш линзалар қатарына жатады.
4. Екіжақты ойыс линза
5. Жазық ойыс линза
6. Дөңес ойыс линза
Линзаға байланысты формулалар:
- Жұқа линзаның формуласы
- Линзаның оптикалық күшін табу формуласы немесе
мынау формуламен табуға болады.
- Линзаның сызықтық ұлғаюының формуласы
H – Кескін биіктігі, h – нәрсе биіктігі
- зат линзадан шексіз қашықтықта жатқан жағдайда (d=шексіздік)
33. Жарықтың призмадан өтуі. Френель (1826) сыну құбылысын пайдаланып та бір жарық көзінен шыққын
жарықтың 2 шоққа айырып когерент шоқтар алып, олардың интерференциясын бақылайды. Р1 мен Р2 – сындырушы бұрышты өте аз призмалар. Олардың табандары тиістіріліп орнастырылған. S - жарық көзі. 1 S мен 2 S - жорамал кескіндері. Бытыраңқы жарық шоғы Р1 призмадан өткенде сынып, төмен қарай бұрылады. Р2 призмадан өткен жарық сынып, жоғары қарай бұрылады. Жарық шоқтары қос призмадан өткенде біріне-бірі қарама-қарсы бағытта бұрылады. Бұл шоқтар когерент болады, өйткені бұлар 1 S мен 2 S жарық көздерінен шықанмен, тегінде бір S жарық көзінен таралып тұр. Сондықтан бұлар бір-бірімен қосылған жерде Э экран бетінде интерференция құбылысы пайда
болады.
34 Толық ішкі шағылу құбылысы.Жарық тығыздығы кем ортадан тығыздығы
артық ортаға өткенде сынған сəуле түсу нүктесінен жүргізілген нормальға
жақындайды немесе тығыздығы артық ортадан тығыздығы кем ортаға өткенде
нормальдан қашықтайды.
r -түсу бұрышы, i - сыну бұрышы болса, онда
r үлкейген сайын i да үлкейе береді, түсу бұрышы белгілі бір
шамаға ( 0 r -ге) теңелгенде сыну бұрышы
π
i = болады да,
сынған сəуле ауа мен судың шекаралық бетімен сырғанай
таралады. Тəжірибеге қарағанда, егер жарықтың түсу
бұрышы 0 r > r болса, онда жарық шекаралық беттен өтпейді,
түскен жарық түгел шағылып, кейін серпіледі.
Жарық оптикалық тығыздығы артық ортадан тығыздығы
кем ортаға өткенде байқалатын осы құбылыс толық ішкі
шағылу деп, 0 r толық ішкі шағылу бұрышы немесе шекті
бұрыш деп аталады. Шекті бұрыштың мəнін жарық сыну
заңына сүйеніп табуға болады. Бұл заң бойынша:
nsin r sin i 0 = ; (1)
π
i = ; sin i = 1;
Олай болса,
n
sin r 1 0 = ; (2)
35. 36 .Жарық эгергиясы. Жарық энергиясы. Фотометрия– жарық ағынымен жəне осы ағынға байланысты шамаларды өлшейтін оптиканыңбір бөлімі.
Жарық энергиясы. Жарық ағыны. Жарық толқындары тасымалдайтын энергия жарық энергиясы немесе сəулелік энергия деп атайды. (W)dW =Ф⋅ dt (1св. =1лм.1с)
Сəулелік энергия ағынының көзге əсер етіп, көру сезімін туғызатын бөлігіжарық ағыны Ф деп аталады. dФ = I ⋅ dω , ω − денелік бұрыш Ф – люмен I – жарық күші – канделла ω - стердиан
Жарық күші. Егер нүктелік жарық көзінен шыққан көрінетін жарық барлық
жаққа бірқалыпты таралып, толық денелік бұрыш (4π ) қамтитын барлық жарық ағыны Ф болса, онда жарық күші 4π I = Ф -ге тең болады.
Практикада кездесетін жарық көздерінен шығатын жарық ағыны барлық жаққа бірқалыпты таралмайды. Сондықтан берілген бір бағыттағы шын жарық үшін табу үшін осы бағыт бойынша элементтар денелік бұрыш (dΩ) алынып, сол денелік бұрышқа dФ жарық ағыны өлшенеді
Егер жарық ағыны барлық жаққа бірқалыпты таралатын болса, жарық көзінен
шығатын толық жарық ағыны былай анықталады: Ф = 4πI
Жарықталыну. Өздері жарық шығармайтын денелер оларға жарық түссе ғана
көрінеді, өйткені ондай денелерге түскен жарық азды-көпті шағылып жан жағына
шашырайды. Дене неғұрлым күштірек жарықталса, соғұрлым одан жарық көп
шашырайды. Дененің жарық болу дəрежесін сипаттау үшін жалықталыну деген
шама пайдалыналды. Сонда жарықталыну (Е) деп жарық түскен бетін аудан
өлшеу бірлігіне келетін жарық ағыны айтылады.
дененің бетіне түскен жарық ағыны.
Мысалы, жарық түскен беттің нүктедей жарық көзінен қашықтығы болып, сол
бетке жүргізілген нормаль мен түскен сəулелер аралығындағы бұрыш і болсын.
Жарықталыну заңы бойынша табылады.
Жарқырау. Мысалы: жарқырауық қатты дененің белгілі өлшемдері болады.
Жарық ағынының сол dS бетке қатынасы жарқырау (R) деп аталады.
Жарқырау мен жарықталыну өрнектері бір-біріне ұқсас. Жарқырау өрнегіндегі
dФ қатыстырып отырған жарқырауық беттен шығатын жарық ағының, ал
жарықталуындағы dФ алынған бетке сырттан түсетін жарық ағынын көрсетеді.
Мысалы: жарық шашыратқыш беттердің жарқырауы оның жарықталуына тура
пропорционал. R = ρE ; ρ −шашырау коэффиценті, көп жағдайда ρ < 1.
Жарықтылық. Жарық көзінің жарық шығаруын сипаттау үшін жарықтылық
делінетін шама қолданылады.
Жарқырау шамасы жарықтылықтан π = 3.14 есе артық.
37 Фотометрия Жарық ағынын және онымен байланысқан шамаларды анықтайтын және өлшейтін оптиканың бөлімін фотометрия деп атайды. Жарық толқыны тасымалдайтын энергияны жарық энергиясы немесе сәулелік энергия деп атайды. Бірлік уақытта бірлік беттен өтетін жарық энергиясын сәулелік энергия ағыны деп атайды. Жарық энергиясының толқын ұзындығы бойынша таралуы таралу функциясы арқылы сипатталады.ɸ(ƛ)=ΔФ/Δ ƛ мұндағы:Ф сәулелік энергия ағыны. Нүктелік жарық көзі деп жарығының әсері зерттелетін нүктеге дейінгі ара қашықтық жарық көзінің өлшемінен көп үлкен болатын жарық көзін айтады. Нүктелік жарық көзінің бірлік денелік бұрыш бағытында шығаратын жарық ағыны жарық күші деп аталады, Денелердің жарық болу дәрежесін сипаттау үшін жарықталыну шамасы енгізіледі.Жарық көздерінен бірлік бетке түсетін жарық ағыны жарықталыну деп аталады.Нүктелік жарық көзінің ауданы S бетке тудыратын жарықталынуын анықтайық..Жарқырау Нүктелік емес жарық көздерінің бірлік бетінен барлық бағытта шығатын жарық ағынын жарқырау депатайды.Дербес емес жарық көздерінің жарқырауы олардың жарықталуына тура пропорционал боладыЖарықтылық Нүктелік емес жарық көздерінің бірлік бетінен бірлік денелік бұрыш бағытында шығатын жарық жарықтылықдепатайды.Жарық күшінің анықтамасын ескерсекЖарықтылығы барлық бағытта бірдей жарық көздерін ламберттік немесе косинустық жарық көздері деп атайды.Жарық шығаратын дененің жарқырауы оның жарықтылығына тура пропорционал болады.Жарық ағынын өлшейтін құрал фотометр деп аталады.
39 Жарықтың интерференциясы
Екі немесе бірнеше жарық толқындары кеңістіктің белгілі бір нүктесінде қабаттасқанда сол нүктедегі қорытқы жарық тербелісінің интенсивтілігінің артуын немесе кемуін жарық интерференциясы деп атайды.
Мысалы қарастырылатын нүктеде амплитудалары және ,тербеліс фазаларыжәне болатын екі жарық тербелістері қабаттассын.
1) Жарық толқындарының фазалар айырмасы тұрақты болмаған жағдайда,
Жарықтың интенсивтілігі тербеліс амплитудасының квадратына тура пропорционал екенін ескерсек, 2) Жарық толқындарының фазалар айырмасы тұрақты болған жағдайда, яғни Бұл жағдайда жарық интенсивтілігі Фазалар айырмасы болса, берілген нүктедегі жарық толқыны кемиді, ал фазалар айырмасы болса, жарық толқыны күшейеді.Интерференция құбылысы байқалуы үшін қабаттасатын жарық тербелістерінің фазаларының айырмасы тұрақты болу қажет. Мұндай жарық толқындарын когерентті толқындар деп атайды.1)Егер жарық сәулелерінің жүрген жолдарының оптикалық ұзындықтарының айырмасы (оптикалық жол айырмасы) жұп санды жарты толқын ұзындығына тең болса, онда кеңістіктің бұл нүктесінде жарық тербелістері бірін-бірі күшейтеді (максимум шарты).
2) Егер жарық сәулелерінің жүрген жолдарының оптикалық ұзындықтарының айырмасы (оптикалық жол айырмасы) тақ санды жарты толқын ұзындығына тең болса, онда кеңістіктің бұл нүктесінде жарық тербелістері бірін-бірі әлсіретеді (минимум )немесеИнтерференция құбылысы кезінде кеңістіктің берілген нүктесінде жарық энергиясы қайта таралып орналасады. Mаксимум байқалатын нүктедегі қорытқы жарық энергиясы қабаттасатын жеке жарық энергияларының қосындысына теңболады
