Палітыка дзяржаўнай улады Рэспублікі Беларусь да нацыянальных супольнасцей краіны

Звяртаючы ўвагу на падзеі ў Францыі ў лістападзе 2005 года, можна разглядаць Рэспубліку Беларусь як астравок міжэтнічнага міру і спакою ў Еўропе. Але для таго, каб такое становішча склалася ў краіне, рэспубліка прайшла вельмі складаны і працяглы ў часе шлях і свой уплыў аказала талерантнасць беларускага народа.

Пасля атрымання ўлады перад бальшавікамі паўстала, як першачарговая, задача зняць супярэчнасці, негатыўныя моманты, якія мелі месца ў нацыянальнай палітыцы Pacii. Толькі павярнуўшы на свой бок усе народы, якія жылі на яе тэрыторыі, можна было разлічваць на поспех у будаўніцтве новага грамадства. Важным актам на шляху абвяшчэння роўнасці, зняцця напружанасці паміж народнасцямі з’явілася «Дэкларацыя правоў народаў Pacii» прынятая 2 (15) лістапада 1917 г. Яна ўключала наступныя пункты : а) роўнасць i суверэннасць народаў Pacii; б) права народаў Pacii на свабоднае самавызначэнне аж да аддзялення i ўтварэння самастойных дзяржаў; в) адмена ўcix i ўсялякіх нацыянальных i нацыянальна-рэлігійныx прывілеяў i абмежаванняў; г) свабоднае развіццё нацыянальных супольнасцей i этнаграфічных груп, насяляючых тэрыторыю Paciі. Для правядзення ў жыццё дэклараваных правоў народаў быў утвораны Наркамат па справах нацыянальнасцей. Гэта была новая кіруючая структура ў сферы ўлады, якая адсутнічала раней у царскім i Часовым урадах.

У Беларусі недавер i варожасць сярод насельніцтва розных нацыянальнасцей ускладняліся шэрагам абставін. Гэта ў першую чаргу рэлігйны фактар. Складанасць выклікала адрозненне нацыянальнага складу гарадскіх i сельскіх жыхароў. Вядома, што ў гарадах i мястэчках пераважала яўрэйскае насельніцтва, у вёсках - беларускае. Глыбокі псіхалагічны след, падазронасць паміж людзьмі, якія апынуліся не па сваей волі на супрацьлеглых ваюючых баках, пакінула польска-савецкая вайна. Таму пасля заканчэння ваеннай кампаніі пытанні вырашэння нацыянальных праблем выйшлі на пярэдні план. У “Дэкларацыі аб абвяшчэнні незалежнасці Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусь”, прынятай 31 ліпеня 1920 г., падкрэслівалася, што дзяржава “будзе будаваць свае жыццё на аснове прыцягнення ў савецкае будаўніцтва самых шырокіх працоўных мас незалежна ад таго, да якой нацыянальнасці і вызначэння яны належаць. Абвяшчаецца поўнае раўнапраўе моў (беларускай, рускай, польскай і яўрэйскай)”.

З канца 1920-х гг. адбываўся паварот у нацыянальнай палітыцы краіны. Годам «вялікага пералому» стаў 1929 г., калі пачалося канчатковае згортванне НЭПа, прымусовая татальная калектывізацыя, фарсіраваная індустрыялізацыя. На практыцы гэта праяўлялася ў імкненні да «спрашчэння» этнанацыянальнай і моўнай структуры краіны, згортвання ўжывання нацыянальных моў.

Наступ на нацыянальныя супольнасці працягваўся і ў пасляваенны час (1945-50-я гг.), - калі культ асобы Сталіна дасягнуў свайго апагею. Першыя пасляваенныя гады азнаменаваліся адкрыццём у рэспубліцы школ нацыянальных супольнасцей, але пасля 1947 года былі закрыты польскія і украінскія.

Не адбылося змен у адносінах да нацыянальных супольносцей і пасля XX з'ёзда КПСС. Гэтаму садзейнічалі праграмныя ўстаноўкі, якія арыентавалі на нерэальныя тэрміны пабудовы камунізму ў Савецкім Саюзе, сцвярджэнне, што ў СССР пабудавана развітое сацыялістычнае грамадства. Такія памылковыя навуковыя прагнозы і тэорыі садзейнічалі далейшаму назапашванню дэфармацый у нацыянальнай сферы. Справа зайшла так далёка, што набыў моц працэс вымірання нацыянальных моў. Калі па перапісе 1926 г. у СССР былі зафіксаваны 194 мовы, то па перапісе 1979 г. – 130-140.

Такая палітыка садзейнічала зніжэнню ўзроўню нацыянальнай самас-вядомасці, скарачэнню элементаў нацыянальнай культуры этнічных суполь-насцей. Перад усімі народамі паўстала задача – змірыцца з наяўным становішчам ці пайсці па шляху адраджэння. Новыя ўмовы для развіцця нацыянальных супольнасцей адкрыла хваля нацыянальна-культурнага адраджэння часоў "перабудовы" ў СССР, стварыўшая магчымасць аднаўлення ўсяго таго, што было згублена ў ранейшыя гады.

Важную ролю ў адраджэнні культуры, традыцый этнічных супольнасцей адыграў вераснёўскі (1989 г.) пленум ЦК КПСС, які разгледзеў пытанні нацыянальнай палітыкі. На хвалі адраджэння пачалі стварацца нацыянальна-культурныя аб'яднанні, мэтай якіх з'яўлялася арганізацыя работы па вывучэнні мовы, гісторыі, культуры сваіх народаў. У 1988 г. узнікла Гродзенскае абласное польскае культурна-асветніцкае таварыства імя А.Міцкевіча. У чэрвені 1990 г. на з'ездзе была ўтворана рэспубліканская арганізацыя – Саюз палякаў Беларусі (СПБ).

На думку У. Навіцкага: “Савецкая палітыка адносна этнічных супольнасцей мела не толькі станоўчыя моманты, але і сур'ёзныя памылкі і пралікі. Гэта прывяло да глубокага крызісу ў міжнацыянальных адносінах, які да сённяшнята дня адчуваецца на постсавецкай прасторы”.

Рэспубліка Беларусь – краіна міжнацыянальнага міру і згоды. З’яўляючыся шматнацыянальнай дзяржавай, у Рэспубліцы Беларусь пражываюць прадстаўнікі больш за 140 нацыянальнасцей, унутраная палітыка краіны накіравана на стварэнне і замацаванне даўніх міжэтнічных сувязей, зняцце міжнацыянальнай напружанасці па расавай, лінгвістычнай і канфесіянальнай аснове. Органы ўлады Рэспублікі Беларусь імкнуцца да захавання міжнацыянальнага даверу, падтрымліваюць розныя формы міжкультурнага дыялогу.

У той жа час у дзеяннях беларускіх улад праглядваецца пэўная недапрацаванасць, а часам і аднабаковасць падыходаў да тых ці іншых пытанняў існавання і дзейнасці нацыянальных аб’яднанняў.

Возьмем, напрыклад, Крымінальны кодэкс Рэспублікі Беларусь, дзе артыкулам сто трыццатым уведзена адказнасць за ўзбуджэнне расавай, нацыянальнай, рэлігійнай варожасці, за прыніжэнне нацыянальнай годнасці. У той жа час ніякай адказнасці за прамое або ўскоснае абмежаванне правоў або ўсталяванне прамых або ўскосных пераваг грамадзян у залежнасці ад адносін да рэлігіі няма. Такім чынам, службовыя асобы, якія ўшчэмліваюць правы грамадзян у залежнасці ад расавай, нацыянальнай прыналежнасці або адносін да рэлігіі, практычна не могуць быць прыцягнуты да адказнасці. Адсюль, суб’ектыўны фактар адносін чыноўніка да той ці іншай нацыянальнасці будзе ўплываць на кадравую палітыку ў пэўнай галіне, вобласці, і пры гэтым заканадаўча чыноўніку забяспечана беспакаранасць.

За парушэнне заканадаўства аб мовах устаноўлена толькі адміністрацыйная адказнасць: артыкул 172 указвае, што за публічнае знеслаўленне дзяржаўных і іншых нацыянальных моў, якімі карыстаецца насельніцтва Рэспублікі Беларусь, стварэнне перашкод і абмежаванняў у карыстанні імі – цягнуць накладанне штрафу на грамадзян у памеры ад дзвюх да пяці базавых велічынь, на службовых асоб – у памеры ад пяці да дзесяці базавых велічынь. У той жа час усім вядомы адносіны прадстаўнікоў нацыянальных супольнасцей да сваіх нацыянальных моў. Артыкул 17 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь абвяшчае дзве дзяржаўныя мовы: рускую і беларускую, і ўстанаўлівае, адпаведна, іх абарону, не агаворваючы да якой адказнасці могуць быць прыцягнуты парушальнікі. Адсюль, за парушэнне норм Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь (артыкула 17) і Закона “Аб мовах у Рэспубліцы Беларусь”, на маю думку, варта было б устанавіць крымінальную адказнасць.

Звернемся яшчэ да Закона “Аб мовах у Рэспубліцы Беларусь”. Разглядаючы гэты Закон, можна прыйсці да высновы, што дзяржава пэўным чынам адыходзіць ад вырашэння праблем мовы выхавання ў дашкольных установах і мовы навучання і выхавання у агульнаадукацыйных школах. У адпаведнасці з артыкулам 22 Закона згодна пажаданняў грамадзян па рашэнню мясцовых выканаўчых і распарадчых органаў могуць стварацца дзіцячыя дашкольныя ўстановы або асобныя групы, у якіх выхаванне вядзецца на мове нацыянальнай супольнасці. У адпаведнасці з артыкулам 23 дадзенага Закона ў адпаведнасці з пажаданнямі грамадзян і па рашэнню мясцовых выканаўчых і распарадчых органаў могуць стварацца агульнаадукацыйныя школы або класы, у якіх вучэбна-выхаваўчы працэс вядзецца на мове нацыянальнай супольнасці, або вывучаецца мова нацыянальнай супольнасці.

І справа тут у наяўнасці ў артыкулах некалькіх агаворак:

– могуць стварацца;

– па рашэнню выканаўчых і распарадчых органаў.

Ведаючы закасцянеласць чыноўніцтва, можна з вялікай доляй упэўненасці сцвярджаць, што агаворка “могуць стварацца” разглядаецца як спосаб ставіць перашкоды да стварэння. І яна звязваецца з другой агаворкай у тым сэнсе, што выканаўчыя і распарадчыя органы зыходзяць з наяўнасці фінансавання такіх дашкольных устаноў і школ. А фінансаванне напрамую залежыць ад агаворкі “могуць”. Адсюль, неабходна ўнесці змены ў існуючы Закон і ўбраць дадзеную агаворку.

Тады артыкулы Закона будуць гучаць адназначна і абавяжуць выканаўчыя і распарадчыя органы ствараць дашкольныя ўстановы і агульнаадукацыйныя школы на мовах нацыянальных супольнасцей. Пры гэтым, заканадаўцам неабходна было б падумаць аб крыніцах фінансавання такой дзейнасці і, адпаведна, вызначыць іх у Законе.

Да таго ж, Закон “Аб мовах у Рэспубліцы Беларусь” мае яшчэ адну загану. Па дадзеных перапісу насельніцтва 1999 года 81% жыхароў Беларусі вызначылі сябе як беларусы. Але артыкулы Закона (22, 23, 27) разглядаюць мовы, якія могуць выкарыстоўвацца ў выхаванні, навучанні, у сродках масавай інфармацыі ў інтэрпрэтацыі “беларуская мова і (або) руская мова”. Менавіта гэта “або” указвае на пэўныя перавагі для прадстаўнікоў рускай нацыянальнасці, якіх у нас пражывае, па дадзеных таго ж перапісу, усяго 11%, перад тымі ж беларусамі. Зразумела, гэта вялікая колькасць насельніцтва (рускіх больш мільёна чалавек, у той час, як на астатнія нацыянальнасці, якіх больш за 140, прыпадае каля васьмісот тысяч чалавек), але як жа тады быць з прынцыпам, прадугледжаным артыкулам 22 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь, аб роўнасці правоў і законных інтарэсаў.

Адсюль і ў гэтыя артыкулы неабходна ўнасіць змены, выдаліўшы “або” і пакінуўшы “мовай выхавання, навучання, сродкаў масавай інфармацыі з’яўляецца беларуская мова і руская мова”.

У той жа час, артыкулам 21 Закона “Аб мовах у Рэспубліцы Беларусь“ устаноўлена норма, згодна якой кіраўнікі і іншыя супрацоўнікі сістэмы адукацыі павінны валодаць беларускай і рускай мовамі.

Звернемся да яшчэ аднаго Закона Рэспублікі Беларусь “Аб нацыянальных меншасцях у Рэспубліцы Беларусь”. У адпаведнасці з артыкулам пятым Закона прыналежнасць грамадзяніна да той ці іншай нацыянальнасці з’яўляецца яго асабістай справай, і ніхто не мае права прымушаць грамадзяніна Рэспублікі Беларусь даказваць сваю нацыянальную прыналежнасць або адмаўляцца ад яе.

У той жа час існуе інструкцыя “Аб парадку вызначэння нацыянальнай прыналежнасці грамадзян Рэспублікі Беларусь”, узгодненая з намеснікам міністра унутраных спраў, старшыней Камітэта по справах рэлігій і нацыянальнасцей пры Савеце Міністраў Рэспублікі Беларусь, у адпаведнасці з якой у пашпарце грамадзяніна робіцца адзнака аб нацыянальнасці толькі тады, калі грамадзянін гэтага пажадаў. Але пасля ўказання нацыянальнай прыналежнасці яе змяніць магчыма толькі ў судзе, у той час, як у пятым артыкуле Закона “Аб нацыянальных меншасцях у Рэспубліцы Беларусь” указваецца на недапушчальнасць прымусу даказваць сваю нацыянальнасць. Чалавечыя лёсы бываюць разнастайныя і нават у сталага чалавека могуць з’явіцца такія звесткі, што ён вырашыць змяніць сваю нацыянальную прыналежнасць, а тут неабходна ісці ў суд і даказваць сваю новую нацыянальную прыналежнасць, і гэта супярэчыць Закону. Трэба адзначыць, што асобы, якім адзнака аб нацыянальнай прыналежнасці была ўнесена ў пашпарт да дасягнення 18 гадовага ўзросту, могуць змяніць нацыянальнасць па дасягненні імі 18 гадовага ўзросту адпаведна нацыянальнасці бацькі ці, наадварот, маці.

Таксама “хваробай” вышэй азначанага Закона з’яўляецца наяўнасць агаворак “могуць”. Так, у адпаведнасці з артыкулам сёмым пры мясцовых саветах дэпутатаў могуць стварацца і дзейнічаць на грамадскіх пачатках дарадчыя органы з прадстаўнікоў нацыянальных супольнасцей, а ў адпаведнасці з артыкулам 10 Закона грамадскія аб’яднанні грамадзян, якія адносяць сябе да нацыянальных супольнасцей, могуць ствараць культурна-асветніцкія ўстановы.

Менавіта выкарыстанне “могуць” дае магчымасць уладам, зыходзячы з інтарэсаў перш за ўсё саміх улад, ствараць вышэй азначаныя органы і ўстановы ці не. Тым больш, што фінансавых сродкаў, па крайней меры значных, на гэтыя мэты не трэба.

Таксама праблемай з’яўляецца вызначэнне асоб, якія ў адпаведнасці з Законам адносяцца да нацыянальных супольнасцей. І тут узнікае супярэчнасць. У адпаведнасці з артыкулам першым Закона “Аб нацыянальных меншасцях у Рэспубліцы Беларусь” пад нацыянальнымі меншасцямі разумеюцца асобы, якія належаць да нацыянальных супольнасцей, і якія маюць грамадзянства Рэспублікі Беларусь. І атрымоўваецца, што асобы, якія належаць да нацыянальных супольнасцей і якія прыехалі ў Рэспубліку Беларусь два, тры, пяць год не прылучаюцца да нацыянальных супольнасцей, бо не маюць грамадзянства, на якое яны маюць права разлічваць толькі праз сем год (частка 1 артыкула 14 Закона “Аб грамадзянстве Рэспублікі Беларусь”).

Яшчэ адной з’явай, якая не дазваляе дастаткова ясна і слушна ўявіць адносіны ўлады да нацыянальных супольнасцей, з’яўляецца адсутнасць адзінай агульнапрызнанай назвы нацыянальных супольнасцей. Так, артыкулам 14 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь прадстаўнікі іншых нацыянальнасцей разглядаюцца як прадстаўнікі “нацыянальных супольнасцей”. Канстытуцыя была прынята 15 марта 1994 года, і ў яе ўносіліся змены 24.11.1996 г. Але, у нарматыўных актах, якія з’явіліся пазней, выкарыстоўваецца тэрмін нацыянальныя меншасці – Закон “Аб нацыянальных меншасцях у Рэспубліцы Беларусь” 2003 г., Закон “Аб унясенні змяненняў і дапаўненняў у Закон Рэспублікі Беларусь “Аб мовах у Рэспубліцы Беларусь” 1998 г. і інш.

Таму ўладам неабходна самім вызначыцца на адным тэрміне і выкарыстоўваць яго ва ўсёй заканадаўчай базе краіны. На міжнародным узроўні замацаваны тэрмін нацыянальныя меншасці, напрыклад, Рамачная канвенцыя Савета Еўропы аб ахове нацыянальных меншасцей, Маскоўская канвенцыя “Аб забеспячэнні праў асоб, якія належаць да нацыянальных меншасцей” і інш. Таму, магчыма, неабходна і ў Рэспубліцы Беларусь замацаваць гэты тэрмін у якасці адзінага. Але зноў узнікае праблема – неабходна уносіць змены у Канстытуцыю.

У нашай краіне грамадскія аб’яднанні маюць свае друкаваныя сродкі масавай інфармацыі, сярод якіх адна газета на ўкраінскай мове, дванаццаць газет і часопісаў на польскай мове, адна газета на літоўскай мове. Але, калі разглядаць колькасць прадстаўнікоў нацыянальных супольнасцей і колькасць сродкаў масавай інфармацыі, якія выдаюцца нацыянальнымі аб’яднаннямі, то адразу кідаецца ў вочы дысбаланс.

Зразумела, што выданне газеты справа нетанная. Таму многія нацыянальныя аб’яднанні не маюць сродкаў, каб выдаваць газету ці часопіс. Таму было б няблага, каб дзяржава давала магчымасць (паласу, старонку, нумар у месяц і г.д.) нацыянальным аб’яднанням выкарыстоўваць дзяржаўныя сродкі масавай інфармацыі. Пакуль што такая магчымасць нацыянальным аб’яднанням не прадастаўляецца.

Дзяржаўная ўлада ўдзяляе асаблівую ўвагу нацыянальнаму пытанню, працы з нацыянальнымі супольнасцямі і гэта можна прасачыць па стварэнню органаў, якія займаюцца вырашэннем праблем нацыянальных супольнасцей.

У адпаведнасці з планам работы Міністэрства культуры на 2001 год на базе Беларускага дзяржаўнага інстытута праблем культуры з 26 па 28 красавіка праходзіў рэспубліканскі семінар кіраўнікоў нацыянальна-культурных аб’яднанняў, органаў культуры гарадоў і раёнаў кампактнага пражывання нацыянальных супольнасцей па праблемах развіцця нацыянальных культур і ўзаемадзеяння з нацыянальнымі культурна-асветніцкімі аб’яднаннямі.

Пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь за № 1587 ад 02.12.97г. “Аб каардынацыйным Савеце на справах нацыянальных супольнасцей Беларусі” было вырашана даручыць стварыць у 1998 годзе пры Камітэце па справах рэлігій і нацыянальнасцей – Каардынацыйную Раду па справах нацыянальных супольнасцей для садзейнічання рэалізацыі правоў грамадзян розных нацыянальнасцей, каардынацыі дзейнасці рэспубліканскіх органоў дзяржаўнага кіравання па стварэнню ўмоў і аказанню дапамогі ў асветніцкай дзейнасці аб’яднанням нацыянальных супольнасцей Беларусі, выпрацоўкі рэкамендацый па практычнаму ўвасабленню дзяржаўнай нацыянальнай палітыкі. Рада таксама павінна разглядаць пытанні ўзаемадзеяння з беларускім замежжам. У Раду ўвайшлі прадстаўнікі міністэрстваў, органаў кіравання, нацыянальна-культурных аб’яднанняў Беларусі.

У чэрвені 2001 года адбылося аднаўленне складу Каардынацыйнага Савета па справах нацыянальных супольнасцей Беларусі пры Камітэце па справах рэлігій і нацыянальнасцей.

23.03.2004г.у Камітэце па справах рэлігіі і нацыянальнасцей пры Савеце Міністраў Рэспублікі Беларусь адбылася сустрэча з кіраўнікамі грамадскіх аб’яднанняў нацыянальных супольнасцей. У прынятай рэзалюцыі адзначалася: “…п.2. Прызнаць мэтазгодным стварэнне Кансультатыўнага савета грамадскіх аб’яднанняў нацыянальных супольнасцей пры Камітэце, які будзе спрыяць пашырэнню магчымасцей грамадскіх аб’яднанняў нацыянальных супольнасцей у іх статутнай дзейнасці і дапамозе ад зацікаўленных”.

У кожнай вобласці Рэспублікі Беларусь маюцца абласныя праграмы працы з нацыянальнымі супольнасцямі, а ў дзяржаве “Праграма мер па рэгуліраванню этнаканфісіянальнай сітуацыі ў Рэспублікі Беларусь”.

У вобласцях і раённых цэнтрах Беларусі створаны і працуюць камісіі садзейнічання кантролю за выкананнем заканадаўства аб свабодзе веравызнання і рэлігійных арганізацый пры выканкамах. Маюцца планы працы, праводзяцца пасяджэнні, фіксіруюцца пратаколы, у якіх разглядаюцца пытанні “этнаканфесійнай сітуацыі”. Аднак займаюцца камісіі толькі рэлігійнай дзейнасцю. Міжнацыянальныя адносіны, спрыянне нацыянальнаму адраджэнню і г.д. да 2004 года ўключна не былі прадметам разгляду ніводнага разу.

З боку дзяржаўнай улады Рэспублікі Беларусь, у пэўных сітуацыях, заўважаюцца факты палітыкі падвойных стандартаў у адносінах да некаторых грамадскіх аб’яднанняў нацыянальных супольнасцей. Напрыклад, з 1990 года на Гродненскім абласным тэлебачанні выходзіла ў эфір тэлепередача – праграма на польскай мове “Над Нёманам”. У першай палове 2003 года перадача не выходзіла з-за недахопу фінансавых сродкаў. Не існавала і ў чэрвені 2004 г. У сакавіку 2004 года ў Міністэрстве інфармацыі і Нацыянальнай дзяржаўнай тэлерадыёкампаніі Рэспублікі Беларусь не знайшла падтрымку ідэя аб стварэнні на Першым Нацыянальным тэлеканале штотыднёвай аўтарскай праграмы аб дзейнасці нацыянальных супольнасцей Беларусі. З сакавіка 1994 года па 1999г. газета палякаў ”Głos znad Niemna” фінансавалася з сродкаў дзяржаўнага бюджэту. З-за непаразумення з ўладамі падчас падзеяў 1999 года, у снежні 2000 года Дзяржаўны камітэт Рэспублікі Беларусь па друку паведаміў, што няма магчымасці аднавіць фінансіраванне выданняў газеты “Głos znad Niemna” і часопіса “Magazyn Polski”. У жніўні 1999 года пры падрыхтоўцы дакументаў да перарэгістрацыі ўзніклі праблемы ў Міністэрстве юстыцыі (незразумелыя заўвагі да мэтаў, задач аб’яднання і г.д.) у ГА “Рускае таварыства”. На думку старшыні “Рускага таварыства” М.І.Ткачова гэта былі вынікі “ініцыятыў” амбасады Расіі, якая дзейнічала ў рэчышчы падтрымкі Мінскага гарадскога таварыства “Русь”. У сакавіку 1999 года прагучала крытыка Дзяржкамітэта ў бок рэдакцыі газеты “Głos znad Niemna”. Гэта тычылыся таго, што былі надрукаваны матэрыялы ў якіх асвятлялася пэўная дзейнасць старшыні ГА СПБ Т. Гавіна. У прыватнасці яго заклікі да правядзення несанкцыяніраванных пікетаў перад будынкам Гродненскага аблвыканкама, арганізацыя і правядзенне 20.11.98 г. ГА СПБ не дазволенага пікеціравання будынка Навагрудскага РВК (наконт патрабавання забеспячэння правоў бацькоў і іх дзяцей вучыцца на роднай – польскай мове), удзел кіраўніцтва ГА СПБ у палітычных акцыях – мерапрыемствах незарэгістраванага аб’яднання “Хартыя 97”, “кангрэсе дэмакратычных сіл” і г.д.

Падводзячы вынік можна адзначыць, што палітыка дзяржаўнай улады да грамадска-палітычнага развіцця нацыянальных супольнасцей здзяйсняецца з большага прадуманымі крокамі, пры наяўнасці пэўных заган, якія можна выправіць. Пры гэтым трэба памятаць, што не памыляецца толькі той, хто нічога не робіць. У дзеяннях дзяржаўнай улады праглядваецца схіленне да комплекснага вырашэння існуючых праблем нацыянальных супольнасцей, хаця ўсё ж такі можна паставіць пэўныя пытанні, якія патрабуюць рашэння:

1) увядзенне адзінай тэрміналагічнай назвы прадстаўнікоў іншых нацыянальнасцей;

2) выдаткоўванне пэўнай сумы, адзначанай у рэспубліканскім бюджэце канкрэтнай лічбай, на правядзенне культурна-асветніцкіх і іншых мерапрыемстваў нацыянальнымі аб’яднаннямі;

3) пазбаўленне маючай заканадаўчай базы разнастайных агаворак, канкрэтызацыя правоў прадстаўнікоў нацыянальных супольнасцей;

4) пашырэнне правоў і паўнамоцтваў каардынацыйнай Рады і Кансультатыўнага Савета пры Камітэце па справах рэлігій і нацыянальнасцей пры Савеце Міністраў Рэспублікі Беларусь;

5) узмацненне працы з нацыянальна-культурнымі аб’яднаннямі на ўзроўні абласцей і раёнаў;

6) узмацненне адказнасці за парушэнне заканадаўства аб мовах і дапрацоўкі артыкула 130 Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь.