Мемлекеттік баж.

5. Кеден төлемдері:

1. Кеден бажы.

2. Кеден алымдары.

3. Төлемақы.

4. Алымдар.

Салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасы «Бюджет жүйесі туралы» Заң мен тиісті жылға арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген тәртіппен тиісті бюджеттердің кірісіне түседі.

«Салық» және «салық алу» ұғымдарын ажырата білген жөн: бірінші жағдайда – бұл экономикалық және қаржы категориясы, екіншісі – экономикалық – құқықтық механизмді пайдалана отырып салық төлемдерін өндіріп алу (есептеу және алу) процесі.

Шетел валютасымен жасалатын операция салық салу мақсатында операция жасалған күнгі валюта айырбастаудың рыноктық бағамы қолданыла отырып, Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы тенгемен қайта есептеледі. Салық мақсаттары үшін тауар материалдық қорлар есебі бухгалтерлік есеп жөніндегі ережелерге сәйкес жүргізіледі. Салық есептілігі дегеніміз салық төлеуші, салық агенті салық органдарына табыс ететін, салық міндеттемелерін есептеу туралы ақпатараты бар құжаттама. Салық есептілігіне осы тармақта көрсетілген құжаттар, сондай-ақ, олардың қосымшалары мен қосымша нысандары кіреді.

- Резидент емес жеке тұлғаға салынатын жеке табыс салығының болжанған сомасы туралы өтініш;

- Арнаулы салық режимдерін қолдануға патент алуға өтініштер;

- Қосылған құн салғын бюджеттен қайтарып алуға өтініштер;

- Шот-фактуралар тізімі;

- Электрондық мониторингке жататын, салық төлеушілер табыс ететін құжаттама.

Салық есептілігі – салық төлеушінің, салық агентінің белгіленген тәртіпке сәйкес салық органдарына берілген жазбаша өтініші және электронды құжаты. Онда салық объектілері мен салық салуға байланысты объектілер туралы, сондай-ақ, салық міндеттемелерін есептеу мен салықұ және бюджетке төленетін басқа да төлемдерді есептеу мен төлеуге байланысты басқа да деректер туралы мәліметтер болуға тиіс.

Салық декларациясы мен есеп – қисабында көрсетілуге тиісті белгілі бір деректер болмағана жағдайда, оған уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген тиісті қосымшалар табыс етілмейді.

Салық есептілігіне салық төлеуші, салық агенті не олардың өкілдері салық кодексіне сәйкес уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен және нысандар бойынша дербес жасайды.

Салық жүйесінің мәселелері:

Салық төлеуден жалтарыну – салық төлемдерін толық немесе ішінара төлемеу мақсаты салық төлеушінің салық обьектісін әдейі жасыруы және азайтуы.

Салық төлеуден жалтарудың себептері әртүрлі болуы мүмкін:

1)Шаруашылықты қалыпты жүргізуге мүмкіндік бермейтін елеулі салық ауыртпалығы, салықтардың көптілігі.

2)Салық заңнмасының күрделілігі, нұсқаулықтар мен ережелердің қағидалары мен нормаларын түоліше түсіндіретін толықтырулардың, өзгертулердің, түзетулердің көптігі.

3)Салық службасын ұйымдастырудағы кемшіліктер: қызметкерлердің төмен біліктілігі мен біліксіздігі, тексерулер кезіндегі қызметкерлердің адалдыққа жатпайтын іс- қылықтары.

4)Салық сомаларын баю немесе көлеңкелі бизнестегі инвестициялау мақсаты мен субьектілердің оларды төлемеуге қасақана, әдейі ұмтылуы және т.т

 

1.3 Салық реформасының негізгі қызметтері

Салықтар негізгі мынадай қызметтері (функциялары) бар:

· 1. реттеушілік;

· 2. фискалдық;

· 3. қайта бөлу.

Жоғарыда көрсетілген негізгі функциялармен қатар салықтардың ынталандыру, бақылау функцияларын атап кетуге болады. Реттеушілік қызметі – салықтың ең негізгі қызметі. Осы қызмет арқылы салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді, яғни салықтар реттеу жүзеге асырылады. Салықтық реттеудің ең басты мақсаты - өндірістің дамуына ықпал ету. Салық түрлері,салық салу әдістері салықтық реттеудің тетіктері болып саналады. Жоғарыда көрсетілген салықтық реттеудің тетіктері тек қана өндірістің дамуын реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдік инвесторларды ынталандыру, шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын жүзеге асырады. Әрине, салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет атқару үшін, олардың басқа да экономикалық тетіктермен тығыз байланыста болуы қажет. Салықтық реттеуде салық ставкалары мен салық жеңілдіктерінің алатын орыны ерекше. Себебі ғылыми негізделмеген, шектен тыс жоғары қойылған стафкаларкәсіпкерлердің ынтасын төмендетіп, өндірістің төмендеуіне және мемлекеттік бюджет кірісінің азайуына әкеліп соқтырады. Осы сияқты салық жеңілдіктерінің де теңсіз жағы және бар. Дамыған елдердің тарихынан салық ставкалары жөнінде мынаны байқауға болады:

1. -егер төленетін салық мөлшері салық төлеуші табысының 50 процентінен асып кетсе, онда ол өндірістің тоқтап қалуына соқтырады;

2. -егер салық мөлшері салық төлеуші табысының 45-50 проценті аралығында болса, онда жай, ұдайы өндіріске әкеледі;

3. -егер салық мөлшері, салық төлеуші табысының 35-40 проценті мөлшері аралығында болса, онда ұлғамайлы ұдайы өндіріске әкеледі.

Салықтардың екінші қызметі – фискалдық немесе бюджеттік қызметі. Бұл қызметі (функциясы) арқылы мемлекеттік бюджеттік кіріс бөлімі құрылып, салықтардың қоғамдық міндеті артады. Себебі, салықтар мемлекеттік бюджеттің кірісін топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери – қорғаныс, тағы басқа да шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді. Қайта бөлу қызметі арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлшегі мемлекет пайдасына өтеді. Бұл қызметтің іс - әрекетінің көлемі ішкі жалпы өнімді салықтардың алатын үлес салмағы арқылы анықтайды. Соңғы жылдардағы мәліметтер бойынша Қазақстан Республикасының ішкі өнімдегі салықтардың үлес салмағы 40 проценттен көбірек болып отыр. Бұл экономикасы дамыған басқа елдерден әлдеқайда жоғары. Еліміздегі мемлекет мүддесі үшін қаржы көздерін орталықтандырудың бір айғағы осы. Мемлекет мына жоғарыда көрсетілген салықтардың қызметін (функциясын) пайдалана отырып елдің салық жүйесін анықтайды. Салық механизмінің қызмет ету жолдарын белгілейді, жалпы экономикалық саясатты негізге ала отырып салық саясатын анықтайды.

Салықтардың әлеуметтік – экономикалық мәнімен мазмұны олар қарайтын функциаларда толық ашыла түседі. Кәзіргі кезде салықтар фискалдық, реттеуші және қайта бөлу сияқты негізгі үш функияны орындайды. Олардың әр қайсысы – осы қаржы санаттың ішкі қасиетін, белгілерімен ерекшеліктерін білдіреді. Фискалдық функция барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның көмегімен бюджеттік қор қалыптасады. Мұның өзі салықтардың қоғамдық міндеттерін арттыра түседі. Өйткені салықтар мемлекеттік бюджеттің кірістерін толтыра отырып, экономиканы, әлеуметтік – мәдени шараларды жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.

Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол халық шаруашылығының дамуына қабылдаған бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл кезде салықтардың нысандарын таңдау ставкаларының алу әдістерінің өзгеруі, жеңілдіктерімен шегермелер пайдаланады. Бұл реттегіштер қоғамдық ұдайы өндірістің құрылымына, қордалану мен тұтыну ауқыбына ықпал етеді.

Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі мемлекет қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс-әрекетінің көлемі ішкі жалпы өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады. Соңғы жылдары Қазахстанда ішкі жалпы өнімдегі салықтар үлесінің төмендеу тенденциясы орын алып отыр. Егер 2011 жылы ішкі жалпы өнімдегі олардың үлесі 19,7пайыз болса, 2012 жылы ол 16,6 пайызға,2013 жылы-22,6 пайыз, 2014 жылы - 22,2 пайыз болды (салыстыру үшін: Украинада – 29 пайыз, Ресейде – 33,3 пайыз). Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне қарай салық алудың мынадай төрт әдісі қолданылады: кадастырлык, салық төлеушінің декларациясы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік негізде.

 

 

2 тарау Салық реформасының ерекшіліктері

2.1 Қазақстандағы салық жүйесінің негізгі құрылымдары

“Салық ” ұғымымен “ салық реформасы” ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің, салық қызметі органдарының жиынтығы әдетте мемлекетің салық жүйесін құрайды. 1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде көбінесе эконмиканы басқарудың әміршіл- әкімшіл жүйесіне, бағаларға қатаң мемлекеттік реттеуге сәйкес келетін салық жүйесі қызмет етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің бірі болған айналым салығы тіркелген бөлшек сауда және көтерме сатып алу бағаларын қолдануға және мемлекеттік реттеп отыруға бағытталған болатын. Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін 1991- 1995 жылдары қабылдаған бір қатар заңдарға сәйкес Респудликада жаңа салық жүйесі қалыптасты.

1991 жылғы желтоқсанның 25- інен бастап біздің елімізде тұңғыш салық жүйесі жұмыс істей бастады. Ол “Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы” заңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың қағидаттарын, салықтар мен алымдардың түрлерін, олардың түсу тәртібін белгілеген алғашқы құжат еді.Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылғы қаңтардың 1- інен бастап 13 жалпы мемлекетік салық, 18 жергілікті салықтар мен алымдар егізілді. Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің салық жүйесі мен салық заңнамасын бірте- бірте халықаралық салық салу қағидаттарына сәйкестендіру көзделді. Осыған байланысты “Салық және бюдетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” 1995 жылғы сәуірдің 24- інде Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар жарлығы шықты. Енді бұрынғы 42 түрлі салықтар мен алымдар едәуір қысқартылып, олардың саны 11 болып белгіленді. Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 сәуірдің 24- індегі заң күші бар жарлығы Қазақстан Республикасының 1999 жылғы шілденің 16- дағы № 440- 1 заңына сәйкес заң мәртебесін алды. Осы уақыт аралықтарында Президент жарлықтарымен және Қазақстан Республикасының заңдарымен бұл заңға өзгертулер мен толықтырулар енгізілді. Салық жүйесі өзінің құрамына мемлекетік салық службасының – Қаржы министрлігін, облыстардағы, аудандардағы, қалалардағы аудандардың салық комитеттерін қамтиды. Салық службасы органдары салық және бюджетке төленетін басқа да төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының толық жәнедер кезінде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай – ақ салық төлеушілердің салықтық міндеттемелерін орындауына салықтық бақылауды жүзеге асырады.

Қазақстан Республикасының жаңа “Cалық және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер туралы” кодексі Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 12 маусымдағы № 209 -11 заңымен қабылданды.

 

2..2 Салық реформасының ерекшіліктеріне талдау

Қазақстан Республикасының салық кодексін қолданысқа енгізу туралы заңдарды: 2002 жылдың 15 қаңтардағы № 279- 11, 21 наурыздағы № 310- 11, 2002 ж 23 қарашадағы № 358- 11, 2003 ж 29 қарашадағы № 500- 11 заңдарымен енгізілген өзгерістер мен толықтырулар мен беріліп отыр. 2004 ж 28 желтоқсандағы № 24- 111 заңдары мен енгізілген және толықтырулар мен беріліп отыр.

Қазақстан Республикасының салық кодексі салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртібі жөніндегі билік қатынастарын, сондай- ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық міндеттемелері орындауға байланысты қатынастарды реттейді. Салық міндеттемесі: Салық төлеушінің салық заңдарына сәйкес мемлекет алдында туындаған міндеттемесі салық міндеттемесі деп танылады, оған сәйкес салық төлеуші салық органына тіркеу есебіне тұруға, салық салу обьектілері мен салық салуға тікелей байланысты обьектілерді айқындауға, салық есептілігін жасуға, оны белгілеген мерзімде табыс етуге, салық және бюджетке төленетін басқа да төлемдерді төлеуге міндетті. Мемлект салық қызметі органы арқылы салық төлеушіден оның салық міндеттемелерін толық көлемінде орындауын талап етуге, ал олар орындалмаған немесе тиісінше орындалған жағдайда оларды қамтамсыз ету жөніндегі тәсілдерді және осы Кодексте көзделген тәртіппен мәжбүрлеп орындату шараларын қолдануға құқылы.

Салық салу обьектілері мен салық салуға байланысты обьектілер. Мүлік пен іс- әрекеттер салық салу обьектілері мен салық салуға байланысты обьектілер болып табылады, олардың болуына байланысты салық төлеушінің салық міндеттемесі туындайды. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің әрбір түрлі боцынша салық салу обьектісі мен салық салуға байланысты обьект осы кодекстің ерекше бөліміне сәйкес айқындалады.

Салық базасы дегеніміз салық обьектісі мен салық салуға байланысты обьектінің құн, физикалық немесе өзге дн сипаттамалары, олардың негізінде бюджетке төленуге тиіс салық және басқа да міндетті төлеидер сомасы айқындалады: Табысқа салынатын салық. Бұған корпорациялық табыс салығы мен жеке табыс салығы жатады;

Тауарларға салынатвн салықтар. Олар қосылған құнға салынатын салықтарды, кеден баждарын қамтиды;

Капиталға салынатын салық. Оған жер салығы, мүлікке салынатын салық және басқалары жатады;

Салық ставкасы. Салық ставкасы салық базасының өлшем бірлігіне салық есептеулерінің шамасын білдіреді. Салық ставкасы салық базасының өлшем бірлігіне процентпен немесе абсолютті сомамен белгіленеді.

Салық салу практикасында ставкасының мынадай түрлерін ажыратады:

Тұрақты салық мөлшерлемесі. Олар табыс көзіне қарамастан салық салу бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді. Үйлесімді салық мөлшерлемесі. Бұл жағдайда прогрессивтік салық мөлшерлемесі табыстың артуына қарай өсіп отырады. Нәтижесінде салық төлеуші салықтың үлкен абсолюттік сомасын ғана емес, сонымен бірге оның үлесін де төлейді. Прогрессивті мөлшерлемелер ең алды мен табысы көп тұлғаларға ауыртпалық түсіреді.

Регрессивті салық мөлшерлемесі. Олар табыстың өсуіне қарай төмендейді, және табысы көп тұлғаларға тиімді болып келеді, ал табысы аз адамдарға ауыртпалық түседі. Салық кезеңі. Салық кодексінің ерекше бөліміне сәйкес жекелеген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге қатысты белгіленген уақыт кезеңі деп түсінеді, ол аяқталған соң салық базасы айқындалады және бюджетке салық пұл субьектінің бір обьектіден төлейтін салық сомасы. Салық жеңілдіктері-заңнамаға сәйкес төлеушілерді салықтан толық немесет төленуге тиіс салық және басқа да міндетті төлемдер сомасы есептеледі ішінара босату. Салық жеңілдіктеріне мыналар жатады: Салық салынбайтын минимум салық салудан босатылатын салық обьектісінің ең аз бөлігі. Табыстың есептелген сомасынан шегерілетін шегерімдер асыраудағы жандарға, мүгедектерге- халықтан табыс салығы бойынша; күрделі қаржыларға, әлеуметік обьектілерді ұстауға, табиғат қорғау шараларына жұмсалатын шығындардың сомасына- пайдаға салынатын салық бойынша және т.т.) салық салынатын табыстың құрамына кіріктірілмейтін сома (мысалы, босату кезіндегі ұйғарымды жәрдем ақы, халықтан алынатын табыс салығы бойынша өтемақы төлемдерінің сомасы ) ; Салық салудың жеке субьектілері мен төлеушілердің санаттары үшін салық мөлшерлемесін төмендету. Салық жеңілдіктеріне сонымен бірге төлеу мерзімін ұзарту және салық бойынша бересіні есептеп шығаруда жатады. Жеңілдік кезеңі-салықтар бойынша заңмен белгіленген жеңілдіктердің іс- әрекет ететін уақыты. Салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен міндеттіліктері – билік пен басқару органдарының заңнамасымен реттеледі. Салықтық бақылау – салық службасы органдарының салық заңнамасының орындалуын, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті жарналарының толық және уақтылы аударылуын бақылау. Салықтық бақылау мынадай нысандарда жүзеге асырылады:

- салық төлеушілерді тіркеу есебі;

- салық салу обьектілері мен салық салуға байланысты обьектілерді есепке алу;

- бюджетке түсетін түсімдерді есепке алу;

- қосылған құнға салынатын салықты төлеушілері есепке алу;

- салық тексерістері;

- камералдық бақылау;

- салық төлеушілердің қаржы шаруашылық қызметінің моноторингі;

- фискалдық жады бар бақылау- касса машиналарын қолдану ережелері;

- акцизделетін тауарлардың кейбір түрлерін таңбалау және акциздік постыларды бекіту;

- мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау және

- сату тәртібін сақтауды тексеру;

- уәкілітті органдарға бақылау жасау.

Салық құпиясын салық төлеуші және оның қаржы – шаруашылық қызметі туралы салық службасы органдары алған кез келген мәліметтер құрайды.

Салық заңнамасын бұзған салық төлеушілерге олардың жасырған сомасын,

төмендеткен табыстарын төлеттіріп алу, бұзу ауыртпалығына қарай үлестік немесе еселенген көлемде айып пұлдар, бюджетке төленетін төлемдер мерзімін өткізіп алғаны үшін өсімдер түрінде санкциялар қолданылады. Салық міндеттемесін орындау, егер салық кодексінде өзгеше белгіленбесе, салық төлеуші салық міндеттемесі орындауды дербес жүзеге асырады.Салық төлеуші салық міндеттмемсін орындау үшін мынадай іс - әрекеттер жасайды:

- салық органына тіркеу есбінде тұрады;

- салық салу обьектілермен салық салуға байланысты обьектілердің есебін жүргізеді.

- Салық салу обьектілері мен салық салуға байланысты обьектілерді, салық базалары мен салық ставкаларын негізге ала отырып, бюджетке төлнуге тиісті салық және басқа да міндетті төлемдер сомасын есептейді.

- Салық есептілігін жасайды және оны белгіленген тәртіппен тиісті мерзімде салық органдарына табыс етеді.

- Салық заңдарына белгіленген тәртіппен және мерзімде салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің есептеп шығарылған және есептелген сомаларын, сондай- ақ салық міндеттемесі орындалмаған жағдайларда салық өсім пұлдары мен айыппұлдарын төлейді. Салық төлеуші салық міндеттемесін кодексте белгіленген тәртіппен және мерзімінен бұрын орындауға құқылы.

Салық міндеттемесін орындау мерзімдері салық кодексімен белгіленеді.

Бұл ретте, кодексте белгіленген мерзімнің өтуі оның басталуы айқындалған нақты оқиғадан немесе заңды іс -әрекеттен кейін келесі күні басталады. Мерзімде кодексте белгіленген кезең аяқталған күннің соңында бітеді. Егер мерзімнің соңғы күні жұмыс күні болмаса, мерзім келесі жұмыс күннің соңында аяқталады. Салық органдары салық бақылауы нәтижелері бойынша салықтар, бюджетке төлнентін басқа да міндетті төлемдер, өсім пұлдар мен айып пұлдардың есептелген сомалары туралы, сондай-ақ ҚР салық заңдарын бұзушылықтары жою туралы хабарлама жіберген жағдайда, салық міндеттемесі салық төлеушіге хабарлама тапсырылған күннен кейінгі он жұмыс күн ішінде орындалуға тиіс. Салық берешегін өтеу мынадай тәртіппен жүргізіледі:

- есептелген өсіпұлдар;

- есептелген айыппұлдар;

- бересі сомасы.

Мерзімінде орындалмаған салық міндеттемесін орындауды қамтамсыз ету тәсілдері:

- салық төлеушінің белгілеген мерзімде салық міндеттмесін орындау;

- төленбеген салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер сомасына өсім пұл есептеу;

- банк шоттары бойынша шығыс операцияларын тоқтата тұру;

- салық төлеушінің салық берешегі есебіне мүлікке билік етуін шектеу тәсілдерімен қамтамасыз етілуі мүмкін;

Салық тексеруі актісі бойынша хабарламаға шағым жасау жағдайларын қоспағанда, салық органдары мәжбүрлеп өндіріп алу шараларын қолдануға құқылы. Мәжбүлеп өндіріп алу шараларын қолдану салық қызметі органдарының салық міндеттемесін орындау туралы салық төлеушіге жіберілген хабарламасы негізінде жүргізіледі. Салық берешегін мәжбүрлеп өндіріп алу төмендегідей тәртіппен жүргізіледі:

- банк шоттарындағы ақшасының есебінен;

- қлома- қол ақша төлету есебінен;

- дебиторларының шоттарынан;

- билік ету шектелген мүлкін өткізу есебінен;

- жарияланған акцияларды мәжбүрлеп шығару арқылы.

Салық міндеттемесін тоқтатудың негіздері, жеке тұлғаның салық міндеттемесі:

- қайтыс болғанда;

- оны қайтыс болды деп жариялау турплы сот шешімі күшіне негенде тоқтатылады.

Заңды тұлғаның салық міндеттемесі:

- толық таратылғаннан кейін;

қосылу, бірігу, бөліну және қайта құрылу жолымен толық қайта ұйымдастырылғаннан кейін тоқтатылады.

3 тарау. ҚР салық реформасының даму мәселелері

3.1 Мемлекеттің салық салу саясатының реформасы

Мемлекеттік салық салу саясатының реформасы- салық саласындағы шаралар жүйесін қоғамның оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік- экономикалық мақсаттар мен міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес жүргізеді. Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеңінде салық саясатының негізгі бағыты немесе салық саясатының басты мақсаты - салық жүйесін құру және оның тиімді қызмет етуіне мүмкіншілік беретін салық механизмін іске асыру. Салық жүйесі - өзінің құрамы жағынан бірнеше компоненттерден тұратын күрделі модель. Салық жүйесі компоненттерінің құрамы мынадай : қаржы қатынастары және осы қатынасты анықтайтын салықтар; салық механизмі, яғни салық салу әдістері мен жолдары; нұсқаулар мен әдістемелік құжаттар; салық салуды басқару және салық қызметі органдары. Салық салудың әдістері мен жолдары, нұсқаулар мен әдістемелік құжаттар, салық салуды ұйымдастыру, салық салудың негізгі принциптері және т.б-лар салық механизміне жатады. Салық жүйесінің жақсыда, тиімді қызмет істеуіне салық салу механизмінің тигізер ықпалы өте зор. Енді осы салық жүйесінің құрамы мен салық салу механизміне кеңірек тоқталайық. Қандай да бір механизмінің құрамында бірнеше тетіктер және элементтер болады. Салық салу механизмі де сол сияқты белгілі бір салық элементтерінен құралады.

Экономикалық іс шаралардың барысына ықпал ету, мемлекеттік қажеттілік тұрғысынан реттеп отыруды мемлекет салық жеңілдіктері арқылы жүзеге асыруды. Оның тікелей сипаты жартылай немесе толықтай салықтан босату. Мұндай жүйе елімізде де бар
Кіріс пен таза пайданы экономикалық жаңа бір саясатына немесе бүтін өндіріс түрінің дамуына жұмсау инвистиция тарту сияқты мақсаттарда салықтың кей түрінен бүтіндей босату қолданылады. Іскерлік табыстың белгілі бір түлеріне жеңілдетілген салық жүйесін пайдалану - экономиканы мемлекеттік реттеуде сараланып қолданылатын және өте ыңғайлы әдіс. Мысалы: мерзімді амортизацияны жеңілдетілген немесе дифференциялды салық мөлшері салық төлеу мерзімін созу немесе кейінге қалдыру салықтардан еркін резервтік, инвистициялық әрі басқадай қорлар құру және нақты салық жеңілдікері мен преференциялар сияқты түрлі экономикалық және салық тегершіліктері жетерлік. Қазақстан экономикасының өтпелі кезеңінде салық төлеу мерзімін созу немеск кейінге қаодыру, салықтардың еркін резервтік, инвистициялық әрі басқадай қорлар құру және нақты салық жеңілдікері мен преференциялар сияқты түрлі экономикалық және салық тегершіліктері жетерлік. Қазақстан экономикасының өтпелі кезеңінде салық жеңілдіктері жаппай іскерлікті буырқандырып экономиканың басым салаларына ірі инвистициялар әкелуге себебін тигізеді. Алайда, қазір отандық экономика өзінің өрлеу белесіне көтеруге бастағанда мұндай салық жеңілдктерінің сақталып қалуы мемлекетпен инвистициялар арасындағы мүдделік қарым – қатынасқа өз салықпен тигізеді.
Нәтижесінде бюджетке өндіріс көлемінің ұлғаюына қатысты салықтар бюджетке түсетін түсімдер елеусіз, салық салмағының коэффициенті әсерсіз қалуда. Кейінгі кезде салық жеңілдікьерінен салық - кеңістігінде елеулі қарама қайшылықтар туып, салықтың әмір жүргізуіне кесірін тигізуде.
Ең бастысы өндіріс саласына қарамай салық төлеушілердің барлығы заң алдында тең деген талапқа салықтың жеңілдікті реттеу қайшы келіп экономиканың түрлі салаларындағы кәсіпорындарды алалауда,
Нақты салаға салық жеңілдігін орнату тәжірибе көрсетіп отырғандай қамқорлық пен қолдаудың керемет бір тиімді әдісі кездессе, тиімді деуге келмейді. Жеңілдік беріліп отырған кәсіпорындар мен жеке тұлғалар, ( жеңілдік беріліп отырған) жеңілдік жүмейтін экономикалық қызмет салық әмірін пәрменді қолдануда қиыншылық тудырады. Оның үстіне салық төлнеден бұлтарту үшін арсыз пайдаланатындар да аз емес.

 

Қорытынды

Қорыта салықтық реформа – нарықтық экономиканың ең маңызды элементі. Ол мемлекеттің шаруашылық дамыуына, әлеуметтік ететін және экономикалық дамуды анықтау қасиеттеріне әсер ететін маңызды құрал болып табылады. Сондықтан, Қазақстанның салықтық жүйесі жаңа қоғамдық қатынастарға бейімделуі, әлемдік тәжірибеге сәйкес келуі қажет.

Мемлекеттік құрылымнан тыс, жаңа салықтық жүйеде Қазақстанда алдыңғы жылдарға қарағанда мәселесіндегі басқару деңгейлеріне сәйкес құқықтар мен жауапкершіліктер анық шектелген. Заңдылықпен қарастырылған қызмет ететін республикалық салықтар мен алымдарды енгізу әртүрлі жергілікті бюджеттерге арналған табыстар түрлерін толық білуге мүмкіндік берді.

Сонда да жаңа салықтық заң жаңа шарттарға толық сәйкес келмейді Оның негізгі жеткіліксіздіктері келесідей:артық тығыздылығы, түсініксіздік, салық төлеушілердің әр түрлі категорияларына арналған үлкен көлемі, тиімді өндіріс тиімділігін ынталандыру, ғылыми – техникалық прогрестің тездетілуі, перспективті технологияларды енгізу немесе халық шаруашылығының тауарларын шығаруды көбейту. Іске асырылушы заңдылық әлемдік қатынас бойынша әр фактілік түрде жабық, халық шаруашылығына шетел инвестицияларын тартуды ынталандырмайды. Әлемдік тәжірибе салықтық заң – сөніп қалған кесте еместігін, оның күнде өзгеретіндігін, өндістік процестерге, нарыққа бейімделуін куәландырады.

Біздің салықтарымыздың тұрақсыздылығы, ставкаларды күнделікті қарастыру, салықтардың, жеңілдіктердің және т.б көлемі теріс рөлді ойнайды, сонымен қатар ұлттық экономиеаның нарықтық қатынастарға өту кезеңінде, сонымен бірге атондық және шетелдік инвестицияларға қайшы келеді. Салық жүйсінің бүгінгі күндегі тұрасыздығы – салық сал pеформасының басты мәселесі.

Өмір салықтық жүйенің таза фискальдық жүйесіне жасалған күшінің жағдайы жоқтығын көрсетті. Салық төлеушіден ала отырып, салықтар сонымен бірге салық салынатын базаны және салықтық массаны азайта отырып оны қосады. Қозғалушы реформаторлық ұсыныстар көп жағдайларда салықтық жүйенің жеке элементтеріне тиеді. Өту кезеңінің фазасына сәйкес басқа салықтық жүйе туралы ұсыныстар жоқ және бұл кездейсоқ емес, өйткені оңтайлы салық жүйесін әлі де Қазақстанда жоқ нақты теориялық негізге аударып, жіберуі мүмкін. Барлық салықтармен байланысты бұл түсініксіздік біздің экономикамызға тұрақсыз жағдайға әкеледі және экономикалық дағдарысты қиындата береді. Ол үшін дағдарыстың жағдайдан шығу үшін ең біріншіден елдің салықтық жүйесін шешу керек.

Қосылған құн салығы тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) өндіру және олардың айналысы процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша салық салынатын айналым құнының бір бөлігін бюджетке аударуды, сондай-ақ ҚР-ның аумағындағы тауарлар импорты кезіндегі аударымды білдіреді. Қосылған құн салығы 2013 жылға дейін қолданылып жүрген 16%-дық ставканың орнына қазір 15%-дық ставка енгізілді. Сонымен қатар, қосылған құн салығының нөлдік проценті осы күнге дейін сақталуда. Қосылған құн салығының бюджет кірісіндегі салықтық түсімдер ішіндегі үлесі соңғы үш жыл: 2012, 2013, 2014 жылдарда бірқалыпты болып, олардың 22%-ын құраған екен.

Жалпы айтқанда соңғы жалдардағы бюджет кірісіндегі салықтық түсімдерге назар аударсаңыздар, одан мынаны көруге болады: жанама салықтардың үлесі жылдан-жылға өсуде.

 

 

Қолданылған әдебиетер:

1. Қаржы кітабы. Ілиясов. К, Құлымбетов. С.

2. “Жалпы экономикалық теория” Шеденов.Г.А

3. “Бухгалтерлік бюллетень” №5, 11, 15, 19

4. “Экономикалық теория” Боранбаев С Т

5. Банк терминдері мен ұғымдарының қазақша-орысша сөздігі. / Ғ. Сейіткасымов, Б. Бейсенғалиев, Ж. Бекболатұлы — Алматы: Экономика, 2006.

6. Қаржы-экономика сөздігі. — Алматы: ҚР Білім жэне ғылым министрлігінің Экономика институты, «Зияткер» ЖШС, 2007.

7. Жүнісов Б. Нарықтық экономика негіздері.- Алматы,1999

8. Назарбаев Н. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы.- Алматы,1999

9. Мамыров М. Государство и бизнес.-Алматы,2002

10. Жауапсыздық жарға жығады // Қаржы-Қаражат.-2000.-№5

11. Салық кодексі; Салық жәңі бюджетке төленетін басұа да міндетті төлемдер туралы. – Алматы,2006

12. Бухгалттерлік бюллетень //желтоқсан 2005, №52

13. Бухгалтерлік бюллетень //қыркүйек 2005, №39

14. Әкімбеков.С Экономика теория негіздері.

15. Әубакиров.А.Экономикалықтеория(оқу құралы),Алматы,Қазақ университеті.1999ж.

16. Қалманбетова.З.Салық Кодекісіндегі соңғы өзгерістер,Егемен Қазақстан.2002ж.

17. Мүсілімов Ж.Салық қорытындыларын электрондық почта арқылы жиберуге болады Жас алаш-2002ж,7 наурыз.

18. Салық туралы жалпы түсінік.

19. Мамыров М. Государство и бизнес.-Алматы,2002

20. Жауапсыздық жарға жығады // Қаржы-Қаражат.-2000.-№5

21. Салық кодексі; Салық жәңі бюджетке төленетін басұа да міндетті төлемдер туралы. – Алматы,2006