Гуляев А.Е.
ФАРМАКОЛОГИЯ НЕГІЗДЕРІ
РЕЦЕПТУРАМЕН
1 Бөлімі
Медициналық жоғары оқу орындарының
студенттеріне арналған оқулық
Астана 
2011
УДК 615.1 (075.8)
ББК 52.8 я 73
О – 75
РецензентТЕР:
АҚ «Астана медициналық уневрситетінің» клиникалық фармакология кафедрасының меңгерушісі, медицина ғылымының докторы, профессор –Мажитов Т.М.
Назарбаев университетінің Өмір туралы ғылым орталығының жетекші ғылыми қызметкері, медицина ғылымының докторы, профессор –
Гуляев А.Е.
Шайдаров М.З., Мұхамбетов Д.Д., Мусин М.Н., Бүркітбаева С.С. Фармакология негіздері рецептурамен. 1 Бөлімі –оқулық – Астана - 2011.- 342 б.
Бұл оқулық 2- бөлімнен тұрады, «Жалпы медицина» мамандығының 2 курс студенттері үшін фармакология-1 Типтік бағдарлама негізі бойынша жасалған.
Бірінші бөліміне жалпы фармакология, рецептура мен жеке фармакология бөлімдерінің анықтамасы кірген.: шеткі және орталық жүйке жүйесіне әсер ететін негізгі дәрілер, сонымен қатар қабынуға қарсы және иммунотропты дәрілер. Екінші бөліміне жеке фармакологияның келесі бөлімдері кірген: бактерияларға қарсы және химиотерапиялық, паразиттерге қарсы және қатерлі ісік кездерінде қолданылатын дәрілер.
«Жеке фармакология» бөлімінде жеке препараттар бойынша олардың синонимдары, негізгі фармакологиялық қасиеттері, әсер ету механизмі, қолдану көрсеткіштері, мөлшерлері, болатын жанама әсерлері мен кері көрсеткіштері және дәрілік түрі мен дәрілік препараттардың рецептте жазылу ережесі берілген.
Бұл оқулық медициналық жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған.
615.1 (075.8)
ББК 52.8 я 73
«АМУ» АҚ ОӘК басылымға бекітілген
28 маусым 2011 ж. №5 Хаттама
Шайдаров Мәжіт Зейнуллаұлы,
Мұхамбетов Дәмір Дәулетқалиұлы,
Мусин Марат Нүкенұлы,
Бүркітбаева Сәуле Сәлімқызы
Мазмұны
Кіріспе........................................................................................................... 8
1. Фармакология анықтамасы.......................................................................9
2. Фармакология тарихы...............................................................................9
3. Ғылыми зерттеулердің негізгі бағыттары..............................................11
1 Тарау. Жалпы фармакология...............................................................11
1.1. Фармакокинетикалық кезең.............................................................12
1.1.1. Дәрілердің енгізу жолдары...............................................................13
1.1.2. Дәрілердің сіңірілуі...........................................................................14
1.1.3. Дәрілердің таралуы ..........................................................................15
1.1.4. Дәрілердің өзгеруі.............................................................................15
1.1.5. Дәрілердің шығарылуы (экскреция).............................................. .17
1.1.6. Дәрілердің фармакокинетикалық өлшемдері.................................17
1. 2. Фармакодинамикалық кезең...............................................................17
1.3. Фармакодинамика мен фармакокинетика арасындағы байланыс...21
1.4. Дәрілердің негізгі ықпалдары.............................................................26
1.5. Дәрілердің жанама әсерлерінің көріністері.......................................26
1.6. Фармацевтикалық кезең......................................................................27
«Жалпы фармакология» тақырыбы бойынша тестік тапсырмалар.......27
2 Тарау. Жалпы рецептура.....................................................................32
2.1. Қатты дәрілік түрлер..........................................................................36
2.2. Жұмсақ дәрілік түрлер.......................................................................38
2.3. Сұйық дәрілік түрлер.........................................................................39
2.4. Егуге арналған дәрілік түрлер...........................................................41
2.5. Аэрозольды және басқа түрлер.........................................................42
«Жалпы рецептура» тақырыбы бойынша тестік тапсырмалар............42
Жеке фармакология...............................................................................47
І бөлім. Шеткі жүйке жүйесінің бөліміне әсер ететін дәрілер........48
3 Тарау. Афференттік иннервацияға әсер ететін дәрілер...............48
3.1. Жергілікті жансыздандырушылар...................................................48
3.1.1. Беткейлік жансыздандыру үшін қолданылатын дәрілер............51
3.1.2. Инфильтрациялық жансыздандыру үшін
қолданылатын дәрілер.............................................................................54
3.1.3. Өткізгіштік жансыздандыру үшін қолданылатын дәрілер........56
3.1.4. Мидың өрмек қабықшасының астындағы
кеңістікті жансыздандыру үшін қолданылатын дәрілер.....................57
3.1.5. Эпидуральды және каудальды жансыздандыру үшін
Қолданылатын дәрілер............................................................................57
3.2. Тұтқыр, қаптағыш және сорғыш дәрілер.......................................57
3.2.1. Тұтқыр дәрілер..............................................................................58
3.2.2. Қармаушы дәрілер.......................................................................59
3.2.3. Сорғыш дәрілер...........................................................................59
3.2.4. Тітіркендіргіш дәрілер................................................................60
«Афференттік иннервацияға әсер ететін дәрілер» тақырыбы
return false">ссылка скрытабойынша тестік тапсырмалар...............................................................62
4 Тарау. Эфференттік иннервацияға әсер ететін дәрілер. Холинорецепторларға әсер ететін дәрілер
(холинергиялық дәрілер)....................................................................66
4.1. Антихолинэстеразды дәрілер.........................................................74
4.2. М-холиномиметиктер......................................................................80
4.3. Н-холиномиметиктер.......................................................................82
4.4. М-холинотежегіштер.......................................................................84
4.5. Ганглиотежегіштер...........................................................................90
4.6. Миорелаксанттар..............................................................................92
«Холинорецепторларға әсер ететін дәрілер» тақырыбы
бойынша тестік тапсырмалар.................................................................97
5 Тарау. Адренорецепторларға әсер ететін дәрілер
(адренергиялық дәрілер)......................................................................103
5.1. Адреномиметиктер...........................................................................109
5.1.1. α және β – адреномиметиктер.......................................................110
5.1.2. α – адреномиметиктер...................................................................111
5.1.3. β – адреномиметиктер...................................................................112
5.2. Адренотежегіштер............................................................................115
5.2.1. α – адренотежегіштер....................................................................116
5.2.2. β – адренотежегіштер....................................................................119
5.3. Симпатомиметикалық және симпатолитикалық дәрілер.............124
5.3.1. Симпатомиметикалық дәрілер.....................................................125
5.3.2. Симпатолитикалық дәрілер..........................................................126
«Адренорецепторларға әсер ететін дәрілер» тақырыбы
бойынша тестік тапсырмалар.................................................................129
ІІ бөлім. Орталық жүйке жүйесіне әсер ететін дәрілер.................133
6 Тарау. Жалпы медиаторлық әсерлі дәрілер.................................137
6.1. Дофаминергиялық дәрілер.............................................................137
6.2. Серотонинергиялық дәрілер..........................................................145
6.3.Пуринергиялық дәрілер.................................................................148
«Жалпы медиаторлық әсерлі дәрілер» тақырыбы
бойынша тестік тапсырмалар...............................................................153
7 Тарау. Наркозға арналған дәрілер. Этил спирті........................157
7.1. Наркозға арналған дәрілер............................................................157
7.1.1. Тыныс арқылы берілетін наркозды дәрілер.............................157
7.1.2. Тыныс арқылы берілмейтін наркозды дәрілер........................159
7.2. Этил спирті...................................................................................168
«Наркозға арналған дәрілер мен этил спирті» тақырыбы
бойынша тестік тапсырмалар............................................................172
8 Тарау. ГАМҚ (гамма-аминомайлы қышқылы) рецепторларына
әсер ететін дәрілер.............................................................................176
8.1. Ұйықтататын дәрілер...................................................................178
8.1.1. ГАМҚ рецепторларының агонисттері (бензодиазепинмен
ұқсастығы бар).....................................................................................180
8.1.2. Наркотикалық әсері бар ұйықтататын дәрілер.......................185
8.1.3. Әр түрлі топтағы ұйықтататын дәрілер..................................186
8.2. Қояншыққа қарсы дәрілер...........................................................187
8.2.1.Үлкен тырысу ұстамаларында қолданылатын дәрілер...........190
8.2.2. Кіші тырысу ұстамаларында қолданылатын дәрілер.............197
8.2.3.Психомоторлы эквивалентте қолданылатын дәрілер..............199
8.2.4. Миаклонуста қолданылатын дәрілер.......................................200
8.2.5. Қояншық статусын шеттетуде қолданылатын дәрілер...........201
8.3. Паркинсонизмге қарсы дәрілер....................................................204
8.3.1. Холинергиялық дәрілер.............................................................205
8.3.2.Дофаминергиялық дәрілер.........................................................209
«ГАМҚ рецепторларына әсер ететін дәрілер» тақырыбы
бойынша тестік тапсырмалар..............................................................214
9 Тарау. Ауыруды басатын дәрілер................................................224
9.1. Орталыққа әсер ететін наркотикалық ауыруды басатын дәрілер..224
9.1.1. Опиоидты рецепторлардың толық агонисттері
(табиғи ауыруды басатындар)..................................................................224
9.1.2. Опиоидты рецепторлардың толық агонисттері
(жасанды ауыруды басатындар)...............................................................224
9.1.3. Опиодты рецепторлардың жартылай агонисттері
мен агонист-антагонисттері......................................................................230
9.1.4. Наркотикалық ауыруды басатындардың антагонисттері............232
9.2. Орталыққа әсер ететін наркотикалық емес
ауыруды басатын дәрілер.........................................................................233
9.2.1. Қызуды және ауыруды басатын ықпал әсері бар дәрілер...........234
9.2.2. Ауыруды басатын ықпал әсері бар әртүрлі топтағы дәрілер......238
9.2.3. Әсер ету механизмі аралас ауыруды басатын дәрілер.................238
9.3. Шетке әсер ететін ауыруды басатын дәрілер (стероидты емес
қабынуға қарсы дәрілер)..........................................................................239
«Ауыруды басатын дәрілер» тақырыбы бойынша
тестік тапсырмалар..................................................................................239
ІІІ бөлім. Қабынуды тежейтін және иммунды үрдістерге
әсер ететін дәрілер...................................................................................243
10 Тарау. Қабынуға қарсы дәрілер............................................................243
10.1. Стероидты қабынуға қарсы дәрілер.................................................253
10.1.1. Бүйрек үсті безінің қыртысты қабатының табиғи гормондары...267
10.1.2. Бүйрек үсті безінің қыртысты қабатының
жасанды гормондары...................................................................................268
10.1.3. Бүйрек үсті безінің қыртысты қабатының
фтордан тұратын гормондары....................................................................270
10.1.4. Ингаляциялық жолмен қолдануға арналған
глюкокортиокоидты препараттар.............................................................272
10.1.5. Жергілікті қолдануға арналған глюкокортиокоидты
препараттар..................................................................................................274
10.2.1. Стероидты емес қабынуға қарсы қышқылдар
тобының дәрілері........................................................................................276
10.2.1.1. Салицил қышқылының туындысы.............................................276
10.2.1.2. Пиразолидин туындысы..............................................................277
10.2.1.3. Индол сірке қышқылының туындысы.......................................277
10.2.1.4. Фенил сірке қышқылының туындысы.......................................279
10.2.1.5. Оксикам туындысы......................................................................280
10.2.1.6. Пропион қышқылының туындысы.............................................282
10.2.2. Стероидты емес қабынуға қарсы қышқылдық емес топтар........285
10.2.2.1. Алканон туындысы......................................................................285
10.2.2.2. Сульфонамид туындысы.............................................................285
10.3. Әр түрлі топтардағы қабынуға қарсы дәрілер................................286
10.3.1. Алтын препараттары......................................................................286
10.3.2. Жинақ түзеуші қосылыстар...........................................................287
10.3.3. Безгекке қарсы дәрілер..................................................................288
«Қабынуға қарсы дәрілер» тақырыбы бойынша тестік тапсырмалар...288
11 Тарау. Иммунотропты дәрілер..........................................................292
11.1. Иммуносупрессорлы дәрілер............................................................293
11.1.1. Цитостатикалық дәрілер.................................................................293
11.1.2. Глюкокортикоидтар........................................................................294
11.1.3. Антибиотиктер................................................................................294
11.1.4. Антиденелер препараттары...........................................................295
11.2. Иммунды белсендіруші дәрілер.......................................................297
11.2.1. Эндогенді жолмен алынған полипептидтер және
олардың үйлестері.......................................................................................297
11.2.2. Жасанды препараттар.....................................................................299
11.2.3. Микробтардан алынған препараттар және олардың үйлестері..300
11.2.4. Интерферондар................................................................................302
11.2.5. Интерферон индукторлары (интерфероногендер).......................304
11.2.6. Интерлейкиндер...............................................................................307
11.2.7. Иммуноглобулин препараттары.....................................................308
11.3. Аллергияға қарсы дәрілер..................................................................311
11.3.1. Гистаминге қарсы дәрілер....................................................................315
11.3.2. Месше жасушаның түйіршіксізденуіне кедергі жасайтын дәрілер..320
11.3.3. Глюкокортикоидтар..............................................................................322
11.3.4. Симптоматикалық және аллергияға қарсы дәрілер..........................322
«Иммунотропты дәрілер» тақырыбы бойынша тестік тапсырмалар..........323
Тестік тапсырмалар үшін жауап үлгі-нұсқа.............................................328
Әдебиеттер.......................................................................................................329
Пәндік көрсеткіш..........................................................................................330