АЛМАТЫ 2012
Емтихан тақырыптарының тізімі
«Саяси ілімдер тарихы» пәні
1. Саяси ілімдер тарихы ғылым ретінде.
Саяси ілімдер тарихы – әлемді, мемлекетті, билікті, саясатты, адамның саяси мінез-құлқын қазіргі заманғы ғылыми тұрғыдан танып-білудің маңызды қайнар көзі мен жауапты бөлімі. Қоғамдық ғылымдар құрылымындағы саяси ілімдер тарихының орны.
Саяси ілімдер тарихының пәні мен әдістері.
Саяси ілімдер тарихының, теория мен тарихтың, мемлекеттің, саясаттанудың, салалық мемлекеттік-құқықтық пәндердің тарихының арақатынасы. Саяси ілім ұғымы. Саяси ілімдердің әдіснамасы. Саяси доктриналарды бағалаудың критерилері. Курстың құрылымы.
Саяси ілімдер тарихы саяси, заң және өзге де әлеуметтік ғылымдар саласындағы ғылыми болжам жасау мен футурологияның, заманауи ғаламдық мәселелерді зерттеудің іргетасы.
2. Ежелгі Шығыстың құл иеленуші мемлекеттеріндегі саяси ілімдер.
Ежелгі Шығыстағы мемлекеттіліктің қалыптасуының ерекшеліктері мен өзгешеліктері. Ежелгі Египет пен Вавилонның құл иеленушілерінің саяси идеологиясы. Фараондарға табыну. «Птахотептің (Птаххетепа) ілімдері» мен «Гераклиополь патшасының өзінің ұлына айтқан ақылы». «Ипусердің (Ипувер) айтқандары». Ежелгі Вавилонның құл иеленушілерінің саяси идеяларындағы билік пен заңның құдайлық сипаты. Хаммурапи заңдары. Үндістандағы брахманизм идеологиясы. Ману заңдары. Каутильдің Артхашастрасы. Буддизм еретикалық, антибрахмандық тағым және бірінші әлемдік дін ретінде. Ежелгі Қытайдың идеологиясы. Конфуций. Даосизмнің негізгі идеялары. Мо-Цзының ілімі. Ежелгіқытайлық легизм. «Фацзя» мектебі мен оның өкілдерінің көзқарастары.
3. Ежелгі Грецияның саяси ілімдері.
Гректік саяси мәдениеттің шығыстықтан айырмашылықтары. Ежелгі гректік саяси ойдың қалыптасуы мен дамуының үш кезеңі. Қоғам, билік, жердегі адамның орны туралы мифологиялық көзқарастардан арылу. Жеті данышпан. Солонның саяси идеалы. Пифагор мен пифагорлықтар. Гераклиттің саяси көзқарастары. Демокриттің антикалық философиясындағы материалистік бағыт. Софистердің саяси ойларындағы жаңашылдық. Пифагор: «адам – барлық заттың өлшемі». Сократ пен оның демократияға қатынасы. Платон – объективті идеализмнің философиялық жүйесін құраушы. Платонның үлгілі мемлекеті. Платонның «Мемлекет» және «Заңдар» атты шығармалары. Аристотельдің саяси тұжырымдары: «Адам – саяси тіршілік иесі (жануар)». «Саясат», «Афиналық полития», «Этика». Аристотель басқару түрлері туралы. Эпикур мемлекеттің туындауы мен мәні туралы. Стоиктердің саяси ойлары. Полибий мемлекет түрлерінің айналысы жайлы.
4. Ежелгі Римнің саяси ілімдері.
Таптар мен түрлі әлеуметтік топтардың теке-тіресуі Ежелгі Римдегі саяси идеологиялардың түрлі бағыттарының қалыптасуының қайнар көзі ретінде. Ағайынды Гракхтардың саяси идеялары. Тит Лукреций Кар – құл иеленушілік демократияның идеологы. «Заттардың табиғаты туралы» ілім. Марк Туллий Цицерон құл иеленушілік демократияның идеологы ретінде жазған «Мемлекет туралы» және «Заңдар туралы» еңбектері. Цицерон мемлекеттің түрлері мен құлдықтың табиғаты туралы. Римдік стоиктер: фатализм ілімі. Христианшылдық. Алғашқы христиандардың саяси идеологиясы. Христианшылдықтың эволюциясы. Христианшылдық іліміндегі әлем, адам, билік. Ерте еретиктік қозғалыстардың саяси идеялары. Монтанизм. Эбиониттер. Гностиктер. Әулие Августиннің саяси ойлары. «Құдайшыл қала туралы» шығарма.
5.Орта ғасырлардағы саяси ілімдер (Батыс Европа).
Феодалдық саяси ойдың негізгі белгілері мен ерекшеліктері. Ортағасырлық саяси ойды кезеңдерге бөлу. Христианшылдық дін және римдік-католиктік шіркеу. Ортағасырлық діни дүниетанымның тереңдеуі. “Екі қылыш” теориясы шіркеудің саяси ұмтылыстарының негіздемесі ретінде. Феодалдық қоғамның әлеуметтік жіктелуі. Үстемдік етуші шіркеулік және зайырлы феодалдардың саяси көзқарастары. Бұқара шаруалар және олардың идеологтары. Фома Аквинскийдің мемлекет пен билік туралы ілімі. Жеке меншік пен бостандық туралы ойлар. Томизм және неотомизм. Бюргерлік идеологиясының туындауы. Марсилий Падуанский, оның билік пен мемлекеттің шығуы туралы жаратылыстық-тарихи тұжырымдамасы. Халық-суверен туралы ойшылдардың идеялары. Дантенің әлемдік монархия туралы идеалы. Әлемдік үстемдікке ұмтылысқа қарсы тұжырымдар. Қалалық мәдениеттің ерте кезеңінің дамуында Данте қалалық буржуазияның идеологы ретінде. Ортағасырлық ересьтердің әлеуметтік-саяси мазмұндағы ойлары. Вальденстер. Құдайшылдық. Патарендар. Альбигойцтар. Табориттер. Богемдік ағайындылар. Англиядағы лоллардтың қозғалысы. Джон Уиклиф. Ян Гус.
6. Арабтық Шығыс елдерінің саяси ойлары (орта ғасырлар).
Арабтық Шығыс елдеріндегі феодализмнің дамуы мен саяси идеологиялардың дамуының ерекшеліктері. Ислам – ортағасырлық Шығыстағы маңызды діни-саяси идеология. Теократизм Құранның саяси идеяларына тән сипат. Суннизм мен Шиизм. Хариджиттер мен исламистердің дүниетанымдары. Әбу ан-Насыр әл Фараби араб философиясының атасы ретінде «Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары туралы», «Мемлекеттік қайраткердің нақыл сөздері», «Азаматтық саясат» тракттары. Әл Мавардидің, Ибн Синаның, Ибн Рушдтың, Ибн Халдунның саяси ойлары
7. Қайта өрлеу дәуірінің саяси идеялары.
Қайта өрлеу – қоғам, билік, саясат туралы адамзаттың көзқарасындағы ұлы прогрессивтік төңкеріс. Адамның тағдыры, жеке тұлғаның бағасы туралы идеялар; әрбір жеке адамның автономиясы. Қайта өрлеудің гуманизмі. Колюччо Салюти – азаматтық гуманизмнің негізін салушы. Леонардо Бруно Аретино. Германиядағы гуманизм саяси идеясының негізін қалаған Ульрих фон Гуттен. Н. Макиавеллидің зайырлы саяси доктринасы. «Тақсыр», «Тит Ливияның бірінші декадасы туралы ойлар», «Флоренция тарихы». Мемлекеттік егемендіктің буржуазиялық теориясының туындауы. Франциядағы абсолютизм идеологиясы. Жан Боден мемлекеттік биліктің суверендігі идеясының негізін қалаушы. Жоғарғы билік пен оның қасиеттері туралы ілім. Басқарудың “араласх” формаларын жаратпау. Жан Боденнің қоғамдық даму мен мемлекет формаларының айналып келуі туралы көзқарастары. XVI-VII ғғ. европалық утопиялық социализмнің саяси идеялары. Томас Мордың «Утопиясы» мен Томазо Кампанелланың «Күн қаласы».
8. Реформация кезеңінің саяси ойлары.
Реформация – католиктік шіркеудің іліміне, шіркеу мен феодалдық саяси тәртіпке қарсы күрестің діни-саяси идеологиясы, бірінші (Ф. Энгельс бойынша) буржуазиялық революция. Реформацияның жақтастарының екі лагері. Германиядағы халықтық реформация мен шаруалар соғысының саяси ағымдары. Шаруа-плебейлік лагердің лидері – Томас Мюнцердің әлеуметтік және саяси-құқықтық көзқарастары. Реформацияның діни-саяси бағытының идеологы – Мартин Лютердің саяси ойлары. Жан Кальвин – «құдай адамның өмірін маңдайына жазып қояды» деуші догмат, оның шаруа-плебейлік ересьтерге қатысты зұлым доктринасы, мемлекеттегі басқару формалары туралы ойлары.
9. XVII ғасырдағы Голландиядағы саяси ілімдер.
Голландия – буржуазиялық билік пен буржуазиялық республика орнаған бірінші Европа елі. Гуго Гроций – саяси ойшыл, мемлекет пен құқық жайлы ерте буржуазтялық ілімнің, табиғи және халықаралық құқықтың рационалистік доктринасының негізін салушы. Оның «Соғыс пен бейбітшілік құқығы туралы», «Кен өндіру құқығы туралы», «Ежелгі заман және Бабайлық республиканың құрылысы, саясат, басқару формалары туралы, әділетті және әділетсіз соғыстар туралы» атты еңбектері. Барух (Бенедикт) Спинозаның саяси доктриналары. Оның «Саяси трактаты». Адам мен мемлекет – табиғаттың бөлігі. Адамдардың әлеуметтік өзара әрекеттесуінің себептері мен көріністері туралы психологииялық баяндау. Спиноза мемлекеттің формалары мен басқару түрлері, мемлекетаралық қатынастар туралы.
10. XVII ғ. Англиядағы саяси идеялар.
Англиядағы буржуазиялық революция мен оның ерекшеліктері: индепенденттердің саяси талаптарының ерекшелігі. Джон Мильтон. Левеллерлік саяси идеялары. Джон Лилберн. Диггерлер мен олардың идеологы Джерард Уинстэнли. Ағылшындық ойшыл Томас Гоббстың саяси концепциялары. Оның: «Азамат туралы», «Философия негіздері», «Левиафан» шығармалары. Джон Локк әлеуметтік компромисстің идеологы. «Мемлекеттік басқару туралы екі трактат». Мемлекеттің туындауы туралы теория. Мемлекеттің мақсаты. Басқару формалары мен меншікке қатысты ойшылдың идеялары. Джон Локк билік бөлінісі мен халық суверенитеті туралы.
11. Европалық Ағартушылық дәуірінің саяси идеялары.
Вольтердің саяси көзқарастары. Монтескьенің саяси тұжырымдамасы: «Парсы хаттары», «Заңдар рухы туралы» шығармалары. Ойшылдың саяси бостандық туралы ой-толғамдары. Ж.Ж. Руссоның әлеуметтік-саяси ілімі: «Адамдар арасындағы теңсіздіктің туындауы мен негіздемесі туралы толғау», «Мәңгілік бейбітшілік туралы ойлар». Руссо іліміндегі бостандық, теңдік, халық суверенитеті идеялары.
Якобиншілдердің саяси идеялары, олардың саяси идеалы. Максимилиан Робеспьер, оның «Конституция туралы», «Революциялық басқарудың принциптері туралы», «Саяси моральдың принциптері туралы» әйгілі баяндамалары. Жан Поль Марат. Деспотизм, оның қайнар көздері, деспоттық билікті орнатудың әдістері мен құралдары,онымен күрестің жолдары мен формалары.
Француздық социализмнің саяси идеологиясы. Мореллидің «Табиғат кодексі». Ж. Моленің «Өсиеті». Г. Мабли бойынша саяси биліктің конструкциясы. Г. Бабефтің бағдарламалық-саяси қондырсы және “теңдестердің қоғамы”. Революциялық заңдар жобасы. Халықтық конституция идеясы.
12. Тәуелсіздік үшін күрес кезеңіндегі АҚШ саяси ілімі.
«Демократиялық лагерь» өкілдерінің саяси көзқарастары. Т. Джефферсон саяси ілімі мен олардың «Тәуелсіздік декларациясында» және «Құқықтар туралы Биллде» жүзеге асуы. Б. Франклиннің саяси және құқықтық көзқарастары. Т. Пейннің саяси-құқықтық идеялары. Оның «табиғи құқық» теориясы. Басқару формасы туралы көзқарастар. Бейбітшілік үшін күрес туралы көзқарастардың ерекшеліктері. «Федералистердің» саяси және құқықтық көзқарастары мен олардың А. Гамильтон саяси ілімінде көрініс табуы. 1787 ж. Конституцияда оның идеяларының жүзеге асуы. Федерация мен штаттардың өзара әрекеттесуінің принциптері. Дж. Адамстың саяси идеялары. Дж. Мэдисонның саяси-құқықтық ілімі мен олардың АҚШ Конституциясында жүзеге асырылуы.
13. XVIII ғ. аяғы–XIX ғ. басындағы Германиядағы саяси ілімдер.
Германиядағы саяси идеологияның негізгі бағыттарын жалпы сипаттау. Г.-Ф. Гегельдің философиялық доктринасының саяси астары. «Абсолютті рух» саяси процестің басты факторы ретінде. Саяси иерархия мен саяси бостандықтар мәселесі. Саяси процестің динамикасы мен ақырғы мақсаты. Азаматтық қоғам идеясының тұжырымдамасы. Гегельдің билік бөлінісі теориясын интерпретациялауы. Гегельдің саяси идеалы.
И. Канттың саяси көзқарастары. Мемлекет пен құқықты негіздеу. Категориялық императив. Қоғамдық келісім мен халық суверенитеті. Мемлекеттің шығуы мен мәні туралы көзқарастар. Мемлекет формаларын жіктеу. «Мәңгілік бейбітшілік» теориясы. И. Кант және қазіргі заман. Фихтенің саяси-құқықтық теориясы. Оның көзқарастарының екіұштылығы мен қарама-қайшылықтығы. Халықтың үстемдігі идеясы. Мемлекет пен оның мәнін анықтау.
14. ХIХ ғ. европалық саяси ойдың негізгі бағыттары
Консерватизм және оның дамуының негізгі кезеңдері. Франциядағы консервативтік теория (Ж. де Местр және т.б.), француз революциясына жағымсыз көзқарас. А исторических традиций в творчестве Э. Берктің шығармашылығындағы британ парламентаризмі мен аристократизмінің тарихи дәстүрлерінің пологетикасы мен «торийлік» идеологияның қалыптасуы. Б. Дизраэлидің саяси көзқарастары қалыптасуына XIX ғ бірінші жартысындағы парламенттік реформалардың ықпалы. Т. Карлейльдің көзқарастарындағы әлемдік саяси процестің тарихи динамикасы. Неоконсерватизм.
Либерализм интеллектуальды және саяси ағым ретінде. Француздық либерализм (Б.Констан, А.де Токвиль). Монтескьенің билік бөлінісі теориясын қайта қарауы. Неміс либерализмі (В.фон Гумбольдт, Л.Штейн). Ағылшын либерализмі (И.Бентам, Дж.Ст.Миль). О. Конттың саяси-құқықтық идеялары.
Әлеуметтік дарвинизм және қоғам мен мемлекет туралы ілімді вульгаризациялауға тырысу (Ж.А.де Гобино, Г. Спенсер).
Социал-реформизм (Ф.Лассаль, Э.Бернштейн, Каутский) мен анархизмнің (Ж.Прудон, М. А. Бакунин, П. А. Кропоткин) саяси идеялары.
Славянофильдердің саяси идеялары.
Социалис-утопистердің саяси-құқықтық көзқарастары. А.Сен-Симон, Ш. Фурье, Р. Оуэн).
Марксизм: теориялық қайнар көздері мен құрамдас бөліктері. Саяси дамуды экономикалық негіздеу. «Коммунистік партияның манифесті». Саясатты материалистік түсіндіру. Марксизмнің негізгі қоғамдық саяси ағымдары.
15. ХХ ғасырдағы саяси ілімдер.
Социал-демократиялық концепциялар: А.Бебель, Э.Бернштейн, К.Каутский, Г.Кунов, Г.Кельзен., М. Вебер: саяси прогрестің тарихи және экономикалық тәуелділігін сынау. Легитимді үстемдік теориясы. Плебисцитарлық демократия концепциясы.
Г. Моска: «саяси (үстем) тап» концепциясы. В. Парето: адамның іс-әрекетінің социологиясы. Элита ауысуы теориясы. Р. Михельс: интеллектуал және жұмысшы қозғалысы.
Биологиялық инстинктер заманауи өркениетті қоғамдардағы саяси процестің негізі ретінде (З. Фрейд). К.Г. Юнг пен Э. Фроммның көзқарастарындағы ұлтшылдық пен нәсілшілдіктің психопаттық негіздері. Л. Вольтманның нәсілшілдік теориясы.
Ф.-В.Ницше. «Билікке деген ерік» пен «өлімге деген ерік» саяси процесте. Фашизмнің саяси идеологиясы. Б. Муссолинидің «корпоративті мемлекет» идеясы. А. Розенбергтің «жоғары раса» теориясы. К.Хаусхофер халықтың «өмір сүру кеңістігі үшін күрес» концепциясын ұсынушы.
Либералдық саяси доктринаның жаңаруы: И. Шумпетер,Э. Мунье, Э. Бенеш: шығыс еуропалық демократияның даму перспективалары. Жаңа типті саясат. Саяси партиялар мен бюрократияның пішіні. Либералдық және демократиялық құндылықтарды сынау: О. Шпенглер, К. Шмитт. Классикалық геосаясат: Ф.Ратцель.
Тоталитарлық саяси жүйелер туралы тұжырымның туындауы, тоталитаризм және оны сынау: Э. Кассирер, Х.Аренд, Ф. Хайек, М. Джилас.
Ғылыми-техникалық революция және «әл-ауқатты мемлекет»: Р. Арон, У. Ростоу, Дж. Гэлбрейт, Ч. Р. Миллс, Г. Маркузе. Батыстық интеллектуалдардың концепцияларындағы апологетикалық бағыт: Д. Белл, З. Бжезинский, Ф. Фукуяма, Э. Тоффлер. Постиндустриалды өркениет туралы қоғамдық-саяси ойдағы сыншыл бағыт: Л. Туроу, А. Турен. К. Поппер және оның батыстық «ашық қоғамды» дамыту жобасы. Дж. Сорос: өзін-өзі реттейтін «ашық қоғам» туралы аңыз.
«Қазіргі саяси процес» пәні
1. Саяси процесті талдаудағы теориялық-әдістемелік негіздері
Саяси процесті түсіндірудегі концептуалды тәсілдер. Саяси өзгерістің ұғымы және типологиясы. Модернизация, реформа, революция ұғымдары. Әдістемелік тәсілдердің сан алуандылығы. Институционалды және неоинституционалды тәсілдер. Салыстырмалы (компаративистік) тәсіл. Дискурсивті тәсіл.
2. Қазіргі әлемнің дамуындағы жалпы тенденциялар
Қазіргі дәуірдің жаһанды мәселелері: діни экстремизмнің таралуы, терроризмнің таралуы, есірткені тарату жолдарының кеңейюі, заңсыз миграция, әлемдік экономикалық дағдарыс. Қазіргі әлемдік процес және оның құрылымы. Саяси акторлардың ұғымы және түрлері. Қазіргі дәуір мен жаһанды мәселелердің қайшылықтарын шешудегі жолдар және әдіс-тәсілдер.
3. Халықаралық қатынастар және әлемдік саясат: тарих және қазіргі заман
«Халықаралық қатынастар», «халықаралық саясат», «сыртқы саясат» және «халықаралық қатынастар жүйесі» атты ұғымдар. Жаңа халықаралық қатынастар жүйесінің қалыптасуы және оның қағидалары. Жаңа әлемдік тәртіп. Биполярлы (екі полюсті) жүйеден полиполярлы (көп полюсті) жүйеге өту. Жаңа жағдайда қауіпсіздік мәселесі. Қазіргі халықаралық қатынастардағы мұнай факторы. «Араб көктемі» және әлемдік саяси процес.
4. Қазіргі әлем процесінде Қазақстанның рөлі мен орны
Қазақстан Республикасының сыртқы саяси басымдықтары және халықаралық саясаттың геосаяси факторлары. Аймақтық қауіпсіздік ұйымдарының құрылуында Қазақстан Республикасының рөлі: ШЫҰ, ҰҚКҰ, АӨСШК. Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етудегі қорытындылар. ЕҚЫҰ-Астана саммитінің қорытынды декларациясы. Ислам ынтымақтастық ұйымына Қазақстанның төрағалығы. Каспий аймағындағы геосаясат. Кедендік Одақ және Бірыңғай Экономикалық кеңістік. Еуразиялық бірлестік: мәселелері мен перспективалары.
5. Жаһандану және жаңа әлем тәртібі
Жаһанды билік және жаһанды басқару. Жаһанды басқарудың институттары және акторлары: Дүниежүзілік банк,G 8, ХВФ, ТҰК, АТЭЫ, ЕЭБ. Қауіпсіздік саясаты – жаһандық бәсеке және оған деген жауап. Су қауіпсіздігі. Энергетикалық қауіпсіздік. Азықтық қауіпсіздік. Экологиялық қауіпсіздік.
6. Қазіргі заманғы саяси жүйелер
Қазіргі заманғы саяси жүйелердің типологиясы. Құндылықтар жүйесі және саяси жүйе. Саяси режим және саяси жүйе. Демократия, авторитаризм және тоталитаризм. Модернизация ұғымы. Саяси даму және модернизация теориялары.
7. Саяси плюрализм әлемдік саяси процестін объективті тенденциясы ретінде
Саясатты дамытудағы әлеуметтік негіздер. Әлеуметтік стратификация және саяси плюрализмнің дамуы. Көппартиялық жүйені қалыптастыру саяси процестін тенденциясы ретінде. Қазақстан Республикасының партиялық жүйесі.
8. Трансұлттық саяси ортаның қалыптасуы және демократияның «толқындары»
Демократияландыру процес ретінде. Демократияландырудың тарихи түрлері. Демократияландыру және демократияның нығаюі. Демократияландырудың «үшінші» толқыны. Қазақстан Республикасында демократиялық процестердің ерекшеліктері.
9. Қазіргі әлемдік процестің экономикалық өлшемі
Халықаралық саяси экономия. Халықаралық экономикалық процестерді басқарудағы механизмдер. Әлемдік экономикалық дағдарыстың «екінші» толқыны. Қазақстан Республикасындағы экономикалық саясат.
10. Қазіргі әлемдік процестегі халықаралық қақтығыстар және бітімгершілік мәселесі
Жанжалдылық жағдайы жоғары негізгі аймақтар Халықаралық қақтығыстардың алдын алудағы халықаралық ұйымдардың рөлі. Орталық Азия аймағында қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз ету саясаты.
«Саяси жүйе және режим» пәні
1. Жүйенің жалпы теориясы. Жүйелік талдаудың категориялары
Теориялық-жүйелік дүниетанымның ағымдары. Жүйелік әдістің дамуы және жүйенің жалпы теориясын құру. Жүйелік талдау мен жүйелік синтез күрделі ұйымдастырылған объектілердің зерттеу әдісі ретінде. Жүйелік объектілердің дефинициялары. «Жүйе емес» және «қоршаған орта» категориялары. Кіріс және шығыс арқылы жүйе мен қоршаған орта байланысы. Құрылымдық-функционалды талдау жүйе элементтерінің өзара функционалды тәуелділігін зерттейтін және олардың өзгермелі ортаға бейімделуін зерттейтін сала ретінде.
2. Қоғамның саяси жүйе теориясы. Саяси жүйенің легитимділік жағдайы
Т. Парсонстың әлеуметтік жүйе теориясы және оның саяси жүйе теориясының дамуына әсері. Д. Истон және Г. Алмонд саяси жүйе теориясының негізін қалаушылар ретінде, тұжырымдамаларының ерекшеліктері. К. Дойчтың саяси жүйе теориясы. Саяси жүйелердің заманауи түсіндірмелері, саяси жүйенің дербестігі туралы теріс бағалардын алдын алу. Саяси жүйелердің жүйешіктері: институционалды, нормативті, идеологиялық, коммуникативті, мәдени. Саяси жүйенің негізгі қызметтері. Саяси жүйенің легитимділік жағдайы. Саяси тұрақтылық, оның алғышарты және оған жету тәсілдері. Абсолютті, статистикалық және динамикалық тұрақтылық. Саяси қатер, қатердің тетіктері.
3. Саяси жүйе типологиясы
Саяси өмірдің өлшемділігі, сан алуан критерилердің ұстанымы жағынан талдауы. Саяси жүйе классификациясы. Қоғамдық құрылым талдауында Вебер мен Маркстың дәстүрлері. Ж. Блондель, Г. Алмонд, Д. Берг-Шлоссер, Х. Майер, Т. Штаменн. Ч. Эндрейн және т.б. типологиялары. Дәстүрлі және модернизацияланған, консервативті және трансформациялық, ашық және жабық, орталықтандырылған және орталықтандырылмаған, микроскопиялық, локалды, макроскопиялық және жаһанды саяси жүйелер.
4. Саяси режим саяси билікті жүзеге асырудағы әдіс пен бақылау ретінде. Саяси режимнің типтері
Саяси режим қоғамның саяси өмірін функционалдау тәсілі ретінде, оның мәні. Қоғамның саяси жүйесімен саяси режимнің функционалды байланысы. Саяси режим типтерінің сипаттамасы. Антидемократиялық режимдердің демократиялық режимге өту жолдары.
5. Тоталитарлы режимнің теориясы мен саяси тәжірибесі
Тоталитаризм тарихи және саяси құбылыс ретінде. Тоталитарлық режимнің идеялық ағымдары, пайда болу себептері және негізгі белгілері. Тоталитаризмнің түрлері. «Солшыл» және «оншыл» тоталитаризм, олардың әлеуметтік базасы. Тоталитарлық режимдердің легитимділік пен тиімділік тұрғысынан сипаттамасы. Тоталитарлық қоғамдағы ұлы мақсаттардың тағдыры және рөлі.
6. Қазіргі заманғы авторитаризм. Дәстүрлі абсолютті монархиялар, олигархиялық және әскери режим
Авторитарлы саяси режим, оның ерекшеліктері. Авторитарлы және тоталитарлы режимнің негізгі айырмашылықтары. Қазіргі әлемде авторитаризмді сақтау және оның орнын толтыру себептері. Бюрократиялық авторитаризм, оның қозғаушы күштері. Олигархиялық және әскери режимдер.
7. Демократияның тарихи тағдырлары. ХХІ ғасырдағы саяси дамудың демократиялық сценарилері
Демократия ұғымы. Антикалық дәуірден қазіргі уақытқа дейін демократиялық басқарудың теориялары мен модельдері. Қоғамның демократиялық құрылысының әлеуметтік-экономикалық және әлеуметтік-саяси алғы шарттары. Демократиялық қағидалар, тәртіптер және критерилер. Халық билігінің институттары мен құндылықтары. Қоғамдық өмірдің демократиялық ұйымдасуы, «адам құқығы» атты демократиялық модель. Қазіргі демократияның жалпы ерекшеліктері, олардың құндылықтары мен кемшіліктері. Демократияның модельдері.
8. Халықтық (тайпалық) жүйелер
Тайпалық жүйенің мысалы ретінде Африкада қоғам сан, пигмеи, тив, ибо, кикуйю, Австралияда аборигендер және индейцтер, Азияда дунсян, Солтүстік Америкада эскимостар мен индейцтер Оңтүстік Америкада индейцтер она және сирионо. Отбасы халықтық жүйенің негізгі түйіні ретінде. Аңшылар мен жинаушылар қоғамы. Аз өнімді егін шаруашылықпен аграрлы жүйелер жаңаша тирихта. Халықтық жүйелер шешімді қабылдау барысында теңдікке, бірлікке және келісімділікке негізделген «алғашқы қауымдағы табиғи демократия» ретінде.
9. Бюрократиялық авторитарлы жүйелер
Бюрократиялық авторитарлы жүйе саяси жүйе типтерінің бірі ретінде. Бюрократиялық авторитарлы жүйелердің тіршілік ету және таралу факторлары. Аграрлы және индустриаландырылған жүйелердің негізгі белгілері. Бюрократиялық мемлекет: даму тарихы және әлеуметтік жаңару бағыты.
10. Келісімдік жүйелер
Бюрократиялық авторитарлы жүйелердің трансформациясы және келісімдік жүйелерге өтуі. Билік етуші бюрократияның үлкендігі, полицияның жазалаушылығы, партиялық жүйенің жеткіліксіз институциализациясы, қуатты тәуелсіз кәсіподақтардың болмауы – плюралистік демократияның қалыптасуына немесе тиімді келісімдік жүйеге жол бермеу. Келісімдік саяси жүйенің қалыптасу шарттары. Келісімдік саяси жүйенің негізгі белгілері.
11. Мобилизациялық жүйелер
Мобилизациялық саяси жүйе жүйелердің бір типі ретінде. Мобилизациялық саяси жүйелердің қағидалары. Мобилизациялық жүйенің негізгі белгілері. Мобилизациялық типтің популистік және элитистік саяси жүйелері (ел тануды талдауға бағытталған баяндама).
12. Латын Америка елдеріндегі әскери төңкерістер. Латын Америкасындағы әскери режимнің ыдырауы
Мобилизациялық саяси жүйелердің күйреуі. Латын Америка елдеріндегі әскери төңкерістер. Латын Америкасындағы әскери режимнің ыдырауы.
13. Әлем саяси жүйесінің негізгі даму үрдістері
Жаһандану қазіргі заман әлемнінде негізгі даму үрдісі ретінде. Жаһандық және аймақтық интеграция жағдайында қазіргі мемлекеттердің әмбебапты және ұлттық-мемлекеттік мүдделердің саяси жүйесі. Әлемнің саяси жүйелеріне заманауи жаһандық қауіп-қатерлер.
14. Қазақстанның саяси жүйесі мен трансформация тәжірибесі. Қазақстан саяси жүйесінің бейімделу механизмдері
Қазақстанда посттоталитарлы модернизацияның негізгі кезеңдері. Модернизация кезеңдерінде даму парадигмалары. Қазақстанда саяси биліктің жүзеге асу механизмдері. Саяси реформалардың жалпы ұлттық бағдарламасы – мемлекеттік, саяси және қоғамдық институттарды реформалауға бірегей және біртұтас ұстаным. ҚР Конституциясын келешекте қолдану әлеуеті. Атқарушы биліктің реформалары. Заң шығарушы биліктің саяси беделін нығайту. Азаматтарды құқықтық қорғау және сот жүйесінің реформалары. Азаматтық қоғам институттарының таңдауы және дамуы. Жемқорлық пен қылмыстылықпен күрес.
Жалпы ұлттық саяси реформа бағдарламасын жүзеге асыру негізінде саяси жүйені нығайтуда Н.Ә. Назарбаевтың ұлт Лидері ретіндегі рөлі.
15. Қазақстанның саяси жүйесі мен қоғамның ұлттық бірігу мәселесі
Ішкі саяси тұрақтылықты сақтау, нығайту және қоғамның бірігуі өмірге ұлттық стратегияны алып келу шарты ретінде. Әлеуметтік-экономикалық өсімнің шынайы, нық және артушы қарқынға жетуі. Экономиканың басты секторларының дамуы, кәсіби мемлекетті құру. Өмір жағдайын, денсаулықты, білім беруді, қоршаған экологиялық ортаны жетілдіру. Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және Қазақстанның тәуелсіз зайырлы мемлекет ретінде дамуы.
«Қолданбалы саясаттану» пәні
1. Қолданбалы саясаттанудың пән аймағы мен ерекшелігі.
Саяси ғылымда фундаменталды және қолданбалы зерттеулер шектеулерінің критерийлері. Қолданбалы саясаттанудың объектісі мен пәні. Қолданбалы және теориялық саясаттанудың негізгі айырмашылықтары. Қолданбалы саясаттанудың негізгі бағыттары, саяси анализ, саяси шешім қабылдау процесі, бағытталған саяси ықпал ету технологиялары. Консалтингтің саясаттанудағы рөлі мен орны.
2. Саяси процестер мен саяси шешімдерді қабылдау талдауы
Сценарилердің әдісі арқылы саяси жағдайларды талдау. Саяси күштердің спекторын талдау. Саяси күштердің матрицасы. «Тихомированың саяси торы» және оның модификациясы. Әлеуметтік-саяси күштер мен саяси институттардың жағдайлық диагностикасы.
3. Саяси кеңес беру
Саяси кеңес беру түсінігі, негізгі функциялары және міндеттері. Саяси консалтинг ережелері. Консалтингтегі мәдени-тарихи, құқықтық және әлеуметтік-психологиялық параметрлерді есепке алу. Саяси кеңес берудің типтері мен бағыттары: «жобалар мен процестерге» қалыпты және мәселелі кеңес беру, консалтинг үйрету тәсілі арқылы.
4. Сайлау науқанының технологиялары
Сайлау науқаны қолданбалы саясаттанудың нысаны ретінде. Сайлау науқаның ұйымдастырудағы технологиялар. Сайлау технологиялардың ұғымы және түрлері.
5. Сайлау науқандары қолданбалы саясаттанудың объектісі ретінде.
Сайлау науқандарының негізгі кезеңдері мен қатысушылары. Қазақстан Республикасының сайлау заңнамалары. Сайлау науқанының құрылымдық-логикалық үлгісі.
6. Жағдайлық үлгіні құрастыру және саяси актордың тактикасы мен стратегиясының социоинженерлік «монтажы».
Саяси жағдайлардың дескриптивті анализі, әдістері және ақпараттық база. Саяси анализдің құрылымы. Саяси анализ процесі.
7. Мәліметтерді жинақтау және қайта өңдеу әдістері.
Сауалнама. Интервью алу. Шкала жасау. Контент-анализ. Мәліметтердің қайнар көзі мен олардың қолданылуы. Мәліметтерді дайындау және қайта өңдеу. Мәліметтерді сипаттау: кесте, диаграмма, гистограмма құру. Статистика: I: біркелкі бөліністердің анализі; II: екі ауыспалының арасындағы өзара байланысты зерттеу; III: бірнеше ауыспалылар арасындағы өзара байланысты зерттеу. Математикалық үлгілеу.
8. Саяси шешім қабылдау және дайындау технологияларындағы бюрократия, элита және мүдделі топтар концепциясы.
Шешім альтернативті рационалды таңдау және саяси іс-әрекеттің идеалды үлгісі ретінде. «Ойын тәртібі», институционалды процедуралар, шешім қабылдаудың типтері мен әдістері. Мемлекеттік және қоғамдық ұйымдардағы шешім қабылдау ерекшеліктері.
9. Саяси шешім қабылдаудың негізгі кезеңдері.
Ақпараттың бағалануы мен анализі. Альтернативті нұсқалардың дайындалуы. Альтернативаның таңдалуы және шешімнің қалыптасуы, оның жүзеге асуы. Шешімнің жүзеге асуын бақылау және «кері байланыс». Жалғыз бір шешімнің анықталуы мен легитимизациясы рационалды таңдау процесінің қорытынды кезеңі ретінде.
10. Саяси-басқарушылық қызмет: құрылымы мен мотивациясы.
Саяси басқарудағы социо-инженерлік көзқарас. Саяси-басқарушылық циклдың «сызықтық» және «дөңгелектік» үлгілері.
5. Ұсынылған әдебиеттер тізімі
Негізгі:
1. Президент Н.А. Назарбаев и современный Казахстан: сборник документов и материалов в трех томах. - Алматы: КИСИ при Президенте РК, 2010.
2. Назарбаев Н.А. На пороге ХХI века. – Алматы: Өнер, 1996.
3. Арендт Х.Истоки тоталитаризма.- М., 1996.
4. Арон Р. Демократия и тоталитаризм. – М., 1993.
5. Анохин М.Г. Политические системы: адаптация, динамика, устойчивость. – М., 1996.
6. Истон Д. Категории системного анализа политики / Антология мировой политической мысли: в 5 т. – М., 1997. Т.2.
7. Каменская Г.В., Родионов А.В. Политические системы современности. – М., 1994. Гл.1.
8. Лейпхарт А. Демократия в многосоставных обществах: Сравнительное исследование. – М., 1997.
9. Борбасов С. Қәзіргі саяси процесстер. Алматы. 2011.
10. Политические процессы и политические институты в России. М. 2010.
11. Антология мировой политической мысли. Отв.ред. Т.А. Алексеева. М. 1997.
12. Мир после кризиса. Глобальные тенденции – 2025: меняющийся мир. Доклад Национального разведывательного совета США. М. 2011.
13. Зотов В.Д. История политических учений. - М.: Юрист, 2005.
14. История политических учений. Под ред. Голиков А.К. , Исаев Б.А. -СПб: Питер, 2012 .
15. Манчин И.Ф. История политических и правовых учений. Учебное пособие для вузов. - М.: Юрайт, 2012.
16. Марченко М.Н. Мачин И.Ф. История политических и правовых учений. Учебное пособие. - М.: Проспект, 2010.
17. Нерсесянц В.С. История политических и правовых учений. 4-е изд., перераб. и доп. — М.: Норма, 2004.
18. Чанышев А.А. История политических учений: классическая западная традиция. М.: МГИМО, 2000.
19. Ларчев О.И. Теория и методы принятия решений. М., 2000.
20. Матвеев Р.Ф. Теоретическая и практическая политология. М., Росспэн, 1997.
21. Ришар Ж.Д. Ментальная активность. Понимание, рассуждение, нахождение решений. М.: Институт психологии РАН., 1998.
Қосымша:
1. Цыганков А.П. Современные политические режимы: структура, типология, динамика. – М., 1995. Гл.IV.
2. Политический риск: анализ, оценка, прогнозирование, управление. – М., 1992.
3. Политические институты на рубеже тысячелетий. Отв. Ред. К.Г.Холодковский. – Дубна, 2001.
4. Тоффлер С. Проблема власти на пороге ХХ1 века // Свободная мысль. М.,1990.
5. Гуггенбергер Б. Теория демократии (словарь политических понятий) // Полис. 1991.;4
6. Ильин И.В. Ритмы и масштабы перемен (о понятиях «процесс», «изменение», «развитие» в политологии). // Полис. 1993. №2.
7. Ковлер А.И. Исторические формы демократии: проблемы политико-правовой теории. М.,1990.
8. Грин Д.Ю., Шапиро И. Объяснение политики с позиции рационального выбора // Полис, 1994 № 3.
9. Дегтярев А.А. Теория принятия политических решений в структуре социальных и управленческих дисциплин // Полис, 2002 № 2.