Адукацыйны стандарт па беларускай літаратуры

У “Тлумачальным слоўніку беларускай літаратурнай мовы” значэнне тэрміна стандарт(англ. standard) падаецца як тыпавы ўзор, мадэль, якім павінна адпавядаць што-небудзь сваім памерам, формай, якасцю і пад.

Адукацыйны стандарт – гэта нарматыўны дакумент, які ўключае ў сябе сістэму патрабаванняў да асноўных параметраў адукацыі, устанаўлівае адпаведны ўзровень адукацыі, які прымаецца ў якасці дзяржаўнай нормы адукаванасці асобы. Згодна закона “Аб адукацыі ў Рэспубліцы Беларусь” створана сістэма адукацыйных стандартаў, у якую ўваходзяць стандарты дашкольнай, агульнай сярэдняй, прафесійна-тэхнічнай, сярэдняй спецыяльнай і вышэйшай адукацыі.

У структуру адукацыйнага стандарта агульнай сярэдняй адукацыі ўваходзяць адукацыйныя стандарты па прадметах.

Створаны на аснове адукацыйнага стандарта агульнай сярэдняй адукацыі і канцэпцыі прадмета “Беларуская літаратура”, адукацыйны стандарт прадмета “Беларуская літаратура” (І –ХІ класы) акрэслівае мэту і задачы вывучэння прадмета, вызначае змест літаратурнай адукацыі і патрабаванні да ўзроўню падрыхтоўкі вучняў па беларускай літаратуры на розных ступенях агульнай сярэдняй адукацыі.

Паводле названага стандарта, галоўнай мэтай навучання беларускай літаратуры з’яўляецца “далучэнне вучняў да набыткаў айчыннай мастацкай славеснасці (у кантэксце сусветнай), развіццё іх здольнасцей да эстэтычнага ўспрымання і ацэнкі з’яў літаратуры; фарміраванне эстэтычных густаў, інтарэсаў, грамадзянскай, духоўна-маральнай, камунікатыўнай культуры вучняў, выхаванне ўдумлівага чытача” [1, с. 96].

Беларуская літаратура як вучэбны прадмет вывучаецца з І па ХІ клас ва ўсіх агульнаадукацыйных установах з беларускай і рускай мовамі навучання.

У II–IV классах вывучэнне вучэбнага прадмета “Беларуская літаратура” вядзецца па вучэбнай праграме ”Літаратурнае чытанне”, а прадмета “Русская литература” па праграме – “Литературное чтение “.

Разам з тым, на І ступені (І – ІV класы) на вывучэнне беларускай літаратуры ва ўстановах адукацыі з беларускай мовай навучання адводзіцца 3 гадзіны ў тыдзень, а з рускай мовай навучання – толькі 1. З ўлікам гэтай розніцы стандартам вызначаны і неаднолькавая задачы вывучэння прадмета на І ступені адукацыі.

Перад настаўнікам І – ІV класаў з рускай мовай навучання ставяцца задачы, накіраваныя на выпрацоўку ў вучняў маўленчых навыкаў па-беларуску, развіццё цікавасці да беларускай кнігі і фарміраванне першапачатковых чытацкіх уменняў і ведаў, неабходных для належнага ўспрымання беларускай мастацкай літаратуры. У беларускамоўных адукацыйных установах у адпаведнасці са стандартам настаўнік павінен скіраваць сваю працу з вучнямі гэтага ж узросту на выкананне больш складаных задач, сярод якіх – пашырэнне кола чытання, фарміраванне вобразных уяўленняў, развіццё вобразнага і крытычнага мыслення, літаратурна-творчых здольнасцяў і інш.

Рознымі задачамі навучання на І ступені абумоўлены і адметны змест навучання (веды і ўяўленні пра літаратурныя з’явы, чытацкія ўменні).

У V – ХІ класах ва ўсіх агульнаадукацыйных установах з беларускай і рускай мовамі навучання вывучаецца сістэматычны курс беларускай літаратуры з аднолькавымі задачамі навучання, зместам, патрабаваннямі да літаратурнай падрыхтоўкі вучняў і аднолькавай колькасцю адведзенага для гэтай мэты вучэбнага часу.

Асноўнымі задачамі навучання беларускай літаратуры на другой ступені (V – ІХ класы) з’яўляецца развіццё дыферэнцыраванага ўспрымання літаратурных твораў, вывучэнне твораў айчыннай літаратуры ў кантэксце сусветнай, сістэматызацыя ведаў пра літаратуру як цэласнасць, фарміраванне культуралагічнай і камунікатыўнай кампетэнцый. На ІІІ ступені навучання (Х – ХІ класы) вызначаныя для папярэдняй ступені задачы ўскладняюцца і ставяцца новыя – фарміраванне ў вучняў ведаў і ўменняў, якія забяспечваюць самастойнае засваенне мастацка-эстэтычных каштоўнасцей, развіццё ўяўленняў пра літаратуру як сацыякультурны феномен і да т.п..

Змест адукацыі па вучэбным прадмеце “Беларуская літаратура” ў V –ІХ класах (ІІ ступень) складаюць фальклорныя творы, біблейскія казанні, мастацкія творы класічнай і сучаснай беларускай літаратуры, асобныя творы замежных аўтараў, а таксама некаторыя гісторыка-літаратурныя веды пра час напісання твора і час, адлюстраваны ў тэксце, вытокі мастацтва, найбольш характэрныя прыкметы літаратуры ў розныя гістарычныя эпохі, асноўныя факты жыцця пісьменнікаў, творчасць якіх вывучаецца манаграфічна. Значнае месца на гэтым этапе навучання займаюць тэарэтыка-літаратурныя веды, гэта вусная народная творчасць і яе жанры, тэма і ідэя мастацкага твора, характар літаратурнага твора і сродкі яго раскрыцця, сюжэт і кампазіцыя мастацкага твора, вобразна-выяўленчыя сродкі мовы, проза і паэзія як два віды літаратурнай творчасці, вершаваныя памеры, літаратурныя роды і жанры, некаторыя эстэтычныя катэгорыі, пачатковае паняцце пра літаратурны працэс, мастацкія плыні і кірункі ў літаратуры, стыль пісьменніка.

За час навучання ў Х – ХІ класах (ІІІ ступень) вучні павінны прачытаць вызначаныя праграмай творы нацыянальнай класікі, сучаснай беларускай літаратуры, асобныя творы класічнай сусветнай літаратуры, а таксама атрымаць тэарэтыка-літаратурныя веды: этапы развіцця беларускай літаратуры, звесткі пра істотныя асаблівасці творчых напрамкаў (рамантызм, рэалізм, мадэрнізм), абагульненыя звесткі пра сутнасць мастацтва, уяўленні пра традыцыю і наватарства, асноўныя эстэтычныя катэгорыі (прыгожае, узвышанае, гераічнае, трагічнае, камічнае і інш.), асаблівасці родаў і жанраў літаратуры, асноўныя спосабы выяўлення аўтарскай пазіцыі, абагульненыя звесткі пры стыль пісьменніка. Акрамя гэтага ў змест навучання літаратуры на гэтай ступені ўключаны гісторыка-літаратурныя веды, у склад якіх уваходзяць звесткі пра жыццёвы і творчы шлях пісьменнікаў, творчасць якіх вывучаецца манаграфічна, звесткі пра творчую гісторыю найбольш значных твораў, уяўленне пра літаратурны працэс як частку агульнакультурнага.

У заключным раздзеле стандарта сфармуляваны патрабаванні да ўзроўню падрыхтоўкі вучняў (веды, уменні, навыкі) за перыяд навучання на ўзроўнях агульнай базавай і агульнай сярэдняй адукацыі.