Беларусь у гады савецка-польскай вайны 1919-1920 гг.

У кан. лютага 1919 г. пачалася польс. iнтэрвенцыя. Урад Лiтбел не змог арганiзаваць супрацiўл. поль. вайскам. Асн. сiлы Чырв. Армii накiроўв. на ўсх. фронт. Гал. мэтай Польш. было далуч. зямель былога ВКЛ да Польшчы. 8 жнiўня 1919 г. польс. войскi захапiлi Мiнск. У вераснi 1919 г. пачалiся перагаворы. На захопл. тэрыторыi iнтэрвенты ўстанавiлi жорсткi акупац. рэжым. Праводзiлiся масавыя арышты, рабаўнiцтвы i гвалт, паланiзацыя насельнiцтва Беларусi. Дзярж. мовай была аб`яўл. польс. мова. Былi зачынены бел. школы, установы культуры.

Бел. народ не пакарыўся акупантам. На ўсей тэр. лiтбел разгарнулася партыз. барацьба. Кiравалi гэтай барацьб. баль­шав. i бел. эсэры. Сумесныя дзеяннi бальш. i эсэраў далi свае станоўч. вынiкi. Быў распрацаваны план узбр. паўстання, створаны Бел. паўст. камiтэт, Народная ваенная самаабарона.

У кан. красавiка 1920 г. урад Польшчы перарваў перагаворы i разгарнуў наступл. сваiх войск. У маi 1920 г. пачала контр­наступл. Чырв. Армiя, але беспаспяхова. Новае контрнаступл. пачалося 4 лiпеня 1920 г. Да жнiўня 1920 г. Чырв. Армiя вызвалiла ўсю тэр. Бел. i ўступiла на тэр. Польш.. У гэты час стала магчымым аднавiць БССР. Бэў створаны Белрэўком на чале з А.Чарвякрвым. Гэта быў часовы орган улады. У канцы лiпеня была прынята Дэкларацыя аб абвяшч. незалеж. БССР. У жнiўнi 1920 г. перайшлi ў контрнаступленне польскiя войскi. Разлiк на сусв. рэвалюц. не апраўдаўся. У вын. значн. частка тэр. Бел. была зноў захопл. польс. войскамi. Таму БССР аднаўлялася толькi ў межах 6 паветаў Мiнскай губернi. 18 сакавiка 1921 г. быў падпiс. мiрны дагавор памiж Польшчай i Расiяй. Да Польшчы адышла Зах. Бел. (была вы­звалена ў вераснi 1939 г.). Усх. частка Бел. заставалася ў складзе РСФСР (была вернута ў 1924 i 1926 гг.).

У лiстападзе 1918г. адрадзiлася Польская дзяржава. Яе Пiлсудскi аб'явiу аб аднауленнi Рэчы Паспалiтай у межах 1772г.А ужо у снежнi 1918г.польскi урад стау на шлях ажыццяулення сваiх памерау далучыць землi Украiны, Беларусi i Лiтвы да Польшчы.Улiчваючы небяспеку з боку Польшчы, 21 снежня на нарадзе у Гродна Рада БНР,якой у той час падпарадкоува­лася Гродзеншчына,стварыла Савет Дзяржаунай абароны.Яго узначалiлi В.Ластоускi i генерал В.Кандратовiч. Але сiлы былi няроуныя. Таму было вырашана далучыцьь Гродзеншчыну да Лiтоускай рэспублiкi на правах аутаномii. Лiтоуская рэспублiка у той час была прызнана шэрагам дзяржау у тым лiку i краiнамi Антанты.

З мэтай адстойвання iнтарэсау беларускага народа i кiравання беларускiмi землямi пры Лiтоускiм урадзе было створа на Мiнiстэрства беларускiх спрау, якое узначалiу I.Варонка.Да пачатку 1919г. польскiя войскi захапiлi значную частку Грод­зенскай губернii,а потым працягвалi наступленне у трох напрамках: 1)Вiльня-Лiда-Маладзечна, 2)Баранавiчы-Мiнск, 3)Кобрын-Пiнск. Да сярэдзiны сакавiка iм удалося захапiць Брэст, Ваукавыск, Слонiм, Скiдаль, Шчучын, Пiнск, Баранавiчы. Бальшавiцкая улада не змагла арганiзаваць значнага супрацiулення польскiм вайскам. Справа у тым, што вялiкiя сiлы Чырвонай Армii у гэты перыяд канцэнтравалiся на Усходнiм фронце,якi бальшавiцкi урад лiчыу галоуным. Нават у час наступлення палякау мабiлiзаваныя у Чырвоную Армiю накiроувалiся на Усход. Вясной 1919г. польскiя войскi захапiлi Лiду i Вiльню. Урад ЛiтБел пераехау у Мiнск. У мэтах канцэнтрацыi сiл i узмацнення абароны 1 чэрвеня 1919г. у Маскве было прынята рашэнне аб перадачы паунамоцтвау бальшавiцкiх урадау Украiны, ЛiтБел i Латвii ураду

РСФСР. Лiтоуска-беларуская армiя была перайменавана у 16 армiю. Але польскае наступленне працягвалася. Савецкiя войскi пакiнулi Мiнск, Слуцк, Жлобiн, Рагачоу i iнш. Пагроза навiсла над Гомелем. I толькi на лiнii р.Бярэзiны фронт стабiлiзавауся да вясны 1920г.

У сакавiку 1920г. польскiя войскi пачалi новае наступленне. Пры дапамозе Антанты яны захапiлi Мазыр, Калiнкавiчы, Рэчыцу.25 красавiка палякi сумесна з пятлюрауцамi разгарнулi наступленне на працягу усяго польска-савецкага фронту ад р.ПРыпяць да р.Днестр. Дзякуючы перакiдванню войск з Усходняга фронту, Чырвоная Армiя 14 мая 1920г. здолела перайсцi у контрнаступленне. Але з-за недахопу сiл наступленне не дала вынiкау.Новае наступленне Чырвонай Армii распачалося у лiпенi 1920г.Яно было старанна падрыхтавана i дало плён. 7 лiпеня быу вызвалены Мiнск, а 1 жнiуня - Брэст.

Пад нацiскам А.Чарвякова,З.Жылуновiча, Д.Чарнушэвiча ЦК КП(б)Б прызнау неабходным выступiць з дэкларацыяй аб прызнаннi самавызначэння беларускага народа. 31 лiпеня 1920г. у Мiнску была прынята Дэкларацыя незалежнасцi БССР у межах адной (Мiнскай) губернii. Гэта было не столькi аднауленне беларускай дзяржавы, колькi супакойванне народных мас. Супраць гэтага акта выступiлi беларускiя эсеры, якiя жадалi бачыць Беларусь сапрауды цэласнай i незалежнай дзяр­жавай.