Лекцыя 16. Міжнародныя адносіны ў 1924–1939 гг.

1. Стабілізацыя міжнародных адносін у 1924–1928 гг.

2. Абвастрэнне сітуацыі падчас сусветнага эканамічнага крызіса.

3. Актывізацыя агрэсіўных дзеянняў фашысцкай Германіі, Італіі і Японіі.

4. Палітыка ўміратварэння агрэсараў.

5. Крах намаганняў па стварэнню сістэмы калектыўнай бяспекі ў Еропе і пачатак другой сустветнай вайны.

 

1. Пачынаючы з 1924 г. пасля пераадолення пасляваеннага крызіса аходні свет устпіў у паласу стабільнага развіцця. Стабілізаваоіся і міжнародныя адносіны. У ліпені – жніўні 1924 г. на канферэнцыі краін-пераможцаў у Лондане быў прыняты рэпарацыйны план Дауэса для Германіі. Ен не фіксаваў агульнай сумы рэпарацый і тэрміна іх выплаты. Гадавы плацёж складаў у 1924/25 фінансавым годзе 1 млрд. марак і паступова павінен быў павялічвацца, пакуль у 1928/1929 фінансавым годзе не дасягаў лічбы ў 2,5 млрд. марак. Пасля гэтага ён станавіўся пастаянным. Адначасова краіны-пераможцы дамовіліся аб прадстаўленні Германіі крэдытаў з мэтай стабілізацыі яе эканомікі, з тым каб зрабіць краіну здольнай плаціць рэпарацыі. На Лонданскай канферэнцыі было вырашана пытанне аб вывадзе франка-бельгійскіх войскаў з Рурскай вобласці Германіі.

У сярэдзіне 20-х гг. у Еўропе ўмацоўваецца ідэя аб гістарычным прымірэнні з Германіяй. Яна абмяркоўвалася на міжнароднай канферэнцыі ў Лакарна (Швейцарыя) 5–16 кастрычніка 1925 г. Удзельнічалі Англія, Францыя, Германія, Бельгія, Італія. Пазней далучыліся Польшча і Чэхаславакія. На канферэнцыі быў прыняты Рэйнскі гарантыйны пакт, які прадугледжваў недатыкальнсць граніц паміж Германіяй, з аднаго боку, Францыяй Бельгіяй – з другога. Гарантамі выступалі Англія, Італія. Граніцы Германіі з Польшчай і Чэхаславакіяй таксама аб’яўляліся недатыкальнымі, але без гарантыі з боку вялікіх дзяржаў.Было вырашана таксама прыняць Германію ў Лігу Нацый і прадставіць ёй месца пастаяннага члена Савета Лігі Нацый. Такім чынам Лакарнская канферэнцыя ўмацавала пазіцыі Германіі, забяспечыўшы ёй юрыдычнае роўнапраўе з іншымі краінамі Еўропы. З другога боку, стала відавочным аслбаленне пазіцый Францыі, якая не змагла забяспечыць гарантыі недатыкальнасці граніц сваіх саюзнікаў – Польшчы і Чэхаславакіі. Канферэнцыя стварыла сістему еўрапейскай бяспекі, якая абапіралася не на ваенна-палітчныя саюзы, а на гарантыйныя і арбітражныя пагадненні.

Ліга Нацый у 20-я гады найбольш актыўна абмяркоўвала праблемы раззбраення. У 1925 г. была падпісана Жэнеўская канвенцыя аб забароне выкарыстання хімічнай і бактэрыялагічнай зброі. У снежні гэтага ж года Ліга Нацый прыняла рашэнне аб стварэнні падрыхтоўчай камісіі па скліканню канферэнцыі па раззбраенню. У рэчышчы актыўнага абмеркавання праблем вайны, міра і раззбраення, а таксама папулярнасці пацыфісцкіх ідэй можна разглядаць пакт Брыяна – Келага. Ен быў падпісаны 27 жніўня 1928 г. і прадугледжваў адмаўленне ад вайны, як сродка ўрэгулявання міжнародных канфліктаў. У хуткім часе яго падпісала 48 дзяржаў. Гэты пакт, аднак, быў проста дэкларацыяй і не мог забяспечыць захаванне міру ў Еўропе і свеце.

2. Сусветны эканамічны крызіс абвастрыў сітуацыю ў міжнародных адносінах. Пачаліся так званыя мытныя і валютныя войны. Абвастрылася рэпарацыйная праблема. У 1929 г. быў распрацаваны і ў 1930 г. уступіў у сілу новы рэпарацыйны план для Германіі – План Юнга. Ен зніжаў гадавы плацёж да 2 млрд. марак і патрабаваў ад Германіі выплаціць яшчэ 113,9 млрд. марак. Але знясіленая крызісам краіна плаціць рэпарацыі не магла. У 1931 г. быў прыняты мараторый Гувера (прэзідэнт ЗША), які адмяняў рэпарацыйны плацёж на гэты год. У 1932 г. на канферэнцыі ў Лазанне было прынята рашэнне аб адмене рэпарацый наогул. Гэта абазначала адначасова крах усёй сістэмы пасляваенных плацяжоў.

Ва ўмовах крызіса ўсё больш актывізаваліся краіны, незадаволеныя версальскай сістэмай. Першай з іх пачала сілавы перагляд гэтай сістэмы Японія. У 1931 г. яна захапіла паўночна-ўсходнюю частку Кітая і стварыла там марыянетачную дзяржаву Маньчжоу-Го. Патрабаванне Лігі Нацый аб вывядзенні японскіх войск з Кітая выкананы не былі. У сакавіку 1933 г. Японія выходзіць з Лігі Нацый Такім чынам у Азіі быў створаны ачаг вайны.

У студзені 1933 г да ўлады ў Германіі прыйшоў урад на чале з Гітлерам. Пачаўся працэс фраміравання таталітарнага фашысцкага рэжыма, адной з мэт якога была ліквідацыя версальскай сістэмы любымі шляхамі, у тым ліку і ваеннымі. У кастрычніку 1933 г. Германія выходзіць з Лігі Нацый. Усё гэта дазваляе сказаць, што ачаг вайны сфарміраваўся і ў Еўропе.

3. У паслякрызісныя гады агрэсіўныя дзяржавы значна актывізуюць свае дзеянні па разбурэнню Версальскай сістэмы. Германія, нягледзячы на абмежаванні Версальскага дагавора, аднаўляе свае ўзброеныя сілы, ствараючы ў канцы 30-х гадоў найбольш магутную і дзеяздольную армію ў Еўропе. У 1936 г. яна ўводзіць свае войскі ў дэмілітарызаваную Рэйнскую зону, а ў сакавіку 1938 г. далучае Аўстрыю. Японія з 1937 г. пачынае новы этап ваенных дзеянняў у Кітаі і да восені 1939 г. захапіла большую частку пабярэжнага Кітая. У 1938 і 1939 г.г. яна арганізуе ўзброеныя правакацыі супраць савецка-мангольскіх войск у раёне возера Хасан і ракі Халхін-Гол, але церпіць паражэнне. Італія ў 1935–1936 гг. захапіла Эфіопію, а ў 1939 г. акупіравала Албанію. У 1936 г. Германія і Італія ажыццяўляюць інтэрвенцыю ў Іспанію, падтрымліваючы там мяцежнікаў Франка. Адначасова агрэсіўныя краіны ўмацоўваюць адносіны паміж сабой. У 1936 г. Германія і Італія падпісваюць пагадненне аб раздзеле сфер уплыву. У лістападзе 1936 г. Германія і Японія падпісваюць антыкамінтэрнаўскі пакт, праз год да якога далучылася Італія. У рэшце рэшт у маі 1939 г. Германія і Японія падпісваюць дагавор аб ваенна-палітычным саюзе, так званы “Стальны пакт.”

4. Адкрыта агрэсіўныя дзеянні Германіі, Італіі і Японіі сталі магчымымі толькі ў выніку нерашучасці заходніх краін. У іх знешняй палітыцы дамініруючае месца заняла палітыка ўміратварэння, асабліва ў адносінах да Германіі. Яна прадстаўляла сабой стратэгію паступовай прававой рэабілітацыі гэтай краіны, аслаблення версальскіх абмежаванняў. Ініцыятарам гэтай палітыкі была Вялікабрытанія, да якой далучылася Францыя. Краіны Захада лічылі, што паступовыя ўступкі Германіі могуць папярэдзіць развязванне вайны, хаця ў рэальнасці яны вялі да ўмацавання ваенна-эканамічных і стратэгічных пазіцый агрэсараў. Пікам палітыкі ўміратварэння была Мюнхенская канферэнцыя ў верасні 1938 г., на якой было прынята рашэне аб далучэнні да Германіі Судзецкай вобласці Чэхаславакіі, што абазначала не толькі паляпшэнне стратэгічных пазіцый Германіі, але і фактычны раздзел Чэхаславакіі. Аналагічная палітыка была характэна і для ЗША, дзе яна выражалася ў прынятых у сярэдзіне і другой палове 30-х гадоў законах аб нейтралітэце. Законы ставілі ў аднолькавае становішча і агрэсара і ахвяру агрэіі, якім ЗША не аказвалі дамапогі і нават не прадавалі зброю. Гэта, безумоўна, адпавядала інтарэсам агрэсіўных дзяржаў.

5. У канцы 30-х гадоў, калі планы Германіі і яе паплечнікаў набывалі ўсё большую яснасць і адкрытасць, асабліва пасля захопу ў сакавіку Чэхіі і Маравіі, Англія і Францыя ўступаюць у перагавора з СССР аб стварэнні ў Еўропе сістэмы калектыўнай бяспекі. Аднак пазіцыі ўдзельнікаў перагавораў былі вельмі рознымі і супярэчлівымі, што не дазваляла прыйсці да згоды. У рэшце рэшт у жніўні 1939 г. СССР пераходзіць да супрацоўніцтва з фашысцкай Германіяй, маючы абяцанне ад яе кіраўніцва задаволіць усе патрабаваніі СССР, на якія не пагадзіліся Англія і Францыя. У выніку 23 жніўня 1939 г. быў падпісаны т.зв. пакт Рыббентропа–Молатава аб ненападзенні, сакрэтныя пратаколы якога прадугледжвалі раздзел сфер уплыву ў Еўропе, выгадны Савецкаму Саюзу. Германія ішла на гэта, разумеючы, што дагавор і пратаколы да яго носяць часовы характар. Пасля яго падпісання нішто ёй больш не перашкаджала прыступіць да рэалізацыі сваіх планаў аб перадзеле света. 1 верасня яна развязала другую сусветную вайну.