Билет 7 3 страница

Сомаклоналдық варианттар. Генетикалық өзгерістрі бар каллус клеткаларынан регенерант өсімдіктер шығару процесінде кейбір мутациялар регенаранттарға өтуі мумкін. Сондықтан көбінесе регенерант өсім.ң бастапқы донорлық өсімдіктерден айырмашылықтары болады. Осындай өсімдіктерді сомаклондық варианттар д.а. бұл ауытқулар тіршілік әрекеттерінің қай – қайсысында да шалуы мүмкін. Осының нәтижесінде бастапқы өсімдіктен морфологиялық белгілері онтогенез кезендерінің ұзақтығы, өнімділігі аурулар мен қолайсыз жағдайларға төзімді лігі жағынан айырмашылықтары бар өсімдіктер п.б. Сонымен сомаклондық варианттар in vitro клеткаларды өсіргенде генетикалық өзгергіштік нәтижесінде п.б, бастапқы өсімдіктен айныған регенерант өсім.ді айтады.

Билет

1.Антиген-антидене кешендерінің қалыптасуы және олардың фазалары. Антиген-антидене реакцияларының телімділігі. Антиген - антидене кешендерінің биологиялық белсенділігі. Иммундық кешеннің аурулары, қан сарысулық ауруы.

Иммундық жүйе бұл дененің барлық лимфоидты ағзалары мен лимфоидты жасушаларының жиынтығы. Оның негізгі мақсаты – организмге енген бөгде заттарды (антигендерді) бейтараптандыру. Иммундық жүйе орталық және шеткі лимфоидты ақзалардан тұрады. Орталық ақзаларға сүйек майы, айырша без (тимус), құстардың Фабрициус қалтасы, сүт қректілердің Пейер түйіндақтары, сонымен қатар көмекей безі жатады. Бұл ақзаларда иммундық жүйенің негізгі жасушасы лимфоцит қалыптасып, жетіледі. Шеткі ақзалардың құрамына жетілген лимфоциттері бар сөл бездері, көк бауыр, сонымен қатар ішек-қарын, тыныс алу және жыныс жолдарының кілегейлі қабығының астында орналасқан лимфоидты ұлпалар енеді. Бұл ақзаларда лимфоциттердің профилерациясы және жіктелуі орын алып, антидене өндіруші немесе сенсибилизденген (эффекторлық) лимфоциттер түзіледі.

Иммундық жүйенің жасушаларын (иммуноциттерін) үш топқа жіктеуге болады: антигендердің әсеріне телімді жауап қайтара алатын В- және Т-лимфоциттері; антигендер туралы мәліметтерді лимфоциттерге бере алатын (антиген-таныстырушы) жасушалар; өз организмінің компоненттерін кез келген бөгде заттардан, айталық микроорганизмдерден, ажыратып, оларды фагоцитоз немесе цитотоксиндік әрекет арқылы жоя алатын телімсіз (табиғи) қорғанысқа жауапты жасушалар.

Организмге енген антигенге қарсы иммунды жауаптың өрістеуі үш түрлі жасушалардың, атап айтсақ Т-, В-лимфоциттерінің және макрофагтың өз-ара әрекеттесуін қажет етеді. Макрофагтар Т-жасушаларының көмегісіз В- лимфоциттерінің белсенділігін тек қана тимусқа тәуелсіз антигендерге (липополисахаридтерге және т.б.) қарсы арттыра алады. Организмнің иммундық жүйесі денеге енген антигендерге қарсы иммунды жауаптың бес түрін қалыптастырады: антиденелер түзу, иммунологиялық жады (есте сақтау), иммунологиялық толеранттылық, гиперсезімталдықтың шапшаң түрі, гиперсезімталдықтың баяу түрі.

Телімді иммунды жауаптың пайда болуына түрткі болатын заттар антигендер. Антигендер деп иммунды жауапты тудыра алатын бөгде заттар мен құрылымыдарды атайды. Антигендердің екі негізгі қасиеттері бар: 1) өздеріне тән (телімді) антиденелердің немесе сенсибилизденген лимфоциттердің пайда болуына себепкер болу; 2) өздеріне қарсы түзілген антиденелермен немесе сенсибилизденген лимфоциттермен әрекеттесу. Антигендердің бірінші қасиеті олардың иммунногенділігін, ал екіншісі – телімділігін (ерекшелігін) анықтайды. Антигендер гуморалдық және жасушалық жауапты тудырып қана қоймай, кей жағдайларда белгілі бір антигенге бейтараптылық немесе ғылыми терминмен айтқанда иммунологиялық толеранттылық көрсетеді.

Гуморалдық иммунитеттің негізін телімді антиденелер құрайды. Антиденелер – антигендердің әсерінен организмде В-лимфоциттері (плазматикалық жасушалар) түзейтін және осы бөгде заттармен әрекеттесе алатын (телімді) ақуыздар – иммуноглобулиндер. Иммуноглобулиндердің бес класы белгілі: IgG, IgM, IgA, IgD, IgE. Иммуноглобулиндер – екі ауыр (әрқайсысының молекулалық салмағы 50000 Д) және екі жеңіл (әрқайсысының молекулалық салмағы 25000 Д) полипептидтердің тізбектерінен тұратын ақуыз. Иммуноглобулиннің молекуласында жеңіл және ауыр полипептидердің әрбір жұбы бір бірінен айнымайтын тізбектер. Полипептидтің әрбір тізбегі вариабелді (өзгермелі) және константты (тұрақты) бөлімдерден құрастырылғын. Антидененің вариабелді бөлімінде антигендермен әрекеттесе алатын белсенді орталықтары орналасады. Антиденелер бір антигенді екіншісінен ажырата алатын қабілетке ие. Олардың әрқайсысы тек өздерінің пайда болуына себепкер болған антигендермен ғана әрекеттесе алады. Антиденелердің бұл қасиеті оның комплементарлығы деп белгіленеді. Антиген-антидене реакциясы организмге әрдайым пайдалы болмай, кейде залалды да болып келуі мүмкін. Айталық, аталмыш реакциялардың нәтижесінде денеге енген заттар, соның ішінде микробтар өңделіп, фагоцитозға жеңіл тартылады, бөгде ақуыздар бейтарапталынады, трепонемалар, лептоспиралар, келімсек жасушалар талқандалынады. Сонымен қатар кейбір жағдайларда антиген-антидене кешені анафилаксияны, есекжемді, демікпені және басқа аллергиялық реакцияларды тудырады.

2.Цитокиндер, олардың түрлері және организмде қалыптасу принциптері. Интерлейкинді алу және жалпы сипаттамасы. Адамдар мен жануарлардың жұқпалы ауруларына қарсы интерлейкиннің дәрілік формаларын құрастыру және әзірлеу.

return false">ссылка скрыта

Өмірсүргіштігі төмен тимусқа тәуелді лимфоцитпен, макрофагтар және т.б. жасушалармен түзілетін биологиялық субстанцияларды цитокиндер (лимфокиндер) деп атайды. Цитокиндерге макрофагтардың тасымалдаушы және ингибридті мутациялық факторлар, интерлейкиндер, интерферондар және т.б. жатады.

Т-жасушаларымен және т.б. жасушалармен лимфокиндердің комплексі лимфоидты жүйеде аутоиммунды реакцияны және қарсы трансплантант реакциясын жүзеге асырады.

Лимфокиндер жасушалық иммунитеттің медиаторлары болып табылады. Сенсибилизденген лимфоциттерді антигендермен ынталандырғанда, олар лимфокин деп аталатын (цитокин) еритін факторларды бөледі.

Лимфокиндер үш топқа бөлінеді: 1) Лимфокин- ингибитор; 2) Лимфокин – стимулятор; 3) Қабыну лимфокині

Цитоқиндер макрофагтармен байланыста болғанда сутегінің асқын

тотығының жасушаларының өнімін ұлғайтып индукциялайды, бірақ бұл үрдісте каталаза ферментінің белсенділігі төмендейді.

Интерлейкин 1 мен 2-нің антиген немесе митогенмен бірігуі координацияланатын сигналдармен сипатталады, бұлардың лимфоидты жасушаның 3 типіне әсері бар, нәтижесі лимфоциттердің қуатты пролиферативті жауабы түрінде көрінеді. Цитокиндердің лимфоидты жүйе жасушасымен өзара әсері көміртегі, стероидты гормондар, фармакологиялық препараттар және олардың метаболитерімен тежелуі мүмкін. Цитокиндердің өнімдері гистосәйкестіктің басты қомплексімен бақыланады.

Цитокиндер жергілікті әсер ету қасиетіне ие, ол кейде жалпы қан ағымына түседі. Патогенді белгілері бар және антигеннің салмақтылығы басым болса, онда кейбір цитокиндер, мысалы, ИН-1, ИН-2, ісік некрозының факторлары қанға шығуы мүмкін. Жасанды жолмен организмге енгізсе, ол организмнен тез қайта шығады.

Интерферонның қасиеттері.

Интерферон (ИФН) – ерекше вирусқа қарсы ақуыз түрі, оларға зақымданған немесе тұтас организмнен өндіріледі. 1957 жылы ағылшын вирусологтары Айзикс пен Линденман ашқан.

Бірнеше интерферон түрлері мен белоктардың класстары анықталған, олар бір-бірінен әртүрлі молекулярлық массалары арқылы ерекшеленеді. Вирустармен индукцияланған интерферонның молекулярлық массасы 26-38·10³ Д, ал полисахаридті бактериялармен индукцияланғандардікі 89-90·10³ Д болды.

Антигендік телімділіктері бойынша интерферондар альфа (α), бета (β), гаммаға (γ) бөлінеді.

Интерферонның жасушада түзілу механизмі.Интерферон жүйесі телімді емес резистентіліктің маңызды факторы, ол организмнің барлық жасушасында көрсетілген және бөтен генетикалық ақпараты тану мен элиминацияға бағытталған.

Интерферон индукциясы өлі және тірі вирустармен, табиғи нуклеин қышқылдарымен, ситетикалық полирибонуклеидтармен, бактериялық антигендермен, кейбір полисахаридтермен және полианиондармен стимуляцияланады. Бұл процес ақуыз синтезінің ингибиторларына сезімтал болып келеді.

Интерферогенез бірінен соң бірі жүретін 3 кезеңнен өтеді (индукция -өнім-әсер) және дабылға жауап ретінде тізбекті реакциясын түзеді (дабылдар: инфекциялық, аллергиялық, аутоумунды, онкологиялық және т.б.)

І фаза- интерферон индукциясы:

1. жасуша беткейіндегі индуктор адсорбциясы; 2. индуктордың жасушаны ұстауы; 3. индукцияның инициация процесі; 4. интерферон генінің дерепрессиясы; 5. интерферон үшін и-РНҚ-ның транскрипциясы (иРНҚ-ИФН).

ІІ фаза –интерферон өнімі:1) транскрипция иРНҚ-ИФН; 2)трансляциялық 1-пост интерфероидтың түзілуі мен полипептидке айналуы; 3) интерфероидты гликолиздеу, интерферонның түзілуі; 4) интерферонның бөлінуі.

Қазіргі уақытта физиологиялық интерферондардың анықталуы мен зерттелуінің жан-жақтылығы, гомеостазды сақтауда бақылау мен реттеуге бағыттайды. ИФН-ы белгілі негізгі эффектісіне қарай антивирустық, антимикробтық, антипролифераттық, иммуномодульдеуші және радиопротективті деп бөлуге болады.

Вирустық материалдың генетикалық әр түрлігіне қарамастан, ИФН олардың кезеңдік репродукциясына басымдық көрсетеді, барлық вирустарға тән трансляцияның басын және вирусқа телімді ақуыздардың синтезін тежеп, шектейді. Осымен интерферонның антивирустық әсеріндегі ерекшелігі түсіндіріледі.

Медициналық препараттардың ИНФ-ы құрамы бойынша альфа, бета, гамма болып бөлінеді, ал шығарылу уақыты мен қолданылуы бойынша – табиғи адамзаттың лейкоцитарлы интерферондар (бірінші ұрпақ ИФН) мен рекомбинантты болып бөлінеді (2-ұрпақ ИФН)

Альфа және бета интерферондар белгілі антивирустың әсеріне, олар вирус ақуызының синтезін тежейді және репродукцияның басқа кезеңдеріне басымдылық көрсетеді.

Гамма ИФН-дар иммуноциттерге белсенді әсер етеді (НК-жасушалар, Т-лимфоциттер, моноциттер, монофагтар мен гранулоциттер), сондай-ақ гистосәйкестілік (НLА) комплексінің біріншілік және екіншілік антиген класстарының мембраналық эксрессиясын күшейтеді. ИФН көрсетілген әсер ету спектрін үлкен 3 топқа бөлуге болады: вирустық инфекция, ісік аурулары мен басқа да патологиялық формалары.

Иммунды және интерферон жүйелерінің ортасындағы байланыс айқындалды. ИФН фагоцитоз, табиғи киллердің белсенділігін, гистосәйкестіліктің басты комплексі антигеннің экспрессиясын стимуляциялайтыны көрсетілді. Екінші жағынан олар анафилаксиялық шоктың дамуын, қабынуды, гиперсезімталдылықтың баяу типі, антиденелердің түзілуін қыспаққа алады.

Интерферондарды клиникалық қолдануда кері әсер етуі мүмкін: тұмауға ұқсас белгілер, дерматологиялық реакциялар және гиперсезімталдылықтың белгілері және т.б. Сондай-ақ жеке органдармен жүйелерде де реакциялар тууы мүмкін: жүректің түтіктік жүйесінде, ішек-қарын жолында, зәр бөлетін жүйеде, орталық жүйке жүйесінде.

Гендік инженерия әдістері шыққанша интерферондарды донорлық қаннан алып келді, бір литр қаннан тазартылмаған 1 мкг интерферон алынады, ол бір инъекциялау дозасына жетеді.

Интерферонды вируспен түзілетін ауруларды емдеуге қолданылады, мысалы: герпес вирусымен, гепатит, сондай-ақ вирустарды инъекциялау жұмыстарында қолданылады. Олар сондай-ақ организмдегі ісік ауруларына (кеуде ісігі, тері, жұтқыншақ, өкпе және ми) емдік әсер етеді. Қазіргі кезде альфа, бета және гамма интерферондарын гендік инженериялық ішек таяшасын, жәндіктер мен сүт қоректілердің жасушаларының штамдарын қолданып сәтті алынуда.

3.Ацетонды-бутилды ашу. Ацетонды-бутилды ашудың екі фазалығы. Ацетонды және бутилдыспиртті алудың кезендік және батареялық тәсілдері. Ферментациялау шарттары, продуценттер.

Кез келген өндіріс шикізаттан басталады. Әлемде жылына өндірілетін биотехнологиялық өнімдердің жалпы көлемі миллиондаған тоннамен өлшенеді. Микробиологиялық өндірісте қолданылатын шикізаттардың 90%-дан астамы этанол өндіруге жұмсалса, 5% нан пісіруге қажетті ашытқыларды өндіруге, 1,5% антибиотиктерді, 1,65% органикалық қышқылдар мен амин қышқылдарын өндіруге жұмсалатындығы айқындалған. Биотехнологиялық өндірісте қолданылатын шикізаттардың құны өндірілген өнімнің жалпы құнының 40-65%-ын құрайды екен.

Қоректік субстрат немесе қоректік орта құрамы сұйық, тығыз және газ тәрізді компоненттерден тұратын күрделі жүйе болып табылады. Көптеген ферменттер жасушаның беткейінде орналасады немесе қоршаған ортаға бөлінеді. Сонымен қатар биосинтезден пайда болған өнімдердің бір бөлігі жасушалардан шығып, қоректік ортада жиналады. Кейбір аралық метаболиттер жасушалардың резервті қоректік қоры ретінде сақталады. Бұл қорды жасушалар негізгі қоректік заттардың көзі таусылған жағдайда пайдаланады. Өсіріліп жатқан биообъекті мен қоректік ортаның физико-химиялық факторларының арасы тығыз байланыста болады. Бірінші жағынан бұл факторлар (рН, осмостық қысымы және т.б.) жасушалардың өсуі мен продуценттердің биохимиялық белсенділігін қадағалап отырады. Екінші жағынан жасушалардың өсіп-өнуінің әсерінен қоректік ортаның химиялық құрамы мен физико-химиялық құрамы әрдайым өзгеріп отырады. Бұл жағдайлар ферментацияланған субстраттарды жасушалардың ішкі ортасының жалғасы ретінде қарастыруға мәжбүр етеді. Ферментация кезінде субстраттар мен биообъектілердің жиынтығы қалыптасады.

Микробиологиялық өнеркәсіпке қажетті шикізаттар. Микроорганизмдер кез келген органикалық қосылыстарды сіңіре алатындықтан микробиологиялық биотехнологияда потенциальды ресурс ретінде әлемде кездесетін барлық органикалық заттарды, фотосинтездің бастапқы және екіншілік өнімдерін, сонымен қатар жер қойнауындағы органикалық заттардың қорын пайдалануға болады.

4.Ағынды суларды тазалаудың анаэробтық әдістері. Қалдықтарды метандық ашыту. Қатты қалдықтарды жою..

Ағынды суларды тазартудың анаэробты үрдісі Ағынды суларды тазартудың анаэробты үрдісі қазіргі уақытқа дейін кең көлемде дамымаған. Бұл процесс ағынды суларды тазартудың аэробты үрдісіне қарағанда күмәнсіз артық болып келеді. Анаэробты үрдіс ағынды суларды тазарту да Европада 100жыл бой қолданылып келе жатыр. Бұл мақсатта қолданылатын биореакторлар- септиктенктер, мұнда шөккен тұнба анаэробты деградацияға жылжитын тұндырма болады. Септиктенттер әдетте 30-35С температурада қолданады, ал ондағы тазартылушы ағындардың болу уақытты 20 тәулік шамасында болады. Мұндай түрдегі биореакторды жобалауда негізгі параметрлердің бірі қызмет етілетін тұрғындардың саны мен биореактордың сиымдылығы (л) есептеледі. Септиктентерді қалалық үйірлерді тазалау жүйесінде қолданылады.

В наст.времяанаэр.процессы процесс применяют в очистке ст.вод,переработкеотх.с/х,переработкеотх.пищевойпромыш. Для анаэроб.переработки осадков ст.водиспольз.метантенки,предс.собой железобетонные реконструкции,обемом 600м³. Метантенк в средней величиныв сутки дает 500 м³ газа. Верхней части метантенка имеются трубы. Осадок образуемый метантенком подвергается к сушке на спец.площадках и может использ.как удобрения или использ.на корм скотру. Интенсивная анаэроб.очистка проводится в реакторах нового поколения скрепленной микробной биомассой;анаэробн.биофильтры,взвешанный слой активного ила. Реакторы сфесиров.жесткой загрузкой предс.собойанаэроб.модификацию биофильтра. Вода в этом биофильт.может подаваться с верху и с низу. Недостаток:быстрого забивания пористого материала. Для этого использ.взвешанный слой активного ила. Очищ.вода подается в нижнию часть реактора,поток воды восходящий медленно проходит через толстый слой акт.ила около 2-4 м, более плотного внизу и более взвешенного сверху. Метаногенный ил редс.плотными агрегатами до 2мм, их назыаютгранулами,кот-е спонтанно из м/о вместе с пузырьками образ.ими метана. Микробные гранулы поднимаются сверху пузырьки газа отрываются. Верхней части установлена отбойники для сбора газа и предотвращение выноса микробной гранулы. Для анаэр.проц.использ.м/о: археи,родаметаносорцина и метанотрикс. Метаносорцины образуют макроколонии,имеютгликокаликс,в кот-й пгружены клетки и колонии др.бактерии. Метанорикс-образов.плотных гранул. Нити метнориксаобраз.клубковыеструктуры,в промежутках кот-х сущ.остальные члены общества. Образов.метаногенных гранул является феноменом естественно самоорганизации микроб.сообществаискусст.средеобитания.Еще одной разновидностью интенсив.очистки сточных вод является башенные биореакторы. Анномакс-использ.для обработки стоков с высоким содержанием аммоний и сульфата. Утилизация тв.отходов.70% городских отх.претерпеваютанаэр.сбраживание. М/о почвенный псевдомонос окисляют более 100 экол-х загрязнителей содержащих серу,углерод и азот. Способы утилизации: создание ТБО полигонов. ТБО-предс.собой куда выводят бытовые отходы и осущ.их частичной переработкой. Бумаги,тряпки и др.отправляются на компастирование или закладывания газгольдер для получ.биогаза и биоудобрение. Побочным продуктом переработки городс.отходов является вода,надодится в воде аммиак,жирныекислоты,микро и макро элементы,ароматические,алифатические соединения. Пред использ.воду подвергают к анализу,затем отправляют на доочистку,затем в с/х для орашения. Схема утилизации отходов: 1) предоработка субстратов измельчение,помол,термическая обработка 2) подача отходов подготовленный субстрат,влажность 40-60% 3) ферментация,аэробныепроцессы,перемешивания,аэрация,удаление углекислого газа 4) стабилизация полученного продукта

5.Прогаммалық және постгаммалық үйлеспеушілік туралы түсінік және себептері. Оқшауланған ұрықты постгаммалық үйлеспеушілік жолымен өсіруді іске асыру.Прогамдык сәйкессіздік, яғни ұрықтанудын басталмауы. Бұл жағдайда будандастыруға алынған аналық пен аталық парлар арасында ұрықтану процесі жүрмейді. Оның бірнеше себептері болады: 1) тозаңның тіршілік мерзімінің қысқалығы; 2) аталық және аналық гаметалардын дамып жетілетін уақыттарының сәйкес келмеуі; 3) аналық мойны мен тозан түтігінін ұзындықтарынын бірдей еместігі; 4)тозаннын өнуге қабілеті болмауынан немесе тозаң түтігінің өсуінін токтап қалуынан оның ішіндегі спермийлер ұрық қалтасына жете алмайды; 5) аталық гаметанын жұмыртқа клеткасымен косылмауы

Постгамдык сәйкессіздік - ұрықтану процесі өткеннен кейінгі пайда болған будан ұрық пен оны қоршап тұрған ұлпалардын генетикалык сәйкессіздігі.

Осыңдай сәйкессіздіктін бірнеше себебі бар: 1) екі спермийдің бірі мен бірі жабысып, олардын ажырамауы; 2) спермийдін жұмыртқа клеткасымен қосылмауы; 3) спермийдін орталык клеткаға қосылмауы, өйткені өзінде де эндоспермнін өте баяу дамуы; 4) эндосперм мен ұрықтың жұғымсыздығы (эндосперм үрыктын дамуын тежейтін заттар бөліп шығаруы ыктимал); 5) әлі зерттеліп аныкталмаған беймәлім күбылыстар.

Прогамдық сәйкессіздікті жою

In vitro арқылы ұрықтандыру.Алшақ будандастыру барысында ұрықтандыруға дейін кездесетін физиологиялық прогамдық сәйкессіздік мынадай себептерге байланысты

1. Аналық өсімдігіндегі аналықтың және аталық өсімдігіндегі тозаңның түзінділері бірөбіріне сәйкес келмегендіктен тозаң түтігі аналық аузында өсе алмайды;

2. Аналық мойнының және тозаң түтігінің ұзындығы бірдей болмағандықтан;

3. Аналық пен аталық өсімдіктеріндегі ұлпалардың сәйкессіздігінен аналық аузынан тұқымбүршіктегі тозаң тесігіне дейін тозаң түтігінің өсуі тежеледі.

Постгамдық сәйкессіздікті жеңу Ұрық өсіндісіТаксономиялық тұрғыдан алшақ өсімдіктердің сәйкессіздігі будан алу жолының басқа да кезеңдерінде байқалады, ол физиологиялық немесе генетикалық табиғатына байланысты болуы мүмкін. Өсімдіктердің сәйкессіздігі бұл жағдайда ұрықтанған соң байқалады, сондықтан оны постгамдық сәйкессіздік деп атайды. Будан ұрығының дамуы мен өсуінің тоқталуы көбінесе физиологиялық себептерге байланысты: ұрық пен эндоспермнің дамуы бірөбіріне сәйкес келмегендіктен, аналық өсімдік ұлпасының метаболиттері ұрықтың қоректенуіне жарамсыз /уытты/ болғандықтан мұндай жағдайды жекеленген тұқымбүршіктер мен ұрықтарды жасанды қоректік ортада өсіру арқылы өзгертуге болады.

Жекеленген ұрықтарды өсіру тәсілі жеміс дақылдарының будандарын, пияз бен, қызанақтың түраралық будандарын алуда, арпаны бидаймен және қара бидаймен будандастыруда кеңінен қолданылып жұр. Кейбір жағдайда осы тәсіл негізінде каллус буданын, регенерантөөсімдігін алу сияқты аралық кезеңді енгізу арқылы әдіс өзгертіліп, жүргізіледі. Әлемде бірінші рет осы тәсілді өз жұмысында Терновский 1972 жылы қолданып, түраралық темекі будандарын алған. Осылай будандастыру арқылы алынған тұқымдарды өсірген кезде негізгі тамырдың өсуінің тоқталуына байланысты өскіндері өліп қалады. Будан өскіндерінің гипокотилі мен тұқым жарнақтарынан каллус ұлпасын алып, оны әрі қарай дамыта отырып, жүздеген амфигаплоидтық түрлер шығарады. Оларды колхицинмен өңдеп, ұрықтылығын қалпына келтіреді және амфидиплоидтерден екінші ұрпақ алып, оны темекінің мәдени сорттарымен будандастырады.

Қазіргі кезде будандық каллус ұлпасы амфигаплоидтық ұрық клондарын алуға ғана емес, сонымен бірге көп нұсқалы түрлерін алу үшін пайдаланылады. Арпа мен бидайдың бір будандық ұрығынан 100–ден астам регенеранттар алынды. Олардың жартысында морфология жағынан, масақтың түсі, қылқандардың ұзындығы және т.б. белгілер бойынша өзгерістер байқалған, сондықтан олар сомаклоналды варианттар деп саналады.

Селекционерлер үшін жекеленген ұрық өсірудің маңызы мынада:

Тұтас ағзадан будан ұрығын алған кезде ол аналық өсімдікпен сыйыспаушылыққа ұшырап, тіршілікке қабілеттілігін жоғалтады. Ұрық өсіндісі арқылы будан өсімдігін in vitro жағдайында тез өсіруге болады;

Кейбір өсімдіктерге тән тыныштық күйден ұрықты шығарып, будан өсімдігін өсіру;

Тұқым өміршеңдігін анықтайтын тестілерді әзірлеу;

Жетіліп келе жатқан ұрыққа қандай қоректік және физиологиялық белсенді заттар керек екендігін анықтау.

Көптеген зерттеулер көрсеткендей, ұрық неғұрлым ерте даму кезінде оқшауланған болса, соғұрлым оған эндосперм және жатын ұлпасынан келетін заттарды алмастыратын қоректік ортаны таңдап алу қиындайды. Жетілген немесе жетіліп қалған ұрықтар сахароза қосылған минералдық қоректік ортада өсіп, дамиды. Жетілмеген ұрықтарға арналған қосымша қоректік ортаға амин қышқылдарды, дәрумендерді, фитогормондарды әр түрлі ара салмақта өсіпөдамуына байланысты қосып отыру керек.