Працяг табліцы 5.1

Рахункі для ўліку запасаў па класіфікацыі міжнародных стандартаў рахункаводства і фінансавай справаздачнасці	Субрахункі для ўліку запасаў па тыпавым плане рахункаў арганізацый Рэспублікі Беларусь
Група рахункаў	Код групы рахункаў	Рахунак	Код рахунку	Рахунак	Код субрахунку
Змяненне вартасці вытворчых запасаў		Пераацэнка вытворчых запасаў		аналаг адсутнічае
Рэзервы пад паніжэнне вартасці вытворчых запасаў		Рэзервы пад паніжэнне вар-тасці вытворчых запасаў
Нарыхтоўка і набыццё матэрыялаў				Нарыхтоўка і набыццё матэ-рыялаў
Адхіленні ў вартасці матэрыялаў				Адхіленні ў вартасці матэ-рыялаў
Сельскагаспадарчая прадукцыя		Прадукцыя жывёлагадоўлі		аналаг адсутнічае
Прадукцыя раслінаводства		аналаг адсутнічае
Іншая сельскагаспадарчая прадукцыя		аналаг адсутнічае
Іншыя абаротныя актывы		Падатак на дабаўленую вартасць па набытых асноўных сродках		Падатак на дабаўленую вартасць па набытых асноўных сродках	18-1
Падатак на дабаўленую вартасць па набытых нематэрыяльных актывах		Падатак на дабаўленую вартасць па набытых нематэрыяльных актывах	18-2
Падатак на дабаўленую вартасць па набытых таварна-матэрыяль-ных каштоўнасцях, работах і паслугах		Падатак на дабаўленую вартасць па набытых таварна-матэрыяльных каштоўнасцях, работах і паслугах	18-3
Падатак на дабаўленую вартасць па набытых таварах		Падатак на дабаўленую вартасць па набытых таварах	18-4
Недастачы і страты ад псавання каштоўнасцей		Недастачы і страты ад псавання каштоўнасцей
Незавершаная выт-ворчасць				аналаг адсутнічае
Паўфабрыкаты уласнай вытворчасці				Паўфабрыкаты уласнай вытворчасці
Адтэрмінаваныя расходы бягучага характару				аналаг адсутнічае
Раздзел ІІІ “Гатовая прадукцыя і тавары”
Выпуск прадукцыі, работ, паслуг				аналаг адсутнічае
Тавары		Тавары на складах		Тавары на складах	41-1
Тавары ў рознічным гандлі		Тавары ў рознічным гандлі	41-2

Працяг табліцы 5.1

 

Рахункі для ўліку запасаў па класіфікацыі міжнародных стандартаў рахункаводства і фінансавай справаздачнасці	Субрахункі для ўліку запасаў па тыпавым плане рахункаў арганізацый Рэспублікі Беларусь
Група рахункаў	Код групы рахункаў	Рахунак	Код рахунку	Рахунак	Код субрахунку
		Тара пад таварам і парожняя		Тара пад таварам і парожняя	41-3
Куплёныя вырабы		Куплёныя вырабы	41-4
Тавары, перададзеныя для падрыхтоўкі на бок		Тавары, перададзеныя для падрыхтоўкі на бок	41-5
		Прадметы пракату		Прадметы пракату	41-6
Валавая маржа гандлю		Гандлёвая нацэнка		Гандлёвая нацэнка
Скідка пастаўшчыкоў		Скідка пастаўшчыкоў
Падатак на дабаўленую вартасць у цане тавару		Падатак на дабаўленую вартасць у цане тавару	42-3
Падатак з продажу		Падатак з продажу
Гатовая прадукцыя				Гатовая прадукцыя
Тавары адгружаныя				Тавары адгружаныя
Выкананыя этапы па незавершаных работах				аналаг адсутнічае
Доўгатэрміновыя актывы, прызначаныя для продажу				Доўгатэрміновыя актывы, прызначаныя для продажу
Змяненне вартасці гатовай прадукцыі і тавараў		Пераацэнка гатовай прадукцыі і тавараў		аналаг адсутнічае
Рэзервы пад паніжэнне вартасці гатовай прадукцыі і тавараў		Рэзервы пад паніжэнне вартасці гатовай прадукцыі і тавараў

 

 

5.2. Метадалагічныя асновы вызначэння велічыні выдаткаў, падлеглых прызнанню ў якасці актываў

 

Адпаведна міжнароднаму стандарту IAS-2 “Запасы” у справаздачнасці запасы могуць прызнавацца як актывы і як расходы. У якасці актываў запасы прызнаюцца тады, калі існуе верагоднасць прытоку будучых эканамічных выгод у кампанію ад іх выкарыстання або продажу і запасы маюць вартасць або ацэнку, якая можа быць надзейна вымерана. Прызнанне запасаў у якасці расходу адбываецца пасля іх продажу. Вартасць запасаў спісваецца на расходы ў тым справаздачным перыядзе, калі прызнаецца адпаведны даход.

Велічыня частковай страты запасамі сваёй вартасці ў выніку іх уцэнкі да магчымай вартасці рэалізацыі і ўсе страты запасаў павінны прызнавацца як расход у перыяд ажыццяўлення спісання або ўзнікнення страт. Любая сума ўзнаўлення спісанай вартасці запасаў, абумоўленага павелічэннем магчымай чыстай вартасці рэалізацыі, павінна прызнавацца як памяншэнне расходаў у перыяд правядзення даацэнкі.

Першапачатковая ацэнка запасаў згодна са стандартам IAS-2 “Запасы” можа ажыццяўляцца па сабекошце, нарматыўных выдатках і рознічных цэнах. Сабекошт запасаў у абавязковым парадку павінен уключаць усе выдаткі на набыццё і перапрацоўку, а таксама іншыя выдаткі, панесеныя з мэтай давядзення запасаў да іх бягучага стану і месцазнаходжання. Выдаткі на набыццё ўключаюць пакупную цану, імпартныя пошліны і іншыя падаткі за выключэннем тых, якія затым кампенсуюцца арганізацыі падатковымі органамі, а таксама расходы на транспарціроўку (transportation in), апрацоўку і іншыя расходы, непасрэдна звязаныя з набыццём запасаў. Гандлёвыя скідкі, звароты плацяжоў і іншыя аналагічныя артыкулы аднімаюцца пры вызначэнні выдаткаў на закупку.

Для вызначэння фактычнага сабекошту матэрыялаў у айчыннай уліковай практыцы выкарыстоўваюцца рахункі 10 “Матэрыялы”, 15 “Нарыхтоўка і набыццё каштоўнасцей” і 16 “Адхіленні ў вартасці матэрыялаў”. Указаныя рахункі не супярэчаць патрабаванням міжнародных стандартаў фінансавай справаздачнасці да методыкі вызначэння фактычнага сабекошту запасаў і таму, пасля адпаведнай рэкласіфікацыі, могуць выкарыстоўвацца для трансфармацыі або канверсіі фінансавай справаздачнасці ў фармат міжнародных стандартаў.

Выдаткі на перапрацоўку запасаў уключаюць затраты, непасрэдна звязаныя з адзінкамі прадукцыі. Гэта прамыя вытворчыя выдаткі, а таксама ўскосныя вытворчыя выдаткі, патрэбныя для пераўтварэння сыравіны і матэрыялаў у гатовую прадукцыю. У Рэспубліцы Беларусь выкарыстоўваецца дастаткова вялікая наменклатура рахункаў для ўліку выдаткаў на перапрацоўку, пададзеная ў раздзеле ІІІ “Выдаткі на вытворчасць” тыпавога плану рахункаў. Указаныя рахункі рэкласіфікуюцца ў клас 7 “Калькуляцыйныя рахункі” рабочага плана рахункаў для трансфармацыі або канверсіі фінансавай справаздачнасці ў фармат міжнародных стандартаў.

У выніку вытворчага працэсу адначасова можа вырабляцца больш як адзін прадукт. Вырабы могуць вырабляцца сумесна або вытворчасць асноўнага прадукту суправаджаецца вытворчасцю пабочнага прадукту. Калі выдаткі на перапрацоўку кожнага прадукту не могуць быць вызначаны асобна, яны размяркоўваюцца паміж прадуктамі прапарцыянальна і паслядоўна. Іх можна размяркоўваць, напрыклад, на аснове вартасці кожнага прадукту, які вызначаецца або на этапе вытворчага працэсу, калі прадукты становяцца распазнавальнымі, або пасля атрымання завершаных прадуктаў. У тых выпадках, калі вартасць пабочных прадуктаў неістотная, яны ацэньваюцца па магчымай чыстай цане продажу. Вызначаная такім чынам вартасць пабочнай прадукцыі адымаецца ад сабекошту асноўнай прадукцыі. Паколькі вартасць пабочнай прадукцыі неістотная, уліковы кошт асноўнай прадукцыі нязначна адрозніваецца ад яе сабекошту.

Для зручнасці правядзення ўліковых працэдур і павышэння іх эканамічнасці можа выкарыстоўвацца метад ацэнкі запасаў па нарматыўных выдатках. Нарматыўныя выдаткі ўлічваюць нармальныя ўмовы ды ўзроўні выкарыстання сыравіны і матэрыялаў, працы, магутнасці і эфектыўнасці. Яны рэгулярна правяраюцца і пры неабходнасці карэкціруюцца. Што тычыцца ўліку матэрыялаў і сыравіны, то метад уліку па нарматыўных выдатках з’яўляецца аналагам айчыннага метаду па ўліковых цэнах.

У рознічным гандлі для ацэнкі запасаў, якія складваюцца з вялікай колькасці вырабаў, асартымент якіх хутка змяняецца, выкарыстоўваецца метад ацэнкі па рознічных цэнах. Сутнасць гэтага метаду заключаецца ў дабаўленні да пакупной вартасці тавараў пэўнай маржы, якая ў айчыннай практыцы называецца гандлёвай надбаўкай. Сабекошт прададзеных тавараў разлічваецца пры іх уліку па рознічных цэнах шляхам памяншэння іх агульнай вартасці на адпаведны працэнт валавой маржы. Для кожнага падраздзялення рознічнага гандлю часта выкарыстоўваецца сярэдняе значэнне працэнта.

Акрамя выдаткаў на набыццё і перапрацоўку ў сабекошт запасаў могуць уключацца і іншыя выдаткі. Гэта могуць быць некаторыя віды невытворчых накладных выдаткаў або выдаткі на распрацоўку прадуктаў для канкрэтных кліентаў. Іншыя выдаткі ўключаюцца ў сабекошт запасаў толькі ў той частцы, у якой яны звязаны з давядзеннем запасаў да сучаснага месцазнаходжання і стану.

Калі дзейнасць арганізацыі адносіцца да сферы аказання паслуг, у якасці запасаў могуць паказвацца выдаткі на паслугі, выручка ад якіх яшчэ не прызнаная. Такія запасы ўключаюць галоўным чынам сабекошт скарыстаных матэрыялаў, заработную плату і іншыя выдаткі на персанал, які непасрэдна ўдзельнічае ў аказанні паслуг, а таксама адпаведныя накладныя выдаткі. Заработная плата на гандлёвы і агульны адмініс-трацыйны персанал у сабекошт такіх запасаў не ўключаецца. Яны ўлічваюцца як расходы ў перыядзе іх узнікнення.

 

 

5.3. Мэты і прыярытэты, вызначаныя Саветам па міжнародных стандартах фінансавай справаздачнасці, адносна ўліку запасаў

 

Савет па міжнародных стандартах фінансавай справаздачнасці прытрымліваецца меркавання, у адпаведнасці з якім мэтай уліку запасаў з’яўляецца правільнае вызначэнне прыбытку. Зыходзячы з гэтага меркавання, пры продажы запасаў іх балансавая вартасць павінна быць прызнаная як расход у тым справаздачным перыядзе, у якім прызнаецца выручка ад іх продажу. Гэта дае магчымасць выканаць такі міжнародны прынцып рахункаводства, як адпаведнасць даходаў расходам.

Другой мэтай рахункаводства запасаў з’яўляецца вызначэнне найбольш рэалістычнай іх вартасці. Гэтыя дзве мэты часам несумяшчальныя. Пры іх несумяшчальнасці прыярытэт павінен аддавацца правільнаму вызначэнню прыбытку. Абумоўлена гэта наступнай прычынай.

Прыбытак вызначаецца як рознасць паміж нета-выручкай ад рэалізацыі прадукцыі і яе сабекоштам. Апошні разлічваецца шляхам выліку сабекошту запасаў прадукцыі на канец справаздачнага перыяду з сабекошту прадукцыі, прызначанай для продажу. У сувязі з гэтым, чым вышэйшы сабекошт запасаў на канец справаздачнага перыяду, тым ніжэйшы сабекошт прададзенай прадукцыі, выкананых работ і аказаных паслуг, а значыць, большы прыбытак ад іх рэалізацыі. І наадварот, чым меншая сума, аднесеная на сабекошт запасаў на канец справаздачнага перыяду, тым вышэйшы сабекошт прададзенай прадукцыі, выкананых работ і аказаных паслуг, што абумоўлівае адпаведнае паніжэнне прыбытку.

Паколькі ў сабекошце прадукцыі, выкананых работ і аказаных паслуг матэрыяльныя выдаткі займаюць дамінуючае месца, то ацэнка іх запасаў на канец справаздачнага перыяду аказвае прамое ўздзеянне на велічыню прыбытку. Па сутнасці справы, прыняты ўліковай палітыкай арганізацыі метад вызначэння вартасці скарыстаных на вытворчасць прадукцыі матэрыялаў вызначае, якая частка сабекошту прызначанай для продажу прадукцыі будзе аднесена на сабекошт прададзенай прадукцыі, а якая частка будзе паказана ў балансе як запасы, каторыя будуць прызнаныя расходамі ў наступных справаздачных перыядах.

Прыярытэт правільнага вызначэння прыбытку выразна выяўляец-ца і ў падыходзе прадпісанняў стандарту IAS-2 “Запасы” да ацэнкі запасаў у фінансавай справаздачнасці. У адпаведнасці з стандартам IAS-2 “Запасы” для ацэнкі запасаў павінна выкарыстоўвацца найменшая велічыня з іх сабекошту і чыстай вартасці рэалізацыі. Гэта правіла, якое ў міжнароднай уліковай практыцы называецца правілам найменшага значэння з сабекошту і рыначнай вартасці можа прымяняцца з выкарыстаннем двух асноўных метадаў. Першы называецца паартыкульным метадам. Пры выкарыстанні гэтага метаду параўноўваецца сабекошт і рыначная вартасць кожнай адзінкі запасаў, пасля чаго кожная адзінка ацэньваецца па найменшай вартасці. Другі метад называецца метадам асноўных катэгорый, сутнасць якога заключаецца ў тым, што параўноўваюцца агульны сабекошт і агульная рыначная вартасць кожнай катэгорыі запасаў. Пасля такога параўнання кожная катэгорыя ацэньваецца па найменшай вартасці.

Сабекошт запасаў у абавязковым парадку павінен уключаць усе выдаткі на набыццё, перапрацоўку і іншыя выдаткі, панесеныя арганізацыяй для давядзення запасаў да іх бягучага стану і месца знаходжання. Аднак указаны стандарт не прадугледжвае ўключэнне ўсіх выдаткаў на перапрацоўку ў сабекошт запасаў. З сабекошту запасаў выключаюцца наступныя выдаткі:

а) звышнарматыўныя страты сыравіны, аплата працы і іншыя вытворчыя выдаткі;

б) працэнты па пазыках, за выключэннем тых рэдкіх выпадкаў, прадугледжаных стандартам IAS-23 “Выдаткі па пазыках”;

в) выдаткі на захоўванне, калі толькі яны не патрэбныя ў вытворчым працэсе для пераходу да наступнага яго этапу;

г) адміністрацыйна-кіраўніцкія расходы, якія не звязаны з давядзеннем запасаў да іх цяперашняга месцазнаходжання і стану;

д) расходы на продаж.

Стандарт IAS-2 “Запасы” адлюстроўвае агульны падыход, прыняты ў міжнародных стандартах, у адпаведнасці з якім выдзяляюцца дзве базавыя катэгорыі выдаткаў — затраты на прадукт і расходы перыяду. Зыходзячы з такога падыходу выдзяляюцца пастаянныя і пераменныя накладныя вытворчыя выдаткі. Паколькі расходы на ўтрыманне будынкаў, а таксама адміністрацыйна-кіраўніцкія расходы застаюцца адносна нязменнымі незалежна ад аб’ёму вытворчасці, яны размяркоўваюцца на сабекошт адзінкі вырабленай прадукцыі на аснове нармальнай вытворчай магутнасці. Пры такім падыходзе ва ўмовах нізкага аб’ёму вытворчасці частка пастаянных накладных вытворчых выдаткаў не размяркоўваецца паміж відамі прадукцыі і спісваецца на расходы справаздачнага перыяду. Гэта вядзе да памяншэння вартасці запасаў і прызнання пэўнай сумы страт.

Яшчэ большы адыход ад прынцыпу ўліку па сабекошце дэманструе стандарт IAS-41 “Сельская гаспадарка”. Адпаведна ўказанаму стандарту біялагічныя актывы на момант іх прызнання і па стане на кожную справаздачную дату, а таксама сельскагаспадарчую прадукцыю, сабраную з біялагічных актываў, трэба ацэньваць па справяд-лівай вартасці за вылікам чаканых збытавых расходаў. У сувязі з гэтым прыбыткі або страты могуць узнікнуць не пасля рэалізацыі сельскагаспадарчай прадукцыі, а ў выніку яе збору або апрыходавання прыплоду. Такі прыбытак або страты не пацвярджаюцца рэальным грашовым патокам і таму наўрад ці могуць быць аб’ектыўнымі. Да таго ж такая методыка вызначэння фінансавага выніку супярэчыць прынцыпу рэалізацыі, які з’яўляецца міжнародным прынцыпам рахункаводства. Аднак яна мае і пэўныя станоўчыя якасці, якія будуць разгледжаны пры вывучэнні методыкі ўліку сельскагаспадарчай дзейнасці па міжнародных стандартах.