Темекілік ауыспалы егістері. 7 страница
Топыраққа баратын өсімдік қалдықтарының санын анықтау үшін бағытты (линейная) регрессия тендеуін қолданады (47-кесте).
47. Дақылдар түрінен бағыттырегрессия тевдеуі(Б.А.Доспехов бойынша).
| Дақыл | Өнімділік, т/га | Теңдеу |
| Күздік дақылдар | 1,0-5,0 | У=0,41х+1,99 |
| Жаздық дақылдар | 1,0-5,0 | У=0,54х+1,01 |
| Картоп | 7,0-25,0 | У=0,07х+0,35 |
| Сүрлемге жүгері | 12,0-36,0 | У=0,1х+0,63 |
| Пішендемеге сиыр жоңышқа- | ||
| сұлы қоспасы | 1,5-6,5 | У=0,25х+1,47 |
| Бұршақ-астық қоспасы | 2,0-10,0 | У=0,23х+3,51 |
| Жасыл шөпке | ||
| Бөрібұршақ | _______ | У=0,06х+0,37 |
| Сүрлемге күнбағыс | _____ | У=0,33х+0,29 |
Азот тапшылығын 10 коэффициентіне кебейту арқылы вегетация кезеңінде ыдыраған қарашірік (көміртектен) мөлшерін анықтайды.
Қайтадан пайда болған қарашірік мөлшерін тыңайтқыш пен өсімдік қалдықтарында гумификация коэффициентінен, құрамындағы көміртегі құрамын ескере отырып, санайды.
Өсімдік қалдықтарындағы құрғақ заттағы кеміртегінің орташа мелшері 45% болады, көңде 50%.
Әр дақылдағы қарашірік балансын санаған соң, оның мәнін барлық ауыспалы егістен анықтайды. Егер баланс теріс болса, көздерін анықтау керек және қосымша органикалық заттар енгізу мөлшерін санау керек: көң, сидерат аралық дақылдар егу, егістік аландар құрылымын өзгерту.
Мынадай дақылдармен парлардың ауысуымен: пар – жаздық бидай - жаздық бвдай - жаздық арпа, төрт танапты арнайы дәнді-парлы ауыспалы егістің қарашірік балансын есептеу мысалы. Топырақ күңгірт қара-қоңыр, орта құмбалшықты.
! Тапсырманы орындаудын алдында жазу формасын құрады (49 I кесте).
48.Өсімдік қалдықтарының гумификация коэффициенттері
Өсімдіх қатдықтарыкдағы азот мелшері 1,5%, кецде 0, Азоттың жалпы өнімділік ығынынан тыңайтқыштар өсімдік қалдықтарынан өсімдіктерге сіңірілген оның санын алумен, қарашірік минерализациясы арқылы жабылғақ азот тапшылығының бөлігін табамыз.
| Өсімдік қалдықтары мен органикалық тыңайтқыштар | Гумификация коэфф_иіщенті_ |
| Көпжылдық шөптер Дәнділер Дәнді бұршақты дақылдар Сүрлемдік дақыддар Тамыржемістілер мен түйнекжемістілер Сабан Жасыл тыңайтқыяггар Көң Шымтезек | 0,20-0,25 0,15-0,20 0,20-0,22 0,10-0,15 0,05-0,08 0,20-0,25 0,04-0,06 0,22-0,30 0,30-0,35 |
49.Ауыспалы егісте қарашірік балансының есептелуі
| Ауысу төрті-бінде ауыс-палы егістегі дақылдар | Жос парлы өнімді лік, т/га | Өнім ділік пен азоттың шығы мы, кг/га | Топыраққа азоттың келуі, кг/га | Қайтадан пайда болған қарашірік мөлшері | Қарашірік балансы 1 | |||||
| Көңнен | Минералды тыңайтқышт ардан | Өсімдік қалдықтарынан | Қосымша | Азот тапшылығы кг/га | Азот тапшылығьш тапшылығы жабу үшін қарашірік минерализациясы | |||||
| Жаз- дық бидай | 1,5 | 69,8 | 69,8 | -538 | ||||||
| Жаз- дық бидай | 1,2 | 33,2 | 149,4 | -242,6 | ||||||
| Арпа | 1,2 | 6,9 | 149,4 | +80,4 | ||||||
| Қорыт ынды | 109,9 | 458,8 | -640,2 |
1. Сурі танаптан кейін себілген жаздық бидай үшін
қарашірік балансы.
Жоспарланған өнімділікте азот шығымын жаздық бидай өнімділігін (1,5 т/га) 1т өніммен (46) азот шығымына және орта құмбалшықты топырақтан азотты қолдануының түзету коэффкциентіне (1,0) және дақылға (1,2) көбейту жолымен санайды: 1,5x46x1,0x1,2=82,8 кг
Топыраққа түсетін азот мөлшерін санайды. А) минералды тыңайтқыштардан егер бидай сүрі танаптан кейін себілсе азот тыңайтқыштарын енгізудің қажеті жоқ. Б) өсімдік қалдықтарынан. Біріншіден жаздық бидайдың өсімдік қалдықтарының мөлшерін регрессия тендеуінің көмегімен анықтау.
У=0,54х1,5+1,01=1,78т. (1,5 — жаздық бидайдың өнімділігі, т/га) содан кейін топыраққа түскен азоттың келуін 1.78x0.015x055=0,013 немесе 13 кг (1,78 - есімдік қалдықтарының мөлшері, т; 0,015 немесе 1,5% -өсімдік қалдықтарындағы азот мөлшері; 0,5 немесе 50% өсімдік қалдықтарынан азотты қолдану коэффициенті). Сонымен өсімдік қалдықтарынан 13 кг азот келіп түседі.
Топырақ қарашірігінің минерализациясы арқылы Кайтарылатын азот тапшылығын табады: 82,8-13,0=69,8 кг.
Минерализацияланған қарашірікгің мөлшерін азот көміртегі мен азот салыстырмасы): 69,8х10=698кг.
Жаздық бидайдың вегетациялық кезеңіндегі жаңадан пайда болған қарашірік мөлшерін санайды: 1,78x0,45x0,2= ОДбт =160 кт (1,78 - өсімдік қалдықтарының мөлшері, 0,45 немесе 45% есімдік қалдықтарындағы көміртек мөлшері, 0,2 немесе 20% гумификация коэффициенті).
Қарашірік балансын анықтау — жаңадан пайда болған қарашірік мөлшерінен минерализацияланған қарашірік мөлшерін алып тастайды: 160-698= -538 кг
Осы әдіс бойынша ауыспалы егістердегі басқа дақылдардың астында қарашірік балансын санайды.
2. Сүрі танаптан кейінгі екінші дақыл болып орналасатын жаздық бидай астындағы қарашірік балансы:Азот шығымы 1,2x46x1,0x1,2=66,2 кг
Азот кірісі:
А) минералды тыңайтқыштардан (сүрі танаптан кейінгі екінші бидайға 30 кг/га натрий селитрасы енгізілді) 30x0,5 =15 кг.
Б) өсімдік қалдықтарынан: у= 0,54x1,2+1,01= 1,66 т
1,66x0,015x0,5 =0,012 т немесе 12 кг
жалпы азот кірісі: 15+12 =27 кг
азот дефициті болады 66.2-27= 39,2 кг.
Минерализацияланған қарашірік мөлшері 39,2x10 =392 кт
Жаңадан пайда болған қарашірік мөлшері:
1,66 х 0,45хО,2=0,149т=149,4 кг қарашірік балансы: 149,4-332=-242,6 кг.
3, Арпаның астында қарашірік балансы.
Азот шығымы: 1,2x27x1,0x1,2 =38,9
Минералды тыңайтқыштардан азоттың кірісі (40 кг тыңайтқыш енгізіледі) 40x0,5= 20 кг
У= 0,54x1,2+1,01 =1,66 т
1,66x0,015x0,5 =0,012 т немесе 12кг
жалпы азот кірісі: 20+12= 32 кг
азот тапшылығы: 38,9-32 =-6,9 кг
минерализацияға ұшыраған қарашірік: 6,9x10= 69 кг
Қайтадан пайда болған қарашірік мөлшері: 1,66x0,45x0,2 =149,4 кг
Қаратірік балансы: 149,4-69 =80,4 ауыспалы егісте қарашірік балансын санайды:
(-538)+(-9256)+(80,4) =-550,2 кг
Тапшылықсыз қарашірік балансын қамтамасыз ету үшін т/га көң енгізу керек: 550,2:37,5=15 т/га (37,5 - 1 т төсенішті көңнен пайда болған қарашірік саны).
Жеке дайындалу үшін сұрақтар
1. Егіншілік жүйесі деген не?
2. Аймақты егіншілік жүйесінің мақсаттары мен міндеттері қандай?
3. Барлық егіншілік жүйелерінің қандай белгілері бар?
4. Қазіргі егіншілік жүйелерінің қандай буындары бар?
5. Казіргі егіншілік жүйелерінде топырақ құнарлығын құнарлығын келтірудің қандай әдістері бар?
6. Республиканың далалы және құрғақ далалы аймақтарындағы егіншілік жүйесінің ерекшеліктері неде?
7. Егіншілік жүйесін құрғанда орындалатын жұмыстар тәртібі қандай?
8. Су эрозиясы пайда болған жағдайдағы егіншілік жүйесінің ерекшелігі?
9. Қандай альтернативті егіншілік жүйелері бар?
10. Суару жағдайында егіншілік жүйесінің құрайтын бөлікгері қандай?
11. Әр түрлі егіншілік жүйесіндегі ауыспалы егістерде қарашірік балансын санау әдістері қандай?
12 емледелие в степных районах Европейской части РСФСР,- М.: Россельхозиздат, 1967. 211 б.
13 Каштанова А.Н. Научные основы современных систем земледелия.-М.: Агропромиздат,1988. 256 б.
14 Мальцев Т.С. Вопросы земледелия.-М.: Колос, 1971. 391 б.
15 Нарциссов В.П. Научные основы систем земледелия.-М.: Колос,1982. 328 б.
16 Почвозащитная система земледелия. Под ред. Акад. Бараева А.И. и доктора сельскохозяйственных наук Сулейменова М.К.-
Алма-Ата: Кайнар,1985. 199 б.
17 добников С.С., Борзаковскйй И.В. Основы агрономии для зоны Западной Сибири и Северного Казахстана.-
М.:Колос,1972. 320 б.
Ұсынылған әдебиеттер
1. Берлянд С.С. Очерки о земледелии и земледельцах. М.:1964.447б.
2. Богарное земледелие.-Алматы: Кайнар, 1976.-1756.
3. Воробьев С.А.,Каштанов А.Н.,Лыков А.М., Макаров И.П. Земледелие. М.:Агропромиздат. 1971.527 б.
4. Доспехов Б.А., Васильев И.П., Туликов А.М. Практикум по земледелкю.М.: Агропромиздат,1987. 383 5.
5. Заславский М.Н. Эрозиоведение. Основы противоэрозионного земледелия.-М.:Высшая школа,1987. 367 б.
6. Земледглие Іожкой зокы европейской частк СССР. Под Р£Д-
Профессора С.И.Савельева.-М.: Колос,1966. 232 б.
Тапшылықсыз қарашірік балансын қамтамасыз ету үшің т/га көң енгізу керек: 550,2:37,5=15 т/га (37,5 - 1 т төсенішті көңнең пайда болған қарашірік саны).
Жеке дайындалу үшін сұрақтар
1 Егіншілік жүйесі деген не?
2 Аймақты егіншілік жүйесінің мақсаттары мен міндеттері қандай?
3 Барлық егіншілік жүйелерінің қандай белгілері бар?
4 Қазіргі егіншілік жүйелерінің қандай буындары бар?
5 Казіргі егіншілік жүйелерінде топырақ құнарлығын құнарлығын келтірудің қандай әдістері бар?
6 Республиканың далалы және құрғақ далалы аймақтарындағы егіншілік жүйесінің ерекшеліктері неде?
7 Егіншілік жүйесін құрғанда орындалатын жұмыстар тәртібі қандай?
8 Су эрозиясы пайда болған жағдайдағы егіншілік жүйесінің ерекшелігі?
9 Қандай альтернативті егіншілік жүйелері бар?
10 Суару жағдайында егіншілік жүйесінің құрайтын бөліктері қандай?
11 Ар түрлі егіншілік жүйесіндегі ауыспалы егістерде қарашірік
балансын санау әдістері қандай?
Ұсынылған әдебиеттер
1Берлянд С.С. Очерки о земледелии и земледельцах. М.:1964.447б.
2Богарное земледелие.-Алматы: Кайнар, 1976.-1756.
Воробьев С.А.,Каштанов А.Н.,Лыков А.М., Макаров И.П. Земледелие. М.:Агропромиздат. 1971.527 б.
3 Доспехов Б.А., Васильев И.П., Туликов А.М. Практикум по земледелкю.М.: Агропромиздат,1987. 383 5.
4 Заславский М.Н. Эрозиоведение. Основы противоэрозионного земледелия.-М.:Высшая школа,1987. 367 б.
5 Земледглие Іожкой зокы европейской частк СССР. Под Р£Д-
6 Профессора С.И.Савельева.-М.: Колос,1966. 232 б.
7 Земледелие в степных районах Европейской части РСФСР,-М.: Россельхозиздат, 1967. 211 б.
8 Каштанова А.Н. Научные основы современных систем земледелия.-М.: Агропромиздат,1988. 256 б.
9 Мальцев Т.С. Вопросы земледелия.-М.: Колос, 1971. 391 б.
10 Нарциссов В.П. Научные основы систем земледелия.-М.: Колос,1982. 328 б.
11 Почвозащитная система земледелия. Под ред. Акад. Бараева А.И. и докгора сельскохозяйственных наук Сулейменова М.К.-
Алма-Ата: Кайнар,1985. 199 б.
12 Сдобников С.С., Борзаковскйй И.В. Основы агрономии для зоны Западной Сибири и Северного Казахстана.-
М.:Колос,1972. 320 б.
Карипов Р.Х., Жұмағұлов И.И., Амралин А.У.