Есептеу жолы

а) Ауаның температурасын біле тұра, кесте бойынша қаныққан будың қысымын анықтаймыз (10-қосымша). Есеіггі орташа тәулікті, орташа онкүндікті және орташа айлықты көрсеткіштер бойынша жасаймыз.

Мысалы, маусымдағы ауаның орташа айлықтай температурасы 19,4°С, шілдеде 23,2°С және тамызда - 18,4°С бодды.

Қаныққан будық қысымы бұл жағдайда (Е) келісінше 22,5; 23,7 және 21,2 гПа келісінше болды.

қысымық сақау ынғайлы ол үшін, гексопаскалъдарды 0,75 ке көбейту арқылы, оны мм- & аударамыз (гПа=0,75мм).

Сол жағдайда қаныққан будың келесі санкға тен болады: 16,8 мм, 17,7мм және 15,9 мм.

5) Ауаның орташа айлықты (орташа тәулікті, орташа оң жікті) салыстырмалы ылғалдылығын (е) кесте бойынша (9-қосымша) табамыз.

Біздін мысалда (Ақмола облысы) ол маусымда 43%, шіддеде 43$, тамызда 44% болды.

' в) Қаныққан су буының (е) мөлшерлік қысымын табамыз:

е=(16,8/100)х43=7,2мм адеде е=(17,7/100)х43=7,6мм имызда е=(15,9/100)х44=7,0мм.

г) Қанығу тапшылығын табамыз (<і=Е-е): лаусымда І6,8-7,2=9,6мм

шілдеде 17,7-7,6=10,1 мм тамызда 15,9-7,0=8,9 мм

д) Жаздық бидайдың вегетация кезеңіндегі қанығу тапшылығын табамыз. Ол үшін орташа айлықтық қанығу ташпылығын айдын күндер санымен қосамыз: Ес1=9,6хЗО+10,1х31+8,9х31=850мм.

е) Жаздық бидай өсімдігінің вегетация кезеніндегі оңтайлы су қажеттілігін табамыз:

Е=0,65 Іс1=0,65х850=552,5мм

ж) Сумен қамтамасыз ету коэффициентін табамыз:

К=ҚСП/Е=232,7/552,5=0,42

Сонымен, вегетацкя кезеңінде жаздық бидай өсімдіктері ылғалмен қажеттілігінің жартысынан да төмен қамтамасыз етілген болды.

Өз бетімен дайындалу үшін сұрақтар.

1-Топырақ ылғалының маңызы қандай?

2-Дағдарыстық кезең деген не?

•4 Өсімдіктердің ылғалға қажеттілігі қандай көрсеткіштермен сипатгалады? ~- 5 спираттиклық коэффициент дсгсн не?

•3 Қосымша су пайдалану мен су пайдалану коэффициенті деген және оларды қалай табады?

6 Сумен қамсыздандыру жағдайын бағалау үшін қандай көрсеткіштер қолданылады?

'7 топырақпен қандай байланыс формалары бар?

9. Топырақ ылғалдылығының қозғалғыштығы мен жетімдігі неге байланысты болады?

10.Су балансы деген не?

11.Топырақтың су ұстау қабілеті деген не?

12.Топырақтың су өткізгіштігі және су көтеру қабілеті деген

13.Топырақтың ылғалдылығын анықтайтын қандай әдістері

14.Топырақтағы өнімді ылғал қорын қалай анықтайды?

15.Даладағы жұмыс басталу алдында күткен өнімді ылғал анықтау әдісі қандай?

16.Қажетті қар қалыңдығы қалай саналады?

17. Ылғалмен қамтамасыз етілуіне байланысты дақылдар өнімділігі қалай саналады?

19 Топырақтың ылғалдылық қасиеттері бойынша тапсырмаларын орындау үшін негізгі мақсаттары

Ұсынылған әдебиеттер.

1. Алпатьев А.М. Влагооборот культурных растений.-Л.: 1954.-248_С

2. Бакаев Н.М. Почвенная влага и урожай.-Алма-Ата: 1975.-135с. '

3. Вериго С.А.,и Разумова Л.А. Почвенная влага.-Ленинград.: 1971 249с.

4. Вершинин П.В. Основы агрофизики.-М.:1959.с.635-675

5. Грипкова Н.Г. Повышение урожайности путем эффективно использования осадков.-Л.: 1969.-95с.

6. Долгов С.И. Исследования подвижности почвенной влаги доступность ддя растений.М.Л.:1948.

7. Доспехов Б.А., Ваислев И.П., Туликов А.М. Практикум |земледелию.-М.: Агропромиздат. 1987,с.56-87

8.Дояренко А.Г. Избранные сочинения.-М.: 1963,с.79-104.

9.Карипов Р.Х. Водный режим почвы в зернопаровом севообороте, Вестник селъскохозяйствещюй науки Казахстана. 1989, №9,с.21-25.

10. Карипов Р.Х. Динамика испарения влаги из почвы. сельскохозяйственной науки Казахстана.-Алма-Ата: 1987, №12, с.29-
30.

11. Карипов Р.Х. Изменение водно-физических свойств темно-каштаново почвы под воздействием ходовых систем тракторов. Сборник трудов научной конференции «Сотояние и рациональное исползование почв Республига Казахстан.»-Алматы: 1998,с. 151 -152.

12.Качинский Н.А. Физика почв. Т2.-М.:1970.-358с.

13.Коваль Т.А. Борьба система засухой. М.:-1948.-158с.

14.Козин М.А. Водный режим почвы и урожая. М.:Колос,1977.-ЗОЗс.

15.Процеров А.В. Характеристика засушливости вегетационного перио сельскохозяйственных культур на территории орошения Куйбышевскогс

16.Растворова О.Г. Физика почв. Практическое руководство.-М. 1983.-І93с.

17.Рвут И.Б. Физика почв. - Л.: 1972, с.220-323.

18.Роде А.А. Основы учения о почвенной влаге.-Л.:1965.-663с.

19.Роктанэн Л.С., Карипов Р.Х. Агрофизические свойства и особенносі" водного режима темно-каштановых почв Целиноградской области, В 1 Агрофизическая характеристика почв степной и сухостепной зон СССР.-М.: РСолос, 1982,с.207-216.

20.Шульмейстер К.Г. Борьба система засухой и урожай.- М.: Агропромиз' 1988.-263с.

21.Чирков ЮИ. Агрометеорология.-Л.: Гидрометеоиздат, с.95-274.

II Тарау. Арамшөптер және оларменкүресу шаралары

Тапсырма:

І драмшөптердің биологиялық топтары және олардың өкілдерімен танысу.

2 Арамшөптерді героарии және тұқым арқылы ажырата ошу.

3 Танаптардың арамшөптермен ластануын есепке алу және картасын жасау әдістемелерін үйрену.

4 Жер бетін бүркелеу әдісі бойынша гербицид ерітіндісінің мөлшерін есептеу.

5. Арамшөптермен агротехникалық және химиялық күрес шараларын әзірлеу.

1. Арамшөптердің келтіретін зияны және олардың биологиялық ерекшеліктері

Арамшөптер деп адам өз қолымен өсірмейтін, бірақ ауылшаруашылық алқаптарда өсіп, ауыл шаруашылық дақылдардың өнімділігін кемітіп және сапасын нашарлататын өсімдіктерді атайды. Арамшөптердің ауыл шаруашылығына келтіретін зияны алуан түрлі. Арамшөптер қуатты тамыр жүйесінің көмегімен су мен қоректік заттарды мәдени дақылдардан артық сіңіреді, оларды көлеңкелейді, соның нәтижесінде ассимиляциялық ғақиялар

(процестер) баяулайды, өсіп-дамуын тежейді, топырақ температурасы төмендегеңдіктен микробиологиялық әрекеті әлсізденеді. Арамшөп басқан танаптарда мәдени дақылдардың тұқымдарының танаптық өнгіштігі темекдейді, танаптық жұмыстарды жүргізу айқындайды және сапасы кашарлайды.

Шырматылғыш өсімдіктер мәдени дақылдардың сабағына оратылып, олардың жатып қалуына себепші болады және егін үлкен шығындарға өкеледі. Арамшөптер астықты кептіруге және тазалауға, тынайытқыш енгізуге және гербицид қолдануға қосымша шығын талап, етеді. Бірқатар арамшөптер жағымсыз дәм мен иіс береді. адамның және жануарлардың . Кейбір арамшөптер мәдени дақылдарға өлсіретеді, ал кейде опат қылады. Арамшөптер дақылдарының зкякксстері мен ауруларының ошағы больш табылады. Сондықтан егістіктердің арамшөптер ластануымен кешенді күресу бұл - ауыл шаруа дақылдардың өнімділігін жоғарылататын және оның жақсартатын негізгі жолы.

Арамшөптермен күрес шараларын өзірлегенде және одап іс-санада қолданғанда олардың биологиялық ерекшеліктед ескеру керек. Оларға мыналар жатады:

а) Мол жемістілігі: шалқақ гүлтәжінің жақсы дамыған өсімдігі 5г мыңнан астам тұқым, қурай 200 мыңдай, көкпек 100 мыңд! тұқым береді.

Тұқым жемістілігі бойынша барлық аз жылдық арамшөптер топқа бөлінеді. Бірінші топтың арамшөптері орта есеппен 50, 600-ға дейін, максималды 15 мың тұқым қалыптастырады. кәдімгі қарамықша, мысыққұйрық итқонақ, жабайы шомырт шырмауық таран және т.б.

Биіктігі бойынша олар орта ярустағы (қабаттағы) өсімдіктері жатады.

Екінші топтың арамшөптері орта есеппен 600 ден 1500-ге дейін, ең жоғары өсімталдылығы 100 мыңға жетеді. Оларға егістік ярутка, танаптық қыша, кәдімгі жұмыршақ, көк шатырша және т.б. Үшінші топтың орташа жемістілігі 1,5-5 мың тұқым, ен жоғарғы /максималды) жемістілігі 1 млн. тұқымға жетеді.Бұларға жататын қара меңдуана, көкпек, қызылша гүлтәжі, канада майдажелегі.

б) Өсімдіктердің ажептәуір жерлерге таралуына мүмкіншілі беретін құрылғылардың болуы /13 сурет / Ошағандары бар тұқымдар:

1.Кәдімгі бақбақ

2.Қалуен

З.Сары қалумен Тіркестері бар тұқымдар:

4.Тікенек

5.Ошаған жанғақ.

Қаушақтары жарылып ашылатын тұқымдар

6.Танашық шегіргүл Өзі көмілетік тұқымдар

7. Қара сұлы

13-сурет. Арамшөптердің таралуына мүмкіншілік беретін құрылғылары

Мысалы, қалуен жел арқылы үлпілдектің көмегімен жеңіл таралады. Ошаған тікенектерімен жануарларға, құстарға, адамның киіміне жабысып басқа жерлерге түсіп таралады. Жоғары дымқылдықта шкратылатын қылтанағының көмегімен қара сұлы топырақ бетінен орнын ауыстыра алады немесе топыраққа өзі көміледі, кейбір арамшөптер, мысалы қаңбақ домалақ пішінге ауысып топырақ бетімен домалап, тұқым шашады.

Кейбір тұқымдар, мысалы қара сұлының бұратылған, иірілген қылтығы дымкылдағавда жазылады. құрғағанда бұпалып шиыршықталады, соның арқасында дәншік орнын ауыстырып жылжиды₎ топырақтың астына көміледі. / Тұқымның бір мезгілде өнбеуі және біркелкі піспеуі.

Арамшөптердің көктеулері ерте көктемнен қоңыр күзге дейін.Бұл температура мен жарық жағдайларьша, топарақ тұқымдардың өзгешілігіне (гетерокария байданыеты, Кектем ерте басталғак кезде қара сұлы, және т.б. арамшөптердің көктеулері мамырдың басында, мамырдың екітпі жартысында пайда (сүйгіштігі арттығырақ арамшөптердің көктеулері тары, гүлтәжі, мысық құйрық, итқонақ) мамырдың

аяғыңда-маусымның басында пайда болады, ал күздік арамшөп жаздың екінші жартысыңда өніп өседі. Тұқымның бір м өнбеуіне олардың көп түрлілігі де (полиморфтылығы) әсер етеді Мысалы, ақ көкпектің бір өсімдігіңде тұқымның үш түрі болады. Ірі қара қоңыр түсті тұқымдары сол пісіп жетілген жылы өседі, қара түсті қалың қабықты орташалары екінші жылы өсбере алады, ал қара түсті ұсақтары тек үшінші жылы ғана өнеді.

г) Тұқымның ұзақ өміршендігі.

Арамшөп тұқымдары өздерінің өнгіштігін жоғалтпай топырақта бірнеше жыл сақтай алады: қара сұлы-4-5, ақ кекпек-20, жұлдызшөп-10-15 жыл. Бұл тұқымдардың тыныштық кезеңінің болуымен түсіндіріледі. Терең және еріксіз тыныштықты ажыратады. Біріншісі тұқымның физиологиялық күйіне және қабығының құрылысына байланысты. Екіншісі, қоршаған ортаның ылғал, ауа жылу, жарық тапшылығы қолайсыз салдарына байланысты, тұқым қабығының бұзылуы тыныштық күйден тез шығуына мүмкіндік береді.

д) Арамшөптердің әр түрлі экологаялық режимдерге (аязға тезімділігі ,құрғақшылыққа төзшділігі, түздануға шыдамдылығы т.б.) төзімділігі.

е) Кейбір арамшөптердің сабақтарының ұшы зақымдағаннан кейін қайтадан өсуі мен дамуын одан әрі жалғастыруға қабілеті.

ж) Арамшөптердің тек тұқыммен ғана емес, сонымен бірге вегетативтік мүшелерімен де көбеюге қабілеті /көпжылдықтар/.
3).Кейбір арамшөптердің тоғышарлық немесе жартылай тоғышарлық тіршілікке қабілеті.

2. Арамшөптерді жіктеу және олардың ең кең тараған өнімдерінің сипаттамасы

Арамшөптермен күресу шараларын әзірлеу және оларды тиімді іске асыру үшін оларды жеке топтарға біріктіру қажет. Олар қоректену типі, кіршілігінің ұзақтығы, өсу-дамуының биологиялық ерешеліктері және көбею тәсілі бойынша жіктеледі /14-сурет/.

Тамыр арамшөптер фитосинтезге қабілетін жоғалтқан мәдени дақылдарға сорғыштармен жанасады да, солардың ластикалық заттарымен қоректенеді. Қожайын өсімдіктің мүшесіне байланысты сабақты және тамырлы өсімдіктерін ажыратады. Сабақты тоғышар өсімдіктердің өкім шырмауықтар тұқымдасының арам шырмауығының xvi.- /Сшсиіа/ жатады. Олардың ішінде кең тарағаны жоңышқада кейде тоғышар ретіңде сүретін беде арамсояу шөбі /15-сурет/.

Бұл сабағы жіңішке қызыл түсті өрмелеп өсетін, жапырағы тамыры болмайтын өсімдік. Сабағында шоқ түрінде кішкеін гүлдер орналасады. Тұқымдары оңтайлы жағдай болған кезде өніп, сорғыштарының көмегімен өскіннің жоғары бөлігі арқы қожайын өсімдіктің сабағына алдын ала 3 рет оралып жанасады. Осы кезден өскіннің топырақпен байланысы үзіледі. Жемісі-шар тәрізді қорапша, ішіңде реңі ақшыл сүрден қам

қоңырға дейін өзгеретін 4 тұқымы болады, қорапшаның ұзындығын 0,75-1,2мм, ені 0,5-Імм. Бір өсімдікте 30 мыңға жуық тұқымдар қалыптасады, олар 5 жылға дейін тыныштық қалпында сақталу мүмкін. Түқымдары 18 °С, болған кезде 4 см терендіктен жұмыла өніп өседі. Бұл карантин қойылатын арамшөп больш табылады.

15- сурет Арамсояу шөбі

16-сурет Күнбағыс сұңшаласы сұнғыла жатады.

Фитосингезге қабілеті болады Жартлай тогышар өздері тіршілік ете алады, және олар алғашқы алты аша бо немесе сабағьша содан Үлкен сылдырмақ бұтақтанады, тұқымдасынын өсімдік шеттеі биіктігі 40-50 см, кетілген, гүлдері сары пішіні - сопақша бүртікті бездері бар, олардың қожайын өсімдіктің тамырына кезде көктеулері 6 « ұзындығы 5 мм, ені 3 мм-ге дейін тұқым береді. Бұл гүлді көз дөрішөп жатады. Сабынкөктер 2-3 жыл бойы топырақтарда жақсы өседі көбінесе күздік Кәдімгі қандауыржатады, сабағы бұтақтанып тік өседі, биіктігі 3 см - Жапырағы қиян (ланцет тәрізді) сағақсыз, ұштары өткір.. қара қошқыл түсті, сабағының бір жағында орналасады. Жемісі ұялы қорапша, тұқымы ақшыл-күрең, қабырғасы домалақ сопақша төрізді. Қандауырдың жемістілігі 11 тұқымға дейін, олар 6-8° С жылылықта өніп өседі. Күздік бидайдың тамырларында тоғышарлық ретінде тіршілік етеді. жерлерде таралған.

Ұсақ гүлді очанка) Бұл өсімдік сабынкөктеп тұқымдасына жатады, сабағы аласа 25-35 см, жапырақтарыны! шеттері кетілген, сырты кішкентай қышқылдармен қапталған гүлдері ақшыл көк, ұсақ, жоғары жақта шоқ шашақтарға жинақталған. Қорапшасы сопақша тәрізді, үстіңгі бөлігі ойылған Тұқымдары ұсақ, қоңыр. Шілде айынан бастап қыркүйекке дейін гүлдейді. Тыңайған жерлерде, жолдың жиегінде, бұталардың арасында кездеседі, жайылып жерлер мен егістерді ластайды.

Ең үлкен топты тоғышар емес арамшөптер құрайды. Бұлар жақсы дамыған тамыр жүйелері мен ассимиляциялық мүшелері арқылы дербес тіршілік қабілетіне ие болады.

Бұл топтың өсімдіктері тіршілігінің ұзақтығына қарай екі топқа бөлінеді: біржылдық әне көпжылдықтарға,

Біржылдықтардың тіршіліктері бір жылдан екі жылға дейін созылады. Жемістері піскеннен кейін арамшөптер толығымен өледі. Бұлар негізінен тұқыммен кебейеді. Өскіңдерінің пайда болуы мен өсу даму кезеңдерінің ұзақтығына қарай олар - эфемерлер, жаздық ерте, жаздық кеш, қыстаушылар, күздік және екіжылдықтарға бөлінеді.

Эфемерлерге өсу-даму кезеңдері өте қысқа (1,5-2 ай) өсімдіктер жатады. Бір маусымда олар бірнеше ұрпақ бере алады. Эфемерлердің өкілдеріне жұлдызшөп жатады. Ол • қалампыр тұқымдасының зиянды арамшөбі. Көкөніс, жеміс-жидек және отамалы дақылдардың егістерін ластайды. Дымқыл жерлердіөседі, топырақпен жанасқан жерінде жанама тамырларықалыптастырады, Бір өсімдік 15-25 мың тұқым береді. Топыракка ем Тсреңдіктсн астам өсірген тұқымары өніп өспсйді. тұқымдар өміршеңдіктерін 3-5 жыл бойы сақтайды.

Жаздық ерте арамшөптер. Көктемде ерте кектейді және пісетін жаздық дақылдардың екімін дейін солармен бір мезгілде пісіп жетіледі. Күзде пайда болған түсіп қалады. Осы биологиялық топтың ішінде ең зияндысы :.(Аүепа 17 сурет)

17- сурет Қара сұлы.

бойынша кәдімгі сұлыға денінің гүл бұрышты иілген мұртшасының және болуымен өзгешеленеді.

Қара сұлы көбінесе жаздық ласта. Шашақ гүл . шашақтың үстіңгі бөліпнде сознлатын ұсақжылы екетіндер және Қалыптасалы. Бұл тұқымда жетілген жылы, топырақта өміршеңдігін 5-7 жыл олған кезде 5-10 см-ден көктеп шығару мүмкін. Қара сұлының ' бір өсімдігі 400-600- ге дейін тұқым бере алады.

Шырмауық таран, 18 сурет/. Т тұқымдасының өкілі. Сабағы өрмелеп өседі, реңі қызғылт, бұтақтанады. Жапырақтары сағақты, пішіні жүрек немесе жұмыртқа тәрізді. Гүлдері ұсақ, жасыл, бұтақтардың жапырақ қолтықтарында 3-6- дан орналасады. Тамыр кіндік, жемісі — үш қырлы, қоңыр қара түсті жаңғақ.

18-сурет Шырмауық таран.

Жаңғақтардың ұзыңдығы 3,0-3,5 мм, ені 2,0-2,5 мм. маусым айынан басталып қоңыр күзге дейін созылады. Бір 140-700 - ге жуық тұқым береді. Тұқымдары 1-2 °С өнгіштігін топырақта 5-6 жыл сақтайды. Танаптық. көкеніс жеміс дақылдарының егістерін ластайды. Әсіресе, ол астық зығыр егістеріне күшті зиян келтіреді. Қарақұмықтын арамшөбі болып табылады. Бүкіл жерлерде тараған.

Ақ алабота / Алаботалар тұқымды;

Сабағы күшті бұтақтанып тік өседі, биіктігі 100-150 см-ге жетеді, жапырақтары қысқа сағақты, астынылары сопақша, тәрізді, шетгерінде тістіктері болады, үстіңгілері- қиян шеттері тегіс. Тұқымдары ұсақ, сипсебас гүл ғырларға жинақталған. Жемісі қара қоңыр, қабығы қатгы бір жаңғақ. Тұқымдардың диаметрі 1,5-2,0 мм.

алаботаның үш түрлі полиморфты тұқымдары болады; ірілері-қоныр түсті, топырақта бірінші жылы өнеді, орташалары — қара, кабығы тығыз, екінші жылы өнеді, ұсақтары - қара, дөңгелек, үінінші жылы өнеді.

^: Шілде - қыркүйекте гүлдейді, бір өсімдігі орта есеппен 3 мыңға жуық, ал жекелеген өсімдіктері 100 мыңға дейін тұқым байлайды. Тұқымдары 3 см -ге дейін тереңдіктен өніп шығады, топырақта өміршеңдігін 8 жылға дейін сақтайды. Барлық жерлерде кездеседі, бүкіл дақылдарды ластайды.

Татар қарақумыгы Тарандар тұқымдасының өкілі. Сабағы бұтақтанып тік өседі, биіктігі 60-70 см, жапырақтары жүрек-найза тәрізді, бас жағы үшкір. Гүлдері ақ, сары түсті шоқтарға жинақталған. Жемісі - үш қырлы жаңғақ, қара сүр түсті, қырларын доғал әжім басқан, ұзындығы 4-6 мм, ені 3 мм. Тамыр жүйесі - кіндік. Маусым-тамыз айларында гүлдейді, жемістері жерге шашылып, келесі көктемге дейін өніп өспейді. Тұқымдары өміршеңдігін топырақта 5 жылға дейін сақтайды. Мәдени қара құмыққа өте ұқсас, бірақ жапырағы мен сабағының ашық жасыл түсімен (егістік қара құмықтың реңі қызғылт) өзгешеленеді. Жаздық астық дақылдарының және әсіресе қара құмықтың егістерін ластайды.

Жабайы шомырт . Крестгүлділер тұқымдасына жатады. Сабағы бұтақтанып тік өседі, биіктігі 50-70 см-ге дейін. Жапырақтары сағақты, қоңыр жасыл, қатты қапталған. Гүлдері ірі ақшыл сары шоқтарға жинақталған. Жемісі - тостаған тәрізді қын, ұзындығы 4-6 мм Цилиндр- тәрізді бөлшектерге бөлініп шашылады. Олар пішіні не салмағы бойынша арпанын тұқымдарына ұқсас, сондықтан, тазартуға қиын болады, тұқымдары қызыл қоңьф түсті кейіпсіз-шар ұзындығы 3 мм, ені 2,25 мм. Арамшөп мамырдан қоңыр гүлдейді.Бір есімдікте 12 мыңға жуық тұқым пайда - Топырақта олар өміршеңдігін 10-12 жылға дейін сақтайды

Тұқымдары әдетге 3-4 см тереңдіктен екінші жылы. Бүкіл жерлерде кездесіп, барлық дақылдардың егістерін ластайды^;Үйбидайык . .Қоңырбастылар тұқымдас екілі. Сабағының биіктігі 80 см -ге дейін. Жапырақтары линейлі, жалпақ, устіңгі беті бұдырмақты. Гүл шоғыры ұзындығы 10-12 см екі қатарлы масақ. Бір қатарда 3-8 гүлі Жемісі- сары түсті дән, ұзындығы 8, ені 2,5 мм. Бір өс өнгіштігін топырақта 3-5 жыл сақтайтын 500 жуық тұқым болады. Тұқымдар 5 см тереңдіктен біркелкі өніп шығады. бидайықтың деңдері улы, пісіп жетілгеннен кейін шашылмай дақылдың өніміне түседі. Астық дақылдардың егістерін, өсіре ылғалды жылдары күшті ластайды..

Танаптық қыша. Крестгүлділер тұқымдасына жатады. Сабақтың биіктігі 20 см, тік өседі, қатты түтіктерімен қапталған. Жапырақтары сағақты, лира тәрізді қауырсының үстіңгілерінде қалақтары аз болады, гүлдері шоқ шоғырларга жинақталған, қындары цилиндр тәрізді, ұзындығы 2-4 см. Пісіп жетілген кезде жарылып тұқымдары топырақ бетіне шашылады, Бір өсімдік 4 мыңға жуық тұқым бере алады. Олар 2 см тереңдіктен жақсы өніп өседі. Тұқымдардың пішіні шар тәрізді, диаметрі 1,5-2 см. Топырақта өнгіштігін 10-11 жылға дейін сақтайды. Бүкіл жерлерге тараған, барлық астық дақылдарды ластайды.

Жабайы кенепшөп. Түт тұқымдасына жатади. Жуан биік сабағы болады. Жапырақтары ыдыралған. Екі үйлі өсімдік, аталық және аналық гүлдері әр түрлі өсімдіктерде қальштасады. Мәдени кенепшөпке қарағанда бұтақтануы күштірм және тұқымдардың мөлшері кішірек болады. Тұқымдары өнгіштігін топырақта 5-6 жыл сақтайды. Тұқымдары пісіп-

жетілген жылы өнбейді, қыстап шыққаннан кейін, келесі жылы әр мезгілде көктейді. Бүкіл жерлерде тараған, барлық дақылдардан ластайды, өсіресе жаздық астық дақылдарды. — Арамшөп кунбагыс. Күрделігүлді тұқымдасының өсімдігі, биіктігі 180 см дейін. Жапырактары ұзын, пішікі сопақша домалақ, табакы жүрек шеттері тұтас немесе ұсақ тісті. Тамыр жүйесі кіндік, топырақ 1 метр тереңдігіне бойлайды. Өсімдік күшті бұтақтанып, түгелдейқатты қылдармек басылған. Жемісі сьша терізді сопақша тұқым жоғары бөлігінде күшті түтіктелген. Тұқымшалардың ұзындьйені 2-5 мм. Арамшөп шілде-тамыз айларында гүлдейді. Бір өсімдіктің жемістілігі 1900 тұқымға жуық, тұқымдардың оңтайлы У херендігі 5-10 см. Топырақта тұқымдар өнгіштігін екі жылға сақтайды. Құрғақшылыққа және суыққа төзімді өсімдік, астық, қарақұмық және көкөніс дақылдардың егістерін ластайды.

Кеш пісетін арамшөптер. Олар топырақ әбден қызған кезде өнеді өнім жинағаңан кейін пісіп жетіледі. Кеш пісетін қылдардың егістерінде мәдени өсімдіктермен бірге вегетация кезеңін аяқтайды және тұқымдары егін жинаған кезде өнімге түседі. Оларға тауық тары, шалқақ гүлтөжі, көк итқонақ жатады.

Тауық Сапары. Қоңырбастылар тұқымдасының өкілі, сабағының биіктігі 100 см дейін жетеді. Жапырақтары жалпақ линейлы, шеттері бұйра, өткір кедір-бұдырлы, шашақ гүл шоғырының реңі күлгін болады, Масақтары піскен кезде тез шашылады. Жемісі сопақша жұмыртқа тәрізді, ұзындығы 2,5мм, ені 2мм жұқа қабықты дәнек. Шілде айынак бастап қыркүйекке дейін гүлдейді. Бір өсімдікте 10-15 мың тұқым пайда болады. Тұқымдары топырақта өміршеңдігін 13 жылға дейін сақтайды. Тұқымдарының өнуі үшін оңтайлы температура 20-25°С, олар 1-2 см тереңдіктен өніп шығады. Барлық жерлерде кездеседі, жаздық дақылдарды, әсіресе тары тәрізділерді ластайды. Құрғақшылыққа төзімді, топырақ құнарлылығына талабы төмен, механикалық құрамы жеңіл топырақтарды ұнататын өсімдік. Қазіргі кезде бүкіл жерде түкті тары кең тараған.

Шалқак, гултәжі, Гүлтәжілер тұқымдасына жатады. Сабағы тармақты, тік өседі, қою түтікті, биіктігі 100 см дейін. Жапырақтары сағақты, ұзынша жұмыртқа тәрізді, гүлдері сары жасыл, ұсақ, дара жынысты, тығыз масақты гүл шоғырларға жинақталған. Тамыры кіндік, топырақтың 1,2-2м тереңдігіне бойлап өседі. Жемісі - бір тұқымды қорапша, ішінде Тегіс, қара, жылтыр, домалақ тұқымдары болады. Жақсы дамып өсімдік, диаметрлері 1,00-1,25 мм 500 мыңға жуық тұқым. Маусым айынан күзге дейік гүлдейді. Тұқымдары көктемдігін температура 20-22С болған кезде топырақтың бетінен жақсы өніп - Жарық сүйгіш, борпылдақ топырақтарды ұнататын тұқымдарын 40 жылға дейік сақтайды.

Барлық дақылдарды, әсіресе кеш себілетіңцерді, күштірек дақылдарды ластайды. Барлық жерлерде кездеседі.

Жасыл итқонақ Қоңырбастылар тұқымдас өкілі. Сабағы тік өседі, тутіктері болмайды, биіктігі 50 см-ге қуатгы шашақ тамыры 1,5 м тереңдікке бойлш өсеп'' Жапырақтары қысқа, линейлы, бұдырмақты, жасыл түсті. iv шоғыры масақ тәрізді шоқпарбас, сырты ұзын жасыл түтіктерің басылған. Жемісі - ұзындығы 1,7 мм, ені 1 мм жұмыртқа тәізі; сопақша дәнек. Бір өсімдік 5 мыңға жуық тұқым байлайды, олап температура 15-20°С болған кезде 5 см терендіктен жаппай өскіц бере алады. Тұқымдары топырақта өміршеңдігін 30 жылға дейін сақтайды. Барлық жерде өседі, жаздық кеш, өсіресе отамалы дақылдарды, кейде жаздық ерте дақылдардың егістерін ластайды, Тары тәрізді дақылдардың егістігін ластауға маманданған арамшөп. Қаңбақ 19 сурет. Алаботалар тұқымдасына жатады. Сабағы қатты, күшті бұтақтанады, бойын бойлай қызыл тілімдері болады. Сабағының биіктігі 100 см-ге дейін жетеді. Вегетацияның соңында ол шар тәрізді пішінге ауысады. Жапырақтары шырынды, ұзыннан оралған, сопақша линейлы, үшкір. Тамыр жүйесі - кіңдік, топыраққа 1,5 м-ге дейін бойлайды. Гүлдері ақ, үстіңгі жапырақтардың қолтықтарында масақты шоғырларға жинақталған. Жемісі улы пішінді болып бүктелген, гүл серігінің ішінде бір тұқымды жаңғақ болады, реңі жасыл сарыдан қоңыр-сұрға дейін өзгереді. Тұқымдардың диаметрі 1,75-2,5 мм. Бір өсімдік өнгіштігін 6 жыл бойы сақтайтын, 200 мыңға жуық тұқым байлайды. Тұқымдары 8 см тереңдіктен өніп шыға алады.

19 сурет. Қаңбақ.

Өсімдік далалық, құрғақ далалық және жартылай шөлейт аймақтарда кездеседі. Барлық дақылдардың егістерін ластайды. Тұзға төзімді өсімдік, сондықтан сәл тұзды және кебірлі топырақтарды ажыратуы (анықтағыш, көрсеткіш) өсімдік ретінде пайдаланылады.

Кыстайтын арамшөптер. Бұлардың дамуы жаздық, сондай-ақ күздік типте ете алады. Көктемде пайда болган өскіңдері жаздық сияқты дамиды, яғни күзде жеміс береді де, сосын солады. Кеш шыққак ескіндері кез-келген кезеңінде /фазасында/ қыстап да, келесі жылы дамуы аяқтайды, Күздіктсргс қарағакда Қьістал шығу бұларға қажет емес, тек өзін сақтау үшін керек. Қыстайтын арамшөптердің ішіңде кәдімгі қарамықша, қоқым. Қымдық шытырмақ, иіссіз түймедақ, көк гүлкекіре, төгілмелі сарыбасқурай, егістік зәлел, канадалық майдажелек ж. т. б. (20-1 сурет). Ыдырыққабат тұқымдасының өкілі. Сабағы бұтақтанып тік өседі_; биіктік 20-60 м Төмеңгі жапырақтары сағақты, сопақша-элипс тәөрізді, сабақтағы жапырақтарының қалемшелері жоқ, олар сопақша тәрізді, кішкектай тістіктері бар. Гүлдері ұсақ. Үлтежапырақшаларының реңі ақ, сабақтың үстіңгі бөліктерінде шашақ гүл шоғырларға жинақталған. Жемісі - екі ұялы, тұқымды қын, ұзындығы 12-18 мм. Әрбір ұяда 5-8 қоңыр қара қоңыр тұқымдары бар. Олардың ұзындығы 1,2-2,0 мм, сарымсақтың дәмі болады. Бір өсімдік өнгіштігін 10 дейін сақтайтын 12 мыңға жуық тұқымдарын байі Тұқымдары топыраққа шашылып түскеннен кейін тез өніп көктеулері дөңгелек түріңде қыстап шығады да, көктемде гүлдейді' Бүкіл жерлерде кездеседі, жаздық және күздік дақылдардың егістерін ластайды.

Көк кекіре (Сепіаигеа сиапш, 20-2 суррет). Ақкекіре тұқымдасының өкілі. Сабағы бұтақтанып тік өседі, түтіктерімен қапталған, биіктігі 40-80 см. Түбір жапырақтары сағақтарымен тұтас, ланцетті жұмыртқа тәрізді. Сабақтарындағы жапырактары сағақсыз, ланцетті — линейлі немесе линейлі. Гүл шоғыры жұмыртқа тәрізді кәрзеңке. Шеткі гүлдері көк, ұлғайған, жыныссыз, ішкі гүлдері күлгін, қосжынысты. Жемістері қара сұр дәншік. Шілде тамыз айлары гүлдейді. Бір өсімдіктің жемістілігі 7 мың тұқымға жуық, олар 5-7 см тереңдіктен өніп өседі. Топырақта олар өнгіштігін 3 жылға дейін сақтайды. Жаздық, күздік астық, көкөніс және отамалы дақылдардың егістерін ластайды.

Сарыбас қурай немесе София дескуениясы 20-3 сурет). Қырыққабат тұқымдасының өкілі. Сабағы бұтақтанып тік өседі, түтіктерімен қапталған, биіктігі 25-100 см. Жапырақтары қатарласып орналасады, қауырсыңцы кесілген, ұсақ түтіктермен қапталған. Гүлдері шашақ шоғырларға жинақталған, ұсақ, төрт қалақты, сары. Жемісі - екі жармалы, көп тұқымды қын, ұзындығы 2,0-2,5 см, элипс тәрізді, бүйірлерінен шамалы жаншылған, реңі сары қоңыр, 3-4 см терендіктен өніп өседі. өсімдік 500 мыңға жуық тұқым бере алады, көбісі түскеннен кейін 10-15°С жылылықта өніп есе алады. Тұқымдары өнгіштігін топырақта 5 жылға дейін сақтайды. Жаздық, күздік, отамалы және көкөніс дақылдардың егістерін ластайды. қурайдан басқа Лезел сарыбасқурайы және сарыбасқурай кездеседі (8. Ойісіпаіс),

20 сурет Қыстайтын арамшөптер: 1-Егістік ярутка; 2- Көк кекіре; 3-Сарыбас қурай; 4- Кәдімгі жұмыршақ.

Кедімгі жрыршак (20-4 суррет) тұқымдастықта жатады. Өсімдіктің сабағы, өседі, биіктігі 5 см-ге дейін жетеді. Қыстаитын түрлері тамыр фақтарының шеттерінде үш бұрышты пстер бар қалыптастырады. Сабақташ сағақсыз, табандарында кішкентай құлақшалары болады. Гүлдер тәрізді шоғырларға жинақталған. Жемісі - үш бұрыш екі ұялы қын. Тұқымдары ұсақ, ақшыл қоныр, сопақша, жаншылған, Ұзындығы мм-гс дейік. Жемістілігі 70 мкң тұқымға өнгіштін 35 жылға дейін сақтайды. Барлық жерлерде кездеседі, «аздық, күздік, астык, көкөніс, отамалы жеке технико. Дақылдардың егістерін ластайды.

Иіссіз ромашка тұқымдасының өсімдігі. Сабағы бұтақты, биіктігі 20-60 см, 100 см-ге дейін жетеді. Жапырақтары сағақсыз, екі немесе қауырсынды линейлі бөліктерге кесілген. Гүл шоғыры - ди 8-40 мм, шеттерінде тілше гүлдері мен ақ күлте жапырақ орналасқан керзеңке. Жемісі - қысқа таяқшасымен үшқын деншік. Тұқымдары көктемде топырақтың температурасы төмен болған кезде, 1-3 см тереңдіктен біркелкі ерте өніп шыға» Бір өсімдік өнгіштігін 6-7 жыл сақтайтын 200 мыңға жуық тұқым бере алады. Мамырдан қазанға дейін гүлдейді. Барлық жерла». тараған, танаптық, көкөніс және бақта өсетін дақылдары ластайды, құнарлы, ылғалды топырақтарды ұнатады.

Канада майдажелегі . Ақкекіредер тұқымдасына жатады. Сабағы тік өседі, биіктігі 120 см-ге дейін жапырақтары линейлі-ланцетті, шеттерінде сирек орналасқан тістері болады. Гүлдері ұсақ, шеттегілері аналық, ақшыл, жағында — қосжынысты, сіпсебас кәрзеңке шоғырларға жинақталған. Тұқымдары ұсақ, жел арқылы таралады, пісіп жетілгеннен 2-3 күн өткен соң топырақтың үстіңгі қабаттарынан біркелкі еніп шығады. Жаздық дәнді немесе күздік дақылдарды ластайды. Дымқыл, жеңіл топырақтарда жақсы өседі.

Арам шытырмақ . Қырыққабат тұқымдасының жатады. Сабағы тік өседі, биіктігі 15-45 см, қысқа түтіктермен қапталған. Төменгі жақтағы жапырақтары тығыз дөңгелекке жинақталған, үстіңгілері линейлі, сағақсыз. Гүлдері ұсақ, тостағаншалары жасыл түсті. Жемісі - екі-төрт дәншікті қын, қысқа жіңішке жеміс сабағында орналасады. Тұқымдары ақшыл қоңыр немесе сары қоңыр, сопақша, қабысқан, ұзындығы 1,2-1,5 мм. Өсімдіктерінің күшті жағымсыз иісі болады. Жаздық және күздік дақылдарды жәке жайыльшдарды ластайды.

Күздік арамшөптер.Бұлар жаздық және қыстайтын арамшөптерге қарағаңда толық дамуы үшін қысқы кезеңнің төменің температураларын қажет етеді. Өскіндерінің көктеу мерзімін қарамастан өсімдіктері қыстап шығады да, келесі жылдың жазыгы ғана жеміс береді. Бұлардың тұқымдары күздік дақылдардың тұқымдарымен бір мезгілде пісіп жетіледі. Осы топтый өсімдіктеріне танаптық және қара бидай арпабасы, танаптыр сіпсебас жатады. Қазақстанның күздік дақылдары өсіріле оңтүстік аудандарында бұл арамшөптер кеңінен тараған.

Қара бидай арпабасы Қоңырбастыла өкілі. Сабағы тік өседі, биіктігі 30-100 см, рақтары линейлі, жіңішке. Тамыр жүйесі шашақ, көптеген тамырлардан қалыптасқан. Тұқымы өнген жылы жақсы түпті қалыптастырады. Қыстап шыққаннан кейін, ілде айларында гүлдейді де, шілденің соңындағы бас кезінде әр өсімдік 5 мыңға жуық тұқым береді. Гүл жоғыры борпылдақ , масақтарында 8-10 гүл болады. Дәндерінің пішіні мен мөлшері қара бидайдың дәніне ұқсас, сондықтан қарапайым тұқым тазалағыш машиналарда қиын азсыратылады. Арамшөптің тұқымы топырақтың 10-12 см терендігінен өніп шыға алады. Өнбеген түқымдары өміршеңдігін 2 жылға дейін сақтайды. Қара бидайдың арпабасы күздік қара бидайдың егістігін ластайтын арнаулы арамшөбі болып табылады, сондай-ақ күздік бидайдың, басқа да күздік дақылдардың егістерін ластайды.

Дала арпабасы (Вготиз агуепзіз). Қоңырбастылар тұқымдасының өкілі. Күздік қара бидай мен күздік бидайдың арнаулы арамшөбі. Биологаялық ерекшеліктері бойынша қара бидай арпабасына ұқсас, бірақ дәншіктерінде қылтықтары болады. ПІөптесін өсімдік, сабағы тік өседі, түтіксіз, сырты тегіс, биіктігі 20-100 см, жапырақтары линейлі, жалпақ. Гүл шоғыры — ұзын және жіңішке бұтақшаларымен, қомақты. Масақтары ланцетті, түтіксіз, күлгін түсті. Күздік дақылдарды ластайды.

Кәдімгі сіпсебас Қоңырбастылар тұқымдасына жатады. Сабағы тік өсіп, күшті бүтақтанады , биіктігі 25-100см. Жапырақтары линейлі-ланцетті, жалпақ. Гүл шоғыры ірі қомақты, сіпсебас. Тамыр жүйесі шашақты. Жемісі — ұршық тәрізді немесе біз тәрізді, қауызшақты дәнек, ұзын шашақты қылтығы болады. Дәннің түбінде жұмсақ шоқ түтіктері болады. Тұқымдарының үстінгі қабығы тегіс, реңі сүр сарыдан сүр қоңырға дейін әзгереді, ұзындығы 1,5-2,5, ені 0,3-0,4 мм. Бір өсімдік 16 мыңға жуық тұқым бере алады, олар топыраққа түсіп, күзде немесе келесі жылғы көктемде топырақтың температурасы 5° С болған кезде өніп өседі. Тұқымдары топырақта топырақта өнгіштігін 7 клға декік сақтайды. Дымқыл, құқарлы, борпылдақ. Қышқылдылығы жоғары, жеңіл топырақтарды ұнатады. Жаздық дақылдарды, көбінесе күздіктерді, көп жылдық шөптердің не отамалы дақклдардың егістерік ластайды.

Арамшөптер.Бұл топтың өсімдіктері өздерінің даму циклін екі_жылда аяқтайды. Бірінші жылы өсімдіктер тамыр жүйесін және тамыр мойнында жапырақты қалыптастырады. Келесі жылы көктемде гүл, қалыптастырып,жаздың соңында жеміс береді.Жеміс байлайты! жылы өсімдіктер бірінші жылы тамыр жүйелеріңцегі жиналған қоректік затгарын пайдаланады.

Екі жылдық арамшөптерге сарыбас түйе жоңышқа, ақбас жоңышқа,кәдімгі кәріқыз, сұр шатырша, қара мендуана, бұйра түйетікен, кәдімгі көкбасгүл,/көкшек/, ақ желімбасақ, кәдішағыртікен ж.т.б. жатады.

Сарыбас немесе дәрілік туйе жоңышқа / Бұршақ тұқымдасының есімдігі. Сабағы тармақты, тік өседі, биіктігі 90-200 см. Жапырақтары үш бөлікті, астыңғылары жұмыртқа тәрізді, үстіңгілері ұзынша болады. Гүлдері сары, жоғарғы жақта ұзын шашақ гүл шоғырларға жинақталған! Бұршақ қаптарына бір тұқымы болады, тұқымдары қабықтан қиын ажыратылады. Тұқьщдары ұзынша жұмыртқа тәрізді, сырты тегіс, реңі сары жасыл. Бір өсімдік 17-18 мыңға жуық су өткізбейтін қабығы өте қатты тұқым байлайды. Тұқымдары 5 см терендіктен жақсы өніп шығады. Құрғақшылыққа төзімді өсімдік. Әр түрлі дақылдарды, өсіресе жоңышка мен беденің егістерін ластайды, шалғын жерлерде, жол іргелерінде, бос жерлерде кездеседі. Дәрілік өсімдік ретівде қолданылады, құрамында кумарин алкалоиды бар.

Ақ туйе жоңышқа.. Биологиялық ерекшеліктері бойынша сарыбас түйе жоңышқаға ұқсас. Көбінесе сидералды және мал азықтық дақыл ретінде өсіріледі. Сабақтың биіктігі 150-300 см-ге жетеді. Бұршақ қаптарының қабығын торлы әжім басқан. Бір өсімдік қабығы қатайған 15 мыңға жуық дәндерін байлай' Егер тұқымдардың механикалық зақымданулары болмаса, олар топырақта өнгіштігін жоғалтпай ұзақ уақыт сақталады. Сарыбас түйе жоңышқа сияқты танаптық дақылдардың көбісін, шалғьп: жерлерді және жайылымдарды ластайды.

Кәдімгі кәріқыз . Айлаулықтар тұқымдасыный өкілі. Реңі сұр жасыл өсімдік, қапталған. Сабағь; тармақтаньш тік өседі, биіктіті 60 см—ге жуық. Тамыр жүйесікіндік. Жапырақтары ұзынша ланцетті, төменгілері сағакт жоғарғы жақтағылары сағақсыз. Жемісі тіркестерімен үш қыржаңғақ, жемістің қабығы ұсақ сүйелді, сүр-қоңыр түсті, екі, орналасқан тікенектері болады. Шілде- қыркүйек айлары гүлдейді. Бір өсімдік бір мыңға жуық тұқым байлайды, олар 3-4 см тереңдіктен өніп шығады. Тұқымдары өнгіштігін 5 жылға дейін сақтайды. Өсімдіктері карашірікке бай, ауа өткізгіштігі жоғары, женіл тоішрақтарда жақсы өседі. Барлық дақылдардың егістерін ластайды, әсіресе күздіктерді. Барлық жерлерде тараған.

Көк шатырша /Вегіегоа іпсапа/. Қырыққабат тұқымдасына ясатады. Сабағы тік өседі, биіктігі 30-50 см, үсақ тармақты түтіктермен қапталған, реңі сүр жасыл. Үстіңгі жапырақтары ланцетгіэ сағақсыз, тамыр мойыны мен сабақтың төменгі бөлігінде жапырақтарының пішіні сопақша және сағақтары болады. Гүлдері қысқа гүл шоқтарға жинақталған. Жемісі - элипс тәрізді ұзындығы 2-3 см жіңішке тұмсығы мен бұршаққын. Тұқымдары домалақ, қоңыр, қабыстырылған. Өсімдіктің жемістілігі 3 мың тұқымға жуык, олар тез және біркелкі өніп өседі. Мамыр-казан айларында гүлдейді. Жаздық, күздік, астық дақылдарды, көкөністерді, отамалы дақылдарды және көп жылдық шөптерді ластайды.

Қара меңдуана / /. Алқа тұқымдасының өкілі. Сабақтың биіктігі 100 см-ге дейін, күшті жапырақталған, тамыры кіндік. Жапырақтары сағақты, кезектесіп орналасады, түбіттенген, үсті күнгірт-жасыл, асты ақшыл, сопақша-жұмыртқа немесе элипс төрізді. Гүлдері сағақсыз, сабақтардың ұштарында жене оның бұтақтарында жинақталған, ірі бес қалақтары болады. Жемісі — екі ұялы қорапша, оның ішінде 700-ге жуық тұқымы болады. Бір өсімдік 300 мыңға жуық тұқым бере алады. Маусым — шілде айларында гүлдейді. Жаздық, кейде күздік дақылдары ластайды. Арнаулы арамшөбі. Тұқымдары дымқыл топырақтың таяз тереңдігіне көмілген кезде ғана көктеп шығады. Қара меңдуананың бүкіл мүшелері — жапырақтары, сабақтары, әсіресе тұқымдары улы болады.

Бұйра туйетікен. /Сагдииз сгізрш/. Аққекіре тұқымдасына атады. Сабағы күңгірт жасыл, сырты түтіктермен басылған, бағының биіктігі 50-120 см, тікенектермен қапталған -Жапырақтары сопақша —ланцетті, кезектесіп орналасады, иіеттері кенекті-кірпікті, үстіңгілері сағақты, астыңғылары сағақсыз. млдері түтік тәрізді, күңгірт қызыл күрең, шар тәрізді Қәрбеңкелерде опннласады, Тамыр жүйесі кіндік. Жемісі үзыңша, иілген, үлпілдегі бар денек. Дәнектің ұзындығы 3,0-3,2 117 мм, ені 1,3 мм. Маусымнан қоңыр күзге дейін гүлдейді. Бір 4 см тереңдіктен өніп өсетін 10-12 мыңға жуық тұқым өнгіштігін бір жылға дейін сақтайды. өткізгіштігі жоғары топырақтарда жақсы өседі. танаптарының шеттерін, жол іргелерін, бос жерлерді ластайды.

Кәдімгі көк басгул Айлаулықт. құқымдасының өкілі. Сабағы тармақтанып немесе тармақтаңбя тік өседі, биіктігі 20-100 см. Тамыр мойнындағы жапырақ сопақша —ланцетті, сағаққа ауысьш кетеді. Өсімдік түгелдей сүйелділерде орналасқан түбіт немесе қатты түтіктермек қапталған. Жаңғақтары ірі, жұмыртқа төрізді, қоңыр түсті. Мамыр — ішінде айларында гүлдейді. Бал жинағыш өсімдік, құрамында алкалоидтары болады. Жаздық жене күздік дақылдарды ластайды

Ақ дрема Қалампыр тұқымдасының өсімдігі. Сабағы тармақты тік өседі,биіктігі 45-100 см. Жапьфақтары элипс тәрізді, қарама-қарсы орналасқан, жіңішкелеп сағаққа ауысады, үстіңгілері сағақсыз, сүйірленген. Тамыр -тармақты кіндік, 1,5 метр тереңдікке бойлап өседі. Қос үйлі өсімдік, гүлдері дара жынысты. Гүлдері түнде ашылады, мамыр -қыркүйекте гүлдейді. Жемісі - жұмыртқа төрізді қорапша. Бір өсімдік қабығында ұсақ төбешіктері болатын 15 мыңға жуық кекшіл сүр түсті тұқым береді. Танаптық және көкөністік дақылдарды, бақтарды, көпжылдық шөптерді, шабындықтарды жайылымдарды ластайды.

Тікенді шагыртпікен. /Опорогёит асапіһсһіт/. тұқымдасына жатады. Тамыр жүйесі кіндік, сабағының үстінгі бөлігі тармақталмаған, биіктігі 60-150 см. Астыңғы жапырақтары кезекпек орналасады, қауырсынды - қалақты, шеттері гіся тікенекті, сағақтары болмайды. Сабағы мен жапырақтары ақшыл ұсақ қылшықтарымен қапталған. Гүлдері ақшыл көк —қара қошқыл түсті, ірі кәрзеңкелерде орналасқан. Жемісі үлпілдегі жеңіл түсетін жасыл -қоңыр дәнек. Бір өсімдік10 мыңға жуық тұқым байлауы мүмкін. Арамшөп шілде қыркүйекте гүлдейді. Астық және көпжылдық шөптердің егістерін ластайды. жайылымдарда, жолдың іргелерінде кездесед.

Копжылдық; арамшөптер.Қыста олардың топырақ мүшелері ғана өледі, ал тамыр жүйесі қыстап шығады да, жылы дамуын жалғастыратын. Бұлар тұқыммен, шнымен вегетативтік мүшелері арқылы да көбейеді. Кепжыл шөптер көбею тәсіліне карай екі топқа бөлінеді. Көбінесе вегетативтіх мүшелерімен көбейетін арамшөптератпатамырлы, түйнекті, баданалы және тамырсабақты. 2 ІСөбінесе тұқым арқылы, азырақ вегетативтік мүшелері арқылы көбейетін шашақ тамырлы және кіндіктамырлы арамшөптер, баптамырлы арамшөптер.Бұл арамшөптердің негізгі жөне бүйірлік тамырларынан қалыптасатын атпатамырлары деп аталатын вегетативтік көбею мүшелері болады. Тамыр өркендері жаңа өсімдіктердің пайда болуына мүмкіндік береді, олар дербес өсімдік болғаннан кейін. өркендерін жаңадан құрып куртиналарды қалыптастырады. Содан соң куртиналар қосылып күшті ластанған алқапқа ауысады. Ең зиянды атпатамырлы арамшөптердің өкілдеріне егістік қалуен, татар ақсуттігені, далалық шырмауық, далалық сарықалуен, қәдімгі сурепка, кәдімгі сиякөк, талшықты сүтгіген жатады.

Далалық сарықалуен /Сігзіит агұепзе, 21-сурет/. Аққекіре тұқымдасына жатады. Сабағы күшті тармақтанып тік өседі, сырты түтіктермен қапталған, биіктіті 150 см-ге дейін болады.

Жапырақтары кезектесіп орналасады, ланцетті, сағақсыз, астыңғылардың шеттерінде тістіктері болады , үстіндігілерінің шеттері тегіс. Гүлдері қызыл күлгін түсті немесе қызғылт, жоғарғы жақта кәрзеңкелерге жинақталған. Жемісі - сары түсті, ұзындығы 3-4 мм, ені 1 мм ұзынша дәнек, оның ақшыл қылшықтары мен үлпілдегі болады. Әрбір өсімдік 100 мыңға жуық тұқым байлайды, олар 5-6 см тереңдіктен, температура 25-30 °С болған кезде өніп шыға алады. Тұқымдары енгіштігін 3-1 жыл сақтайды. Маусым айынан бастап қоңыр күзге дейін гүлдейді.

Тамыр жүйесі қуатты, тік өсетін кіндік тамырынан қалыптасқан.

ол топырақтың 3-5 м тереңдігіне сіңіріп өседі, одан бірінші және соның қатармен орналасатьщ көбею тамырлары жан жаққа тарайды. Кіндік тамырдың үстіңгі бөлігі 15-30 см топырак тереңдігіңде сабаққа ауысады. Бүйірлік тамырлар көлбеі. Қабаттарымен орналасады да, содан кейін бүгіліп төменге қара ылжиды. Тамырларында қаптап, әсіресе бүгілген орындарынді орнадасқан бүршіктерінек ұшқыр жапырақты өркіндері пайда;

содан соң олар топырақ бетіне шығып дегелектерді жені жеміс беретін сабақтарын қалыптастырады. 5 см -ден ұзында, кескіндері 10 см тереңдіктек жаңа өркендері қалыптастыруға кабілеті бар.

21- сурет Далалық сарықалуен.

Вегетация кезеңінің соңында ескірген сабақтары өліп қалады. Бұл зиянды арамшөп, барлық жерлерде тараған, әр түрлі дақылдардың, әсіресе жаздық астық дақылдардың егістерін ластайды.

Егістік қалуен /. Ақкекірелер тұқымдасыньй өкілі. Биологиясы бойынша далалық сар