Тапсырманы орындау.

18 және 19 кестелерде берілген жеке шифрларға сейкес студент қорытынды мәліметтерді жазып алады.

052 шифр бойынша мысалды қарастырайық. 18 кестеде соңғының алдындағы жөне соңғы санның қиылысында табамыз: Астана; алымдағы 1 саны ол дақыл — жаздық бидай, екінші сан - 16,7ц/га мөлшерін құратын, өнімділік. Бөлімдегі 35 саны, 19 кестеде көрсетілген сулық — физикалық қасиеттер бойынша тапсырманы көрсетеді. Бұл тапсырманың номері бойынша біз келесі тапсырма алдық: жыртылатын және метірлік қабатта ауыр құмбалшықты күңгірт қара қоңыр топыраққатты фазасыньщ шартгы салмағымен 2,68 және 2,71 г/см³ сәйкес. Жыртылатын қабаттың максималды гигроскопиялығы 7,99%, жыртылатын Қабатта 8,02% болады. Ең төменгі су сыйымдылық келісінше қабаттар бойынша 28,5 және 23,4% тең. Қысқа кетердің ндағы топырақтың ылғалдылығы 13,5%, жаздық бидайды алдында — 18,3% және вегетацяяның соьцянда — 11,2% болды.

Ауаның температурасы, жауын-шашын мөлшері және ауаның салыстырмалы ылғалдылығы туралы мәліметтерді студенттер метеорологиялық анықтамалардан немесе тарататын материал ретінде сабақта алады. Егер әр жылдар мәліметтер жоқ болса, оқу мақсатында, 7,8, және 9 , қосымшаларда берілген, орта есеппен көп жылғы мәліметг қолдануға болады.

1. Топырақтың метрлі қабаттағы ЕТСС және К Бұл жағдайдағы өнімді ылғал қорын санау.

а) КБҮЫ жағдайында топырақтың жыртылатын қабатты өнімді ылғал қорын санау мысалы.

Келесі формула бойынша санаймыз: Вөн = ОД(КБүЫ - ТСЫ)

Капиллярлы байланыстың үзілу ылғалдылығы топырақты жыртылатын қабатындағы ең төменгі су сиымдылығы тұрақты солу ылғалдылықтың арасындағы орташа мәні болады тұрақты солу ылғалдылық - максималды гигроскопиялықты 1,1 коэффициентіне көбейткенге тең болады:

ТСЫ=7,99х1,34 = 10,7%;

КБҮЫ =

Топырақтың көлемдік салмағын 1 қосымшадан табамыз (II жол). Ол жыртылатын қабаттар үшін 1,16г/см³ болады (алдынғн сабақтардағы мәліметгермен қолдануға болады). Вөн- 0,1(19,6-10,7) хі,16х20=20,6 мм.

Ауыр құмбалшықты күңгірт қара қоңыр топырақтардың жыртылатын қабатында капиллярлы байланыс ылғалдылығында 20,5 немесе 205 тонна өнімді ылғал болады.

б) Ең томенгі су сиымдылық жағдайындағы топырақтың жыртылатың қабатындағы өнімді ылғалын санау мысалы. 0,1 (28,5 - 10,7) х 1,16x20 = 41,2 мм.

Ең төменгі су сиымдылық ылғалдылық жағдайыңда құмбалшықты күңгірт қара қоңыр топырақтардың жыртылатыя қабатында 41,2 мм немесе 412 тонна су болады.

Соған сәйкес топырақтың метірлі қабатында өнімді ылғал қоры саналады.

2. Топырақтың метрлі қабатын ең төменгі су сйымдылығына дейін қанықтыру үшін қажетті қар қалындығына анықтау.

ЕТСС жағдайындағы (ВЕТСС) ылғал қорымен топырақтағы оның күзгі мөлшерінің айырымы топырақтың ең темекгі су| сйымдылық (Дн) жағдайына дейінгі қанықтыру үшін талшылықты көрсетеді.

Дн = ВЕТСС - В1

Қажетті қар қалыңдығының есебін келесі формуламен санайды

Мұнда, Н - қар қалндыығы, см

ВЕТСС - ең төменгі су сыйымдылыққа сәйкес парақтың метрлі қабатындағы өнімді ылғал қоры, мм

B₁- қысқа кетер алдындағы топырақтың метрлі қабатындағы өнімді ылғал қоры, мм

d - қар тығыздығы, г/см³

10 - сантиметрді миллиметрге аудару коэффициенті

1,25 - ағаш кетуге және булануға (25%) түзету коэффициент.

Біздің мысалда топырақтың метрлі қабатындағы ЕТСС жағдайындағы (ВЕТСС) өнімді ылғал қоры болады (46 формула):

ВЕТСС = 0,1[23,4-(8,02х1,34)] ^1,39x100 = 175,9мм

Қысқа кетер алдындағы топырақтың метрлі қабатындағы өнімді ылғал қоры болды:

ВЕТСС = 0,1[13,5-(8,02х1,34)] х 1,39x100 = 38,3 мм. ЕТСС ке дейінгі ылғал тапшылығы болады: ДН = 175,9-38,9 = 137,6 мм.

Еріп кетер алдындағы қар тығыздығы 0,3 г/см³ тең болады. Сол мөліметтерді формуласын қоямыз:

см

Булану мен су ағып кетуін ескерсек 57,3 см қар қалыңдығы Қажетті.

Қажетті қар жамылғысының қалыңдығын санау басқаша Н.М.Бакаев жэне И.А.Васько [3]

ЬІлғал жиналудың негізгі көрсеткіші топырақтың су сиымдылығы немесе судан бос топырақ қуыстарының көлемі қолданылады. Бос топырақ келемін сынау үшін топырақтың қатты фазасының көлемін анықтап, оның және салыстырмалық салмағын білу керек. Ол үшін қысқа кетер алдында күзде астының алаңы 500 см цилиндрмен үлгі алады. Есептерді келесі тәртіп бойы,. жасайды:

1. Топырақтың ылғалды салмағы (т) ылғалды топырағы цилиндр мен бос цилиндрдің салмақтарының бойынша табамыз (г).

2. Құрғақ топырақтың салмаган келесі формула ұсанайды М=мұнда, \У — топырақ ылғалдьшығы, %.

3. Топырақтың ылғалдылығы көпшілік мақүлдаған әдіс

бойынша анықталады, келесі формула бойынша:

4. Топырақтың салыстырмалы салмағы (v) көпшілік мақұлдаған әдіс бойынша анықталады.

5. Топырақтың қатты фазасының көлемі (v₁) цилиндрде М/у (см³).

6. Топырақтың куыстарының жалпы көлемі Vг=V-V₁ (V • цилиндірдің немесе топырақ үлгісінің көлемі).

7. Сумен толырылған, қуыстар көлемі V₃ =т-М (г немесе смШ

8. Бос қуысхар көлемі V₄=V₂-Vз(см).

9. Су сыйымдылығы V₅=0.2V₄(м7га).

10. Қажетті қар жамылғысының

Н=

3. Физикалы пісу басталғанның алдында топырақтың метрлі қабатында күткен ылғал қорын анықтаймыз.

Танаптағы жұмыстың басталуының алдындағы топырақтағы өнімді ылғалдың қорын анықтау оның күзгі қор (күзгі) және жылдың суық күздегі суый бастаған кезеңнеш ауаның тәуліктік орташа жылулығы көктемде 50°С асқанша өсуінің қосуымсн

Wкүзгі=B₁+W₁

Тұрақты қысы бар аймақтарға жоғарыда керсеткен кезенде еске ылғал көлемін анықтау үшін Л.А.Разумова [4] келесі тендеу ұсынады:

•W=0,115г+0,56D-20

топырақтың күзде топырақ қатқаннан орташа тәулікті температурасы 50°С еткенге дейінгі кезендегі жауын-шашын күзде өнімді ылғал дефициті,мм; п 115 және 0,56 — регрессия коэффициенті.

Қысқы жауын-шашын мөлшері (г) метеорологиялық бюллетень немесе нақтылы пайда болған қар қалындығынан анықталады.

Оқу мақсатында жауын- шашынның көп жылдық орташа мәлімеггерімен немесе санау әдісімен анықталған қар қалындығымен қолдануға болады (2 пункт).

Біздің мысалда еріген сулардың булануы мен ағып кетуін ескерсек, қар жамылғысының қалындығы біздің есеп бойынша 57,3 см.

Бұл жағдайда қардағы су қоры болады:

В= 10Н=10х57,ЗхО,30=171,9 мм.

(10- сантиметррді миллиметрге өткізу коэффициенті, Н - қар қалындығы,см, <1 - қар тығыздығы, г/см³).

Астана қ. метеостанциясының мәліметтері бойынша қар қашқанда ауа температурасы 50° С асқанша 3 мм жауын-шашын түсіпті.

Сонымен, анықталған сол кезеңдегі жауын-шашынның қосымша мөлшері болады: г=171₅9+3=174,9 мм,

өнімді 137,6 мм

Біздің мысалда топырақтың метрлі қабатын ылғалмен ЕТСС ке дейін (В) қанықтыру дефициты (17«|,9-38,3) болады. Сол са,нды теыдеуге коямыз:1=0,1 15х17І,9+0,5бх137%20=77,2мм Зерттеген кезендегі күткен ылғал өсуі 77,2 мм болады. ^күткен=38,3+77,2=115,5 мм

Топырақ физикалы пісу кезеңге келген моментіне дейін. Үтілген өнімді ылғал 115,5 мм, немесе ЕТСС тан 65,6% болады, 2^мола обылысы үшін А.В.Иванников келесі теңдеуді ұсынды: ^р,59В_жауын+0_;7Дн-64.

• Қосымша су пайдалану мен су пайдалану коэффициентін табу: Қосымша су пайдалану (ҚСП) формула (20) бойынша

Себу алдында топырақтың метірлі қабатындағы өнімді қоры (\¥ң) тапсырма бойынша болады:

Wн=0,1[18,3-(8,02х1,34)]х1,39х100==105,бмм

(1,34 — максималды гагроскопиялыққа байланысты анықталу коэффициенті).

Астана қаласының орташа көпжылдық метеорологияль» мәліметтері бойынша, жаздық бидайдың вегетациялы

134 мм жауын—шашын жауады.

Вегетацияның соңында топырақтың метрлі қабатыңд. өнімді ылғал болды: \¥к=0,1[11,2-(8,02х1,34)]х1,39х100=6,3мм.

ҚСП=105,6+134-6,3=232,7 мм.

Жаздық бидайдың вегетация кезеңаде булануға транспирацияға 232,7 мм. Жұмсалыңды б) су жұмсалу коэффициенті тең болады:

К_Ж=ҚСП/Ө= ^ =13,9мм/ц Іо,/

Өнімділік 16,7 ц/га болған жағдайда 1 центнер ден құру үшін 13,9 мм ылғал жұмсалынды, немесе 139 мм дән центнеріне.

Негізгі ауьшшаруашылық дақылдардың су пайдалану коэффициенттерінің орташа мәні 11 қосымшада көрсетілген. 5. Жаздық бидай өсімдіктерінің сумен қамтамасыз етілуін анықтау.