ЕГІНШІЛІК ПРАКТИКУМЫ

 

Астана 2009

 

 


С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалык университетінің әдістемелік мәжілісінде қаралды және құпталды Хаттама № « » 2009ж. .
«Бекітемін» С.Сейфуллин атындағы ҚазАТУ АҚ- ның Басқарма терағасының орынбасары 1. Әбдіров 2009ж  

 

 

Туындыгер (лер): Карипов Р.Х., Жұмағүлов И.И., Амралин А.У.

Пікір жазғандар:

 

Альжанов Ж.Ш. Л.Н. Гумилов атывдағы Еуразиялық Ұлтгық

университеті Биология ғылымының кандидаты.

Ысқақов М.Ә. Сәкен Сейфуллин атындағы Қазак агротехникалық

университетінің Өсімдік шаруашылығы кафедрасынн доценті, а.ш.ғ.к.

Экология және орман шаруашылығы кафедрасының мәжілісі қаралды және кұпталды.

Хаттама№

Агрономия факультетінің оқу - әдістемелік кеңесі мәжілісінде қаралды және құпталды.

Хаттама№

© С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті, 2009 жыл


 

Мазмұны

Алғы сөз

І-тарау. Топырақтың агрофизикалық және су қасиеттерін зерттеу әдістері

1. Топырақ бетінің агрегаттық құрамы мен суға төзімділігі

2.Топырақтың жел эрозиясына карсы тұрақтылығын анықтау

3.Топырақ тығыздығы және оны анықтау

4.Топырақтын жыртылатын қабатының кұрылысын анықтау

5.Топырақтың су қасиеттері және оларды анықтау әдістері

 

II-тарау. Арамшөптер және олармен күресу шаралары

1.Арамшөптердің келтіретін зияны және олардың биологиялық ерекшеліктері

2.Арамшөптерді жіктеу және олардың кең тараған өкілдерінің сипаттамасы

3.Ауыл шаруашылыкты жерлердің ластануын есептеу және картаға салу әдістері

4.Арамшөптермен күресу шаралары

 

Ш- тарау. Ауыспалы егістер

1.Жалпы түсініктер және негізгі алғы дақылдардың сипаттамасы

2.Ауыспалы егістердің тәсімін құру принциптері және оларды жіктеу

3.Әр түрлі аймақтарға ұсынылған ауыспалы егістер

4.Ауыспалы егістердің тәсімін құрастыру әдістемесі

5.Ауыспалы егістерді бағалау

 

IV Топырақты өндеу

1.Топырақты өндеудің мақсаттары мен технологиялық операциялары

2.Топыракты өндеу құралдары мен шаралары

3.Топырақты минималды өндеу принциптері

4.Топырақты күзде және себу алдында ,өндеуді жоспарлау

5.Сүрі топыракты өндеу технологиясын құру

6.Топырақтын физикалық-механикалық қасиеттері және орындалған далалы жұмыстардың сапасын бағалау

7.Ауыспалы егісте топыракты өндеу жүйесін құру

 

V Егіншіліктің аймақтық жүйелері

1.Аймақтық егіншілік жүйелері және олардың негізгі буындары

2.Егіншілік жүйелерін құру әдістері

3.Альтернативті егіншілік жүйелері

4.Ауыспалы егістерде қарашірік балансын санау әдісі.
Қосымшалар

 

Алғы сөз

Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы жоғары оқу орындарында егіншілік курсын оқитын студенттер К.А. Тимирязев атындағы Мәскеу ауылшаруашылық академиясының ғалымдары дайындаған оқу құралдарын қолданады. Бұл оқу құралдарында толырақтың су режимін қалыптасу жағдайларына, арамшөптердің алуан түрлілігіне және олармен күресу едістеріне, егіс аудандарының құрылымына, дақылдардың өсіру технологиясьша әсер ететія Қазақстанның аймақтық ерекшеліктері өте аз көрсетілген.

Дайындалған оқу құралы 2003 жылы шыққан егіншіліктің типтік бағдарламасына сәйкес жазылған. Кітапта топырақтың агрофизикалық қасиетгерін зерттеу әдістеріне көбірек орын бөлініп, топырақтың жыртылатын қабатының тығыздығына және құрылысына, құрылымын анықтау әдістеріне, олардың құнарлықты зерттеу тесілдері және факторлары ретінде бағалауына кеп назар аударылған. Топырақтың эрозияға төзімділігін бағалайтын әдістемесі жеке қарастырылып, оны іс-саналық шаралар арқылы жоғарылату маңыздылығы көрсетілген.

Кітаптың келесі тарауы су қасиеттерін зерттеу әдістеріне және ылғал жеткіліксіз жағдайда бұл тақырып арқылы іс-саналық мәсеселерді шешуге арналған.

Сондай-ақ, арамшөптердің ерекшеліктері және олармен күресу шаралары, сонымен қатар ауыспалы егістер және топырақ өңдеу сұрақтары кеңінен қарастырылған. Топырақ өадеу сапасын бағалау әдістемесіне толық сипаттама берілген.

Оқу құралымың соңғы бөлімінде теориялық сұрақтар зертгеу әдістерімен біріктіріліп, топырақ құнарлылығын сақтайтьш егіншілік жүйелерін құрастыратын және бағалайтын әдістемглерге арналған. Әрбір тараудың басында тапсырма беріліп, соңында өздігінен дайындауға ете қажетті бақылау сұрақтары және ұсынылған әдебиеттер тізімімен аяқталады.

Егіншілік практикумы студенттерге, аспирантгар мен ғылыми қызметкерлерге егіншіліктің агрономияға қатысты маңызды сұрақтардың танаптық және зертханалық өдістермен зерттеуге көмек көрсетеді.

Бұл кітапта туындыгерлердің кеп жылдық ғылыми — педагогикалық қызметіндегі тәжірибелері және егіншілік кафедрасынын осыдан бұрын дайындаған /А.В.Иванников., В.П.Томилов/ әдістемелік нұсқауларының жадығаттары қолданылған.

I Тарау. Топырақтың агрофизикалық және су қасиеттерін зерттеу әдістері

1. Топырақ бетінің агрегаттық құрамы мен суға төзімділігі

Тапсырма

1. Топырақтың құрылымдылық күйімен эрозия шадығуын анықтаудың кейбір әдістерімен танысу.

2. Топырақтың агрегаттық құрамын анықтау әдісін игеру.

3. Құрылымды бөлшектердің суға төзімділік дәрежесін бағалау.

4. Топырақтың эрозияға шалдығуын түйіртпектілік өсімдік қалдықтарының болуымен анықтау.

5. Талдау нәтижесіне байланысты топырақты су және жеке эрозиясынан қорғау үшін шаралар құру.

Көлемі, пішіні мен беріктігі және саңылаулығы әр түрлі құрылымды бөлшектер мен топырақтың агрегаттар жиынтығы құрылым деп аталады, ал топырақтың ер түрлі құрылымды бөлшектерге ыдырау қабілеті құрылымдылық деп аталады.

Топырақ құрылымы оның құнарлығының ен басты факгорларыкың бірі болып саналады. Топырақ құрылмы туралы екі түсінік бар: морфологиялық және агрономиялық. Морфологиялық түсінік бойынша топырақтың әр типі мен оның бөлек қабаттарында анық пішінімен сипатталатын өзіне сай құрылымы болады. Оның қалыптасуы топырақ түзілу үрдісімен байланысты. Құрылым үш негізгі типке бөлінеді: текше тәрізді, призма тәрізді және тәрізді.

Агрономиялық көзқарас бойынша маңыздысы пішіні емес, құрылымды бөлшектердің көлемі мен беріктігі. Олар өз алдына микро және макро агрегаттарға бөлінеді. Бұл ерминдерді К. К. Гедройц енгізген. Микроагрегаттарға диаметрі 0,25 мм-ден ұсақ бөлшектер, макпоатрегаттарға 0.25 мм-ден ірі бөлшектер жатады.

Кейін профессор В.В. Квасников одан гөрі толық топырақты агрегаттардың жіктелуін ұсынған;

Тоң кесек- 50 мм-ден ірі агрегаттар.

Ірі кесектер- 10-50 мм-ге дейін.

Майда кесектер — 0,25-10 мм.

Шаң - 0,25 мм-ден ұсақ.

Қазіргі уақытта егіншілікте Н, В. Вершининаның (1959ж қолданылады, оның айтуы бойынша: мега құрылым (тоң кесекті құрылым) —10 мм-ден ірі макроқұрылым (кесекті — түйіршікгі) — 0,25 — 10 мм микро құрылым ірі — 0,01ден 0,10 мм-ге дейін, ұсақ - 0,01 мм ден майда.

Агрономия жағынан ең бағалысы, агрегаттардың көлемі 0,25 тен 10 мм-ге дейінгі кесекті - түйіршікті құрылымдарды саналады.

Топырақтың құрылымын сипаттау үшін құрылымдық коэффициентін (К) қолданады, Оны анықтау үшін көлемі 0,25-тен 10 мм-ге дейінгі (С) агрегаттар салмағын топырақтың қалған салмағына (Б), яғни 10 мм-ден ірі және 0,25 мм-ден ұсақ агрегаттар массасына бөлеміз.

К=С/Б (1).

(К) мәні жоғары болған сайын топырақтың құрылымы да жақсы болады. Бірақ көлемінен басқа олардың беріктігі мен саңылаулығының да маңызы ете зор. Сондықтан агрономиялық бағалы құрыльш болып көлемі 0,25 тен 10 мм-ге дейінгі агрегаттар және сулы-механикалық әсерге төзімді және қажетті саңылаулығы бар агрегаттар жатады.

Суға төзімділік дегеніміз — топырақ агрегаттарының судың шаю әсеріне, механикалық — машина мен құралдардың, тракторлардың жүріс белігінің және басқа техниканың жұмыс органдарының әсеріне қарсы түру қасиеті.

Барлық топырақ-климат аймақтары үшін, қолайлы сулық және ауалық режимдердің қолайлы ара қатынасы қамтамасыз ететін агрегаттардың онтайлы көлемі бірдей болуы мүмкін емес. Жеткілікті және артық ылғалдылық жағдайда топырак, борпылдақ құрылысты болып келеді, сондықтан жақсы ірілеу құрылымды бөлшектер қамтамасыз етеді, құрғақшылық артқан сайын қолайлы сулық-ауалық режим құру үшін топырақ агрегаттарының майда болғаны дұрыс, өйткені артық борпылдақ болса топырақ тез құрғап, минерализацияға ұшырауы мүмкін.

Солтүстік Қазақстан жағдайында диаметрі 1 мм-ден ірі көлемді топырақ агрегаттары желге төзімді болады, 1 мм - ден майдалары эрозияға қауіпті болады (А. И. Бараев, А. А.3айцева, 1975). Топырақтың беткі қабатында 1 мм - ден ірі агрегаттар саны 60% -н жоғары болса, ол жел эрозиясына төзімді болады, яғни бұл жағдайда агрономиялы бағалы құрылымның желге қаскеті болу керек. Топырақ агрегаттарының көлемі 1 мм-ден ұсақ болса жел эрозиясының пайда болуы мүмкін өйткені топырақтың беткі қабатының желге төзімділі түйіртпектілікке байланысты пропорционалды өзгереді Сондықтан топырақтың жыртылатын қабатының құрылысының, қолайлығы жағынан және эрозияға төзімділігінін жеткілікті болу үшін жыртылатын қабатта агрегаттар көлемі 0,25 мм - ден 10 мм - ге дейін, беткі қабатта 2-ден 10 мм - ге дейін болған дұрыс.

Топырақтың құрылымдылық дәрежесін, оның ішінде 0,25 мм -ден ірі агрегаттардың суға төзімділігін бағалау үшін С. И. Долгов, және П. У. Бахтин мынадай жіктеу ұсынды (1 кесте).

Ұсынған жіктеу әмбебап (универсадды) емес, тек қана салыстырып бағалау үшін керек. Мысалы, әр түрлі өндеу шараларынан кейінгі ауыспалы егістегі алғы егістерден кейін және басқа топырактын құрылымдылық дәрежесін бағалау үшін керек.

1-кесте. С.И. Долгов және П.У.Бахтин бойынша топырақтың құрылымдық дәрежесі.

 

Құрылымдылық дәрәжесінің бағасы   0,25 мм - ден ірі суға төзімді агрегаттар мөлшері, %  
Өте жақсы   70-тен жоғары
Қанағаттанарлы   70-тен 55-ке дейін
Жақсы   50-ден 40-қа дейін
Қанағаттанарсыз   40-тан 20-ға дейін
Құрылымсыз   20-дан төмен  

 

Құрылымсыз, шаңданған топырақтардың су және ауа өткізгіштігі нашар, ылғалдылығы мен ауа сиымдылығы өте төмен болады. Жаңбырдан немесе суарғаннан кейін құрлымсыз топырақтың бетін лай басып кетеді, жабысқақтығы күрт жоғарылайды, Құрғағанда бұл топырақтар қатты тығыздалады, оның бетінде өсімдіктердің өсіп дамуына, топырақ пен атмосфеознын ауа ауысуына кедергі болатын қабық пайда болады. Құрылымсыз топырақтар жел және су эрозиясына оңай.

Ал құрылымды топырақтарды керісінше, онтайлы су, ауа ресурстары мен жылу режимі қалыптасады. Ол өз кезегінде өсімдік микробиологиялық қызметінің дамуына, олардың қоректік заттарды жұмылжыруы мен оңай сініруіне септігін тигізеді. Сондай-ақ құрылымды топырақтар өзінін жақсы су еткізгіштік қасиетіне байланысты түскен жауын-шашынды тиімді сініреді. Бұл су режимнің шайылмайтың типі жағыдайында өте маңызды болып табылады.

Топырақ құрылымы табиғи факторлар арқылы-да сондай-ақ, өндірістік әсер (антропогенді фактор) нәтижесінде де бұзылуы мүмкін.

Құрылымды агрегаттардың бұзылу факторларының барлығьш мынадай топтарға белуге болады:

- Механикалық - топырақты өндейтін құралдардың, машиналардың жүріс белігінің әсері, су және жел эрозиясы, мал аяғымен басьш тастау және т.б.

- Физикалық-химиялық - топырақ сіңіру кешенінен бір валентті катиондармен (сутек, натрий) кальцийдің екі валентті катиондарын ығыстыруы.

- Биологаялық - цементтелген зат болып табылатын топырақтын органикалық заттары сонын ішінде қарашіріктің микроорганизмдермен ыдырауы.

Құрылым құрушы факторларға мыналар жатады: топырақтың кезекпен ылғалдануы мен құрғауы, мұздауы мен еруі, өсімдіктердің тамыр жүйесінін мүшелерге бөлу әрекеті, қазушы және қоюшы жануарлар, жауын құрттары, физикалық пісу кезеңіндегі топырақты өңдеудің әсері.

Құрылымды агрегаттардың сулық және механикалық төзімділігін арттыру шараларына мыналарды жатқызуға болды: топырақты органикалық затпен байыту, химиялық мелиоранттарды қолдану жолымен топырақ ертіндісінің қышқыл реакциясын бейтараптандыру, жасанды құрылым құрушы заттарды — полимерлерді: "К"және "АК" сериялы препараттарды қолдану.

Ауылшаруашылық дақылдарын егу үшін онтайлы жағыдай қалыптастыру, топырақты құрылымдандыру үшін агротехникалық шараларды тиімді пайдалануды білу мен эрозиялық процесстерді болдырмауда топырақтың құрылымдық құрамын білудің манызы өте зор.

Н.И. Савинов әдісі 8

Топырақтың агрегаттық құрамы мен суға төзімділігін анықтау.

Топырақтың агрегаттық құрамы мен суға төзімділігі: анықтаудың бірнеше әдісі бар. Қазіргі уақытта ең кең тараған: Н.И.Савинов әдісі болып табылады. Ол топырақты әр түр. диаметрлі тесікті елеуіште фракцияларға бөлуге болатынды негізделген. Бұл әдіс арқылы топырақтың агрегаттық құрамы анықтау екі бөлімнен тұрады: құрғақ топырақты елеуіштен арқылы фракцюшарға бөлу (құрғақ елеу) және суға төзімді агрегаттардың санын анықтау (сулы елеу). Бірінші жағыдайда топырақтың құрылымдылық құрамының санына, екіншісінде сапасына баға беріледі.

Ол үшін зерттеген жердің қиғашымен күрекпен немесе арнайы бұрғымен үлгі алынады. Алынған сынамаларды зертханаға әкеліп фанер немесе қағаз бетіне салып ауа-құрғақтық күйіне дейін келтіреді. Сонымен қатар тастарды, өсімдік тамырларын және басқа қосылыстарды алып тастайды. Үлгіден 500г-нан кем емес салмақпен орта сынамасын алады (әдетте 0,5-2,5 кг). Шөкімі көп болған сайын нәтиже де жоғары болады. Содан кейін диаметрі 20 см, қабырға биіктігі 3 см және тесіктерінің диаметрі 10; 7; 5; 3; 2; 1; 0,5 және 0,25 мм-лі елекгер тізбегінен топырақ үлгісін елеп өткізу керек.

Топырақ үлгісінің салмағы көп болса, оны 100 граммдық өлшеммен елекке салады. Електер тізбегін елегенде 0,25мм фракцияларды жинау үшін табандығы және топырақ шанданбау үшін қақпағы болу керек (Ісурет).

Елеуді 1-3 минут бойы електер тізбегін жеңіл қозғалыспен ақырын оңға және солға еңкейтіп (шамамен 10 еңкейту) жасау керек., Агрегаттардың механикалы бұзылмау үшін електі сілкімеу керек. Дұрыс және біркелкі болып еленуі үшін кейде автоматты түрдегі сілкілеуішті қолданады.

Елегеннен кейін фракцияны бөлек фарфорлы немесе алюминий кесеге немесе қағаз бетіне салады, оны таразыға тартып көлем пайызын есептейді, Табандықтағы 0.25мм фракцияны таразыға тартпайды, оның салмағын зерттеуге алынған топырақ шекімі мен 0,25мм > францияның қосымының айырмашылығынан есептейді. Талдау алынған шекім салмағы 100% болып алынады. Алынған мәліметгерді мына түрмен жазу керек:


1 сурет. Топырақ үлгісін құрғақ елеу үшін электер тізбегі Топырақтың құрылымдық құрамын анықтау.

Топырақтың аты ___________

Үлгінің алынған терендігі ______________

Мезгіл_________________________________


 

 

Құрғақ елеудің мәліметтері бойынша түйіршіктілік құрылымдылық коэффициенті есептеледі.

Суға төзімділікті анықтау үшін барлық фракциялар; орташа сынама құралады құрғақ електен алынған мөлшерде олардың пайыздық шамасының жартысына тең - барлығы 50 І мысалы, егер диаметрі 3-5 мм агрегаттар шамасы топырақта 22 болса, оны орташа сынамаға 11 г мөлшерде алады; көлемі 2-3 мі фракцияның шамасы 15% - 7,5 г. т. с. с.

Орташа сынаманы абайлап, көлемі 2/3 сумен толтырылғг литрлік цилиндрге төгеді, агрегаттардағы және оларды арасындағы ауа топырақтан түгел шығу үшін оны 10 минут қалдырады. Жоғары шеті тығыз кіретін шүмегі жоқ цилиндрмесі жұмыс істеген ыңғайлы.

Суда елегенде астыңғы елек бітеліп қалмау үшін, болса електен өтіп кететін 0,25 мм < францияны орташа сынамағы қоспаған дұрыс. Бұл жағдайда шөкімі 50 граммнан аз болады бірақ келесі есептерде суға төзімді агрегаттардың шамасын анализге алынған (50) пайызбен санағанда, жалпы саналады.

2 сурет. Н.И. Савинов әдісі бойынша топырақты цилиндірден елекке тұсіру.

жылдамдату үш — тығынмен жабу керек, абайлап көлденең еңкейтіл барып кайтадан тігінен қояды. Бұл процедураны екі рет жасайды. Содан кейін цилиндрге төбесіне дейін су құйып, үстінен қолмен қысым тұрып, жаңа полиэтиленді пленкамен немесе шынымен жабады, астын үстіне аударады, агрегаттар астына түскенше, осы күйде бірнеше секунд ұстап тұрады, содан кейін топырақ цилиндрдің астына түскенше, цилиндрді бірінші жағдайға келтіреді. Топырақты 10 рет толық аударғаннан кейін цилиндрден алдын-ала сумен толтырылған ваннадагы електер тізбегіне аударады.

Електер тізбегі, қақпақ пен табандықсыз тесіктер диаметрі 0,25; 1; 2; 3; 5 мм, бес електен құрылады. Ваннадағы су мөлшері жоғарғы електің қабырғасынан 5-6 см жоғары болу керек.

Төңкерілген цилиндрді жоғарғы електің үстінен суға малады. Су астында, цилиндрді судан алмай тұрып және електің астын тигізбей, пленканы немесе шыныны альш тастайды, ақырын дөңгелетіп отырьш топырақты електің үстінде шаяды. Елекке түскен топырақты суда елейді; ол үшін оны судан алмай тұрып (жоғарғы електегі топырақ түйіршіктерін су бетінен шығармай ақырын електер тізбегін 5-6 см-ге көтереді, одан кейін 3-4 см-ге тез түсіреді, топырақ түйіртпекгері електің үстіне түскенше 2-3 секунд күтеді. Содан кейін елек тізбегін тағы да ақырын көтеріп тез астыка түсіреді. Бұны 10 рет қайталағаннан кейін 2 мм-ден ірі диаметрлі електі тізбекті судан шығармай алады, қалған елекгерді тағы 5 рет сілкігеннен кейін судан шығарады. Елекгің үстінде қалған агрегаттарды ағынды сумен үлкен фарфорлы кеселерге шайып түсіреді. Тұнғаннан кейін артық суды төгіп тастайды, топырақты агрегаттарды алдын-ала салмағы өлшеніп нөмір қойылған алюминийлі шыны ыдыстарға аударады. Түнған соң алюминийлі стақандағы суды төгеді, топырақ пен чашкелерді су моншасына суы булануы үшін, немесе 104° С жылылықта өзгермейтін салмаққа дейін құрғату үшін құрғататын шкафқа қояды.

Құрғатқаннан кейін слта төзімді агрегаттардың ер фракциясын таразыға тартып олардың пайыздық мөлшерін санайды. Суда елеу үшін алынған топырақтың орташа сынауының салмағы 50 грамм болғандықтан, есептегенде әр Фракцияның салмағын екіге көбейтіп, сәйкесті фракцияның пайызьш санайды. 0,25 мм-ден майда фракцияны 100-ден 0,25 мм-ден ірі агрегаттардың пайыздық шамасының қосымын алумен есептейді. Топырақтың құрылымдылық дәрежесін бағалау үлгі келесі шкала қолданады (2 кесте).

2-кесте, Құрғақ және сумен елеудің мәліметтерінен топырақ құрылымдылығын бағалау[12].

 

Ауалы құрғақ топырақтың салмағының пайызйнан, көлемі 0,25-10 мм көлемді агрегаттардың құрамы. Топырақтың құрылымдық күйі. '
Құрғақ елеу Суда елеу    
> 80 60-80 40-60 20-40 < 20 >70 55-70 40-55 20-40 <20 өте жақсы жақсы 'қанағаттанарлық қанағаттанарлықсыз жаман

Суға төзімділік критериін санау үшін агрофиз институтының қызметкерлері келесі формуланы ұсынды:

А=( Сст/С)*100, (2)

Мұнда А —суға төзімділік критериі, %

С —құрғақ елегенде алынған, көлемі 0,25 тен 1 мм-ге дейінгі топырақтағы фракцияның мөлшері, %

Сст — суға елегеннен кейінгі, көлемі 0,25 тен 1 мм-ге дейінгі суға төзімді агрегаттар мөлшері, %

 

Електер теңселу әдісі.

Құрылымды агрегаттардың суға төзімділігін анықтауды тура әдістеріне М.Г. Чижевскийдың басшылығымен И.М Бакшеев әзірлеген електерді теңселумен әдістері жатады. Ола ұсынған аспапты кейіншелік А.Н.Кисилев пен П.Некрасов жетілдірді ( сурет).

Металды тіргу үстінде домалақ іші қуыс бекітілтен, оның екі жағынан ұялар (3) орналасқан. Ұяларға цилиңдрлер (4). қойылған, олар үстінен бұрандалы қақпағымен жабылады, астында тұмсық, (6) срналасып ол қақлақпек резеңкелі

тығындалатын 6. тұмсық 5. бар.

3 сурет. Топырақтың суға тезімді құрылымын анықтау үшін И.М.

Бакшеевтың приборы.

Цилиндрдің ішіне тесіктер диаметрі 0,25; 0,5; 1; 3; 5 және 7 мм електер тізбегі қойылады, олар тігінен оң немесе сол жағына қарай 45 ° бұрышқа ауыткуымен шатун мен электромотор 2 арқылы тербеліс келтіріледі. Прибор екі жылдамдықпен жұмыс істейді; минутына бір және екі тербеу.

Салмағы 25 гр орта үлгіні Н.И.Савинов ұсынған принциппен дайындайды: құрғақ елеуден кейін алышан әр ауалы құрғақ, саны сол фракцияның 1/4 пайыздық мелшеріке тең шекімді алады. Мысалы, егер топырақта келемі 1-3 мм агрегаттар 26% болса, суға елеу үшін сол фракциядан 6,5 гр топырақ алады (26:4 = 6,5).

Көлемі 0,25мм-ден ұсақ агрегаттарды орта сынауға қоспайды, бірақ кейінгі есептерде 100% 25гр шөкім алынады. Орташа сынауды дайындап, жұмысты тексерген соң, електері бар. Цилиндрлерді ұяларынан алып тіреудін, үстіне қояды (4 сурет).




4 сурет. И.М. Бакшеевтің приборынан цилиндрлерге тіреу.

Қақпағын ашьш, суды жоғарғы електің қабырғасыньп ортасына дейін цилиндрге құяды. Цилиндрлердегі електері тізбектерін бұрып, көтеріп және түсіріп отырып, елек арасында қалған ауаны кетіру керек. Содан кейін навесканы жоғарғы елекке салады. Цилиндрлерді дрибор ұясына қойып, мотор, қосып тербетудің басталған уақытын белгілейді. 12 мину өткеннен кейін приборды қосады, цилиндрлерді суырып алып тіреудің үстіне қояды. Цилиндрлерден ыдысқа суды құйып, қақпақты ашып електерді алады, ол үшін тізбекті түгел сағат тіліне қарсы қояды. Содан кейін әр електегі топырақты бөлең алдынала таразыға салмағы өлшенген фарфорлы шашкеге немесе алюминийлі стаканға шаяды. Суды мөлдірленгеннен кейін төгеді, топырақ агрегаттарын ауалы-құрғақ немесе абсолютті құрғақ күйге дейін құрғатады, фракция салмағын 4-ке көбейтіп, әр функцианы өлшеп пайыздық құрамын есептейді.

Қалған басқа қосымын алумен анықтайды. Алынғаң мәліметтерді Н. И. Савинов әдісін сипаттағанда келтірілген 2-4 кесте түрінде жазады. Агрегаттардың суға төзімділігін бағалау үшін келесі шкаланы қолданады (3 кесте).

Н.И.Савинов әдісіне қарағанда бұл әдістің артықшылығы: талдау жолында субъективті әсер жоғалады, анықтау процесі тездетіледі, сонымен қатар ол жөндеу.


3-кесте. Електерді тербетуәдісімен топырақтағы суға төзімді агрегаттарды бағалау (И. М. Бакшеев бойынша).

 

2025 мм суға төзімді агрегаттардың мөлшері % Суға төзімді агрегаттарды бағалау
75-80 60-75 40-60 30-40 20-30 Артығымен жоғары өте жақсы жақсы қанағаттанарлық жетіспеуші қанағаттанарлық жоқ болу

 

П.И.Андрианов әдісі.

П.И.Авдрианов ұынған тұрған суда топырақтың суға төзімділігін анықтаудың сондай дәл әдісі емес, бірақ оңайлау әдісі болып саналады. Бұл әдіс анық уақыт интервалындағы тұрған суда езілген топырақ агрегаттарының санын анықтауымен негізделген. Ауалы-құрғақ топырақ сынамасын тесіктер диаметрі 0,25; 0,5; 1; 2 және 3 мм електер тізбегінен елейді. Содан кейін суға төзімділіктің анализіне немесе әр фракцияны келесі су төзімділіктің орта арифметикалық санын анықтаумен, немесе көлемінен орташаланған фракцияны алады. Ыдыстың астына ( Петрк шашкесі ж. 5.) филтрлі қағаз салады және оның үстіне дұрыс шеңберлермен 50 немесе 100 агрегаттарды салады. (5 сурет)


5 сурет. Агрегаттардың суға төзімділігін анықтау.

 


Ыдысқа суды біріншіден филтрлі қағазды ылғалда үшін ғана кішкене құды. Бұл күйде агрегаттарды 3 мин капиллярлы сіңгенше қояды. Содан кейін су бойы агрегаттарда 0,5 см-ге жоғары болғанша бөлмелік температурасындағы суд құяды су агрегаттарды 0,5 см қалындықпен жауып тұрады. Аминут интервалмен толық бұзылған агрегаттар саш есептейді, судағы агрегаттардың бұзылуы, олардың су төзімділік дәрежесін сипаттайтын әр уақытта өткеннен кейін, менутқе пайызбен санау үшін түзету коэффициентін кіргізеді. . минетте бұылмаған суға төзімді агрегатгардың коэффициенті 1 пайызға тең болады. Суға төзімділік (В) көрсеткіші формуламен саналады:

Мұнда, Р1...Р10 -- әр минутте бұзылған агрегаттардың саны, дана

К1..К10. — әр минут үшін түзету коэффициентері

А - анализге алынған агрегаттардың жалпы саны, дана

а — 10 минутте бұзылмаған агрегаттар саны, дана

Санау үлгісін келтірейік:

1. Егер барлық агрегаттап (50) бірінші мин өтсе ыдырап кетсе, суға төзімділік көрсеткіші тең болады:

2. Егер барлық агрегаттар 10 минут бүтін қалса, суға төзімділік коэффициенті тең болады:

Талдау соңында студенттер топырақтың құрылымдылығына баға беріп, қажет болса зерттеген топырақтың суға төзім құрылымын көтеріп құрылымдылықты жақсартуға бағытталғаз агротехникалық шараларды келтіру керск.

Талдау мәліметтері 4 кестеге түсіріледі.

4-кесте. Топырақтың суға төзімділігін талдау нәтижесі.

"Санау уақыты мин- Түзету коэффициен ті, К. Бұзылған агрегаттар саны, дана. Суға төзімділік көрсеткіші,%
     
                 
     
   
   
   
   
   
   
   
   
бұзылған жоқ    

2. Топырақтың жел эрозиясына қарсы тұрақтылығын анықтау

Эрозияға қарсы шараларды жүзеге асырғанда эрозия дамуының нақты себептерін, оның пайда болу механизмін және топырақтың эрозияға қарсы тұрақтылығын білу керек.

Топырақ эрозиясы — бұл оның табиғи және антропогенді факторлар әсерінен бұзылуы. Ерігсн қар суы мен жаңбыр суларынан пайда болған бұзылуды су, эрозиясы ал жел күшінің әсерінен пайда болған бұзылуды жел эрозиясы немесе кейде дефляция деп атайды.

Эрозия қалыпты және жылдамдатылған болып екіге бөлінеді. Калыпты деп топырақтардың жоғалуы топырақтың түзіду екпінінен аспағанда айтады. Ол табиғи өсімдіктермен жамьшған жерлердегі , топырақтың сумен шайылуымен немесе оның қатты желмен тасымалдануына байланысты. Сондай-ақ ауа райына, жер бедеріне, топырақтың механикалық құрамына, құрылымға және оның беріктілігіне, табиғи өсімдіктер жамылғысының сипаты мен тығыздығына байланысты болады. Өсімдік жамылғысы тығыздау жоғары болған сайыи толырақ икемді сақталады. Қалыпты эрозия көп шығын келтірмейді.

Жылдамдатылған эрозияның пайда болуы адамның килігуімен және табиғаттағы тұрақтанған байланыстардың -Ұзылуымен байланысты болады, Мысалы, ауыл шаруашылықта немесе басқа табиғи жерлердің кең масштабта қолданылуы; өнделуі, жайылымдарда реттелмег топырақтың қарқынды малдың жайылуы ж.б.

Су эрозиясы жазықтық, сызықтық және ирригациялы боі бөлінеді.

Жазықтық эрозия - еріген сулары мен жауын-шашын беткейлерден ұсақ жылғалармен аққандағы топырақтың жоғарқабаттарының шайылуы. Сызықтық - шұңқырлар мен сайлары пайда болуымен топырақтың астына қарай қатты ағынмі шайылуы

Ирригациялы — ауыл шаруапіылық дақыддарды суарғанда.беткейлі жерлерде суарған сумен топырақтын шайылуы.

Жел эрозиясы ерекше сыртқы көрініссіз ауа ағынында салыстырмалы әлсіз болғанда пайда болуы мүмкін. Бұл күнделікті эрозия деп атайды. Кең және аз қорғанысты топыр массивтерінде қатты жел жылдамдығывда шанды дауыл пайда болады.

Жел эрозиясының пайда болуы жел жылдамдығы топырақтың беткі қабатының шаңцану дәрежесіне және еш қалдықтарының болуына байланысты.

Топырақтың эрозияға қауіпті фракцияларының басталатын жел жылдамдығы бастапқы жылдамдық. Әр механикалық құрамды топырақтар үшін ол әр түрі Балпықты және тұнба фракциялар аз болған сайын бас жылдамдықта төмен болады ( 5 кесте).

Бастапқы жылдамдық топырақ бөлшектерінің көлеміне байланысты болады. Агрегаттардың көлеміне байланысты ынадай жылжу әдісі пайдаланылады айырып таниды: өлшенген бөлшектер, секіріп — 0,1 - 0,5мм, домалап — 05 – 1мм диаметрі 1 мм-ден ірі топырақ агрегаттары көбінесе шамен ұшпайды (олардың жылжуы үшін жер бетіндегі жел жылдамдығы 11 м/сек -тен қатты болу керек Солтүстік Қазақстанда оның болу мүмкіндігі аз.

Топырақтың жел эрозиясына қарсылық қабілетін түйіртпектіліктен бағалауға болады, яғни ауалы құрғақ топырақ салмағынан пайызбен алынған, 0-5 см қабаттағы 1 мм-ден ірі желге төзімді топырақ қорғау агрегаттарының мөлшерімен бағалайды. Бұл жағдайда мына шкаланы қолдануға болады (6 кесте).

5-кесте. 0 — 15 см биіктікте желдің бастапқы жылдамдығы (А. Бараев пен Э. Ф. Госсен бойынша).

 

Топырақ, бақылау ауданы. Топырақтың механикалық құрамы. Бастапқы II жылдамдық, м/сек.  
Күңгірт қара қоңыр, Қостанай обл. Құмайт 3,0 -4,0
Күңгірт қара қоңыр, Павлодар обл. Құмайт 4,0 - 4,5    
Күңгірт қара қоңыр, Павлодар обл. Жеңіл құмбалшық 5-ке тақап    
Карбокатты қара Ауыр құмбалшық топырақ, Башкирия. 5,5 - 7,0    

6-кесте. Топырақтың желге төзімділігін бағалау шкаласы.

 

Түйіртпектілік,% Желге төзімділік дәрежесі.
25-тен төмен 25-50 50-75 75-тен жоғары Мүлде төзімсіз Төзімсіз Төзімді Жоғары төзімді

Топырақтың түйіртпектілігін анықтау үшіп салмағы 0,5 — 2 кг ауалы-құрғақ топырақ шөкімін алып тесіктер диаметрі 1 мм електен өткізеді. Топырақтың агрегаттық құрамын анықтағандағы құрғақ елеу мәліметтерін қолдануға болады (2 кесте).

Содан кейін 1 мм-ден ірі агрегаттардың (електе калған агрегаттар) салмағын өлшеп, жалпы шәкімімен салыстырмалы пайыздық құрамын санайды:

К= В/А*100,

Мұнда,

К - түйіртпектілік, %,

В — імм-дек агрегаттар салмағы. г.

А — талдауға алынған шөкім салмағы, г.

Эрозияға шалдығу дәрежесін анықтау._ үшін _ПАУ-2 эродинамикалы қондырғы кең қолданылады бұл прибордың принципі бойынша көлемі 1,18 м2 (ұзындығы 2,35, көлемі 0,5 м) 50 м биіктікге топырақ бетінде жылдамдығы 12 м/сек


 

7-кесте. Топырақтың эрозияға шалдығу коэффициентгерінің

 

 

 

7 кестеден орта құмбалшықты топырақтар үшін регрессия коэффициентін табамыз: а = 3,3895, в = 0,0294, с = 0,0030.

Теңдеуге мәндерді қоямыз:

Санауда логарифмдер кестесін қолдану үшін тендеуді мына түрде көрсетеміз:

Q=3,3895-0,0294-0,0030*52

Q=1,9105.

Брадис кестееін қолданып ( 10Х функциясының мағынасы бөлімінен) 9105 — мантиссасының мағынасын табамыз. Ол үшін сол жағындағы тізбектен мантиссаның бірінші екі санын табамыз — 91. Мантиссаның үшінші санын 0 белгісімен тізбектің 91 жолымен түйісінен табамыз, ол 8128 тең. Содан кейін 5 мантиссаның санына түзету табамыз, ол 9 тең. Ол түзетуді бірінші тапқан мағынаға қосамыз 8128+9 =8127

Толық белгілер саны п+1 тең, мұнда п- логарифм сипаттамасы. Мысалда біздің п=1, яғни тапқан санның толық бөлігі екі белгіден құрылады (1+1=2), немесе іздеген 5 мин экспозициядағы эрозкяға шалдығу көлемі 0=81,37г.

Сонымен, анализге алынған топырақ жел эрозиясына ньісапты төзімді. Эрозияға шалдыққан топырақты танып жіктеу үшін, ыдырау және эрозияға шалдығу шкаласын қолдануға болады (8 және 9 кестелер).

Бұл жағдайда диагностикалық белгі ретінде дефляция коэффициенті. топырақтың беткі қабатының құмдануы, Қарашірікті жинақтайтын қабаттың бұзылуы, жыртылатын қабаттан қарашіріктің жоғалуы болады.

 

8-кесте. Ыдырау дәрежесінен топырақтың жіктелуі.

 

Топырақ тың ыдырау дәрежесі. Диагностикалы белгілер. Егістікте желдің әр түрлі жылдамдығындағы желді-И құмды ағынның тығыздығьи (кг/сағ), м/сек.
    Кд Топырақ тың 0-10 см қабаты ның алуы, %    
Аз 0,6-1,0 < 10 3- 10 11 - 20  
Орта 0,3 -0,5 11 -20 6-20 21 - 50  
қатты 0,0 - 0,2 >20 51 100 101- 200  

 

 

Кд — 1 мм-ден ірі агрегаттардың санының 1 -ден ұса агрегаттарға салыстырмасы ( Кд = >1мм/<1мм).

9 -кесте. Эрозияға шалдығудәрежесіне қарай топырақтардыңжіктелуі.

Топырақтың зрозияға шалдығу дәрежесі Диагностикалық көрсеткіштер
    Қарашірікті қабаттың бұзылуы Жыртылатын қабаттан қарашіріктің жоғалуы,% Жыртылатын қабаттың құмдануы,
Аз А қабаттың 1/4 <20 <10
Орта А қабатгың 1/2 21 -40 11 -20
Қатты А қабат түгел 21 -60 21 -40
Өте қатты В қабат >60 >40

Эрозияға қарсы шара құру көзқарасына қарасақ тек қан|50г азайтуға жағдай жасайтын құрушы бөлігінің ( түйіртпекті және аңыздар саны параметрін анықтау қажет.

6 және 7 формуланы (В. П. Томилоз) берілген аңыздар саны үшін қажет түйіртпектілікте және топырақтың эрозилға анықта; (флюгер биіктігінде 23 м/сек жылдамдығына сәйкес) табиғи фонына ұқсайтын жасанды ауа ағыны жасалады. Бұл бес минут бойы топырақ материалы үрленеді тасымалданады, бұның бір бөлігі әр түрлі биіктікте қойі шаң ұстағыштармен ұсталынып циклондарда жинала. Экспозицияның 5 мин 50 г эрозияға шалдықса, оны рұқсат деп санайды, ол 0-5 см топырақ қабатындағы 60 түйіртпектілігіне сай болады, немесе эрозияға шалдығу 50 г және одан төмен болса, топырақ беті эрозияға төзімді болып санала Ең соңғы мүмкіңдік шегі 120 г, ол 50% түйіртпектілікке болады, яғни мүмкіндік және мүмкіндік шегінің арасында эрозияға шалдығу көрсеткіштерде топырақ нысапты төзімді күйде болады. Егер эрозияға шаддығу 120 г нан жоға болса ол түйіртпектілік 50%-ға төмен болады, бұл топырақтң эрозияға төзімсіз болғаны.

Жел эрозиясы пайда болғанда ұсақ топырақты есепке үшін әр түрлі қаралайым құрылысты тұзақтар мен ұстағыштар қолданылады: цилиндр тұзақ, тұзақ, А. Знаменскийдің, И. В. Годуновтың шаң ұстағыштары, УПЗ-50 ж.| б.

Солтүстік Қазақстан жағдайында топырақты эрозиясынан қорғау жоғары түйіртаектілік пен өсі қалдықтарының көп сақталуымен жүргізіледі. Топырақ бешжелге төзімді агрегаттар мен өсімдік қалдықтары көп желге тезімділігі де жоғары болады Бұл эрозияға шалдығу тендеуімен көрсетіледі (Шиятый Е. И., 1975).) <3=10 а-ь1с-С8 ( 5)

Мұнда, экспозицияның 5 минетте эрозі шалдығуы, г.

10 — түйіртпектілік, %

а, в, с — механикалық құрамға байланысі өзгеретін коэффициенттер (7 кесте )

8 - өсімдік қалдықтарының саны, дана/м2' Эрозияға шалдығуды анықтау тапсырмасын орындаған үшін студенттер жоғарыда көрсетілген 5 тендеуді қолдан тмеханиканың құрамы мен 1м2 аңыздар саны ту мәліметтерді оқытушы береді, түйіртектілік құрғақ елеудегі формадан алынады. Мысалы: агрегаттын құрамымен төзімділігін анықтау үшін орта құмбалшық алынады. Құрғақ ележесінде алынған түйіртпектілік 45% болды. Аңыздар саны 52 дана/м2.

түйіртпектілікті қажетті аңыздар санын санауғаболады

Мұнда, 81 - қажетті шекке эрозияға шалдығуды азайту үшін керек аңыздар саны, дана/м2;

(2 - 1,6990 тең тұрақты сан ( 50- логарифмнің санмен керсетілуі — эрозияға шалдығудың қажетті шегі).

Мұнда, К1 - қажетті шекке дейін эрозияға шалдығуды азайту үшін қажетті түйіртпектілік,%.

Бұл екі формуладағы басқа әріптік белгілер 5-формулада көрсетілген.

Дербес дайындалу үшін сұрақтар.

1. Топырақтың құрылымы мен құрылымдылығы деген не ?

2. Морфологиялық және агрономиялық жағынан топырақтың құрылымын бағалау ерекшелігі неде ?

3. Агрономиялық бағалы құрылым деген не ?

4. Топырақтың қасиетгерін, режимдерін және құнарлылығын құрудағы құрылымның маңызы неде ?

5.Құрылымның пайда болуына қандай факторлар әсер етеді ?

6. Құрылымның жоғалуына не себеп болады ?

7. Топырақтың құрылымын қайта құру шаралары қандай ?

8. Дефляциялы процестердегі құрылымның рөлі қандай ?

9. Топырақтың эрозияға шалдығуын анықтайтын қандай әдістер бар?

Ұсынылған әдебиеттер.

1- Агрофизические методы исследования почв.- М.: 1966.-258 б. *-• Еараев А.И., Зайцева А.А., Ветровая зрозкя почв и меры их защиты. В кн. Почвозащитное земледелие.-М.: Колос, 1975. 7-о2 б.

-•Бараев А...И., Госсен Э.Ф. Ветрова зрозия к борьба с кей в азиатской части СССР. В кн.: Эрозия почв и борьба с ней. -м-: Колос, 1980, 7-47 б.


4.Верпшнин П.В., Мельникова М.К., Мичурин Б.Н., Мошков Б.Е., Поясов Н.П., Чудновский А.Ф. Основы агрофизики –М 1959. 256-398 б.

5.Гедройц К.К. Избранные сочинения. Т З.-М.: Сельхозгиз 1955.-5606.

б.Вадюнина А.Ф. и Корчагана З.А, Методы исследованияфизических свойств почв и грунтов.-М.: 1987,53-876.

7.Джанпеисов Р. Эрозия и дефляция почв Казахстана.- Алма-Ата:

Наука, 1977.-2326.

З.Доспехов Б.А., Васильев И.П,, Туликов А.М. Практикум по земледелию.-М.Д987, 34-416.

9.Дояренко А.Г. Избранные сочинения. - М.:19бЗ, 116-1406.

11.Заславский М.Н. Эрозиоведение. Основы противоэрозионного земледелия.-М.: 1987.-3766.

.Иванников А.В., Шрамко Н.В., Мукажанов К.М. Земледели Северного Казахстана. — Акмола, 1999. 25-30 б.

12.Качинский Н.А. Физика почв.-М.: 1965, 236-3176.

13.Квасников В.В. Структура почвы как главное условие ее плодородия.-М., 1955.

14. Почвозащитная система земледелия. / Акад. А.И. Бараев пен ғылым докторы Сүлейменов М.К. редакциясымен.-Алма-

Ата: 1985, 8-21 6.

15.Растворова О.Г. Физика почв.-Л.: 1983, 29-38 6.

16.Ревут И.Б. Физика почв.-Л.: 1972, 56-116 б.

17.Роктанэн Л.С., Иванников А.В. Научные основы Земледелия.-Целиноград, 1982, 31-416.

18.Сборник работ по методике исследований в области физики почв.-Л.: 1964, 43-1216.

19 Шлеймович П.И. Физические свойства почв.-Алма-Ата: 1973, 56-66 б.


3. Топырақ тығыздығы және оны анықтау

Тапсырма:

1 Тығыздығын анықтау әдісін үйрену. Топырақ үлгісінің көлемдік салмағын, салмақтық көлемді және жалпы қуыстылығын есептеп шығару.

2 Дәнді! отамалы дақылдар және көп жылдық шөптер үшін топырақтың тығыздық дәрежесін бағалау.

3 Дәнді және отамалы дақылдар үшін онтайлы топырақ тығыздығын құру үшін ұсыныс беру.

Топырақ тығыздығы негізгі физикалық қасиеттерге жатады Ол топырақ бөлшектерінің өзара орналасуын сипаттайды Онымен механикалық өңдеудің жағдайы және сулы ауалы, топырақтың микробиологиялық және қоректік режимдер нақтылы байланысты.

Тығыз топырақ ағып келген ылғалды нашар немесе мүлде сіңірмейді. Сонымен қатар жерлерде су эрозиясыньп пайда болуына әкеліп соғатын беткі ағын пайда болады. Өте тығаз топырақ өңдегенде көп тартқышты күптерді талап етеді Өсімдіктер тамыр жүйесін құру үшін механикалық қарсылықть жетуге көп күш шығару керек. Шамадан тыс тығыздалған топырақтарда өсімдіктер үшін жетпейтін ылғал мөлшері азаяды атмосфера мен топырақ арасындағы ауа алмасу процестер жанарлайды,

Артық борпылдақ топырақтың су өткізгіштігі жоғары болғандықтан, құрғақ климатты жағдайда конвекциялы-диффузды жолмен ылғалды қарқынды жоғалтады. Ондай топырақтарға тұқым сепкенде, әсіресе ұсақ тұқымды дақылда тереңцікке біркелкі орналаспайды, топырақ бөлшектерімек байланысты жоғалтады, сонымен қатар өнуі тоқтайды, өскіндер: сирек болады. Борпылдақ топырақ отырғанда егістердін астындағы өсімдіктердің тамыр жүйелері деформацияға ұшырайды, түптену түйіні ашылып қалады. Артық борпылдак топырақ қарашіріктің қарқынды минерализацияға ұшырауына әсер етеді. Сондықтан топырақ тығыздатылғаның көлемі көбінесе оның қалай өңделгендегі туралы айтады.

Топырақ тығыздығын бағалау үшін үш көрсеткіш қолданылады: көлемдік салмақ, салмақтық көлем және қуытышық.

Топырақтың көлемдік салмағы —күйіндегі мүлдем топырақтың бірліктік көлемінің салмағы.


Топырақтың салмақтық көлемі - өзгермеген түрі топырақтың жалпы көлемі мен оның салмағын салыстырмасымен анықталады. Бұл көрсеткіш көлемдік салма теріс көрсеткіш болады.

Қуыстылық - топырақтың қатты фазалы бөлшектеі арасындағы қосымша аралық көлемі.

Топырақтың тығаздығы көбінесе көлемдік салмсипатталады, оны анықтау үшін қолданылатын қажетті әдістер; аспаптар ете қарапайым. Ол топырақ агрегаттарының көлемі олардың өзара орналасуына, механикалық құрамына, қараі мөлшеріне, ылғалдылық күйіне т.б. байланысты болады. құрылымданған топырақтар құрылымсыз топырақта қарағанда ылғи борпылдақ немесе көлемдік салмағы болады. Жеңіл топырақтардың тығыздығы көбін механикалық құрамы ауыр топырақтарға қарағанда жол болады, өйткені сонғылары ылғи құрылымдылау бола топырақта органикалық заттар көп болған сайын оның көлем салмағы да төмендеу болады. Минералды топырақтар; жыртылатын қабатында ол 1,0-1,4г/см3, батпақтыларда — 0,5г/см3 болады.

Әр түрлі өсу фазалары мен даму кезеңдерінде өсімдіктері топырақ тығыздығына деген талаптары әр түрлі болады. Оларді топырақ тығыздығынын әр түрлі болуына байланысты реакцияа дақылдардың биологиялық ерекшелігіне әсіресе, ен біріншіолардың тамыр жүйесінің дамуына байлынысты болады

Г. С. Смородин (1968) мәдени өсімдіктерді топ тығыздығына катынасын үш топқа бөледі:

1. Отамалылар, өз дамуына борпылдақ топырақтарды та етеді.

2. Дәнділер, орта тыгыздықты топырақтарда жақсы дамиды.

3. Ұсақ тұқымдық дақылдар ( көп жылдық шөп, тары, зығыр ; б.), олардың өсіп дамуына тығыз құрылымды топырақ қолайлы жағдай туады.

Өсімдіктердің өсуі мен дамуына, дақылдардың ең жоғар өнім беруіне ең қолайлы жағдай жасайтын топырақ тығыз оңтайлы деп саналады. Әр түрлі топырақ типтері үшін көле салмақтын оңтайлы мәні 1,0-1.4 г/см3 дейінгі шамалар ауытқиды. Солтүстік Қазақстакның қара топырақтары үшін І,0( 1,30г/см3 шамасында, қара-қоңыр топырақтарда 1,20-1,35г/с

Топырақ тығыздығының айқын динамикасы бар борпылдақ құрылысы бар жыртылатын қабат өңдеулер өткеннен кейін біртіндеп тығыздалады жеке біраз уақыттан кейін, уақыт өте тығы болып саналады. Тепе-тендікті тығыздық оңтайлыға сирек сәйкес келеді, сондықтан топырақты өндеудің ең маңызды мақсатгарының бірі ұрақта онтайлы тығыздық туғызу болады. Егер тепе-теңдікті. Топырақ тығыздығы сол берілген жерде себуі жоспарланған үшін оңтайлы тығыздықтан жоғары болса, қопсыту жасалынады. Егер оңтайлыдан төмен болса, тығыздату жасалынады. Егер оптималды жене тепе-теңдікті тығыздықтар маңызы бір болып, оған басқа себептер болмаса ( арамшөптерді күрт» тыңайтқыш енгізу т.б. топырақты еңдеудің қажеті жоқ.

Топырақтың жасанды тығыздалуының қажетті