Алдын ала белгіленген
Жоспарлылық
Мақсаттылық
Педагогикалық зерттеулердегі негізгі үғымдарға талдау жасау
Сабац жоспары:
1. Мына үғымдарға анықтама беру: үрдіс, зерттеу,
мәселе, болжам, мақсат, әдіс, қайшылық, зерттеу ныса-
ны мен пәні.
2. Сөздіктерге сүйеніп үғым бәйтерегін қүрастыру.
1. Үдеріс - латынша алға жылжу, өзгеріс деген мағына-ны білдіреді. Жағдай, даму сатысының қалыпты ауысымы.
Зерттеу - жаңа білім алуға бағытталған ғылыми қыз-меттің үрдісі мен нөтижесі.
Мәселе - латынша міндет, тапсырма. Бүл субъектінің нақты жағдайда туындаған қиындықтар мен қайшылық-тарды өз білімі мен тәжірибесі арқылы шеше алмайты-нын үғыну. Мысалы, балаларды оқытудың әдістемесін жетілдіру педагогикалық зерттеулер меселесі болуы мүмкін. Алайда, меселені біржолғы эксперименттік зерт-теу арқылы шешу мүмкін емес, себебі мәселе шешудің мол әдістері бар.
Болжам - бүл мелшерлік ерекшеліктегі түжырым, алға үсыну мен эксперименттік тексеріске ғылыми және тәжірибелік ерекшеліктегі негіздерді қажет ететін пікір. Болжам ғылыми түрде түрақты болады, егер мына талаптарға сай болса:
Болжам түсініктемесі өте анық жене қарапайым болуы тиіс.
Болжам қағидалы түрде тексерілетін, яғни экспе-риментті түрде дөлелдемелі болуы керек.
Мағынасындағы барлық қүбылыстар түжырымда-рына түсінік беру керек.
Болжам, мысалы, оқушылардың компьютерлік дағ-дыларының қалыптасу үрдісі тиімді болады, егер:
- оқушылардың оқу-компьютерлік дағдыларының мені мен қүрылымдық жүйесі анықталса;
- сабақта арнаііы есептер мен жаттығулар пайдалану оқушылардың оқу-компьютерлік дағдыларының қалып-тасуына ықпал етеді;
Зерттеу мақсаты - бұл зерттеулерден күтілетін соңғы
тйже. Қалыптасқан зерттеулер: ^ _ бүрын зерттелмеген, аз зерттелген, қарама-қайшы зерттелген қүбылыстар ерекшеліктерін анықтау;
кұбылыстар арасындағы өзара қатынастарды анықтау; _ құбылыстардың дамуын зерттеу;
құбылыстың жаңа қалпын анықтау;
қүбылыстың жаңа табиғатын ашу;
заңдылықтарды жинақтау, айқындау;
топтастыру, жіктеу;
өдістеме жасау;
- әдістеменің бейімделуі;
Зерттеу міндеті - алға қойылған болжамға сәйкес мақ-сатқа жету жолдары мен амалдарын таңдау. Міндет қою зерттеулер мақсатын шағын мақсаттарға белшектеумен негізделеді. Жүмыста алға бірнеше мақсат қойылуы мүмкін.
Зерттеу әдістемесі - бүл педагогикалық қүбылыстар-ды зерттеу әдісі, заңды байланыстар, қатынастарды белгілеу мақсатында ғылыми ақпараттар алу жене ғылы-ми теорияны қүрау.
Қарама-қайшылықтар дамуының қозғаушы күші бо-лып табылады. Оларды жай түрде қалыптастыруға бол-майды. Олар зерттеу нысаны мөнінен туындайды.
Зерттеу нысаны - бүл проблемалық жағдайды туды-ратын үрдіс немесе қүбылыс. Мысалы: тербие, білім, даму, жеке түлғаның, ұжымның қалыптасуы.
Зерттеу пәні - бүл нысан шекарасына енетін, нысан-ның белгіленген қасиеттері. Пәнге жалпы қүбылыс не-месе олардың жеке жақтары, аспектілер мен жеке та-раптар жене олардың белінбес бөлігі арасындағы қаты-настар болуы мүмкін.
Мысалы: зерттеу нысаны оқушыларды сабақта ком-пьютерді қолданып математика мен информатикаға оқыту ҮРДісі болуы мүмкін.
2. " Үғым бәйтерегін" қүрастыру - бір үғымның менін ащуға көмектесетін зерттеу едістемесі. Бүл үрдіс түрлі
 |
терминдік сөздіктерге сүйену арқылы жүзеге асырыл^, ды: философиялық, психологиялың, қисындың, т.б.
Эксперимент дәлелдемелері мен қисынында пайдал^, натын үғымдар анықтамасындағы анықсыздың аңиңатқ^ жету жолын қиындатады, кейде тіпті мүмкіншілі}^ бермеііді.
Анықтамалардың аныңсыздығы мен аііңынсыздығы -экспериментті педагогикалың зерттеулерде қолданыла-тын үғымдар женіндегі негізгі қателіктердің бірі, бұд жағдаіілар олардың ғылыми және тежірибелік бағасьің бірталаіі төмендетеді. Дел осы себеПті ғалым-педагогтар жүргізген кептеген диссертациялық жене басңа да зерт-теулер тежірибеде ез орнын таба алмаііды.
Үгымдар анықтамасының талаптары:
Кез ңелген үғым ең жақын туыстық қатынасы мен түрлік аііырмашылықтар арңылы аныңталуы ңажет.
Үғым анықтамасына енгізілетін түрлік айырма-шылың белгілер немесе белгілер топтары, тек осы үғымға тән, басқа үғымдарда кездеспеііді.
Үғым анықтамасы тек теріс қана болмаііды, яғни өзінде үғымдың аныңтамада жоқ белгілерді енгізеді.
Үғым анықтамасы өзінде ңысындық қарама-қай-шылықтарды үстамайды, яғни бір-біріне сәйкессіз заттарды бекітпейді.
Сөздіктерді қолдана, зерттеуші үғым аныңтамасын табады; іргелі сәздерді беліп алады; одан өрі бөлінген сөздер аныңтамасын іздестіреді. Бара-бара іргелі сездер шеңбері тарылып, зерттеуші атқарылған жүмыстар нетижесіне сүііене отыра, зерттелетін қүбылыстардың өзіндік анықтамасын жасаііды.
т
жекетүлға] [қайта өзгеру
аймақ
әлем
ЖЕКЕӘРЕКЕТ
Т
Таным
түлға
"Педагогика" үғымының жеке анықтамасы: Педагогика - бүл үрпақтан-үрпаққа берілетін жене мәдениет байлығымен белгіленген адамзаттың елеу-меттік төжірибесін танып, білуге бағытталған адам қыз-метінің бір аіімағы. Бірнеше нүсқалары болуы мүмңін.
"Үғымдар бәіітерегін" ңүрастыру зерттелетін үғым мәнінде түсінік алуға ғана емес, сонымен ңатар ныша-нын, белгілерін, ңалыптасу дәрежесін аныңтауға мүмкіндік береді.
2-ТАРАҒ
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТӘЖІРИБЕ ЖӘНЕ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЭКСПЕРИМЕНТ
2.1. Педагогикалық тәжірибе, оны зерттеу, талдау және оған баға беру әдістері
Сабац тақырыбы:
Тәжірибенің жалпы ерекшеліктері, оның өр түр-лілігі.
Тәжірибеге даііындық және жүргізу, оны үйымдас-тырудың кезеңдері.
3. Тәжірибе нәтижелерін талдау.
1. Педагогикалық тәжірибе - ғылыми танымдық негізгі әдістердің бірі, оның кемегі арқылы нақты қүбылыстар бақылау және басқару жағдайында зерттеледі. Тежірибе -бүл қолданбалы және ғылыми болжамға бағытталған зерттеудің айрықша түрі. Тежірибеде ерқашан кейбір жа-санды немесе тәжірибелі жағдай қалыптасады, зерттелетін қүбылыстардың себептері айқындалады, бүл себептердің салдары, әрекеті қатаң бақыланады жене бағаланады, зерттелетін және басқа қүбылыстар арасындағы статисти-калық байланыс анықталады. Тежірибенің ер алуан түрлері бар: үзақ жене қысқа мерзімді, табиғи жене зерт-ханалық, жинақтаушы, қалыптастырушы, қорытындылау-шы, пилотажды жене негізгі, т.б. Тежірибе пилотажды зерттеуден басталады, оның міндеті тежірибенің қанша-лықты ойластырылып дайындалғанын, оның тақырыбы дүрыс анықталғандығын, болжамдар анық берілді ме, әдіс жақсы таңдалды ма, статистикалық еңдеу мүмкіндіктері мен алынған нәтижелерді түсіндіру төсілдері тексеріледі- ^
Егер өткізілген пилотажды тәжірибе оң нөтиже беретін бол-са, онда белгіленген кемшіліктер жойылғаннан кейін, негізгі тәжірибені өткізуге кіріседі. Негізгі төжірибеде ұсынылған болжамдарды дөлелдеуге қажет алғашқы де-ректер жинастырылады. Оны одан әрі жүйелейді жөне қорытындылайды. Тәжірибе нетижесі мөлшерлік жене сапалық ерекшеліктерімен айқындалады.
Педагогикалық зерттеулерде тежірибелік жүмыстар-дың бірнеше түрлері қолданылады:
А. Жинақтаушы тәжірибе оқу-тербие процесінің жүйе ретіндегі нақты жағдайын анықтайды;
Б. Қалыптастырушы тежірибе оқу-тербие процесінің жаңа байланыстарын, қасиетін, заңдылықтарын, қағида-ларын, жетілдіру жолдарын анықтауға жол ашады.
В. Қорытындылаушы тежірибе теориялық қағидалар-дың дүрыстығын тексеруге мүмкіндік береді.
Педагогикалық зерттеу жоспарланғанда зерттеуші мына жайттарды анықтауы қажет:
А. Тежірибеленушілердің саны;
Б. Тежірибеленушілерді іріктеу төсілдері;
В. Төжірибе жүргізу адамдары;
Г. Алынған нетижелердің делдігі;
Д. Оларға дүрыс түсініктеме беру.
Тежірибеге дейін тәжірибенің ер сатысын мүқият жоспарлау қажет.
Сондай-аң, төмендегі меселелер:
А. Тежірибе мақсаты мен міндеттері;
Б. Өткізілетін орны мен уақыты, келемі;
В. Тежірибеге ңатынасатын түлғалардың мінездемелері;
Г. Тежірибе жүргізу өдісінің суреттемесі;
Д. Төжірибе нәтижелерін еңдеу едісінің суреттемесі;
Е. Тежірибе нәтижелерін түсіндіру едісінің суреттемесі анықталуы ңажет;
Тежірибелік жүмысты қорытындылаудың маңыз-Дьі жағы нетижені болжаммен салыстыру болып табы-лады. Болжамды дәлелдеу - бүкіл зерттеудің, сонымен бірге тежірибелік жүмыстың желілі сеті.
Төжірибені даііындауға жөне еткізуге қанша уақьіт, кеткені ескерілуі тиіс. Алынған деректерге талдау жасау үшін математикалық статистиканы, компьютерлік баь дарламаларды паіідаланады. Зерттелінетін жүііе мен зерт. теу нәтижесі жағдаііын тануды алға қоя отырып, зертте-летін құбылыстардың жалпы математикалық сызбасьі жасалынады. Осыған үқсас зерттеулерді ескере отырыц, математикалық сызба анықталады жене еңделіп түзеті-леді. Анықталған сызба негізінде тежірибе жүргізудің тиімді жене экономикалық жоспары жасалынады.
Тәжірибе
| Анықтама | ||
| Түрлері | Кезеңдері | |
| 1. Ізденісті 2. Зертханалық 3. Ойлы(саналы) 4. Табиғи 5. Жинақтаушы 6.Қалыптастырушы 7.Қорытындылаушы | 1. Төжірибе жүргізудің жоспары мен бағдарламасын өзірлеу 2. Төжірибе жүргізу 3.Тэжірибе нөтижелерін өндеу жөне талдау 4.Қорытындылар мен төжірибелік ұсыныстарды қүрастыру ■ |
2 2. Озық тәжірибеге қойылатын талаптар
Сабац жоспары:
Алдыңғы қатарлы педагогикалық (озық) тежіри-бені зерттеу білудің жалпы сипаттамасы. Алдыңғы қатарлы педагогикалық тежірибені анықтаудың сапа-лык көрсеткіштері.
Ғылыми-зерттеудегі педагогикалық тежірибе ана-лизінің орны. Жетістіктері мен кемшіліктері.
1. Озық тежірибе - бүл мүғалімнің биік шеберлігі, яғни жоғары педагогикалық нөтиже беретін төжірибе.
Педагогикалық тәжірибе - мүғалімнің педагогика-лық қызметінің нөтижесі, өз алдында түрған педагоги-калық міндеттерді жүзеге асырудың көсіби шеберлігінің жиынтығы.
Алдыңғы қатарлы тежірибе деп мол нөтижені аз уақыт жене күш жұмсап алынған тежірибе аталады. Мұғалім төжірибесінде жаңа, оригиналды ештеңе болмауы да мүмкін, бірақ ғылыммен белгіленген өіігілі принцип-тер мен едістерді қолдану негізінде, ол педагогикалық шеберлікке қол жеткізбеген мүғалімдер үпіін жақсы үлгі болары сөзсіз.
Алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибенің сапа-лары мыналар:
педагогикалық тежірибенің тиімділігі, оңаіілығы (оқу-төрбие процесінде жоғары нетижелерге аз күш жүмсаіі отыра жету, бүл тәжірибенің басқаларға, басқа да оқу жөне тәрбие мөселелерін шешуге кедергі болмауы тиіс);
төжірибенің тұрақтылығы, яғни оның үзақ уақыт-ты қызметі;
оқу-тербие үдерісінің жоғары сапалық жөне сан-Дьің нөтижелер көрсеткіші;
төжірибенің келешектегі, бір педагогтың тежірибесін Қаііталау жене шығармашылық қолдану мүмкіншілігі.
2. Педагогикалық төжірибені өдіс ретінде зерттеу мөселені зерттеудің түрлі кезеңдерінде қолданылады. Осы, ған орай, зерттеудің белгіленген кезеңінде шешілеті}, міндеттер ерекшелігіне қарай педагогикалық төжірибеңц өр түрі зерттеуге түседі.
Педагогикалық тәжірибені зерттеудің өдісі ретіндегі қүндылығы, оны педагогикалық шындықпен оқыту жөңц төрбие тәжірибесімен мол мүмкіндік береді.
Тәжірибені зерттей отыра біз педагогикалық төжіри-бенің табиғи жағдайдағы нақты бейнесін қүрауға, тиімді жақтары мен осал түстарын анықтауға мүмкіндік ала-мыз.
Педагогикалық тәжірибені зерттеу педагогикалық қызметтің ішкі ерекшеліктерін бекітуге жол береді. Бұл әдіс түрлі оқу-тврбие жүйесін бейнелеуге, жекелеген өдістер мен тәсілдерді, оқытушы жүмысының стилін, еткізілетін жүмыстардың оқушыларға әсерін ашуға көмектеседі.
Тежірибені зерттеу тікелей педагогикалық нақты-лықпен танысуға, оларды ғылыми терминдерде сурет-теуге мүмкіндік береді. Педагогикалық тәжірибені зерт-тей отырып, біз құбылысты түтас қамтимыз, сонымен бірге зерттеуде оның арнайы зерттеу нысаны болатын менді жақтарын бөліп те қараймыз. Мүндай төсіл кез келген педагогикалық қүбылысты сипаттайтын қажетті мелшердегі деректер алу мүмкіншілігін тудырады. Пе-дагогикалық деректер мен олар арасындағы қызметтік байланыстар - бұл ғылымның эмпириялық негізі.
Әдістің зерттеу тәжірибесі сонымен қатар шектелуімен байланысты. Шындықпен тек тікелей түйісуге тіректелген таным, нысанға тым байланысты болып шы-ғады да, заттардың тек жалған керінісін кезге түсіреді.
Бүл едістің тағы бір әлсіз жағы бар: педагогикалық төжірибені зерттеу - бұл өмірде, бар танымдарды тану. Алайда, егер ғылым тек дүниеде барды ғана тіркеп, бо-лашаққа көз салмаса, онда ол бір орнынан қозғалмай, тежірибе алға жылжымас еді.
2 3 ОзьіҚ тәжірибені талдау және қорытындылау Сабаң жоспары:
Педагогикалық төжірибенің зерттеу әдістері.
Педагогикалық тежірибені айқындау мен оқудың үйымдастыру формалары.
1 Педагогикалық тежірибені едіс ретінде зерттеудің рекшелігі мүнда, ол басқа да жеке едістер мен төсілдерді қолдану жолы арқылы жүзеге асырылады: бақылау, әңгіме, сауалнама еткізу, мектеп пен білім мекемеле-рінің қүжаттарымен танысу.
Мектеп тәжірибесін зерттеуде сауалнаманың бірқатар белсенді жақтары бар: сауал арқылы аз уақыт ішінде са-лыстырмалы деректер алуға, алынған материалдарды еңдеудің сандық әдісін қолдануға болады.
Түрлі мектептерге жіберілген сауалнама деректері зерттеушіні бүқаралық тәжірибеде бағдар беруге, жаңа әрі озық тәжірибе элементтерін табуға көмектеседі. Бірақ та, сауал арқылы алынған деректер педагогикалық зерт-теуде негізгісі болып табылмайды. Сауалнама оқушылар-ға, мүғалімдерге, ата-аналарға, мектеп екімшілігіне жол-дануы мүмкін. Сауалнама оқушының оқуға деген кезқа-расы, тәртібі, мінез-қүлқы, емірлік жоспарлары жөнінде материалдар алуға мүмкіндік береді.
Мектеп тежірибесін зерттеудегі сауалнамалар дерек-терін сандық өңдеу кез келген қүбылыс, даму қайшылы-гьін анықтауға мүмкіндік береді.
Анкетаға сапалы таңдау жасау зерттелетін қүбылыс-тың ішкі қүрылымын ашуға кемектеседі. Мектеп төжірибесін зерттеу кезіндегі сауалнама өдісі суреттемелі ерекшеліктегі ғылыми міндеттерді шешу үшін қолданы-лады.
Әңгіме алдыңғы қатарлы төжірибені оқу үшін кең Қолданылады. Әңгіме - мүғалім, класс жетекшісі, оқу-іпьілар, т.б. жөніндегі жалпы сипаттама беретін матери-^л. Әңгімеде бүрын болған жене қазіргі уақытта бақы-лауға болмайтын кейбір құбылыстардың суреттемесін алуға болады. Әңгімеде мүғалім тәжірибе алады, ед тәжірибесін жолдайды, өзінің неге солай өрекет еткеңің түсіндіреді. Әңгіме өткізу зерттеушіден белгілі бір шеберлік пен дағдыны талап етеді. Егер өңгіме оқущы, лар тәртібіне бақылау деректерімен бекітіліп бақылаң-са, оның материалдары үлкен нақтылыққа жөне ғылы-ми қүндылыққа ие болады.
Зерттеуші үшін түрлі мектеп қүжаттарымен танысу қызықты материалдарды береді. Мектеп қүжаттарын екі үлкен топқа бөлуге болады: педагогикалық үжымның қызметін аііқындаіітын және балалар үжымының өмірі. Мектеп жоспары және есептері мен мүғалімдер бірлесті-гі, үйірме жетекшілері, педагогикалық кеңес пен басңа да ңүжаттармен танысу мектептің даму жолдарын, оның дамуындағы ңаіішылықтар, ңызықты жүмыс формала-рын айңындауға жол салады. Зерттеушілер үшін күнделіктер, балалар үжымы мен жеке оңушылар өміріне баңылау үлкен ңиындық туғызады. Балалар әрекетінің нәтижелері де тиянақты зерттеуді талап етеді: шығарма-лар, суреттер, дәптерлер, бүііымдар, т.б.
Мектеп, балалар үжымы өмірін көрсететін қүжаттарі ды оқу үлкен қызығушылың тудырады: қабырға газетч терінің тігіндісі, күнделіктер, журналдар, т.б. Жиналі ған материалдар, деректер бір-бірін толықтырады, оқыла-^ тын қүбылыстағы жаңа талаптарды көрсетеді. і 2. Ашық сабаңтарды оңу тәрбие процесінің түрлі та-қырыптары мен мәселелері боііынша жүргізуге болады.' Нақты педагог тәжірибесі алдыңғы қатарлы болып ңара-лады және басңалардың жетістігіне аііналады.
Педагогикалық кеңестер педагогика мәселелері боіі-ынша іске асырылады. Мүнда алға қоііылған сүраңтар талқыланады, жеңе мүғалімдердің, топтардың жөне түтас үжымның жүмысына табыс әкелген жағдаіілар мен істер талңыланады. Талқыдан кеііін алдыңғы ңатарлы тәжіри-бені қолдану туралы үсыныстар енгізіледі.
Ғылыми әдістемелік жөне ғылыми-тәжірибелік конфе-ренция. Тәжірибені зерттеу мен жинаңтаудың табысты формасы. Конференция тақырыбына сәйкес мүғалімдер
ггттрн танысады және әріптестері тежірибелерінің ялебиетіі''
пяін аныңтаиды. ^ Педагогикалық көрме. Мүнда дидактикалың матери-т^олі өдістемелік талдамалар, жоспарлар үлгісі
іенет.б. үсынылады.
Педагогикалың оқуларда мүғалімнің өз тәжірибесін лдау, мазмүндау жөне жинаңтау кезделген. Таңдау-льі баяндамалар журналдар, жинаңтарда жариялануға үсынылады.
Пікір таластар мен пікір саііыстар - оңу-тәрбие жүмы-сының езекті мәселелері боііынша жүргізіледі. Олар ауыз-ша және жазбаша түрде өткізіледі. Түрлі мүғалімдердің аіітатын пікірлері бір-бірін толыңтырады немесе бір-біріне ңарама-ңаіішы келеді.
Педагогика жөніндегі семинар сабақтары Семинар тақырыптары оңу жылына немесе бірнеше жылға белгіленеді. Теориялың жене әдістемелік мате-риалдар оңылады, мүғалімдердің жеке тежірибесі тал-