Кезендері
ТАРАУ
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕРДЕ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ҒЫЛЫМИ ӘДІСТЕР (ӘДІСНАМА)
1.1. Педагогикалық кәсіби дайындығы жүйесіндегі ғылыми шығармашылықтың орны
Сабақ жоспары: "
Педагогикалық көсіби дайындық жүііесінде ғылы-ми шығармашылықтың орны.
Студенттердің ғылыми шығармашылық жүмыста-рының түрлері.
1. Қоғам емірінің жаңарып жаңғыруы, демократия-лық өзгерістерге бет бүруы педагог кадрлар даярлау ісіне назар аударуды талап етеді. Қазіргі жеделдету, демо-кратияландыру, жариялылық жағдайында қоғамға жан-жақты білімді, жоғары мәдениетті, жүмысты шығарма-шылықпен істей білетін адам қажет. Халыққа білім беру жүйесін ары қарай жетілдіру, мектепте жеткіншек үрпақты тәрбиелеу, оқыту сапасын жақсарту, болашақ мүғалімдерді даярлау жүмысына жаңа талаптар қояды.
Бүгінгі күні ғылымның, техниканың, мәдениеттің жедел дамуымен байланысты мүғалімнің педагогика-лық процесті басқаруында шығармашыл бола түспек. Әр мүғалім зерттеуші бола білуі, яғни мүғалімде зерттеу жүмысының даярлығы болуы керек. Тек сонда ғана мүғалімнің ғылыми жөне өдістемелік деңгейіне қол жеткізуге болады.
Мүғалімнің көсіби деңгейінің үнемі жетілдірілуі, мүғалім еңбегінің жоғарылауы, оның педагогика ғылым-4 дарының қазіргі жетістіктерін қаншалықты меңгерге-ціне байланысты болмақ.
Оқу орындарындағы оқу-тәрбие үдерісінің ғылыми негіздерін жөне оны жетілдірудің шараларын қазіргі заман талаптарына сай белгілеп беру қызмет етіп жүрген галымдардың басты міндеттерінің бірі болып табылады.
Арнаулы оқу орнында оқитын оқушының міндеті оның мүддесіне орай белгіленген:
тандаған мамандығы бойынша теориялық білімі мен практикалық дағдыларын үдайы жөне терең меңгеру;
езінің ғылыми жөне мәдени деңгейін үнемі арттыру;
төрбие жүмысын үйымдастыру дағдысын қалыптас-тыру;
міндетті оқу сабақтарына қатысу, оқу бағдарлама-лары мен оқу жоспарында берілген оқу тапсырмаларын уақытында орындау;
- оқу орнындағы ішкі төртіп ережелерін сақтау. Оқу орындарының педагогикалық міндеттері оқыту-
шылар мен студенттердің оқу, ғылыми және шығарма-шылық бірлескен іс-өрекеттері арқылы жүзеге асады.
Арнаулы оқу орындары студенттерге осы заманға сай білім береді жәңе оларды практикалық жүмысқа даяр-лайды. Ал практикалық жүмыстың нөтижелі болуы, сту-денттің өз жүмысын ғылыми түсіне, үғына білгенде ғана мүмкін болады.
Қазіргі студенттің ғылыми-зерттеу жүмысын жүргізу-ге толық мүмкіндігі бар деп айтуға болады. Оларды орын-дау ғылыми білімді қолдана білу іскерлігін қажет етеді. Мүндай іскерлік педагогтың әдіснамалық мәдениетінің мазмүнын қүрайды.
Әдіснамалық мәдениет - мүғалімнің нақты өдіснама-лық нормалар немесе ғылыми таным ережелері туралы білімі, яғни педагогикалық міндеттерді шешу үдерісін-де оларды қолдана білу іскерлігін көрсетеді.
Педагогтың өдіснамалық мөдениеті оқыту-төрбиелеу үдерісін қүру жөне жобалауда педагогикалық міндетті түсініп, қалыптастыру және шығармашылық шешу іскерлігінде байқалады. Болашақ мүғалімнің әдіснамалық мәдениетінде осы компоненттердің бар болуы, оның педагогикалық қызметті шығармашыл, өздігінен жүзе-ге асыруға даярлығының деңгейін білуге көмектеседі. Бүдан басқа мүғалімнің әдіснамалық мәдениеті оның ғылыми-педагогикалық зерттеу өдістерін жақсы біліп, негізгі зерттеу әдістерін қаншалықты меңгергендігінен көрінеді.
Студенттер арнайы оқу орындарында осы бағыттағы жүмыстың алғашқы қадамдарын бастайды. Міне, сон-дықтан оқу орындарының оқу жоспарларында курстық және дипломдық жүмыстарды орындау қарастырылған. Сондықтан беріліп отырғгш оқу қүралының мақсаты -студенттерге курстық және дипломдық жүмыстарды орындауға нақты өдістемелік көмек беру. Ал зерттеу әдістері туралы түсінікті студент педагогика және пси-хология саласы бойынша жазылған оқулықтар мен бағ-дарламалар арқылы ала алады. Зерттеу жүмысының қажетті іскерліктерін меңгеру мүғалімнің кәсіби даяр-лығының бір бөлігі екендігін әсте естен шығармау керек.
Демек, студенттерге бірқатар практикалық жөне зерт-теу міндеттерін шешу үшін қажетті іскерліктерді мең-геру керек, мөселен:
.- педагогика және психология саласы бойынша бүгінгі күн үшін көкейкесті тақырыпты әздігінше таң-дай білу іскерлігі;
зерттеу мақсаты мен міндеттерін анықтай білу іскерлігі;
зерттеу мәселесі бойынша материалдар жинастыру және оған талдау жасау іскерлігі;
зерттеу әдістері мен әдістемелерін таңдау, меңгеру және қолдану іскерлігі;
мәселені көре білу іскерлігі;
өз болжамын үсына білу іскерлігі;
жоспарлаған тәжірибесін жүзеге асыра білу іскерлігі;
зерттеу нөтижесінен алынған мәліметті өңдеу жөне талдау іскерлігі;
алынған мөліметтерді негізге алып өз түжырымын қалыптастыру іскерлігі.
Осы аталған іскерліктердің барлығы өдіснамалық мөдениеттің ажырамас бөлігі болып табылады. Олар не-іүрлым жақсы қалыптасса, соғүрлым студенттердің зерт-теу жүмыстарының сапасы да жоғары болмақ.
Сонымен, болашақ маманды даярлау жүмысының са-пасын жақсарту жолы ғылым мен техниканың соңғы же-тістіктерін шығармашылықпен қолдану мүмкін бола-тын студенттердің ғылыми-зерттеу жүмыстары болып табылады.
Студенттердің зерттеу жүмыстарының түрлеріне мы-наларжатады:
ғылыми-зерттеу элементтері бар тапсырмалар, зертха-налық, курстық жөне дипломдық жүмыстарды орындау;
өндірістік немесе оқу-педагогикалық практикасы кезінде нақты ғылыми-зерттеу сипаты бар тапсырмалар орындау;
"Ғылыми-зерттеу өдістемелерін үйымдастыру және жоспарлау" курсы боііынша өдістемелердің тео-риялық негіздерін зерттеу, ғылыми-зерттеуді үйымдас-тыру және орындау, ғылыми экспериментті жоспарлау және жүргізу, ғылыми мәліметтерді өңдеу, т.б.
Бүлардан басқа оқу орындарында студенттерді ездігінен іздену-зерттеушілік жүмысына тарту үшін әр түрлі өдістер қолданылады: нақты тақырып бойынша баяндама өзірлеу, реферат жазу, психологиялық-педа-гогикалық міндеттерді шешу, психологиялық-педаго-гикалық өдебиеттерге шолу жасау, т.б.
2. Аннотация - мәтіндердің, кітаптардың, қолжазба-лардың, мақалалардыңқысқашасипаттамасы; мөтіндер-де берілген ойлардың, бағалардың, автордың қорытын-дыларының маңызын ашу.
Баяндама - зерттеу жүмыстарына қызығушыларын қалыптастыратын және таным-білімдерді кеңейтетін та-қырыпты көпшілікке жариялау. Мазмүнның компоненттері:
жүмыстың жоспары;
ғылыми мөліметтердің жүйесі;
қорытындылар мен талдаулар.
Квалификациялық жүмыс - ғылымның теория, төжірибе, әдіснама тарауларындағы білімді кеңейтетін ғылыми-зерттеушілік жүмыс; зерттеп жатқан мөселені шешудің нақты жолдарын іздеу.
Мазмүнның компоненттері:
кіріспе;
негізгі белім;
қорытынды;
өдебиет тізімі;
қосымша өдебиет.
Курстық жүмыс дегеніміз - оқу процесінің жеке белімдерін ез бетімен теориялық жөне эксперимент ретін-де зерттеу. Зерттелетін мәселенің жалпы шешу жолдары және курстың жүмысқа керекті материалдармен ғылы-ми педагогикалық әдебиеттерді аналитикалық шолу.
Мазмүнның компоненттері:
кіріспе;
негізгі теориялық бөлім;
іс-төжірибелік белім;
қорытындысы;
өдебиеттер тізімі;
қосымша материалдар.
Курстың жүмысына қойылатын талаптар:
жүмыстың өр белімдерінің жоспарға сөйкес келуі;
дәйексөздер (цитата) қолдану;
қойылған сүраққа жауаптардың бірнеше материал-дардан алынуы;
жүмыстың мазмүны тақырыпқа байланысты екен-дігіне қорытынды шығару.
Реферат - кітаптың қысқаша мазмүнын жазып беру, жалпы тақырыпқа байланысты бір немесе бірнеше мәтін жазу.
Мазмүнның компоненттері:
жоспар;
кіріспе (мвселені белгілеу, таңдап алынған тақы-рыптың маңыздылығын, актуалдығын, мақсаты мен міндетіне түсінік беріп, пайдаланылатын едебиеттерге қысқаша сипаттама беру);
негізгі бөлім (рефератта қаралатын мөселенің оның әрбір белімі бір-біріне жалғасып тақырыпқа сай келуі керек);
қорытынды;
өдебиеттер тізімі.
Рецензия (пікір) - белгілі бір шығармаға педагогика-ЛЫҚ жүмысқа сын жазу.
Рецензия берілетін материалдарға ғылыми негіздел-ген сын жазып, автордың кезқарасын түсіну жөне соны қысқаша ғылыми түрғыдан бағалау.
Мазмүнның компоненттері:
зерттелетін мәселе бойынша жалпы, не өрбір жеке алынған жағдайларына, негізгі мәселесіне байланысты автордың позициясын талдау;
автордың зерттелетін меселесі туралы дәлелдемесі-не, қорытындысына, меселеге кезқарасына баға беру;
- рецензенттің қорытындысы.
Тезис - баяндаманың, шығарманың белгілі бір лек-цияның жүйесіне, кеіібір жағдайларына қысқаша анық-тамажазу. '
Жоспар - материалдың мазмүнын жүйелі түрде қыс-' қаша көрсету.
Ш
1.2. Педагогикалық зерттеудің әдіснамасы абац жоспары:
Педагогикалық зерттеу өдіснамасы.
Педагогикалық ақиқатты зерттеу мөні.
Дөстүрлі педагогикалық едістер: қадағалау, еңгіме, педагогикалық тәжірибені оқып-үйрену, т.б.
1. Әрбір ғылым өзінің дербес әдіснамасын, зерттеу өдістерін жасаііды. Педагогиканың да өзіне төн ғылы-ми-зерттеу едістері бар. Бүл әдістерді зерттеуші әрбір педагогикалық қүбылыстың ерекшеліктеріне сейкес Ңолданады.
Педагогикалық зерттеулер өдістемесі, бірлесуі педа-гогикалық ақиқатты, әте кең нақтылықпен зерттеуге мүмкіншілік беретін теориялық жөне эмпириялық өдістерінің жиынтырын береді.
Педагогика әдіснамасы - педагогика білімі женіндегі ілім жөне оны табу үдерісі, яғни педагогикалық таным, алғашқы қалып, қүрылымы, ғылыми-педагогикалық зерттеулердің ерекеттері мен өдістері.
Педагогикалық зерттеу өдісінің өдіснамадан айырма-шылығы, бүл - педагогикалық қүбылыстарды оқудың тәсілдері, заңдылықты байланыстар мен қатынастарды қалыптастыру мақсатындағы ғылыми ақпарат жинау. Барлық көп тектілікті үш топқа бөлуге болады: педаго-гикалық тәжірибені оқу өдісі, теориялық зерттеу өдісі мен математикалық өдіс.
Педагогикалық тәжірибені оқу едісі - бүл оқыту процесін үііымдастыру төжірибесінің нақты қүралатын зерттеу төсілдері. (Мысалы: мүғалімдердің озық тежірибелері). Мынадай өдістерде қадағалау, өңгіме, сүхбат, сауалнама, оқушылардың жазба, графикалық және шығармашылық жүмыстары мен педагогикалық қүжаттарды оқып зерттеу қолданылады.
Теориялық өдістер мөселені анықтап, болжамды қүрау үшін жөне жинақталған деректерді бағалауға қажеТ. Те-ориялық өдістер әдебиетті оқумен байланысты: классик-тердің адамтану, жалпы педагогика женіндегі еңбектері; жалпы жөне арнайы жүмыстар мен қүжаттар, педагоги-калық ақпарат қүралдарын; мектеп, тәрбие туралы көркем әдебиетті, педагогикалық анықтамалық әдебиет-ті, педагогика және аралас ғылымдар бойынша оқулық-тар мен едістемелік қүралдар.
Математикалық және статистикалық зерттеулер педа-гогикада алынған деректерді сауал және тәжірибе әдістері арқылы өңдеуде, сонымен бірге зерттелетін қүбылыстар арасындағы мөлшерлік кіріптарлықты анықтау үшін қол-данылады. Бүлар төжірибе нөтижелерін анықтауға кемектеседі, қорытынды сенімділігін арттырады, теория-лық жинақтау үшін негіздеме береді. Математикалық өдістердің педагогикада ең көп қолданылатыны - тіркеу, өрнектеу, сызба сызу. Осы өдістер кемегі арқылы өңдел-ген нәтижелер кесте, графика, таблица түрінде мөлшерлік кіріптарлықты көрсетуге мүмкіндік тудырады.
2. Педагогикалық ақиқат мәні, оның өкілдері жүзеге асыратын және педагогикалық деп аталатын қызметпен айқындалады. Бүл адамзаттың жинақталған мөдениеті мен тәжірибесін аға үрпақтан кіші буынға беруге бағыт-талған, түлға дамуына жағдаіі тудыратын және қоғамға белгілі бір рөл атқаратын өлеуметтік қызметтің ерекше түрі болып есептеледі. Бүл қызметті тек педагогтер ғана емес, сонымен қатар ата-аналар, қоғамдық үйымдар, бүқа-ралық ақпарат қүралдары, т.б. жүзеге асырады. Осының барлық жиынтығы педагогикалық ақиқатты қүрайды.
Төрбие мен оқытудың нәтижесі тек қана мүғалімнің тиімді өдістерді қолдана білуі мен педагогикалық ше-берлігіне баііланысты емес, ол оқушылардың қабілетті-лігіне, жан-жақты дамуына жөне осы сияқты толып жатқан факторларға баііланысты. Басқа дөл ғылымдар-ға (физика, математика, химия) қарағанда педагогика-лық қүбылыстарды зерттеудің өзіндік ерекшеліктері бар. Мысалы, дәл ғылымдар бойынша экспериментті қаііталап жүргізуге болады. Егер бүрынғы жағдаіі ес-керіліп, сол кезеңдегі материалдар паіідаланылса, экс-перименттің нөтижесі өзгермейді. Ал педагогика ғылы-мы боііынша экспериментті қаііталап жүргізу тиімді нөтиже бермеііді. Себебі педагогикалық зерттеудің объектісі - баланы тәрбиелеу. Сондықтан педагогика-лық процеске ішкі жөне кейбір сыртқы факторлар (даму процесінде оқушыда паііда болатын өзгерістер, әлеу-меттік жөне микроортада кездесетін түрлі жағдайлар, т.б.) әсер етеді. Міне, осы түрғыдан қарағанда ғылыми-педагогикалық зерттеу едістері баланың денсаулығына зиян келтірмеіітіндеіі жөне оқу-төрбие процесін жетіл-діру бағытында қолданылуы қажет.
Педагогикалық қүжаттарды зерттеу білім беру жүііесі Ңызметінің негізгі бағыттарының жағдайы мен даму үдерістерін керсетеді. Оқу жоспарлары, бағдарламалары, оқулыңтар, оқу-әдістемелік оқу қүралдары, мұғал-імдердің сабаң жоспарлары, жалпы білім беретін мек-тептердің, лицейлердің, колледждердің оқу-төрбие бағ-дарламалары мен жоспарлары, сынып журналдары, мүғалімдердің есеп беруі, оқушыларды оқыту, тәрбие-леу мен дамытудың мазмүндық компоненттері тірке-летін басқа да ңүжаттар зерттеудің ең маңызды негіздері болып табылады. Мектеп іс-әрекетінің нөтижесіне баға беру үшін тесттердің, емтихандардың, бақылау жүмыс-тарының, шығармалардың, эсселердің, жобалардың, суреттердің ерекшелігін зерттеудің маңызы зор. Бүл зерттеушіге мектептің іс жүзіндегі іс-әрекетінің шы-найылығын анықтауға, себеп-салдарлық байланыстар-ды, оқушы жеке түлғасының дамуына есер ететін фак-торларды айңындауға мүмкіндік береді.
Оқушылардың жүмысын зерттеу. Оқушылардың жаз-ба, бақылау және графикалық жүмыстары, суреттері, пөндер бойынша дәптерлері, әр түрлі тақырыптарға жа-зылған баяндамалары мен рефераттары жөне еңбек са-бақтарында жасаған заттары зерттеушіні кейбір қажетті мәліметтермен қаруландырады. Осы қүжаттар арқылы оқушылардың дербес қабілетін, оңуға және еңбекке көзңарасы мен ңатынасы, олардың теориялық және практикалың дайындықтарын, осыған орай, мүғалім-дердің де іс-әрекетін зерттеп анықтауға болады.
Зерттеуші оқушылардың жүмысына жан-жақты тал-дау жасайды. Сабақ процесінде оқушылардың өз бетін-ше жүмыс істеуінің, олардың жаппай және дербес орын-дайтын жүмыстарын үштастырып жүргізудің жене осы сияңты дидактикалық мәселелерді қолданудың тиімді жолдарын іздестіреді.
3. Дәстүрлі педагогикалық әдістерге бақылау, өңгіме, тәжірибе, т.б. жатады. Осылардың кейбіреуіне қысқа-ша тоқталайық.
Бақылау таным өдісі ретінде эмпириялың деңгейде табиғи жағдайда немесе арнайы үйымдастырылған жағ-дайда еткізіледі. Бүл зерттеуші ңайшылың процесінде нақты деректер алатын кей педагогикалық қүбылысты ,уіаксатты түрге бағытталғанын қабылдау. Бақылау алдын дла жоспарланған нақты бақылау нышаны белгіленген түрде жүргізіледі.
Әңгіме - қажетті ақпарат алу немесе анық болмаған-дЫ түсіндіру мақсатында қолданылатын зерттеудің өздік немесе ңосымша әдісі. Әңгіме түсінікті қажет ететін мөселелері жекеленген, алдын ала белгіленген ясоспармен жүргізіледі. Педагогикалық тежірибені оңу білікті мүғалімдер тәжірибесі мен ңатардағы мүғалімдер төжірибесінен шығатын озық тәжірибені оқуға көздел-ген. Олардың қиыншылықтары педагогикалың үрдістің нақты ңарама-қайшылыңтарын жетілген немесе тақал-ған меселелерді бейнелейді.
Сауалнама - сауал арңылы бүқаралық материал жи-наңтау өдісі. Сауал, кімге арналған болса, сол жазбаша сүраңтарға жауап береді.
Педагогикалың зерттеуде тәжірибе ереңше орын ат-қарады - педагогикалың тиімділігін аныңтау үшін өр түрлі едісті тексеру қолданылады. Педагогикалық тәжірибе - педагогикалың қүбылыстардағы себеп-сал-дарын оқу мақсатындағы зерттеу қызметі, ол педагоги-калық ңүбылыс пен оның жағдайларының қозғалуының тәжірибелің моделін үсынады; зерттеушінің педагоги-калық ңүбылысңа деген белсенді өсері; педагогиңалық ықпал мен әрекеттестігі нөтижелерінің өлшемі.
Тәжірибені табиғи (қарапайым оқыту процесі жағ-дайы) жене зертханалық теңсеруге жасанды жағдай жасау. Көбінесе табиғи тежірибе қолданылады. Ол үзақ немесе қысңа мерзімді болуы мүмкін. Педагогикалың тәжірибе жинаңталған дәрежеде болуы мүмкін, яғни үрдістегі істің нақты жағдайын ғана белгілейтін немесе түрлендіруші, мүнда жағдайды анықтауға маңсатты түрде бағытталған үйымдастыру жүргізіледі.
Тест жүргізу - қалыптасңан сүраңтар мен тапсырма-ларда түратын белгілі маңыздылық көрсеткіші бар пси-хологиялық-диагностикалың әдіс. Жеке ерекшелік-терді анықтау үшін ңолданылады. Педагогикада оңыту-Дьің үзақтылығын кебейтумен жене оңу бағдарламасын күрделендірумен баііланысты қолданылатын диагности-калық әдіс. Ол жеке түлғаның даму деңгеііін, дағдысын, білімін, ерекшеліктерін анықтауға жағдаіі жасайды. Тесттердің кептеген түрлері бар. Бүлар - жетістік, зер-делеу, креативтік, проектілік, т.б. тесттер.
Түлғалар арасындағы тесттер түрлі топтардағы адамдар қатынасын анықтауға мүмкіндік береді. Бүл әдістердің кеіібіреуі қалыптасқан топ іші қатынастары жүііесіндегі дербес қатынастарды ерекшелесе, кеіібіреуі - қалыптас-қан қатынастар жүііесіндегі адам орнын, үшіншісі -берілген түлға енетін әлеуметтік топ психологиясын аіі-қындаііды. Мысалға, социометриялық әдіс тежірибеге түсетін түлғааралық қатынас жүііесінің өзі еніп отырған топтарға орнын анықтауға мүмкіндік тудырады. Осы өдіс кемегі арқылы жүргізілетін зерттеуге кемінде 10 адам қатысады жене кем дегенде 1 жыл жүргізіледі.
Зерттеу нәтижелерін статистикалық өндеу математи-калық төсіл, формула, мөлшерлік есеп едісі деп аталады, олардың кемегі арқылы тәжірибе барысында алынған мөлшерлік көрсеткіштерді жинақтауға, жүііелеуге бола-ды.
Математикалық статистика әдісі (орта арифметикалық, дисперсия, мода, медиана, т.б.) ауыспалы керсеткіштер арасында кездесетін саралауға берілген тежірибеде зерттелетін статистикалық баііланысқа мүмкіндік береді.
Реіітинг - білікті түлғалар түжырымына негізделген бағалау өдісі. Өзгеше аіітқанда, реіітинг - қосалқы ба-қылау әдісі. Реіітинг немесе ернектеу мәні зерттеушінің езіне жақын таныс адамының кеіібір қасиеттерін баға-лау үшін "сотқа" жүгінуі.
Керсеткіштік - сапалық белгілерді сандық мөлшерге айналдыру төсілі. Өрнектеу оқушылардың көсіби сапа-лық бағасын (қабілеттілігі, үжымдағы қатынасы, кәсіби ерекшеліктері, т.б.) анықтауда, оларға мінездеме қүрас-тыруда молынан қолданылады.
| Педагогикалык тәжірибе | |||
| ► | Бақылау | ||
| п Ғ | Әңгіме | ||
| д А - | )зык педагогикалык тәжірибені оқып білу | ||
| г | Тест жүргізу | ||
| 1 И | |||
| к А - | Сауалнама | ||
| Л | |||
| Ы қ | Педагогикалык жағдаи | ||
| 3 Е | Рейтинг | ||
| Р Т | |||
| Т Е У | _ »- | Модельдеу (үлгілеу) | |
| ә Д I с т | Әлеуметтік өлшем | ||
| Сүхбаттасу | |||
| X Е Р | Жобаламалы өдістер | ||
| I | Қүжаттарды оқып білу | ||
| ^ Тәүелсіз мінез демелерді жинактау әдісі | |||
| І: | Контент-талдау | ||
1.3. Педагогикалық зерттеудің мән-жайын талдау Сабақ жоспары:
Педагогикалық зерттеулер туралы үғым.
Зерттеу үрдісінің негізгі кезеңдері.
Педагогикалық зерттеулердің белгілері.
1. Педагогикалық ғылымның қазіргі кезеңдегі да-муы. Теориялық білімінің іс-төжірибеде қолданыс табуы-мен және осы тәжірибенің адамзат қызметіндегі жаңа ауқымды қамтып, кеңеюімен ерекшеленеді.
Өмірдің өзі педагогикаға зерттеулердің тың белестерін танытуда. Ғылыми бастамалардың мол таусылмас қаіінар көзі - жалпыны қамтитын төжірибе ретінде қарастыры-латын бүқаралық педагогикалық қызмет. Бүқаралық тәжірибе қолданыста бар бүкіл оқу-төрбие үрдісі бағдар-ламалар жүііесін сүрыптаііды, оның қойнауында жатқан өлсіз жөне басым жақтарын сатылаіі анықтайды, алдағы іргелі өзгерістерге қажетті материалдар жинақтаііды.
Педагогикалық ғылымның міндеті паііда болған қаіі-шылықтарды анықтаумен, алдыңғы қатарлы озық тәжірибені жинақтап, оның ғылыми түрде дамуын бол-жаііды. Көпшілік мектептің жүмысы күнделікті үйым-дастыру шаралары, оқыту, тәрбие әдістерін жетілдіруде толассыз ізденісте болмауы мүмкін емес. Сондықтан пе-дагогикалық ғылымның мүғалімдер шығармашылығы-на бағытталуы жаңа теориялы түжырымдарды қүрудың негізі болып, мүғалім төжірибесі боііынша тиянақты зерттеулерді үйымдастырудың бастамасы жөне ғылыми негізделген үсыныстар ретінде мүғалімдер қауымына үсынылады.
Педагогика саласындағы зерттеулерде білім заңдылық-тары туралы оның қүрылымы, механизмдері, мазмүны, үстанымдары мен технологиясы жөнінде жаңа төжірибе-лерді жинақтауға бағытталған ғылыми қызметтегі үрдіс пен нөтиже көрініс табады. Педагогикалық зерттеулер фактілер мен қүбылыстарды түсіндіреді жөне болжам келтіреді.
Педагогикалық зерттеулерді, олардың бағытталуы бойынша іргелі, қолданбалы жөне талдамалар деп жүііе-деуге болады.
Іргелі зерттеулер педагогика нөтижесі жөніндегі тео-рйялық, төжірибелік жетістіктерді қорытындылайтын ^өне болжамдық негіздегі педагогикалық жүііенің даму ]Уіодельдерін үсынатын жинақталған түжырымдамалар.
Қолданбалы зерттеулер - педагогикалық үрдістің ясеке жақтарын тереңдете оқуға, көпқырлы педагоги-калық тәжірибенің заңдылықтарын ашуға бағытталған ясүмыстар.
Талдамалар белгілі теориялық ережелерді ескеретін нақты ғылыми практикалық үсыныстарды негіздеуге ба-ғытталған. Кез келген педагогикалық зерттеулер қабыл-данған өдістемелік көрсеткіштердің анықтамасын үсы-нады. Бүларға зерттеу мөселесі, тгщырыбы, нысаны мен пөні, мақсаты, міндеттері, болжам мен қорғау ережелері жатады. Педагогикалық зерттеулердің сапасы ретінде оның маңыздылығы, жаңашылдығы, теориялық және практикалық мәнділігі көрініс табады.
2. Зерттеу үрдісін жоспарлау жөне үііымдастыруда ба-рынша тәуелсіз, сонымен қатар өзара қисынды түрде баііланысқан танымдық өрекеттердің бірнеше түрлерін аііырып алу маңызды;
зерттеу тақырыбын таңдау себептері;
тақырыптың мөселелік көзқарасын қалыптастыру;
ғылыми таным нысанындағы, зерттеу пөнін құраіі-тын қүбылыстардың анық шеңберін даралап алу;
қүбылыс қызметінің механизмін ашатын бір неме-се бірнеше жүмыс болжамдарын қүрастыру;
белсенді зерттеу кезеңдерін үііымдастыруға бағыт-талған зерттеу міндеттерін қүрастыру;
зерттеу өдісін таңдау жөне оны нақты зерттеу өдістемесіне аііналдыру.
Зерттеу үрдісі кезеңдерінің біршамасы ғылыми оііды
Жүзеге асыруға бағытталған жөне де соңғы кезеңі
мүмкін болатын төрт мақсаттың біреуіне жетуге бағыт-
талған
Ғылыми нәтижені мектеп жүмысының төжірибесіне енгізу.
Жеке зерттеу таңдамасыретіндеқүрастырылатын, теорияға иерархияның қатынастығы кей ғылыми тео-рияны жетілдіру.
Зерттелетін нысанның қосымша ерекшеліктерін енгізуді қарастыратын күрделі мөселелерді алға қою.
Теріс нөтижелер алынған жағдайда, бүрын ғылым-да қарастырылмаған заңдылықтар барлығын алға үсыну.
Педагогикадағы кез келген зерттеулер жоғарыда берілген нәтижелердің біреуімен аяқталуы тиіс. Зерт-теу үрдісінің "таза" жағдайда қажеттісі ғылыми ізденіс кезеңдерін қүрайтын барлық танымдық әрекеттерді міндетті түрде сақтауда. Кезеңдердің әрқайсысында ба-ламалы шешімдер, уақыт қорын, т.б. қарастыру қажет. Зерттеу қүжаттары, оны қүрастыру барысында бірнеше рет білікті үжымдарда талқылау арқылы тексерістен өтуі қажет.
Сонымен, зерттеу өдістемесі қүрастыру кезеңінде көзделген зерттеу қүралының түтас жиынтығын болжап білу жөне пөн бойынша жаңа ғылыми қызметкердің міндеті болып табылады.
3. Педагогикалық зерттеулердің негізгі белгілері мы-налар:
Мәселенің болуы, яғни шешім қажет ететін және оған арнайы ғылыми-зерттеулер жүргізбей дүрыс жау-ап бере алмайтын белсенді және маңызды мәселелердің болуы.
Дәлелді немесе тексеруді қажет ететін, шешімі нақты емес мәселенің болуы.
Ғылыми гипотеза арқылы, яғни анық, қисынды, қайшылықсыз қүрастырылған үғымдармен мәселенің шешімін табу.
Осы болжамды тексеруге белгіленген ғылыми тәжірибені дайындау жөне әткізу.
Тәжірибемен анықталған нәтижелерді, зерттеу жүргізуге дейінгі мәліметтермен нақты математикалық өңдеуді қолданып салыстыру.
]у[ысалы, оқытудың кейбір жаңа технологияларының лыми тексерісін қарастыратын педагогикалық зерт-лер- Дәстүрлі оқыту технологиясы арқылы балалар Грілген оқу ақпараттарын толық қабылдамағанын ес-керіп, үстаз оқыту технологиясын жақсарту, жётілдіру ідешіміне келеді.
"Эксперименттік педагогикалық зерттеулердің негізгі
кезендері
Мәселені нақтылау
Мәселеге байланысты әдебиет пен тәжірибені оқу
Зерттеу болжамдарынық қалыптарын анықтау
Үдерістің диагностикалық әдісін тандау
Қалыптастыру эксперименті өдістемесінің талдамасы
Эксперимент жүргізудің жоспары мен бағдарламасын әзірлеу
Эксперимент нәтижелерш өңдеу мен талдау
Өткізілген эксперименттен туындаитын қорытындылар мен ұсыныстарды қүрастыру
Одан өрі ғылыми болжам ңалпында оңытудың жаңа технологиясы алға шығарылады да, осы болжамның дұрыстығын тексеру мақсатында тәжірибе үйымдасты-рылады жөне еткізіледі. Бұл төжірибенің мөні - берілгең болжамға дәлелдеме жасау, ягни ұсынылған жаңа неме-се өзгерген оңыту технологиясы, бұрын ңолданыста бол-ғандарға ңарағанда наңты нәтиже беретінін көрсете білу. Тежірибедегі бұл болжамның дұрыстығы оңытудың жаңа технологиясын педагогикалың ңызметте одан әрі енгізуге ңажетті негіз болып табылады.
1.4. Ғылым мен тәжірибеден фактілер жинау әдістері
Сабаң жоспары:
Ғылыми фактілер жинау әдістері
Төжірибеден фактілер жинау әдістері
1. Зерттеу өдістері педагогикалың ғылым дамуының басты ңұрамды белігі болып табылады. Ғылыми нөтиже-лердің аныңтығы алғашңы аңпараттарды алудың жол-дары мен тәсілдеріне жөне зерттеу әдістерінің сенімділі-гіне байланысты. Кез келген педагогикалық зерттеу белгілі ғылыми білімдерді делелдеу емес, ол - жаңа білімдерді табу процесі. Ол адамның зерттеу объектісі, заттар мен құбылыстардың менін ашуға бағытталған жан-жақты танымдың іс-ерекетінің бір түрі.
Педагогикада зерттеудің екі деңгейі бар: эмпирика-лық және теориялық.
Зерттеудің барлың едістері келесі негіздемелер бой-ынша топтастырыла алынады.
Ғылыми танымдық деңгейі - теориялың немесе эм-пириңалың. Оларға сейкес теориялың зерттеу едістері (анализ, синтез, салыстыру, модельдеу, т.б.) және эм-пирикалың зерттеу едістері (байңау, еңгіме, экспери-мент, тест, т.б.) ажыратылады.
Зерттеуші-педагогтың объектімен әрекеттесуінің си-оаты- Бұған: а) объектіні зерттеу (теориялың жөне эмпи-оикалың зерттеулердің аталған барлың өдістері); б) алын-гая деректерді өңдеу (сапалың және саңдың, онда корре-лядиялық, факторлың, кластерлік талдау, т.б. едістері), ^атематикалың-статистикалық өңдеудің ер түрлі деңгей-лері- Зерттеуден сенімді нәтижелер алу үшін деректерді өкдеу сипаты маңызды, өсіресе, сандық (статистикалық) талдау, нақтылап аіітңанда, ері қарай алынған нетиже-лерДІҢ сенімділігі, маңыздылығы және анықтығы сияқ-ты өр түрлі өлшемдер бойынша деректер еңдеу. Зертте-летін ңүбылыстардың арасындағы байланыстың сипатын немесе оның біреуінің басңалармен бірге алғанда меншікті салмағын анықтау үшін корреляциялың жене факторлың талдау едістері паіідаланылады.
Алайда, жалпы кез келген ғылымда, атап айтңанда, педагогикада зерттеу нетижелерін математикалық еңдеудің маңыздылығын атағанның өзінде сапалық, яғни түсіндірушілік, мазмүндық талдау ең бірінші кезектегі жене ауыстыруға келмейтіні талдау екені белгілі. Объектіні зерттеушілік әрекеттер негізі боііынша (зерт-теу едістері мен мөліметтерді еңдеуден кейін) алынған мөліметтерді үсыну, керсету едістері: кестелер, график-тер, сызбалар, гистограммалар, т.б. үсыну едістерінің өрқайсысын таңдау негізделген жене міндеттерге сәйкес болуы керек.
Зерттеудің мақсаты мен ұзақтылығы: а) объектінің, процестің, ңүбылыстың өзекті жағдайы туралы дерек-тер алу; б) олардың уақыт өткен сайын өзгеру динамика-сын қадағалау.
Зерттеу объектісінің өзіне тән ерекшеліктері объект ретінде кімді немесе нені қарастыруға байланысты.
2. Жалпы педагогикалық тежірибеде, мысалы оңыту-Шыны зерттеу үшін байқау әдістерін (атап аіітқанда, Күнделік жазу едісі), еңгіме (сауалнама, сұхбаттасу) исөне тест жүргізуді паіідаланған дүрыс. Сыныпта, топ-та (топтың жіңтеліс) оқушыларының өзара қарым-ңатынасын зерттеу үшін үзақ уақыт бойы байқаумен ңатар социометриялың және референтометриялық әдісті сәтті пайдалануға болады. Іс-әрекет енімін зерттеуге, атац айтңанда, оңу ңызметінің енімін, яғни оның недең көрініс табуын зерттеуде іс-ерекет өнімін талдау өдісі аса кең тараған. Оңушылардың шығармаларын, мазмүн-дамаларын, ауызша жене жазбаша хабарламаларын (жа-уаптарын) мақсатты, жүйелі түрде талдау, олардың мазмүнын, түрін талдау педагогқа оқушылардың түлға-лық жене білім алудағы бағытын түсінуге, олардың оқуға, оқу орнына, оқу пенінің өзіне және үстаздарға қарым-ңатынасын түсінуіне ықпал етеді. Оңушылардың түлғалық, жеке психологиялық ерекшеліктерін немесе олардың ерекетін зерттеуде тәуелсіз қүбылмалыларды жалпылау едісі қолданылады, ол мысалы, бір оқушы туралы ер түрлі оқытушылардан алынған деректерді жалпылауды талап етеді. Түлғаны іс-әрекеттің өр түрлі түрлерінде зерттеу барысында тең жағдайда алынған деректерді ғана жалпылауға болады.
Әрбір педагогтың зерттеу кем дегенде, төрт негізгі ке-зеңнен түрады: 1) даііындың (әдебиетпен танысу, мақ-сат ңою, зерттеу мөселесі боііынша түжырымдама үсыну, оны жоспарлау); 2) зерттеушілік (мысалы, едісі боііынша эксперименттік немесе социометриялың), 3) алынған деректерді сандық жене сапалың талдау (еңдеу кезеңі), 4) түсінік беру кезеңі, яғни факторлар, себебін анықтау, жалпылау. Зерттеу жазбаша метін дайындаумен аяңта-лынады, онда зерттеудің нетижесі мен оның талдауы келтіріледі.
Бақылау әдісі. Бүл - педагогикалың меселелерді зерт-теуде жиі қолданылатын әдістердің бірі. Бақылау деп өдеттегі жағдаііда педагогикалың қүбылыстарды ңабыл-дау арңылы тайуды аіітады. Ғылыми бақылау арнаііы жос-пар боііынша жүргізіледі. Жоспарда бақылаудың маңса-ты мен міндеттері, объектісі (сабаң, экскурсия, зертхана-дағы, шеберханадағы, оңу-тежірибе учаскесіндегі оқушы-лардың жүмыстары), жүргізілу едістері мен техникасы дүрыс көрсетілуі тиіс. Ғылыми негізде шеберлікпен жасалган жоспар зерттеу жүмысының нөтижелі болуына игі асер етеді. Ғылыми баңылау зерттелетін педагогикалың і^ұбылысты дүрыс және шын дөлдікпен жазып алуды та-лап етеді. Сондыңтан баңылаудың нәтижесі зерттеушінің педагогикалың іскерлігіне, қабілетіне жөне оныҢ жоға-ры дәрежелі сауаттылығынабаііланысты. Педагогикалық баңылау - бүл белгілі бір құбылысты үзақ және жоспар-лы түрде зерттеудің танымдық едісі. Зерттелетін таңы-рыптың маңсаты мен мазмұнына қарап, баңылауды жап-паіі және ішінара жүргізуге болады. Оқу-тербие проце-сінде жалпы меселелерді зерттеу үшін (сабақ үстіндегі оқушылардың таным іс-ерекеті, оқушылар зеііінін бел-сендіру, балалар үжымының іс-ерекеті, т.б.) жаппаіі ба-қылау өдісі паіідаланылады. Жеке меселелерді (кейбір оқушылардың кітаппен, картамен істеіітін жұмыстарын, жеке оңушының мінез-қүлқын бақылау) зерттеу үшін ішінара бақылау әдісі ңолданылады. Бақылау нетиже-лері дүрыс шығу үшін зерттеуші түрлі формулаларды, кестелерді, фотосуреттерді, сызбаларды, өсіресе техни-калық ңұралдарды, киноға түсіру, беіінемагнитофонға жазу, т.б. кеңінен пайдаланылады. Бақылау материал-дары арнаііы күнделікке немесе хаттамаға жазылады. Баңылау едісі арңылы педагогикалың ңұбылыстың ішкі процесі жаіілы толық сенімді мәліметтерді алуға болмаіі-ды. Бақылау әдісіне сүііеніп, оқушылардың сырттаіі мінез-қүлқын, түрлі іс-өрекеттерін, сүраңтарға берген жауаптарын зерттеп жазып алуға болады. Осы жағдаіі-лар ескеріліп, баңылау басқа едістермен үштастырыла жүргізіледі.
Өзін-езі бақылау - адамның езін-өзі бақылау әдісі. Бүл едіс өзіне-өзі есеп берудің негізінде жатыр. Ол көбінесе қосымша ретінде ңолданылады.
Сауалнама - арнаііы дайындалған жауаптар жөне зерт-теудің негізгі міндетіне сәіікес сүрақтар негізінде ақпа-рат алудың эмпирикалық елеуметтік-психологиялық әдісі. Сауалнаманы даііындау - кәсібилік пен жауап-кершілікті талап ететін іс. Сауалнама қүрастыруда: 1) сұ-раңтардың мазмүны, 2) олардың тұрі - ашың немесе жасырын, соңғысына "иә" немесе "жоқ" деп жауап беру қажет, 3) олардың түжырымдалуы (анықтылығы, жау-аптарға көмек берілмейді, т.б.), 4) сүраңтардың саны мең реті ескеріледі. Педагогикалық тәжірибеде сауалнамаға 30-40 минуттан аспайтын уақыт беріледі. Сүрақтардың тізбектелу тәртібі көбінесе кездейсоқ сандар төсілімең анықталады. Сауалнама ауызша-жазбаша, топтың-жеке бола алады. Сауалнама материалдары сапалың жөне сан-дың өңдеуден өтеді.
Әңгіме әдісі. Баңылау мәліметтерін әңгіме өдісі арңы-лы түскен материалдармен толықтырады. Әңгіме әдісін дүрыс қолдану үшін арнаііы жоспар жасап, онда негізгі сүрақтар мен жаңа сүрақтардың және әңгіме жасаудың өдістері мен тәсілдерінің нақты көрсетілгені жөн.
Педагогикалық ңұбылыстарды анықтау үшін әңгіме мүғалім мен сынып жетекшілері, мектеп басшылары мен ата-аналар және басқа да қажетті адамдармен жүргізіледі. Әңгіме барысында зерттеуші жеке адамдардың дербес ерекшеліктерін еске алады. Кеііде әңгімеге қатысушы-лар зерттеушінің сүрақтарына оіідағыдаіі жауап бере бер-меііді, керек десе, олар саңтанып, өздерінің оііын шын мағынада аіітып беруден де бас тартады. Сондықтан әңгі-ме зерттеушіден үлкен даііындықты, зор шеберлікті, зеііінділікті және өдептілікті талап етеді. Әңгіменің ба-рысы хаттамаға жазылады. Кеііде зерттелушіге елеусіз жағдайда еңгімені беіінемагнитофон арңылы жазып алуға да болады. Әңгіме өдісі эксперимент жене баңылау әдісімен баііланыстырылып жүргізілгенде ғана тиімді нәтиже береді. > Сүхбат - әңгімелесудің ерекше түрі ретінде, ол тура-лы хабарлар, сүхбат алынып отырған адам туралы ақпа-рат алу үшін ғана емес басңа да адамдар, оңиғалар, т.б. туралы меліметтер алу үшін қолданылады.
Анкета. Бүл - арнайы іріктелген танымдың сүрақтар мен олардың мүмкін деген жауап нүсңаларының қатал логикалық қүрылысы. Анкета мүмкін деген бірнеше жауаптары бар жабың сүрақтардан түрады. Егер анкета-дағы сүраңтардың жауаптары болмаса, онда ол ашық сүрақтар деп аталады. Жабық сүрақтарға қарағанда.
аідык; сүрақтарға статистикалық талдау жасау ңиыны-оаК- Анкета өдісі, көбінесе, адамдардың бір-біріне, оқиғаларға, іс-әрекет, пікірлерді зерттеу түрлеріне де-ген қатынасын анықтау үшін қолданылады.
Эксперимент деп нақты жағдаііды есепке алып, пе-дагогикалық процесті едеііі зерттеіітін ғылыми тежіри-бені аіітады. Педагогикалық эксперименттерге сүііеніп, зерттеуші оңытудың және тәрбиенің тиімді тәсілдері мен едістерін, формалары мен мазмүнын тексереді. Экс-деримент зерттеулердің нетижелері едеттегі жағдаііда ясүргізілетін педагогикалың жүмыспен салыстырыла-ды. Сондыңтан эксперимент меліметтерін салыстыру үшін екі объект алынады. Олардың бірі - экспери-менттік, екіншісі - баңылау объектісі деп аталады.
Педагогикалық эксперименттік зерттеуші езі жүр-гізсе активті эксперимент, ал зерттеушінің ғылыми жаз-ба үсынысы боііынша екінші бір адам жүргізсе пассивті эксперимент деп атаііды.
Соңғы кезде педагогикалың зерттеулерде экспери-менттің бірнеше түрлері қолданылып келеді. Олардың бірі - табиғи эксперимент - бүл сыныпта, бүкіл үжымда оңу-тербие процесін бүзбаіі, педагогикалың меселелерді зерттеу үшін әдеттегі жағдаііларда жүргізіледі.
Оңу мен тербиенің мазмүнын, үііымдастыру форма-ларын, принциптері мен едістерін жаңадан қүру үшін -арнаулы эксперимент жүргізіледі.
Педагогикалың қүбылыстарды үңыптылықпен баңы-лау үшін сынып үжымынан бір топ бала бөлініп алына-ды да, олармен арнаулы эксперимент жүргізіледі. Экс-перименттің мүндаіі түрін зертханалың эксперимент Деп атаііды.
1.5. Педагогикалық зерттеулерде қолданылатын бақылау әдісі
^Сабац жоспары:
1. Бақылау едісінің жалпы ерекшеліктері жөне оны зерттеу мүмкіндіктері.
Дидактика мәселелерін зерттеу әдістерінің баңьі-лаумен байланысы.
Бақылау жүргізудің және үйымдастырудың ерекшеліктері.
1. Бақылау - төртіптің мәні мен мазмүнын анықтау үшін қолданылатын жүйелі және бағытты психология-лық-педагогикалық зерттеу өдісі.
Педагогика саласындағы зерттеудегі бақылау екі қызмет атқарады:
а) теориялық зерттеуді эмпириялық ақпаратпен қам-
тамасыз ету;
б) теорияның тәжірибедегі тепе-теңділігі мен шын-
шылдығын тексеру.
Бақылау әдісі - үзақ мақсатқа бағытталған жөне жос-парлы қабылдауға негізделген педагогикалық үрдіс та-нымының әдісі.
Бақылаудың негізгі міндеті - тәжірибе мәселелеріне жауап беретін ғылыми-зерттеу мәселелерін дүрыс аның-тап алу. Бақылау әдеттегідей алдын-ала белгіленген жоспар бойынша нақты бақылау нысандарын анықтау арқылы жүзеге асырылады. Мақсатты түрде бағыттал-ған бақылау ғылыми қызметкерге қызығушылық тудыр-ған қүбылыстарды айқындайтын жағымды жөне жа-ғымсыз факторларды жинастыруға мүмкіндік береді.
Алайда, бақылау алға қойылған сүраққа анық жауап бере алмайды, олар тек эмпириялық таным тудырады. Эмпириялық білім толық түрде анық емес, дөлелсіз, кебінесе ңате болады. Педагогикалық ғылымның міндеттері - осы кемшіліктерді жеңу, педагогикалық білімді тереңдету, нақтылау, дәлелдемелі қылу, себебі осыларға сүйене отырып педагогикалық үрдіске одан да тиімді түрде басқару жүргізу.
Бақылауды жіктеудің түрлі жолдары бар. Бақылау жиілігіне қарай түрақты, қайталанбалы, біржолғы бо-лып бөлінеді.
Түрақты бақылау, мысалға белгілі бір уақыт жиілігінде, кейбір пөн бойынша сабақты қамтиды; қайталанбалы " белгіленген мезгіл аралығында, біржолғы - бір сабақтағы ісөрініс қана тіркеледі.
Нысанды қамту көлемі жағынан түтас жөне түтас емес бақылау болып бөлінеді. Бірінші жағдайда барлық зерттелетін нышандар бақыланса, екіншісінде, оның бөлігі ғана. Мәлімет жинау төсіліне қарай бақылауды тікелей және қосалқы деп бөледі. Тікелей немесе тура бақылауда зерттеуші бақылау кезінде кәрген деректерді тіркейді. Қосалқы немесе жанама бақылауда нысанның өзі емес, тек оның нөтижесі баңылауға түседі.
Бақылаудың ңосылған түрі болады, мүнда зерттеуші бақылау жүргізілетін топ мүшесі болып қосылады. Жөне "қосылмаған" түрі болады, яғни "сырттан" (инкогнито). Сонымен қатар түтас, таңдамалы түрлері болады.
2. Оқушылардьйі, тәртібін, олардың қылыңтарын, үс-таздардың жүмысын, олардың тәрбиеленушілермен езара қатынастарының ерекшеліктерін бақылай, зерт-теуші қүндылығы қезбен көрген адамның еңгімесімен, қүжатты жай хабар алумен салыстыруға келмейтін мате-риалдар жинастырады. Әсіресе, күрделілігі мен әр түр-лілігі басқа тәсілдермен тепе-теңдігін ңиындататын тәрбие қүбылыстарын зерттеу кезінде баңылау едісінің қасиеті ерекше дөлелді керінеді. Дидактика мәселелерін зерттеуші оңу үрдісі мен ондағы болып жатңан қүбылыс-тарымен ісі болады. Алайда, педагогикалың үрдістің түтастығын қүраіітын оқыту мен тәрбиенің, синтезін есте үстау қажет.
Оңыту үрдісін зерттеу дидактикальщ қүжаттардың қай-нар көзін оңу әдісі, сүрау әдісі сияңты басқа да едістермен баңылау едісінің езара байланысын ңолданады. Мысалы, бақылау педагогикалық тәжірибеге жол ашады, егер ба-Ңылау деректері оның ойынша қайшылықтарды керсет-се, ол тез арада тоңтатылуы тиіс.
Дидактикадағы бақылау бірқатар ерекшеліктерге ие болады. Дидактикадағы баңылаудың ерекшелігі зерттеу нысанының езіндік қасиеттерімен езгешеленеді. Ең ал-Дымен баңылаушы тірі нысанмен іс жүргізеді. Сондың
 |
тан оқушылар өрқашан мұғалім жоспарына сөйкес өздерін ұстамайды. Бақылаушы көз алдындағы педаго-гикалық үрдіске қатысушылар "қадағалауда екенің" түсінгендіктен, немқүрайлы қарамайды.
Сонымен қатар бүл әдістің кейбір шектеулігін атац өткен жөн. Оқушылардың сабақтағы өздік жүмыстары үрдісін бейнелеу қандай толық болса да, оның көптеген жақтары бақылаудан тыс қалады.
3. Бақылауды үйымдастыру мен өткізу ерекшеліктері.
Ерекшеліктері:
А. Бақылау белгілі бір мақсатты үстауы тиіс; Б. Бақылау алдын ала жасалынған жоспар бойынша өтуі қажет;
В. Зерттелетін белгілердің саны аз жөне олар нақты анықталған болуы керек;
Г. Қүбылысты бақылау наңты табиғи жағдайда жүр-гізілуі тиіс;
Д. Қайта баңылауды тең уақыт жиілігінен кейін өткізу керек;
Е. Түрлі баңылау жолдары арқылы алынған мөліметтер
салыстырмалы болуы ңажет.
Бақылауға даііындық және өткізу кезеңдері:
А. Нысан таңдау, бақылау мақсаты мен міндеттерін
қою;
Б. Бақылау жоспарын жасау;
В. Бақылау ңүжаттары мен жабдыңтарын дайындау (нүсқаулар, хаттамалар, жабдыңтар);
Г. Бақылау деректерін жинау (жазбалар, хаттамалар, кестелер жөне т.б.)
Д. Бақылау нөтижелерін ресімдеу;
Е. Бақылау нөтижелерін талдау;
Ж. Бақылаушының теориялық жөне төжірибелік қорытындыл ары.