ТАПСЫРМАЛАРЫ
1. «Философия» термині мынаны білдіреді:
А) мемлекеттік істерде сауаттылық
В)бір-бірін түсінуге ниет білдіру
С) даналыққа құштарлық
О)көп нәрсені білу
Е) тыныш өміргё үмтылу
2. Философияның негізгі функциялары:
А) коммуникативтік, реттеушілік, танымдық
В) методологиялық, дүниетанымдық, аксиологиялық, практикалық
С) бағалау, қоғамға бейімдеу, трансляциялық
Э) сыни, компенсаторлық, адаптациялық
Е) ақпараттық. танымдық, сыни, коммуникативті
3.«Философияның таңғалудан басталады» деген:
А) Сократ
В)Аристотель
С) Платон
О)Декарт
Е) Пифагор
4. Философияның негізгі салаларын атаңыз:
А) софистика, эклектика, догматизм
В)идеология, космология, мифология
С) онтология, гносеология, антропология, аксиология
О)әлеуметтану, саясаттану, мәдениеттану
Е) монизм, дуализм, плюрализм
5. Философия қашан және қай жерде пайда болды:
А) Көне Грецияда, б.ж.с. дейін V ғасырда
В) Көне Үндістанда, б.ж.с. дейін VI ғасырда
С) Көне Грецияда, Көне Үндістанда, Көне Қытайда, б.ж.с. дейін
VП-VІғасырларда
Б) Көне Мысырда, б.ж.с. дейін VIII ғасырда
Е) Көне Қытайда, б.ж.с. дейін VII ғасырда
6. Философия мыналардан пайда болды:
А) мифология және ғылым
В) дін және мифология
С) дін және ғылым
О)қарапайым түсініктер, дін және ғылым
Е) дін, ғылым, мифология
7. Төмендегі мәселелердің қайсысы философиялық мәселе:
А) адам өмірінің мәні
В) адамзатты азық-түлікпен қамтамасыз ету
С)гравитацияның мәні
Д) мәңгілік двигатель
Е) икебана өнері
8. Дәстүрлі қазақ дүниетанымының формалары:
А) мақал-мәтел, бата
В) аңыз, ертегі, жоқтау өлеңдері
С) қара өлең, қоштасу өлеңдері, қаһармандық эпос
Б) лиро-эпостар және термелер
Е) осының бәрі.
9. Дәстүрлі дүниетанымның сатылары:
А) философия, миф, дін
В) қарапайым түсінік, миф, дін, философия
С) миф, ғылым, қарапайым түсінік
Д) дін, философия, миф, ғылым
Е) ғылым, миф, философия
10. Философия мен діннің ортақ жағы:
А) дүниені ғылыми тұрғыдан түсіндіреді
В) көзқарастың типтері болып табылады
С) құдайға сенімге негізделген
О) танымның эмпирикалық тәсілдерін қолданады
Е) даму тән емес
11. Көзқарас дегеніміз:
В) дүниені сезіну
С) дүние туралы білім
Д) адамның практикалық тәжірибесі
Е) адамның дүние туралы көзқарастарының, бағаларының және ұстанымдарының жиынтығы
Е) адамның табиғатқа қатынасы
12. Қазақ дүниетанымындағы "дүние" категориясының философиялық мағынасы қандай:
А) болмыс
В)әлем
С) тіршілік, өмір
Д) осы мағыналардың бәрі
Е) осы мағыналардың ешқайсысы емес
13. Осы категориялардың қайсысы тек онтологиялық:
А) дүние, болмыс, заман, жаратушы
В) өмір, жан, адам
С) адам, пенде, кісі, тұлға
Д) араласу, кісілік, қанағат, намыс
Е) заман, ғұмыр, әлем, парыз
14.Қазақ дүниетанымындағы "араласу" категориясының мағынасы:
А) қарым-қатынас
В) келіп-кету
С) сіз-біздесу
Д) іштесу
Е) осының бәрі
15. Көне Үнді философиясының ерекшеліктеріне мыналар жатады:
А) ғылыммен нашар байланыс
В) діни-мифологиялық дүниетаныммен тығыз байланыс
С) философиялық тұлғалардың аздығы
Д) негізгі ұғымдардың терең мағынасы және көпжақтылығы
Е) осы ерекшеліктердің бәрі
16. Философиялық тақырыптар Веданың мына бөлігінде басымырақ
А) Ригведалар
В) Араньяктар
С) Брахмандар
Д) Упанишадалар
Е) Трипитакалар
17. "Адамның ең мардымсыз деген істерінің өзі оның бүкіл өміріне әсер етеді" деп тұжырымдайтын заң :
А)сансара
В) карма
С) брахман
Д) нирвана
Е)атман
18. Карма мен сансара заңцарын, өлгеннен кейінгі өмірді, жоғарғы күштерді жоққа шығарған Көне Үнді философиясының мектебі:
А) буддизм
В) ньяя
С) йога
Д) чарвака - локаята
Е)санкхья
19. "Дхаммапада" қай философияға қатыстьг
А) Үнді
В) Қытай
С) Вавилон
Ә) Шумер
Е) Араб тілді мұсылман философиясы
20. Чарвака-локаята қандай бағыт:
А) материалистік
В) идеалистік
С)стоицизм
О) деизм
Е) агностицизм
21. Көне Қытай философиясының негізгі белгілері:
А) практикалық және саяси мазмұнының басымдылығы
В) мистицизм
С) жеке адамдың құтқарылуына бағыт алу
О) осы белгілердің бәрі
Е) осы белгілердің ешқайсысы емес
22.Даосизм қай философиялық дәстүрге жатады:
А) өлемдік
В) Батыс европалық
С) Қытайлық ұлттық
О) Шығыстық
Е) Евразиялық
23. Көне Қытай философиялық ілімдерінің қайсысы адам мен қоға гармониясына ережелерге бағыну, дәстүрлерді сақтау арқылы жетуге болады деген пікірді қолдаған:
А) конфуцийшылдық
В) моизм
С)легизм
Б) даосизм
Е) заңшылдар мектебі
24. Ци субстанциясымен бірге әлемнің негізін қалайтын заттардың табиғи заңы Лао-цзы философиясында осылай аталады:
А) инь
В)ян
С) дао
О) жэнь
Е) ли
25. "Өзгерістер кітабы" қай философияға қатысты?
А) Үнді философиясына
В) Қытай философиясына
С) Грек философиясына
О) Ортағасырлық мұсылман философиясына
Е) Қазіргі заманғы Батыс философиясына
26. «Жеті даналарға» мыналар жатады:
А) Фалес
В) Солон
С) Питтак
Ә) Анахарсис
Е) осылардың бәрі
27. Фалестің пікірінше, дүниенің бастауы:
А) су
В)от
С)ауа
О) жер
Е) идея
28. «Сократқа дейінгі» мектептер санына мына философиялық теп жатпайды:
А) Милет мектебі
В) стоиктер мектебі
С) пифагоршылар мектебі
Ә) Элея мектебі
Е) атомистер мектебі
29. «Бір өзенге біз енеміз және енбейміз, өмір сүреміз және сүрмейміз» деген философ:
А) Демокрит
В) Гераклит
С)Зенон
О) Пифагор
Е) Фалес
30. «Адам барлық заттардың өлшемі: бар заттардың барлығының өлшемі, жоқ заттардың жоқтығының өлшемі» деген:
А)скептиктер
В) софистер
С) эпикурейліктер
О) стоиктер
Е)киниктер
31. «Болмыс - материя мен форманың бірлігі» деген философ:
А) Платон
В) Сократ
С) Аристотель
О) Демокрит
Е) Парменид.
32. Рахаттануды ең басты деп санайтын ілім:
А)эвдемонизм
В) гедонизм
С)гилозоизм
О) атомизм
Е) пантеизм
33. «Эманация» ұғымы мынаны білдіреді:
А) заттардың материя мен форманың бірігуі арқылы пайда болуы
В) біртұтас болмыстан жаратылу
С) жан көргенін еске алу арқылы өтетін таным процесі
О) ойтүйін құрастыру
Е) заттардың табиғи дамуы
34. "Апейрон" ұғымы нені білдіреді?
А) жер
В) жаны бар материя
С) шексіз, шекарасыз, таусылмас нәрсе
О)біртұтас табиғат
Е) қоғам
35 . "Өзіңді-өзің танып біл!" қағидасының авторы:
А) Платон
В) Сократ
С) Декарт
О)Лао-цзы
Е) Зенон
36. "Адам өмірі - азап, одан адам нирванаға жеткенде ғана құтылады" қағидасы қай философиялық ағымға тән:
А) чарвака-локаята
В) буддизм
С) жайнизм
0)даосизм
Е) софистика
37. "Дүниенің негізі *- идея" тұжырымының авторы:
А) Фалес
В) Анаксимен
С) Конфуций
О)Платон
Е) Аристотель
38. "Мемлекет" еңбегінің авторы:
А) Платон
В) Аристотель
С) Конфуций
Э) Эпикур
Е) әл Фараби
39. Философия тарихында алғашқы болып ғылымдардың классификациясын жасаған:
А) Сэн-цзы
В) Платон
В) Аристотель
Б) Демокрит
Е) Сократ
40. Логиканың негізін салушы:
А) Гегель
В) Аристотель
С) Гераклит
О) Анаксимандр
Е) Маркс
41.Әлем өзінен-өзі емес, бірақ Құдайдың құдіреті арқылы дамуға мүмкіндік алады деген ойды мына ілім жақтаған:
А)теодицея
В) провиденциализм
С) креационизм
О)супрематизм
Е) эсхатология.
42. Орта ғасырларда «мектептік философия» деп аталып, халықты христиан дініне тартуға бағытталған:
А) мистицизм
В) апологетика
С) схоластика
О)патристика
Е) номинализм
43. Құдай болмысының бес дәлелін келтірген ойшыл:
А) Августин
В) Аквинат
С) Абеляр
Э) Макиавелли
Е) Локк
44. Ортағасырлық философияда қай мәселені шешуде номинализм және реализм бағыттары пайда болды:
А) сенім мен ақыл-ой қатынасы
В) Құдай мен әлем қатынасы
С) жалпы ұғымдар мәселесі
О)Құдайды тану мәселесі
Е) адам мәселесі
45. Аристотельді алғашқы түсіндіруші, «Екінші Ұстаз» атағына ие болған, «Ізгілікті қала тұрғындарының көзқарастары туралы трактатты» жазған философ:
А) әл Бируни
В) әл Хорезми
С) әл Фараби
О) әл Ғазали
Е) Ибн Сина
46. Осы қалалардың бірі әл-Фараби белгілеген «надандық» қалаларна жатпайды:
А) билікқұмарлық қаласы
В) қажеттілік қаласы
С) ортағасырлық қала
Д) адасқан қала
Е) тәнқұмарлық қаласы
47. "Таза ағайындар" бағыты қай философияға қатысты:
А) Грек философиясы
В) Үнді философиясы
С) Ортағасырлық мұсылман философиясы
О) Жаңа заман философиясы
Е) Қазақ философиясы
48. Араб тілді мүсылман философиясы қай ғасырда дүниеге келді:
А) I ғасырда
В) XII ғасырда
С) VII ғасырда
О)XV ғасырда
Е) II ғасырда
49. "Философтарды терістеу" еңбегінің авторы кім?
А) Платон
В) Эмпедокл
С)әл Кинди
Э) әл Ғазали
Е) ибн Сина
50. "Диуани Хикмет" еңбегінің авторы:
А) Досмұхамедов
В) Йассауи
С) Абай
В)Мұқанов
Е) Баласағұн
51. "Құтадғу білік" еңбегінің авторы:
А) Бақырғани
В) Шәкәрім
С) Баласағұн
Э) әл Ғазали
Е) Йассауи
52. "Араб ойшылдары Европаға еркін ойлау қуанышы ала келді" деген: А)Фейербах
В) Монтескье
С) Энгельс
Ә) Дидро
Е) Шеллинг
53. Қайта Өркендеу философиясының негізгі белгісі:
А) рационализм
В) гуманизм
С) иррационализм
О)позитивизм
Е)структурализм
54. Жаңа Дәуір философиясының негізгі сипаты:
А)пантеизм
В) ғылыми центризм
С)космоцентризм
Ә)теоцентризм
Е) гуманизм
55. Эмпиризмнің негізгі қағидасы:
А) әлемді тану мүмкін емес
В) ақыл-ой әлемді танудың негізгі қайнар көзі
С) танымның ең жоғарғы түрі - интуиция
Э) бүкіл таным тәжірибеге негізделген
Е) танымның қайнар көзі Құдайдың айтқаны болып табылады
56. Рационализмнің негізгі қағидасы:
А) әлемді тану мүмкін емес
В) ақыл-ой әлемді танудың негізгі қайнар көзі
С) танымның ең жоғарғы түрі - интуиция
Э) бүкіл таным тәжірибеге негізделген
Е) танымның қайнар көзі Құдайдың айтқаны болып табылады
57. Ф.Бэконның ойынша, «үңгір елесінің» себебі :
А) табиғи құбылыстарды адам қасиеттеріне ұқсата қарастыру
В) жеке адамның танымдық қабілетінің субъективті ерекшеліктері
С) ұғымдар мағынасын түсіндірудегі айырмашылықтар
О) әр түрлі философиялық жүйелерден жинақталған әлем туралы түсініктер
Е) «өзіндік заттар» әлемінің танылмауы
58. Жаңа Дөуір философиясының өкілі, «Мен ойлаймын, демек мен өмір сүріп отырмын*' деген кім:
А) Р. Декарт
В) Д. Локк
С)Ф. Бэкон
В) Д. Юм
Е) Б. Спиноза
59. "Білім - күш"' қағидасының авторы:
А) Ломоносов
В) Бэкон
С) Руссо
Э) Вольтер
Е) Кант
60. «Дүниені тіршілікке қатысы бар деуге болады, өйткені мен тіршілік иесімін» деп жазған Д.Юм. Ол философияда қай бағытты жақтаған:
А)солипсизм
В)сенсуализм
С)рационализм
О) монадология
Е)агностицизм
61. Келтірілген анықтамалардың біреуі Г.Лейбництің монадаға берген анықтамасына жатпайды:
А) денелі субстанция
В) құдай жарығының сәулесі ретінде пайда болады
С) белгілі бір деңгейде саналы
Э) жан
Е) жануарлар мен өсімдіктерде болмайды
62. Неміс классикалық философиясының өкілінің қайсысы адамның танымдық мүмкіндіктерін сын елегінен өткізген:
А) Фихте
В) Кант
С) Шеллинг
О)Гегель
Е) Фейербах
63. Неміс класикалық философиясының негізін салушы:
А) Гегель
В) Фихте
С) Кант
О)Шеллинг
Е) Зиммель
64. Философия тарихында кім ең алғашқы болып диалектикалық тұрғыдан категориялар, ұстанымдар және заңдар жүйесін ұсынған:
А) Кант
В) Фихте
С) Декарт
О)Гегель
Е) Маркс
65. Гегельдің философиялық позициясы:
А) субъективтік идеализм
В) материализм
С) объективтік идеализм
Э) агностицизм
Е)скептицизм
66. Гегельдің пікірінше, дүниенің бастауы:
А) материя
В) қабылдау
С)апейрон
О) абсолюттік рух
Е) монада
67. Қай тұжырым Канттың бұлжымайтын императивіне қатысты:
А) Платон менің досым, бірақ ақиқат бәрінен де қымбат
В) Адам мақсатқа жету құралы емес, мақсаттың өзі
С) Өзіңді басқалардан артықпын деп есепте
Э) Аскетизм - өмір принципі
Е) Өзіңді танып біл
68. Маркстың ойынша, қоғамның қозғаушы күші:
А) таптар күресі
В) абсолютті идеяның өзінен өзі дамуы
С) географиялық ортаның әсері
Д) көрнекті тұлғаның белсенділігі
Е) технологиялық даму
69. Марксизм философиясы қайда пайда болды?
А) Ресей
В) Англия
С) Франция
О) Германия
Е) Испания
70. Маркстың ойынша, жатсынуды жеңу мына нәрсе арқылы іске асуьі мүмкін:
А)секуляризация
В) надандықты жою
С) жеке меншікті жою
Э) буржуазиялық революция
Е) қоғамның эволюциялық дамуы
71.Маркс қоғамдық болмыс пен қоғамдық сананың арақатынасын түсіндірді:
А) қоғамдық болмыс қоғамдық сананы анықтайды
В) қоғамдық сана қоғамдық болмысты анықтайды
С) олар бір-бірімен байланысты емес
О)олардың қатынасы антогонистік
Е) қоғамдық болмыс қана бар
72.Иррационализм мынадай көзқарасты білдіреді:
А) христиан дәстүрінің құндылықтарына негізделген
В) дамудың жоғарылауындағы қоғамдық күштердің басымдылығы
С) ақыл-ойдың шексіз мүмкіндіктеріне сенім артқан
Э) рационалистік идеологиядан түңілген
Е) антикалық мәдениеттің құндылықтарына негізделген
73.А.Шопенгауэрдің ойынша, әлемнің түпнегіз бастауы бұл:
А) абсолюты идея
Б) әлемдік жігер
С) билікке жігерлік
О)қалыптар қалпы
Е) ең жоғарғы адам
74. «Ең жоғарғы адам (сверхчеловек)» концепциясын және «мырзалар моралі» ұстанымдарын ұсынған философ:
А) Гуссерль
В) Маркс
С) Шопенгауэр
Д)Ницше
Е)Фейербах
75. Адам тіршілігіндегі дағдарысты. «шекаралық» жағдайларды зертгеу мына философияның арқауы болған:
А) феноменология
В) экзистенциализм
С) структурализм
О)лингвистикалық философия
Е)герменевтика
76.3.Фрейд адами жеке даралықтың түйіні ретінде мынаны тандаған:
А) саналық
В) шығармашылық
С) бейсаналық
Ә) санадан тыс
Е) сезімдік
77. "Ғылыми қауымдастық қабылдаған әрбір теория дәлелденді деуге болады" деген постпозитивист:
А) И. Лакатос
В) Т. Кун
С) П.Фейерабенд
О) К. Поппер
Е) О. Конт
78. Осы ойшылдардың біреуі жыраулар философиясының өкілі емес:
А) Асан Қайғы
В) Абай
С) Шалкиіз
Э) Ақтамберді
Е) Бұқар
79. Абай философиясының негізгі мәселесі:
А)табиғат
В)адам
С) таным
О)әдемілік
Е) қоғам
80. Осы философтардың қайсысы экзистенциалист емес:
А) Хайдеггер
В) Ясперс
С) Фромм
О)Сартр
Е) Камю
81. Болмыс бастауы екі субстанция деген философиялық ілім былай аталады.
А) дуализм
В) реализм
С) монизм
О) солипсизм
Е) номинализм
82. Материяның негізгі түрлері:
А) түйсік, сезімдік қабылдау, түсінік
В) тірі табиғат, өлі табиғат, қоғам
С) ұғым, пайым, тұжырым
Э)тезис, антитезис, синтез
Е) биосфера, ноосфера, космос
83. Материя категориясы нені білдіреді:
А) объективтік реалдылық
В) нақты зат
С) адам танитын нәрсе
Ә) қоршаған орта
Е) субъектінің санасы
84. Гносеологияда негізгілердің бірі болып табылатын ұғымды атаңыз
А)субстанция
В) шама
С) материя
Э)ақиқат
Е) қайшылық
85. Әлемді танып білуге болады деген пікірді қай бағъптың өкілдері жақтайды.
А)скептицизм
В) когнитивті оптимизм
С)агностицизм
О)солипсизм
Е) пробабилизм
86. Зерттеу мен талдау арқылы белгілі болатын нақты болмыс осылай аталады:
А) танымның объектісі
В) танымның субъектісі
С) танымның әдісі
О)танымның тақырыбы
Е) танымның мақсаты
87. Сезіну, кабылдау, елестетуге негізделген танымның сатысын қалай атайды:
А) логикалық
В) практикалық
С) сезімдік
О)шындық
Е) қарапайым
88. Танымның логикалық сатысының қалыптарын көрсетіңіз:
А) абсолютті және салыстырмалы шындық
В) интеллектуалды интуиция
С) дедукция және индукция
Э) ұғым, пайым, тұжырым
Е) түйсік, сезімдік қабылдау, түсінік
89. Қозғалыстың себебі міндетті түрде болу керек деген ойды орнықтыратын концепция қалай аталады:
А)кондиционализм
В)конвенционализм
С) фатализм
Э) индетерминизм
Е) детерминизм
90. Адам туралы концептуалды түсініктер мына ғылыми теорияда шо-ғырланған:
А) мәдени антропология
В) физикалық антропология
С)этнография
Э) философиялық антропология
Е)этнология
91. Антропосоциогенездің еңбек теориясы адам мына факторлардың әсерімен қалыптасқан деп тұжырымдайды:
А) биологиялық эволюция
В) еңбек құралдарын жасау, сөйлеу және ойлау қабілеті
С) құдайдың құдыреті
О) ғарыштық факторлар
Е) мәдени факторлар
92. "Адамзат өз дамуында алға жылжуда" деген қағиданы мына теориядан кездестіруге болады:
А) коэволюция
В) провиденциализм
С) қоғамдық шарт
Э) прогресс
Е) географиялық детерминизм
93. Мына теориялық ұсынымдардың қайсысы постмодернизм фило-
софиясына жатпайды:
А) қоғамның дамуын бірдеңгейлі түрде түсінуге болмайды
В) қазіргі күннің тарихында еш жаңалық жоқ
С) тарих - сөз жүзіндегі дискурс
О) тарих - адамның материалдық қажеттіліктерінің іске асуы
Е) тарихта қисын жоқ, тек оқиғалардың кездейсоқ ойыны ғана бар
94. Адамның жануардан басты айырмашылығы:
А) тіке жүре алатындығы
В) санаға ие екендігі
С) табиғатпен байланыстылығы
О) биологиялық мақұлық екендігі
Е) өмір сүретіндігі
95. Сана дегеніміз:
А) сезімділік саласы
В) жалпы алғанда психикалық
С) ойлау саласы
Ә) өзіңді және қоршаған ортаны сезінудің құдай сыйлаған қасиеті
Е) субъективтік реалдылық, шындықты мақсатты бейнелеу, адам миының
тілмен байланысты функциясы
96. Гносеология дегеніміз:
А) болмыс туралы ілім
В) ақиқат туралы ілім
С) таным теориясы
О) құндылықтар туралы ілім
Е) адамгершілік ілімі
97. Субстанция дегеніміз:
А) алғашқы идея
В) материяның қозғалысы
С) өзгермейтін, мызғымайтын, біртұтас бастау
Б) форма
Е) мән
98. Тұжырымдардың қайсысы материалистік:
А) дүние адам санасынан тыс өмір сүреді
В) табиғат заңдары - адам ойының жемісі
С) сана - материяның қасиеті
О)дүниенің негізі - абсолюттік идея
Е) дүниені жаратушы - құдай
99. Болмыс мәселесін философияның қай саласы зерттейді:
А) философиялық антропология
В)гносеология
С)этика
О)онтология
Е) эстетика
100. Мәтінді түсіну және түсіндіру философиясы қалай аталады?
А) неопозитивизм
В) структурализм
С)герменевтика
О)экзистенциализм
Е) неотомизм
101. Дүниені таньш-білудің мүмкін екеңдігін терістейтін философиялық бағьгг:
А) неопозитивизм
В) агностицизм
С)рационализм
О) иррационализм
Е) марксизм
102. Тұлға ұғымы нені білдіреді:
А) адамның биологиялық ерекшеліктерін
В) адамның әлеуметтік сапасын, оның бірегейлігінің өлшемін
С) адамның өзіндік санасын
О)адамның психикалық күйін
Е) адамның сырқы пішінін
103. Ақиқаттың ең басты өлшемі (критериі):
А) пайдалылық
В) жалпы мойындалғандық
С) әдемілік
Б) практика
Е) айқындылық
104. Даму туралы философиялық ілім:
А) метафизика
В) релятивизм
С) догматизм
Э)эклектика
Е) диалектика
105. Экзистенциализм болмыстың қай түрін басты деп тұжырымдады:
А) табиғат болмысы
В) сана болмысы
С) қоғам болмысы
О) жеке адам болмысы
Е) мәдениет болмысы
ҮЛЕСТІРМЕЛІ МАТЕРИАЛДАР
«Көне Қытай және көне Үнді философиясы» тақырыбы бойынша практикалық сабақта студенттерге сабақ үстінде үлестіріліп, талқы-лауга ұсынылатын материалдар.
Қытай философы Конфуцийдің мына пікірлеріне ұқсас қазақтың гиб-рат сөздері, мақалдары туралы ойланыңыз:
1. Жастар үй-ішінде ата-ананы ардақтауға, жасы үлкендерді сыйлауға,
өз ісіне іңкәрлікпен, инабаттылықпен қарауға, халқын шексіз сүюге, адамдарды бір-бірімен жақындастыруға міндетті. Егер де осы міндеттерді орындаудан уақыт қалса, оны кітап оқуға жұмсау керек.
2. Адалдық пен әділдікке ұмтыл, қателескен кездеріңде қателеріңді түзетуден қорықпа.
3. Оқығаңды ойға тоқымау - жетесіздік. Ойлағанды оқымау - көрсоқырлық.
4. Ақылды жанды көрсең, соған ұқсауға ұмтыл.
Ақылсызды көрсең, өзіңнің қандай екеніңді онымен бір сәт салысты-рып, іштей ойлан.
"Дхаммападаның" мына қағидалары мен қазақтың даналық сөздерін салыстырып, талдау жасаңыз:
1. Дхамманың арқауы ақыл, оның үздік бөлігі деақылдан жаратылған.
2. Бүл дүниедекүншілдік арқылы күншілдік тиылмайды, біреуге біре-удің күншілдігі болмаса ғана күншілдік тиылады.
3. Денсаулық ұлы жеңіс, қанағат - ұлы байлық, сенім - ең жақсы туыс, нирвана - ұлы игілік.
4. Парасатты адамның жүзіне қараудың өзі бір ләззатты сәт қой, олар-мен бірге болу - рахат. Надандардан аулақ болудың өзі бақыт.
«Неміс классикалық философиясы» тақырыбы бойынша практика-лық сабақта жаттығулар түрінде ұсынылатын қосымша материалдар.
1. Гегельдің мына сөздерінде диалектиканың қандай заңы көрініс тапқан:
"Әрбір философиялық жүйе қажетті түрде өмір сүрді және қазір де қажетті түрде омір сүруді жалғастырып келеді: олардың ешқайсысы
жоғалып кеткен жоқ, олардың бәрі біртұтастың сәттері ретінде философияда сақталды...Принциптер сақталды, жаңа философия осыған дейінгі прин-циптердің нәтижесі, осылайша философиялық жүйелердің бір де бірі жоққа шығарылған жоқ, жоққа шығарылған осы принцип соңғы абсолюттік анық-тама деген болжам ғана...
Мұндай жоққа шығару дамудың барлық процестерінде кездеседі. Ағаштың дамуы - дәнді жоққа шығару, гүлдер жапырақтарды жоққа шығарады және жапырақтар ағаштың ең жоғарғы, ақиқат омір сүруі емес екендігін көрсетеді; ең соңында гүлді жеміс жоққа шығарады. Бірақ соңғысы оған дейінгі сатылар болмаған жағдайда өмір сүру мүмкіндігін ала алмайды".
2. Бір бала мына өмірде неліктен қарттар өмір сүретіндігін түсіне ал-мады. Ол былайша пайымдады: адам бүгін әлі қарт емес,сондықтан ертең де қарт бола алмайды және осылайша жалғаса береді. Баланың қателігі неде? Ол диалектиканың қандай заңын ескермеді?
3. "Өте көп нәрсе жақсы емес" деген неміс мақалын түсіндіріңіз.
4. Ортағасырлық неміс дәрігері Парацельстің сөздерін талқылаңыз: "Бәрі у және бәрі дәрі, уға немесе дәріге айналдыратын мөлшер ғана".
5. Мына сапаларды: кішкене көбейтіңіз: сақтық, даңққа ұмтылу, жең-ілтектік, сөзқұмарлық, дәлдік, жұмсақтық, принципшілдік, қаталдық. Нәтижесі қаңдай болды?
6. Қарама-қарсылықтардың бірлігі мен күресі заңының мысалдарын адам және қоғам өмірінен келтіріңіз.
«Қазақ философиясы» тақырыбы бойынша практикалық сабақта ұсынылатын жаттығулар.
ӘлФараби басшы адамға қажетті қасиеттер ретінде керсеткен мына қасиеттер туралы пікіріңіз қалай?
Әл Фараби. "Ізгілікті қала басшысының қасиеттері туралы"
Басшы - басқаешкімге бағынбайтын, имам, ізгілікті қаланың бірінші басшысы. Бұл адам туа біткен табиғи он екі қасиетке ие болуы тиіс:
1. Дене мүшелері абсолютті жетілген, кез-келген әрекетті жеңіл орын- дауға бейімделген болу;
2. Өзіне айтылып отырған нәрсені өте жақсы түсініп, сөйлеп отырған адам айтқан нәрсені іс жүзіндегі жағдаймен салыстыра отырып, көз ал-
дына елестете алу;
З.Өзі түсініп, көріп, естіп және қабылдап отырған нәрселердің бәрін
есінде жақсы сақтай білу;
4. Өткір, көреген ақылға ие болуы және оның көмегімен қандай да бір заттың белгісі арқылы ол белгі нұсқап тұрғанды тез меңгеру;
5. Сөзге шешен болып, ойлаған нәрсесін айқын, анық жеткізе білу;
6. Оқып-үйрену мен танып-білуді сүйе білуі және оқып-үйрену бары-
сында шаршамау;
7. Өзін тамақтан, арақ-шараптан, ойыннан тежей білу және ойыннан туындайтын рахаттарды жек көру;
8. Асқақ жанға ие болып, намысын жоғары ұстау;
9. Оның жаны табиғатынан төмен істердің бәрінен жоғары болуы және асқақ істерге ұмтылуы тиіс;
10. Бейбіт өмірдің дирхем, динар және тағы басқа белгілерін жек көру;
11. Табиғатынан әділеттілікті және ол үшін күресетіндерді сүйе білу, әділетсіздік пен тиранияны жек көру;
12. Өзі қажетті деп есептейтін істі жасауда, шешім қабылдауда батыл болу, үрей дегеннің не екенін білмеу.
"Дүние" ұғымының қайсысы қазақи философиялық түсінікке сай келеді?
1. Дүние - бүкіл болмыс. Оның негізі топырақ, су, ауа, от.
2. Дүние - жарық дүние. Жарық бар жерде өмір бар.
3. Дүние - өмір, тіршілік, өтпелі, аумалы-төкпелі.
4. Дүние - Әлем, бүкіл Жер жүзі.
5. Дүние - мал-мүлік, зат, байлық.
«Орыс философиясы» тақырыбы бойынша қосымша ұсынылатын материалдар.
Орыс философиясы өкілдерінің еңбектерінен үзінділерді талдаңыз: Л.Толстой.
"Иван Ильичтін өлімі" еңбегінен үзінді.
Бұрын сен қалай өмір сүрдің, жақсы және жағымды ма? - деп сұрады дауыс. Ол өзінің жағымды өмірінің ең жақсы минуттерін есіне түсіре ба-стады. Бірақ жағымды өмірінің жақсы минуттері енді бұрынғыдай емес секілді. Балалық шағынан басқасының бәрі. Сол балалық шақта, егер ол қайта оралса, онымен өмір сүруге болатындай жағымды бірдеңе болды. Бірақ сол шақты басынан кешкен адамның өзі жоқ, ол басқа адамның өмірі сияқты.
Қазіргі Иван Ильичті қалыптастырған кезенді еске түсіре бастағанда, сол кездегі қуаныш көз алдында ғайып болып, жексұрын бірдеңеге айналды.
...Осы өлі қызмет, ақша қуған күйбең тіршілік - осылайша бір жыл, екі, он, жиырма жыл - бәрі де бұрынғыша. Әрірек кеткен сайын, өлірек. Мен тауға өрмелеп келе жатырмын деп ойладым. Қоғам алдында жоғарылаған сайын, өзім үшін өмірім жоғалып бара жатырған еді...Міне, өлетін уақыт та келді!
Сонда бұл не? Не үшін? Мүмкін емес. Өмірдің осындай мәнсіз, жексұ-рын болуы мүмкін емес. Олосындай жексұрын, мәнсіз болса, өліп қажеті не және азап шегіп өлудің қажеті қанша? Бұлжерде қиыспайтын бірдеңе бар.
Оған аяқ астынан "Мүмкін мен өмірімді дұрыс сүрмеген шығармын?" деген ой келді. ...Ол дереуөмірінің дұрыстығын есіне түсіріп, бұлойды қууға тырысты.
...тән азабынан жан азабы, адамгершіліктік азабы күшті болды, оның қиналысының ең бастысы да осы еді.
Оның адамгершіліктік азабының мәні мынада еді: осы түні, Герасимнің ұйқылы, мейірімді жүзіне қарап жатып, оған "менің саналы өмірім дұрыс болмады" деген ой келді.
Оның ойына келгені, ...ол өмірін дұрыс сүрмеген екен, болуға тиісті болатындай етіп сүрмеген екен, бұл - шындық. ...оның өзінен жоғары
тұрған адамдар жақсы деп есептеген нәрселерге қарсы күресуге тырысқан, өзі құтылуға асыққан, әрең-әрең байқалатын талпыныстары ғана нағыз өмір болған екен, қалған өмірі бос күйбең тіршілік. Оның қызметі де, өмір жағдайларын қалыптастыруы да, отбасы да, қоғам мен қызмет мәселелері де - мұның бәрі бос нәрсе болып шығуы мүмкін. Ол осының бәрін өзінің алдында қорғауға тырысты. Кенеттен ол өзі қорғап тұрған нәрселерінің бәрінің
әлсіздігін сезінді. Қоргайтын да ештеңе жоқ еді!
(Л.НТолстой. Соч.,т.12, с.54-108. Қазақ тіліне аударған -ГЖНұрышева).