Зиян келтірмеу.
5. Шындықты айту.
6. Құпияны сақтау.
7. Әділдік.
Медициналық этиканың бір бөлігі – деонтология. Деонтология грек тілінен аударғанда - «тиісті» деген мағынаны білдіреді. Деонтология – басқа салаларға қарағанда, медицина мен тәжірибелік денсаулық сақтау саласына өте тән қажетті ғылым.
Медициналық қызметкерлердің күш-жігері тек науқасты емдеуге ғана емес, аурудың алдын алуға, адамның денсаулығы мен өмірін қорғауға бағытталған.
Деонтологияның тараулары:
• Мейірбикемен науқастың қарым-қатынасы.
• Мейірбикемен қоғам арасындағы қарым-қатынас.
• Мейірбикемен науқастың туысқандарының ортасындағы қарым қатынасы.
• Мейірбикемен әріптестер арасындағы қарым- қатынас.
Деонтология мен этиканың принциптерін қолайлы іске асыру үшін мынандай жағдайлар қажет: парыз сезімі, өз мамандығына бейімділігі мен білімін үнемі жетілдіру, медициналық қызметкер сырқат сеніміне кіріп, ауруынан жазылатындығына иландыру.
Гиппократ: «Не істеу керек болса да бәрін байсалды және шебер істей біл... Реті келгенде сырқатты көңіл аулағыш орынды сөздермен, достық пейілмен мақұлдау керек. Қажетті жағдайда оның орынсыз талабын қатал да, орнықты түрде ысырып, ал кей кезде оған сүйіспеншілік білдіріп, басу айту керек» деген.
Науқасты емдеуде сөздің ролі әрдайым жоғары, кей кезде сырқат көзінше медициналық қызметкерлер көбірек сөйлеп қояды. Ол ятрогенияға әкеліп соқтырады. Науқасқа әр түрлі психикалық сөз әсерлерінен болатын жағдай эгротогения деп аталады.
Ятрогенді ауру – медицина қызметкерінің сөзінен, ісінен пайда болатын ауру. Ол медициналық қызметкерлердің теріс түсіндірген сөзінен немесе мінез - құлқынан шығады. Кіші мейіркеш немесе техникалық қызметкерлердің сырқатқа зерттеу нәтижесін қате болжап, айтып берген жағдайда да кездеседі. Сөз науқасты емдеп қана қоймайды, оны жаралауы да мүмкін екендігін мейірбике жанында ұстап, науқас көзінше түсініксіз терминдерді айтпауға тырысу керек.
Ятрогенді аурулардың себептеріне: жалпы және медициналық мәдениетінің жетіспейтіндігі, асығысты, науқастың ыңғайсыз диагнозын болжау, зерттеу нәтижесін дұрыс түсіндірмеу жатады. Кез келген ауру жағдайында мейірбике науқастың психикасын бұзбауға тиіс.
Науқастар ауруханаға түсіп, өздерінің қасына адамдар жинайды, «дәрігерден» артықпыз деп ойлайды, басқа науқастарға агрессивті түрде өздерінше оңды-солды кеңестер, нұсқаулар береді, өздерінің тыңдаушыларын депрессияға, толқуға ұшыратады. Мейірбике мен дәрігер осы сырқаттарға ерекше көңіл аударып, түсіндіру жүмысын ж.ргізгенде терең білім мен ақылды қолдану қажет. Науқасқа дәрі-дәрмектерден гөрі, Сіздің түсінушілігіңіз, моральдық қолдауыңыз керек.
Ал науқастың өзіне әсері /жақсы, жаман ойлауы / эгогения деп аталады.
Эго дегеніміз :
- ішкі мәдениеттің ережелерін сақтау, тәртіпті сақтау, қоғамдық жағдайларға үнемділікпен қарау, татулық, әріптестік сезім;
- сыртқы мәдениет ережелерін, тәртіпті сақтау, сыпайлық, әдептілік, жақсы сөз, сәйкес келетін киім /сыртқы жинақылық, денесінің, киімінің, аяқ киімінің тазалығын сақтау т.б./
Субординация –қызметіне қарай бір-біріне бағыну.
Мейірбике дәрігердің бірінші көмекшісі. Дәрігерге қарағанда мейірбикелер жұмыс кезінде көп уақытын науқастармен өткізеді. Мейірбикелер науқастың көңіл –күйін, қорқыныш-уайымын, жасалып жатқан емнің түрлерін жақсы біледі. Емнің ең басты мақсаты – дәрігердің, мейірбикенің, науқастардың сеніміне кіруі мен олардың талабына сай келуі.
ЭТИКА – дегеніміз гректің мінез, әдет-ғұрып деген сөзінен шыққан философиялық ұғым. Яғни адамдардың мінез-құлқы, әдептілігі туралы ілім. Этика адамдар мен адамдардың арасындағы адамгершілікке толы қарым-қатынастардың озық үлгілерін, жақсы дәстүрлерін оқытатын қағидалар жиынтығы.
Этика - мораль туралы ілім, яғни адамгершілікті, ізеттілікті, кішіпейілділікті, әдептілікті оқытады. Ал мораль дегеніміз қоғамдық сананың бір түрі немесе бір көрінісі. Адамдардың арасында ежелден қалыптасқан жақсы мінез-құлқы мен инабатты, адамгершілікке толы қарым-қатынастарын реттейтін принциптер мен жиынтық ережелерін мораль дейміз. “Адам адамға – дос, жолдас, бауыр” – деген ұлағатты сөз этикасының ең негізгі қағидаларының бірі. Медициналық этика – медициналық қызметкерлер жұмысындағы гуманизм көрінісі, деонтологияның теориялық негізі болып саналады.
ДЕОНТОЛОГИЯ – (гректің deon – тиіс, керек деген сөзінен шыққан) дегеніміз әрбір жеке адамның бүкіл адам баласы мен қоғамның алдындағы атқаруға тиіс міндетін, борышын, парызын оқытатын этиканың негізгі бір саласы. Деонтологияның негізгі принципі – адам жеке басының қамын ойламай, өз мұддесін халық пен қоғамның қажеттілігіне саналы түрде бағындыра отырып, жеке басының мүддесін қоғамдық мүддемен гармониялық түрде үйлестіре алуында.
Медициналық деонтология дегеніміз – медицина қызметкерлерінің адам баласы алдындағы, қоғам алдындағы атқаруға тиіс кәсіптің парызы мен өтеуге тиіс борышын оқытатын ілім.
Дүние жүзі, халықтарының әрқайсысының өздерінің ұлттық діни, қоғамдық, мәдени ерекшеліктеріне қарай әр дәуірде денсаулықты сақтау этикасы мен медициналық этика жөніндегі көзқарастары әртүрлі болған. Тарихқа жүгінсек әртүрлі қоғамдық-экономикалы формацияларда адамның денсаулығы мен өнерін сақтауға байланысты этикалық - нормалардың көптеген түрлері болғанына көзіміз жетеді.
Қай заманда болмасын дәрігерлер мен емшілерден, медицина қызметкерлерінен адамзатқа қызмет ету жолында олардың бойында адамгершіліктің, мейірімділіктің, ізгі ниеттіліктің, адамға деген сүйіспеншіліктің, жанашырлықтың мол болуын талап етіп отырған.
1.Мейірбикелік үрдіс
Мейірбикелік үрдіс – кәсіптік бикелік күтімді ұйымдастыру мен орындаудың ғылыми әдісі.
Мейірбикелік үрдістің мақсаты – ауру қалпындағы өмірді қолайлы қасиеттермен қамтамасыз ету, яғни емделушіні физикалық, психологиялық - әлеуметтік және рухани тыныштықпен толық қамтамасыз ету, басқаша айтқанда: емделушінің ағзасындағы 14 негізгі қажеттілікті қанағаттандыру, науқас тәуелсіздігін қолдау және қалыпқа келтіру.
Қажеттілік дегеніміз – адамның денсаулығы мен амандығы үшін маңызды психологиялық және физиологиялық тапшылық.
Адам өмір бойы қоршаған ортаға сәйкес өмір сүру үшін өз мұқтаждықтарын үнемі қанағаттандыруы қажет.
Американдық психолог А. Маслоу адамдағы 14 негізгі қажеттілікті қарастырды:
1. Тыныс алу
2. Тамақтану
3. Ішу
4. Бөліп шығару
5. Қозғалу
6. Дені сау болу
7. Дене қызуын сақтау
8. Ұйықтап, демалу
9. Киініп, шешіну
10. Таза болу
11. Қауіпсіз болу
12. Қарым – қатынас жасау
13. Өмірлік қазынаға ие болу
14. Қызмет ету, ойын ойнау, оқу
Тыныс алу қажеттілігі- оттегіні қажет ету адамның негізгі физиологиялық қажеттіліктерінің бірі. Тыныс алу мен өмір ажырамайтын түсініктер. Оттегі жетіспеушілігінде тыныс жиіленеді, беткей болады, ентігу, жөтел пайда болады. Оттегінің ұлпаларда тұрақты жетіспеушілігі цианозға алып келеді, тері мен шырышты қабықтар көгереді. Бұл қажеттілікті қолдау медицина қызметкері үшін басты ауықымды (приоритетті) мәселе болуы керек. Адам бұл қажеттілікті қанағаттандыра отырып, өмір сүруге қажет болған қанның газды құрамын қолдайды.
Тамақтанудың қажеттілігі -денсаулықты сақтау үшін өте маңызды. Рационалды және адекватты тамақтану көптеген аурулардың қауіпті факторларын жоюға көмек береді. Мысалы жүректің ишемиялық ауруы жиі жануар майлары мен холестеринге бай тағамдарды тұрақты қабылдағанда дамиды. Тамақтың құрамында ақуыздың көп мөлшерде болуы жаралардың тез жазылуына көмектеседі. Медқызметкер науқастың тамақтану қажеттілігін қанағаттандыру үшін рационалды дұрыс тамақтануды үйретіп ұсыныстар беруі қажет. Күнделікті жеміс-жидектерді, сүт өнімдерін, ботқаларды, майсыз ет, балық, құс етін қабылдау ұсынылады. Қант, тәтті тағамдар, тұздар, алкогольді ішімдіктер шектеледі. Тамақтану қажеттілігінің қанағаттанбауы адам денсаулығының бұзылуына алып келетінін ұмытпау керек.
Ішу қажеттілігі- бұл күнделікті 1,5-2 литр сұйықтықтар: су, шай, кофе, сүт, сорпа, жеміс-жидектер қабылдау. Мұндай мөлшер зәрмен, нәжіспен, терлеуде, тыныс алуда жоғалтқан сұйықтықты толтырады. Су балансын сақтау үшін адам бөліну мөлшерінен көбірек сұйықтық қабылдау қажет. Сұйықтықты аз қабылдау дененің сусыздануына, ал шамадан тыс яғни 2 литрден артық қабылдау бірнеше жүйе, ағзалардың қызметінің бұзылуына алып келеді. Мейірбикенің сусыздану немесе ісіктердің пайда болу қаупін алдын ала анықтауы көптеген асқынуларды болдырмауға мүмкіндік береді.
Бөліп шығару қажеттілігі-тағамның қорытылмаған бөлектері ағзадан зәр, нәжіс түрінде бөліп шығарылады. Бөліп шығару режимі әрбір адамда жекеше болып келеді. Басқа қажеттіліктерді қанағаттандыруды қалдыруға мүмкін болғанымен, бөліп шығаруды ұзақ уақытқа қалдыруға болмайды.
Ұйықтау, дем алу қажеттілігі- ұйқы аз болған жағдайда қандағы қант деңгейі төмендейді, мидың қоректенуі нашарлап, ойлау процестері бәсеңдейді, зейін тұрақсызданады, қысқа мерзімді есте сақтау нашарлайды. Американдық ғалымдардың зерттеуі бойынша жарты түн ұйықтамаған адамда фагоцитоз үшін жауапты болған қан жасушалары 2 есе төмендейді. Науқас адамға ұйқы өте қажет, өйткені ұйқы науқас жағдайының жақсаруына алып келеді. Зерттеу барысында ұйқының бірнеше кезеңдері анықталған.
І кезең-жәй ұйқы.Ұйқы жеңіл және бірнеше минутқа ғана созылады. Бұл кезеңде ағзаның физиологиялық белсенділігі төмендейді, өмірлік маңызды мүшелердің қызметі, зат алмасу процестері бәсеңдейді. Адамды ояту оңай, егер ұйқы бөлінбесе, 15 минуттан кейін ІІ-кезең байқалады.
ІІ кезең - жәй ұйқы.Ұйқы терең емес, 10-20 минутқа созылады. Өмірлік функциялар әрі қарай әлсірейді, толық босаңсу байқалады.
ІІІ кезең-жәй ұйқы. Ең терең ұйқы кезеңі, 15-30 минутқа созылады, ұйықтап жатқан адамды ояту қиын. Өмірлік маңызды функциялардың әлсіреуі жалғасады.
ІV кезең-жәй ұйқы.Терең ұйқы, 15-30 минутқа созылады, ұйықтап жатқан адамды ояту өте қиын. Бұл кезеңде физикалық күштің қалпына келуі байқалады. Өмірлік маңызды функциялар ояу қалпына қарағанда әлсіз. ІV-кезеңнен соң 3-ші және 2-ші кезеңдер қайта байқалады, содан соң ұйқының 5-ші кезеңі байқалады.
V кезең-тез ұйқы.І-кезеңнен 50-90 минуттан соң түрлі түстер байқалады. Көздердің аз қимыл -әрекеттері, жүрек соғуы, тыныс алу жиілігі, қан қысымы өзгереді. Дене бұлшық еттерінің тонусы төмендейді. Бұл кезеңде адамның психикалық қызметтері қайта қалпына келеді, ұйықтап жатқан адамды ояту өте қиын. Бұл кезеңнің созылу уақыты –шамамен 20 минут.
V-ші кезеңнен кейін қысқа уақыттан соң 4, 3, 2 содан соң қайтадан 3, 4 және 5-ші кезеңдер яғни, ұйқының келесі циклы байқалады.
Адамның ұйқысына бірнеше факторлар әсер етеді: физикалық талығу, дәрілік заттар, есірткілер, өмір сүру қалпы, эмоционалды стресс, қоршаған орта және физикалық жүктеме. Ауырсынумен, физикалық әлсіздікпен, уайыммен, депрессиямен сипатталатын кез-келген ауру ұйқы бұзылуына алып келеді. Мейірбике науқасты тағайындалған дәрілердің жалпы және ұйқыға әсерімен таныстыруы керек.
Демалу- физикалық және психикалық белсенділіктің төмендеу жағдайы. Диванда жатып қана емес, сонымен қатар арнайы жаттығулар жасап, кітап оқу арқылы да демалуға болады. Емдеу мекемесінде қатты шу, жарық, басқа адамдардың болуы демалуға кедергі жасауы мүмкін.
Қозғалу қажеттілігі –адам үшін қимыл - әрекеттердің шектелуі немесе мүлдем жоғалуы адам үшін көп мәселе тудырады. Мұндай жағдай аяқтардың жарақаттарында, созылмалы аурулардағы ауырсынумен, бас ми қан айналымы бұзылуы салдарынан болуы мүмкін. Қимыл - әрекеттердің жоғалуы ойылу дамудың қауіпті факторларына жатады. Тірек-қимыл жүйесі қызметінің бұзылулары жүрек пен өкпе қызметіне әсер етеді. Қимыл -әрекеттердің ұзақ мерзімді жоғалуы ас қорыту жүйесіндегі өзгерістерге: диспепсия, метеоризм, анорексия, іштің өтуіне, іштің қатуына алып келеді. Сонымен қатар зәр шығару қызметі бұзылып, қуық инфекциясына алып келеді. Науқастың басты мәселесі адам тұлғасының қалыптасуына елеулі әсер ететін қоршаған ортамен қарым-қатынас жасай алмайды.
Қауіпсіз болу- көпшілік адамдар үшін қауіпсіз болу сенімділік пен жайлылықты, ыңғайлылықты білдіреді. Науқастың кереуеті немесе каталка жақсы бекітілгенде, палата едені құрғақ болғанда, онда бөтен заттар болмағанда, жарық жеткілікті болғанда, көру нашар болғанда көзілдіріктің болуы науқаста қауіпсіздік сезімін туғызады. Науқас өзінің қауіпсіздігін қамтамасыз етумен қатар айналасындағыларға зиянын тигізбейтініне сенімді болуы керек, стресті жағдайлардан қашу керек.
Әлеуметтік қажеттіліктер -бұл жанұяға, достарына, олармен қарым-қатынасқа, қолдауға т.б. қажеттілік. Егер адам өзін қажетсіз, жалғыз, ешкімге керексіз сезінсе, демек оның әлеуметтік қажеттіліктері қанағаттанбаған.
Қажеттіліктерді реттей отырып сыртқы орта факторларын ескеру қажет.
Қажеттіліктерді қанағаттандырудың деңгейіне байланысты болған сыртқы факторларға адамның қоршаған орта жағдайлары жатады.
Өзгертуге болмайтын факторларға: адамның жасы, жынысы, тұқым қуалаушылығы жатады.
Адамның өмір сүру қалпына әсер ететін қауіп факторлары қажеттіліктерді қанағаттандыру бұзылуларына алып келуі мүмкін. Оларға: экология, гиподинамия, артық дене салмағы, зиянды әдеттер, стрестік жағдайлар т.б. жатады. Оларды төмендегідей топтауға болады:
| Салалар | Денсаулық үшін маңыздылығы шамамен % | Факторлар |
| Өмір сүру түрі Адам генетикасы, биологиясы Сыртқы орта, табиғи ауа райы жағдайлары Денсаулық сақтау | 49-53 % 18-22 % 17-20 % 8-10 % | -темекі тарту, арақ ішу -есірткі қабылдау -дәрілерді көп қабылдау -дәрілерден бас тарту -еңбектің зиянды жағдайлары -стрестік жағдайлар -дұрыс тамақтанбау -адинамия, гиподинамия -әлеуметтік материалды жағдайдың төмен болуы -жанұяның толық болмауы -жалғыздық -білім және мәдениет деңгейінің төмен болуы -тұқым қуалау ауруларына бейім-ділік -дегенеративті ауруларға бейімділік -ауаның канцерогендермен ласта- нуы -судың ластануы -топырақтың ластануы -атмосфералық құбылыстардың бірден өзгеруі -профилактикалық шаралардың тиімсіздігі -медициналық көмектің төмен сапасы -уақытылы медициналық көмек көрсетілмеу |
1943 жылы американдық психолог А.Маслоу адамның қымыл-әрекетін анықтайтын қажеттіліктер иерархиясы теорияларының бірін ұсынды. Бұл теория бойынша кейбір қажеттіліктер басқаларына қарағанда адам үшін маңыздырақ болып келеді. Соған сәйкес ол оларды иерархиялық жүйе бойынша жіктеді.
Пирамиданың 1-ші сатысы.
Маслоу пирамидасының 1-ші сатысынсыз өмір сүру мүмкін иемес. Бұл тірі қалу мұқтаждықтары, оған жататындар:
- Тыныс алу
- Тамақтану
- Су ішу
- Бөлу (шығару) мұқтаждықтары
Бұл мұқтаждықтар төменгі физиологиялық мұқтаждықтар деп аталады.
Пирамиданың 2-ші сатысы- қауіпсіздік мұқтаждықтары.
Адам өмір бойы өседі, дамиды, өзін қоршаған ортамен үнемі қатынаста болады, соған байланысты адамда өмірлік маңызды мұқтаждықтар дамиды. Бұл мұқтаждықтар адам қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Олар:
1. Ұйықтау, дем алу
2. Таза жүру
3. Киіну, шешіну
4. Дене қызуын бір қалыпта ұстау
5. Дені сау болу
6. Қауіптен сақтану
7. Қимылдау
Бұл 1-2-ші саты Маслоу пирамидасының іргетасын құрайды.
Пирамиданың 3-сатысы - әлеуметтік қажеттіліктер, қажет болу мұқтаждығы жатады. Адамға өмір сүру барысында қоғамға қажет болу, қоғамның қолдауы, түсінуі, қоғам қабылдауы қажет. Адамға қоршаған орта туралы мәліметтер қажет. Бұны қарым-қатынас қажеттілігін қанағаттандыру арқылы жүзеге асырады. Бұл сатыға қарым-қатынас жасау қажеттілігі жатады.
Пирамиданың 4-ші сатысы.Қоғамдаөмір сүру табысқа жету қажеттілігін тудырды. Бұл сатыға жетістіктерге жету, өмірлік қазынаға ие болу қажеттілігі жатады.
Пирамиданың 5-ші сатысы -қызмет ету мұқтаждығын қажет етеді. Адам өзінің төменгі сатылы мұқтаждықтарын қанағаттандырмайынша, жоғарғы психологиялық-әлеуметік мұқтаждықтарын қанағаттандыра алмайды. Адам әлеуметтік және шығармашылық табысқа жету үшін осы мұқтаждықтарды үнемі, өмір бойы қанағаттандыруға тиісті.
Медбикелік үрдіс кезеңдері
Медбикелік үрдіс 5 кезенге бөлінеді:
- Емделушінің денсаулығы жайлы ақпарат жинау;
- Медбикелік диагноз (диагностика);
- Күтімді жоспарлау;
- Жоспарлауды жүзеге асыру;
- Көрсетілген күтімнің нәтижесін бағалау.
Науқас туралы ақпарат көзі:
1. Емделушіден сұрастыру
2. Емделушінің мүшелерін және жүйелерін физикалық тұрғыдан тексеру
3. Дәрігермен сұхбаттасу
4. Емделушінің туысқандарымен сұхбаттасу
5. Медициналық әдебиетті және күтім бойынша арнайы әдебиеттерді оқу.
6. Емделушінің ауру тарихымен танысу
Медбикелік тексеру дәрігердің тексерумен алмаспайтын, тәуелсіз болып келеді, яғни дәрігер мен медбике өз жұмыстарында түрлі мақсаттарды көздейді.
Дәрігердің міндеті – дұрыс диагноз қойып, ем тағайындау.
Медбикенің міндеті – емделушіні толық ыңғайлы жағдайды қамтамасыз ету, өзінің медбикелік міндетімен шектелген көмегін беру. Мейірбикеге аурудың сыртқы көріністері маңызды. Мысалы: демікпе, жөтел, қорқыныш сезім.
 |
Медбикелік диагноз түсінігі алғаш рет ХХ ғасырдың 50-ші жылдары ортасында Америкада пайда болып, 1973 жылы ресми және заңды тұрғыда бекітілді. Медбикелік диагноз – емделушінің физиологиялық және психологиялық өмірлік маңызды қажеттілігін қамтамасыз етуге бағытталған симптомдық немесе синдромдық диагнозы.
Дәрігерлік және медбикелік диагноздың айырмашылығын сипаттау
| Дәрігерлік диагноз | Медбикелік диагноз |
| - Ағзадағы нақты аурудың патологиялық процестің негізін айқындайды - Түрлі мүшелер мен жүйелер қызметінің бұзылуы мен олардың себебін яғни пато-физиологиялық, патолого-анатомиялық өзгерістерін анықтау - өзгермейді | - Ағзадағы терең патологиялық процеске емделушінің сыртқы жауапты реакциясын сурет-тейді - Адамның негізгі қажеттілік-тері қамтамасыз етудің бұзылуы қызмет көрсетудің бұзылуының нәтижесі ретінде, яғни ең бастысы емделушінің өз денсаулығы жайлы түсінік - бірнеше рет өзгереді |
Медбикелік мәселелердің негізгі саласы
Медбике ауруды емес емделушінің ауруға және өз қалпына жауабын қарастырады. Бұл жауап:
1. физиологиялық
2. психологиялық және рухани
3. әлеуметтік болуы мүмкін
Физиологиялық медбикелік мәселелер
· созылмалы немесе жедел ауру;
· жеткіліксіз немесе артық тамақтану;
· ісіктер немесе сусыздану;
· тұншығу;
· әлсіреу;
· гигиенаның сақталмауы т.б.
Психологиялық және рухани медбикелік мәселелер
- қорқу, абыржу, тынышсыздану;
- бос уақыт тапшылығы;
- медқызметкерлерге сенбеу;
- дәрілерді қабылдаудан бас тарту;
- отбасындағы жанжал;
- өлімнен қорқу.
Әлеуметтік медициналық мәселелер
- әлеуметтік оңашалану;
- мүгедектікке шыққанына байланысты қаржы жағын ойлап мазасыздану;
Мейірбике медбикелік ауру тарихына емделушінің жағдайын, ойландыратын мәселелерді жазады, артықшылықтарын айрықша белгілейді.
Артықшылық дегеніміз - емделушінің қазіргі кездегі басты, бірінші орынға қойған мәселелері. Мысалы, кеуде торының ауыруымен, бас ауруымен, ісікпен, демікпемен азап шегетін жүрек ауруымен ауыратын науқас өзінің ең басты азабы ретінде демікпені көрсетуі мүмкін. Бұл жағдайда «демікпе» артықшылықты медбикелік мәселе болып саналады.
Медбикелік диагнозды синдром ретінде қойса да болады. Синдром бір себеппен біріккен белгілердің жиынтығы. Мысалы, қан қысымы жоғары емделуші бас ауруына, айналуына, құлақ шуылдауына, жүрек айну т.б. белгілерге шағымданады. Медбикелік диагноз: қан қысымы көтерілу синдромы.
Медбике емделушінің күту жоспарын құрады. Жоспар міндетті түрде нақты болу керек.
Жоспарлау барысында әр артықшылықты мәселені, күтімнің мақсаты мен жоспарын тұжырымдайды. Мақсатты екі себептен белгілеу қажет:
- жеке медбикелік қатысудың бағытын көрсетумен;
- қатысу нәтижесі дәрежесін анықтаумен.
Мақсат қоюдың талаптары:
- мақсаттар орындалатын, қол жетерліктей болу керек.
- әр мақсаттың орындалу мерзімін нақты белгілеу қажет.
Жоспар түрлері:
- Қысқа (1 аптадан кем емес) мерзімді- қысқа уақыт ішінде орындалады. әдетте аурудың жедел түрінде, мысалы уланғанда асқазанды жуу.
- Ұзақ (апталар, айлар) мерзімді- ұзақ уақыт бойы орындалады. Олар асқынулардың алдын алуға, бейімделуге т.б. бағытталған.
Әр мақсат 3 компоненттен тұрады:
- іс-қимыл;
- белгілері: күні, уақыты, ұзақтығы;
- шарты – кімнің (ненің) көмегімен.
- Күтім жоспарын құрастырғанда медбикелік істің стандартын басшылыққа алады.
Стандарт дегеніміз – берілген медбикелік мәселе бойынша сапалы күтіммен қамтамасыз ететін шаралар тізімі.
Стандарт медбикеге көмек ретінде жасалады, ол оның «шпаргалкасы» сияқты. Бірақ стандартта түрлі клиникалық жағдайларды алдын-ала ескеру мүмкін емес. Сондықтан оны ойланбастан қолдануға болмайды.
Медбике мақсаттарын анықтап, күтім жоспарын құрғаннан кейін сол іс - әрекеттерімен емделушіні таныстырып, оның келісімін алады және емделушімен бірге мақсатқа жету жолдарын анықтайды.
Күтім жоспары міндетті түрде медбикелік тарихта жазылуы керек.
Медбикелік іс- әрекет 3 түрлі қатысуды жоспарлайды:
- тәуелді
- тәуелсіз
- өзара тәуелді
Тәуелді – дәрігердің нұсқауымен орындалатын медбикенің іс-әрекеті, мысалы әр 4 сағат сайын антибиотиктер инъекциясын салу, таңғышты ауыстыру, асқазанды жуу т.б.
Тәуелсіз – дәрігердің нұсқауынсыз өз ойымен қабылдаған және өз ықыласымен жүзеге асырылатын іс-әрекеттер.
Мысалы:
- емделушінің өзін-өзі күтуіне көмек көрсету.
- емделушінің денсаулығы жөнінде кеңес беру;
- емделушінің бос уақытын ұйымдастыру;
- емделушінің күнделікті белсенділігі мен демалысын дұрыс ұйымдастыру жөнінде нұсқау беру т.б.
Өзара тәуелді қатысу – дәрігер немесе денсаулық сақтау жүйесінің басқа маманымен бірлесіп қызмет ету. Мысалы: физиотерапевт, емдік дене шынықтыру маманы т.б.
Медбике қойылған мақсаттарға жетіп, мәселе шешілген болса, бұл мақсаттың астына қолын қойып, күнін белгілеп растайды, егер мақсат орындалмаса, мейірбике оның себебін іздестіреді. Кеткен қателікті табу үшін медбикелік процесс қайталанады.
Мейірбикелік процесс – медбикелік істің ғылым ретінде дамып, өсуін қамтамасыз етеді, медбикелік істі дербес мамандық ретінде қалыптастырады емделушілерге сапалы күтім ұсынады.
Медбикелік үрдісті қолданудың маңызы:
- Медбикенің жауапкершілігі артады;
- Қажеттіліктерді қанағаттандыруға шығармашылық жағынан қарауға мүмкіндік береді;
- Әр адамға жеке көмек көрсетіледі;
- Күтімді дұрыс жүргізуге мүмкінді береді;
- Пациенттер белсенді түрде дем алады.
Мейірбикелік сырқатнама. Науқасты бақылау.
Мейірбикелік үрдіс - бұл мейірбикелік тәжірибенің ғылыми тәсілі, екі жаққа бірдей тиімді күтім жоспарын орындау мақсатында науқас пен мейірбикені қоршаған жағдайды және бұл кезде пайда болатын мәселелерді анықтаудың жүйелі жолы.
Мейірбикелік үрдіс денсаулық сақтау тәжірибесіндегі мейірбикенің орнын түсінудегі жаңалық. Оның барлық қызметі науқастың күтім қажеттігін қанағаттандыруға, науқастың тәуелсіздігін демеуге және қалыптандыруға бағытталған болуы керек.
Мейірбике ісін үйретудегі негізгі аспектілер:
1. Науқас.
2. Мейірбкке ісі.
3. Қоршаған орта.
4. Денсаулық.
Еуропада ВОЗ қолданылатын аймақта мейірбике физиологиялық, психологиялық және әлеуметтікі қажетгіліктерді бағалайтын Вирджинии Хендерсон моделі ұсынылады.
Күнделікті қызмет түрлері (Хендерсон бойынша):
1. Қалыпты тыныс.
2. Адекватты су және ішу.
3. Қалыпты шығарылым.
4. Қимыл және түрлі қалып.
5. Ұйқы және дем алу.
6. Сәйкес киім таңдау, киіну, шешіну.
7. Дұрыс киімді таңдап, дене қызуын қалыпты деңгейде ұстау.
8. Денені күту жэне таза ұстау, сырқы әлпетті күту.
9. Айналадағы кауіпті факторларға жоламау және басқаға зиян келтірмеу.
10.Эмоциямен басқалармен қарым- қатынас жасау.
11.Рухани ойдың сақталуы.
12.Нәтиже алып келетін жұмыс.
13.Ойнау немесе демалу.
14.Тану, қызығу. бір нәрсені ашу қалыпты дамуға және денсаулықтың жақсы болуына алып келеді.
Мейірбикелік урдістің кезеңдері, олардың мазмұны және өз ара байланысы.
I кезеңі - мейірбикелік зерттеу әдісімен жағдайды бағалау. Ол мынандай сәттерден тұрады:
«науқас жайында, субъективті, объективті деректер туралы қажетті мәліметтерді жинау;
• науқасты қоршаған психоәлеуметтік жағдайды бағалау;
• денсаулыққа әсер ететін қауіп факторларын, қоршаған орта туралы деректерді анықтау;
науқастың күтімді қажет етуін анықтау мақсатында жиналған мәліметтерді талқылау.
Қажеттік - адамның өмір бойғы сезінген, санасында бейнеленген, жете түсінген бір нәрсенің психологиялық немесе физиологиялық жеткіліксіздігі.
А.Маслоу бойынша адамның негізгі
1. Тыныс алу
2. Тамақтану
3. Су ішу
4. Шығару
5. Ұйықтау, дем алу
6. Таза болу
7. Киіну, шешіну қажеттіктері
8. Дене температурасын сақтау 9. Дені сау болу
10. Қауіптерге жоламау
11. Қозғалу
12. Қарым-катынас жасау
13.Тұрмыстық және рухани
байлықтарының болуы
14. Ойнау, оқу, жұмыс істеу
II кезең - науқастын күтіміндегі мәселелерді анықтау немесе мейірбикелік диагностикалау. Оған кіретіндер:
«науқастың нағыз және жасырын мәселелерін және оның күтімдегі қажеттігін анықтау;
• күтімнің маңызды мақсаттарын талдау, тезірек шешуді талап ететін маңызды мәселелерді анықтау;
«науқаспен оның анықталған мәселелері, канағаттандырылмаған қажеттіктері және алдыға койылған мақсаттар туралы сұхбаттасу. Ш кезең - кажетті көмекті жоспарлау. Оған жататындар:
• мақсаттарды белгілеу (қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді); » науқаспен бірге күтім нәтижелерін анықтау;
• науқасқа көрсетілетін мейірбикелік іс-әрекет түрлерін анықтау (тәуелді, өзара тәуелді, тәуелсіз);
• мейірбикелік іс-әрекеттерді жоспарлау, оларды мына төмендегі тәсілдерді қолдану арқылы жүзеге
асыру ұсынылады:
1. Дәрігерге дейінгі көмекті көрсету.
2. Дәрігерлік тағайындауларды орындау.
3. Науқастың негізгі қажеттіктерін қанағаттандыру мақсатында оған ыңғайлы жағдай жасау.
4. Науқас пен оның жащясына психологиялық демеу жэне көмек көрсету.
5. Техникалык эрекеттер. ісшаралар жүргізу.
6. Денсаулықты нығайту жэне асқынулардың алдын алу бойынша шараларды жүзеге асыру.
7. Науқас пен оның жанұясы мүшелеріне кеңес беру, үйрету және сүхбатгасу.
«науқаспен күтім жоспарын талқылау:
«мейірбикелік күтім жүргізетін адамдарды күтім жоспарымен таныстыру.
IV кезең - күтім жоспарын жүзеге асыру.
Бүл кезең мейірбикелік күтімді келісілген жоспарға сәйкес үйлестіруді, кез келген бір мэселелердің салдарьшан койылған мақсатқа жету мүмкін болмаған жағдайда шешім қабылдауды талап етеді.
Бұл кезеңді қисынды негіздеу наукастың қажетгігін қанағаттандыру бойынша көмек көрсетуге және жоспарды орындауға катысатъш мейірбике мен баска адамдардың біліміне, ептілігіне, дағдыларына жүгінеді.
Жоспарды жүзеге асыруда науқаспен және оның туыстарымен сұхбаттасу, оларды күтім жасауға үйрету ерекше орын алады.
V кезең - мейірбикелік күтімді қорытынды бағалау, нәтижелерін бағалау. Оған кіретіндер:
• кол жеткен нәтижелерді жоспарланған мақсатпен салыстыру;
• жоспарланған іс-әрекеттің нәтижелілігін бағалау;
• егер күткен нәтижеге қол жетпесе, онда бағалауды және жоспарлауды жалғастыру;
• мейірбикелік процестің барлық кезеңдерін сыншыл талдау және қажетті түзетулер енгізу.
Үйлестіруді тәжірибелі, жоғары мамандандырылған мейірбике орындауы қажет. Мейірбикелік процесс мейірбикелердің өздері анықтап, бекіткен мейірбикелік сырқатнамаға немесе мейірбикелік күтім мен бақылаудың картасына жазылады.
Мейірбикелік сырқатнама
Наукастың аты жөні...............
Бөлімше: ..............................
Палата:...............................
1 Тексеру: 1 Сұрау, қарау, бағалау, Қараған күндер
(күнді, сағатты, минутты көрсету)
қорытындылау.
1. Тексерген кездегі шағындары: ауру сезімі (орналасу орны, сипаты, ; ұзақтығы, науқастың ауру сезіміне 1 берген реакциясы)
2. Есі
3. Бет әлпеті
4. Эмоциональді статус (көңіл-күйі, көңіліне тез алу, тез ренжу және т.б жеке тұлғаның қасиеттері)
5.
Ұйқы 1 -күндіз ұйықтауға бейім
-ұйқының бұзылуы
6.
Тері мен кілегей қабаттың жағдайы -ісінудің болуы (орналасу орнын көрсету)
7. Дене қызуы - таңертең - кешке
8. Тыныс: өзіндік, дауыстың өзгеруі, тыныс алу жиілігі, тыныс сипаты, ентігу сипаты, қакырық сипаты, жетел сипаты, қан кақыру
9. Тамыр соғуы, оның 1 минуттағы сипаты, ырғағы, толымдылығы, қатаңдығы
10.
Екі қолдағы АҚҚ. - Сол: -Оң:
11.
Сезім мүшелері: -есту, - көру, -иіс сезу, - сипап сезу, - дәм сезу, - сөйлеу.
12 Ауыз қуысын қарау: - протез бар жоғын
13 Тағам қабылдау: -
№ емдәмдік мәзір,
– тәбет:(сақталған, жоғарылаған, төмендеген);
- сұйықтық ішу:
шектелген, көп мөлшерде, өзгеріссіз.
- өзі ішеді,
- ішкізетін кұрал арқылы ішеді,
- жұтынуы (еркін, қиындаған, өтпейді),
-басқа да мәліметтер.
14 Нәжістің сипаты
15 Несептің сипаты, зәр шығару
16 Қимыл белсенділігі: қолдың треморы, қимылының бұзылуы, парездер, параличтер
17 Зәр шығару:
өз еркімен,
зэәр ұстамау,
зәр қабылдағыш,
катетер
18 Нәжіс:
өз еркімен,
нәжіс ұстамау,
клизма көмегімен,
дәрет ыдысы,
нәжіс қабылдағыш,
колостома не басқа стома
19 Қимыл қабілеті:
өз еркімен жүру,
төсекте,
басқа адамның көмегімен қимылдайды,
қосымша зат қолданылады (сүйеніш, коляска, арба).
палата ішінде жүреді,
дәретханаға дейін бара алады, - сыртқа шығуға
20 келуін күтеді)
21. Науқастың жүйкелік-психикалык жағдайы: бақылаған жағдайды сипаттау: (өзін-езі ұстау, калпы, сөйлеуі, реакциясы, көңіл куйі, эмоционалді жағдайы, орналаскан орнын. уакытты, айналадағыларды және өзін-өзі тан
22. Қажеттіктердің бұзылуы:
- тыныс алу
- тамақтану
- су ішу
- шығару
- ұйыктау, дем алу
- таза болу
- киіну
- шешіну
- дені сау болу
- козғалу
- қауіптерге жоламау
- қарым-қатынас жасау
- дене температурасын сақтау
тұрмыстық және рухани байлықтарының болуы
24 Күтім кезіндегі науқастын тәуелсіздік дәрежесі Өзін өзі күту (тәуелсіздік дәрежесі) - өзін өзі куту, жартылай тәуелді,біреудің көмегімен, толығымен тәуелді
Мейірбикелік диагноз - бұл мейірбикенің араласуын қажет ететін және мейірбикенің тексеру нәтижесінде қойылатын науқастың денсаулығының жағдайы. Мейірбикелік диагноз дәрігерлік диагнозды айырмашылығы:
• дәрігерлік диагноз ауруды анықтайды, ал мейірбикелік - ағзаның өзінің жағдайына берген реакциясын анықтауға мақсатталады;
дәрігерлік диагноз аурудың ағымында өзгермеуі де мүмкін. Мейірбикелік диагноз әр күн сайын өзгеруі мүмкін немесе ағзаның реакциясының өзгеруіне байланысты күніне бірнеше рет өзгеруі мүмкін;
• дәрігерлік диагноз дәрігерлік тәжірибе деңгейіндегі емді тағайындайды, ал мейірбикелік - мейірбикелік араласу онын компетенциясымен тәжірибесіне байланысты;
Дәрігерлік диагноз ағзадағы патофизиологиялық өзгерістердін тууына байланысты болады. Мейірбикелік - көбіне науқастың жағдайына байланысты болады.
АҒЗАНЫҢ ӘРТҮРЛІ ЖҮЙЕЛЕРІНІҢ
ҚЫЗМЕТІ БҰЗЫЛҒАН КЕЗДЕГІ МЕЙІРБИКЕЛІК ҮРДІС
Тыныс алу жүйесінің қызметі бузылған науқастарды бақылау және күтім жүргізу
Тыныс алу мүшелері ағзаны оттегімен қамтамасыз етуге және одан көмір қышқыл газын шығару кызметін атқарады. Дені сау адамның тыныс алу қимылы минутына 16 дан 20 - ға дейін болады, бұл адамның жасына, жынысына, дене бітіміне байланысты. Дене қызуының көтерілуі, қобалжуы, дене еңбегімен айналысу тыныс алу жиілігін арттырады.
Тыныс алу мушелері ауруларының жалпы сипаттамасы
Ентікпе дегеніміз тыныс алудың қиындауы, ол дем алу қимылдарыныңырғағы мен күшінің бұзылуымен сипатталады. Бұл жағдайда сырқат дем жетпегендей ауыр сезініп, осыған байланысты терең де жиі дем алады. Ентікпе - корғаныш-физиологиялық икемделу, оның көмегімен организм жетіспейтін оттегінің орның толтырып, жиналған қышқылының артығын шығарады. Ентікпе кезінде тыныс реттілігі бұзылады, ол тыныс алудың жиілігімен және тереңдігімен білінеді. Жиі және сирек, сондай-ақ үстірт және терең дем алулар түрін ажыратуға
Ентікпенің екі түрі бар - инспираторлық және экспираторлық. Инспираторлық ентікпе ұзақ дем алумен сипатталады және ол дауыс I саңылауының рефлекторлық қысылуы кезінде пайда болады. Бұл кезде сырылдап дем алады. Экспираторлык, ентікпе /қиналып дем алу/ ұсақ бронхтардың және бронх бұлшық еттерінің жиырылуы салдарынан майда бронхтардың саңылауы тарылған кезде, әдетте бронх демікпесі кезінде пайда болады.
Тыныс алу жүйесінің көптеген жедел және созылмалы ауруларында ентікпе кездеседі. Оның болуының себебі көбінесе қанның газ кұрамының шгеруіне байланысты - кұрамдағы көмірқышқыл газы жоғарлап, оттегі томендейді, қанның рН қышқылдығы жоғарлап, ол тыныс орталығындағы және шеткі хеморецепторлардың тітіркендіргенен тыныстың жиілігімен тереңдігі өзгереді.
Кенеттен пайда болған өте күшті демікпені - тұншығу деп атаймыз. Бронх өткізгіштігінің жедел бұзылудағы тұншығу (бронхтың спазмы, кілегей қабатының ісінуі, онда тұтқыр кақырықтың жиналуы) - бронх астмасының ұстамасы деп аталады. Бұл жағдайда науқастар ауа жетпей, көгеріп, тынымсыз, өзінің жағдайын жеңілдетуге тырысады.
Науқаста ентігу немесе тұншығу пайда болғанда мейірбикенің міндеті:
- бірден дәрігерге ентігу сипаты, тыныс алу жиілігі туралы өз бақылауын айту, сондай-ақ, науқастың жағдайын жеңілдету үшін шаралар қолдану;
- науқасқа биіктеу (жартылай отырғызу) қалып беру;
- тар киімнен және ауыр көрпеден босату;
- бөлмеге таза ауа ағынын арттыру;
- дәрігердің сәйкес тағайындауы болса, науқасқа қалталық ингалятор беріп, оны қалай қолдану туралы түсіндіру;
- қажет болса оксигенотерапия жүргізу.
Жөтел - бронхтардың және жоғарғы тыныс жолдарынан бөгде заттар, шараналар, жоғарғы тыныс жолдарының, бронхтардың және өкпенің түрлі аурулары кезінде қақырықтар шығаратын қорғаныш-рефлекторлық акт болып табылады. Жөтел рефлексі кақырынуға көмектеседі. Дауыс саңылауы жабулы кездекенеттен әрі шұғыл дем алу жөтелуге түрткі болады. Жөтел деген былайша шығады - адам терең демалады, содан кейін дауыс саңылауы, барлық тыныс алу бұлшық еттері, диафрагма мен төс етегі жабылады, екпедегі ауа қысымы көтеріледі. Дауыс саңылауын шұғыл ашқан кезде тыныс жолында жиналған ауа қақырықпен немесе басқа бөгде заттармен бірге күшпен ауыз арқылы ашылып шығады. Тыныс жолдарындағының бәрі мұрын арқылы шықпайды, себебі жөтел кезінде мұрын қуысы жұмсақтаңдаймен жабулы тұрады.
Сипатына қарай жөтел қақырықсыз құрғақ және қақырық түсетін дымқыл болады. Жөтел негізгі ауруды біршама ауырлатады. Құрғақ жөтел жоғарғы тембірмен сипатталады, тамақты қышытады, кақырық түспейді. Дымқыл жөтелде кақырық түседі, онын үстіне неғұрлым сұйықтау болса, оңай қақырынады.
Жөтелі болса мейіркеш дәрігердің белгілеуін қатан орындайды, бір шөкім натрий гидрокарбонатын салып жылы сүт, қақырық түсіретін микстура беріп, оның тоңып қалмауы үшін сыркатты қымтап жабады.
Қақырық - өкпе мен тыныс жолдарынан жөтел кезінде бөлінетін патологиялық секрет. Қакырықтың мөлшері мен касиеттерін анықтаудың үлкен диагностикалық маңызы бар. Сипаты бойынша қақырық шырышты, серозды, іріңді, геморрагиялық, аралас болады. Оның тәуліктік мөлшері 10 мл - ден (созылмалы бронхит кезінде) 1 және одан да көп литрге дейін болуы мүмкін (өкпе абсцесі бронхқа жарып шыққанда, өкпе гангренасында немесе бронхоэктаз ауруында).
Құрғақ жөтелі бар науқастың күтімі - бұл негізгі аурудың емі, қақырық түсіретін препараттарды қолдану, көп мөлшерде жылы сілтілі сұйықтық ішуді ұсыну. Қақырық болғанда мейірбике қалталық ингалятордың тазалығын және уакытымен босатылуын бақылап, оларды хлораминнің, хлорлы эктің сұйық ерітінділерімен күнделікті зарарсыздандырып отыруы керек. Науқастың үнемі күніне бірнеше рет 30 минуттан дренажды қальш (қақырық ете жаксы шығатын қалып) қабылдауын қадагалау қажет.
Қақырық жақсы түсуі үшін сырқаттың неғү_рлым ыңғайлы қалпын табу қажет, яғни дренаж калыппеіі жатқызу. Біржакты процесс кезінде оны ауырмайтын бүйіріне келтіру. Дренаж қалыпты жатқызу 20-30 минут бойы күніне 2-3 рет қайталанады. Мейіркеш сырқаттың жүйелі түрде осының бәрін орындап отыруын қадагалауы тиіс. Сырқат күнгірт шыныдан жасалған, бұралмалы қақпағы бар түкіргішке түкіруі тиіс. Тәулік бойындағы қақырықты өлшеу үшін қалта түкіргішінен мөлдір ашық түсті шыныдан жасалған, қақпағы бар, бөлімдерге бөлінген ыдысқа кұяды да, қараңғы салқын жерде ұстайды.
Көп қақыратын сырқатқа жақсы бұралып жабатын, калтаға салып жүретін түкіргіш береді. Қалған сырқатка жұқтырмау мақсатында қол орамалға түкіреді, ал еденге тіптен де түкіруге болмайды.
Қан тукіру - бұл біркелкі немесе жеке жолғалы қан араласқан (мысалы, өкпе ісігінде «таңқурай желесі» тәрізді) қақырықтың түсуі. Крупозды пневмонияда қақырық «тат басқан» болуы мүмкін. Тыныс жолдары арқылы қанның көп мелшерде бөлінуі (жөтелмен немесе үздіксіз ағынмен) өкпеден қан кету деп аталады. Оны асқазан қан кетуінен ажырата білу керек. Өкпеден қан кеткенде кан алқызыл түсті, көбікті, ұйымайды, сілтілі реакциялы, жөтелген кезде бөлінеді, ал асқазанннан қан кеткенде қан асказанның кышқыл сөлінің әсерінен және тұзқышқылды гематиннің құрылуы салдарынан қошкыл түсті, «кофе тұнбасы» сияқты, қышқылды реакциялы, тамақпен араласқан, құсқан кезде бөлінеді.
Қан түкіру және өкпеден қан кету шұғыл дәрігерлік әрекетті (диагностикалық рентгеноскопия. томография, бронхоскопияны) қажет счетін өте қауіпті симтомдар болып табылады.
Науқастын күтімі - толық тыныштықпен қамтамасыз ету, сол жақ өкпеге қанның түсуін болдырмас үшін науқасты зақымданған жағына қарай қисайтып жартылай отырғызу. Кеуде клеткасының зақымданған жағына мұзды қабық қойылады. Сонымен қатар мұзды жұтқызады, бұл тамырлардың рефлекторлы спазмына және өкпеге қан толудың азаюына әкеледі. Қатты жөтелгенде қан кету күшейеді, жөтелге қарсы заттар тағайындалады. Тамақ тек қана суық қоймалжың түрінде беріледі.
Кеуде клеткасына оңкалар, қышалар, компрестер қоюға болмайды! Егер сырқат өздігінен аузын шая алмайтын болса, мейіркеш шпательге оралған зарарсызданған салфеткамен жайлап онын ауыз қуысын сүртіп, аузында қалған қанды кақырық қалдықтарын шығаруы тиіс.
Мейіркеш сырқат тесегінің жанында әбден қан қақырып болғанша кетпей тұруы, оның жүрек-кан тамыры жүйесінің күйін бақылауы, тамыр соғуын санап, кан тамыры қысымдарын өлшеуі жэне әрдайьш қажетті дэрі-дэрмек енгізуге арналған зарарсызданған инелері бар шприцті дайындап үхтап тұруы қажет.
Кеуде қуысынын аүырсынуы - жиі тыныс алу органдары ауруының белгілерінің бірі. Әдетте мұндай аурулар плеврада қабыну процестері болуымен байланысты және өкпе меи плевраның қабынуы кезінде пайда болады.
Плевра ауырсынуы ушін терең дем алған кезде байқаулы тән. Кеуде қуысындағы ауырсынуды азайту үшін сырқат акырын демалып, жөтелмеуі қажет. Ауыратын жағының қолайлы қалпын табу қажет, содан кейін плевраның козғалысы тоқталады да, сырқаттың ауырсынуы азаяды.
Сырқаттың кеуде қуысында ауру пайда болған кезде мейіркеш оның көңіл-күйін жеңілдетуге тырысуы тиіс. Ол үшін сырқатты неғұрлым ыңғайлы жатқызып, жақсылап жауып, дәрігердің белгілеуі бойынша қыша, онқа қоюы немесе йод тұндырмасымен кеуде қуысын майлауы қажет. Егер мұндай емнің нәтижесінде ауруы азаймаса, дәрігердің белгілеуі бойынша ауруын жеңілдететін дәрі-дәрмектер береді.
Тыныс алу мүшелері ауруы көбінісе қызбамен бірге өтіліп, дірілдеп-қалдырады. Бұл кезде сырқаты басқы /грелка/ салып қыздырып, қымтап жауып тәтті, ыстық, қою шай береді. Денесінің ыстығы кетерілгенде басына мұз салынған торсық қоюға болады. Ыстығы түскенде қатты терлейді. Мұндай жағдайда сырқаты құрғақ сүлгімен сүртіп, іш киімін аустыруға қажет. Оның дымқыл іш киімін бір минутта кешіктірмеу абзал. Мейіркеш сырқаттың тамыры соғуын, қан қысымын, тыныс алуын қадағалап, оның жағдайы нашарлап, тіпті әлсірегенің өзінде дереу дәрігер шақыру тиіс.
Науқасқа дренажды қалып беру. Дренажды қалып дегеніміз қақырық неғұрлым жақсы түсетін қалып.
Мақсаты: бронхит, өкпе абсцесі. бронхоэктаз ауруы және т.б. аурулар кезінде кақырықтың жақсы шығуы.
1. Мейірбике науқасты арқасында жатқан қалпынан жайлап 360°-қа бұрады.
2.Әрбір 45 минут сайын мейірбике науқасқа терең тыныс шығаруды ұсынады және жөтел пайда болса науқасты жақсылап жөтелдіреді.
3. «Намаз оқып отырған мұсылман қалпын» қолдануға болады, бұл кезде науқас тізерлеп отырады да алдыға қарай еңкейеді, сонымен қатар басы мен денесінің жоғарғы бөлігін солға және оңға қарай кезек-кезек төсектен төмен түсіреді.
4. Бұл ісшараны күніне 5-6 рет жүргізеді.
5. Егер осы ісшаралардың біреуінде де қақырық түспесе, онда оларды қолданудың пайдасы жоқ!
Тыныс алу жүйесінің қызметі бұзылған сырқаттарды
диагностикалық тексерулерге дайындау, зерттеуге қақырық жинау
ережелері, қалталық ингаляторды қолдану, оттегі терапиясы.
Түкіргіштерді дезинфекциялау
Тіннің өткізгіштік қасиетіне байланысты рентген сәулелері диагностикада қолданады. Тыныс алу жүйесінің түрлі рентгенологиялық зерттеу әдістері ең маңызды болып табылады. Рептгеноскопия - адам денесінен рентген-сәулесін еткізіп мүшесінің бейнесін экранда көруге болатын әдіс. Рентгенография - рентген-сәулесі арқылы суретке түсіріп алу әдісі томография - қабаттық рентгенография. Флюорография - кеуде қуысының мүшелерін кіші көлемде суретке түсіріп алу әддісі. Рентген-сәулесінің аз өтуіне байланысты адам ағзасына қаупі төмен.