МОДУЛЬГЕ ЕСКЕРТУ

 

1.8 «Белсенді тындау» жаттығу(20 минут)

Мақсат: өз белсенді тындаудын техниканы құру

Мазмұны. Топ қатысушыларға басып шығарылған ережелермен карточкаларды тарату

Жаттығуды әр үш адам орындайды. Әр қатысушы кім туралы жақсы білгісі келсе топ мүшелердің арасында өзіне жұпты таңдайды. Үшінші номер «сөйлейді», екінші – «тындайды», ал бірінші – «бақылайды».

Тапсырма бірнеше қадамнан тұрады. Әр қадам белгілі бір уақытта жасалыну қажет. Қашан тапсырма аяқтау керек екенін жүргізуші айтады.

Сонымен, «сөйлеуші» 3 минуттын ішінде «тындаушыға» қатынасудағы өз қиындықтар мен себептер туралы айтады. Ерекше назарын ол қиындықтардын себебіне аударады. «Тындаушы» тындаудын жақсы ережелерін сақтап «сөйлеушіге» өз туралы айтуға көмектеседі. Тындаудын жақсы ережелеріне қарап және бақылап отырады «бақылаушы».

3 минуттан кейін әңгімені тоқтату керек.

Сосын «сөйлеуші» 1 минуттын ішінде «тындаушыға» оның тәртібінде ашық айтуына не көмектескеніндігін және не кедергі жасағанындігін айтады. Осы тапсырманын бөліміне өте маңызды келу керек, өйткені әңгімелесуші тек қана «тындаушыдан» өз тәртібінде не ашық сөйлесуге көмектесентідігін және не кедергі жасайтының біле алады, оны білу әрқайсымызға қажет.».

1 минут өткеннен кейін келесі тапсырманы беру.

«Енді «сөйлеуші» 3 минуттын ішінде «тындаушыға» қатынаста өз қатал жақтар және байланыстарды мен адамдармен әрекеттесуді құруға не көмектесетінді туралы айтады. «Тындаушы», жақсы тындуадын ережелерін сақтауынды ұмытпай келесі минуттын ішінде «сөйлеушінің» барлық ақпаратын санау қажет».

3 минуттан кейін әңгімені тоқтатып келесі қадамға көшу.

«Тындаушы» 3 минуттың ішінде «сөйлеушіге» екі әңгімелерден өз туралы, қатынастағы қиындықтар мен себептер және қатынастағы қатал жақтар туралы қайталап айту керек. 3 минуттын бойында «сөйлеуші» үндемей тұрады, тек қана келісетіндігін мен келіспейтіндігін бас июмен «тындаушыға» көрсетеді. Егер ол басымен жағымсыз қимыл жасаса онда «тындаушы» қателерді түзу керек сол уақытқа дейін, қашан «сөйлеуші» бас июмен жағымды қимыл жасамағанша. «Тындаушы» аяқтап біткенде «сөйлеуші» қай жерде ұмытылып кеткенінді мен дұрыс айтылмағанынды айту керек.».

Тақырыптын екінші бөлімінде «бақылаушылар» орындалған жаттығуны бақылайды, «белсенді тындау» бойынша кері байланыс көмегімен ережелер сақталды ма деп бақылайды.

Талқылау.Берілген ережелерді сіз қалай орындадыныз, қай ережелерді жеңіл орындадыныз, қайсын қиын орындауға болды?Сізге не туралы айтуға жеңіл болды – қатынастағы қиындықтар мен себептер туралы ма немесе қатал жақтар туралы ма? «Тындаушының» әртүрлі іс-әрекеттер қандай әсер білдірді, сіз қалай оны қабылдадыныз және т.б.

«Ұқыпсыз» жаттығу(20 минут)

Мақсаты: жаттығу белсенді тындаудын ережелерін және белсенді тындаудын кедергілерін үйретеді.

Мазмұны. Қатысушылар жұпқа бөлінеді. Біреуі – тындаушы, екіншісі – айтушы. Тындаушылар аудиториядан шығып кетеді, оларға нұсқаулық беріледі, диалог кезінде тындамау мен әңгімелесушінің көзіне қарамау, кішкене ары қарап отыру. Кейін айтушыларға нұсқа беріледі өз коммуникация себептер туралы айту.

Талқылау.Диалог біткен соңтренер тындаушылардын тәртібі ұнады ма, не жетіспеді, әңгімелесушімен коммуникацияда болған кезде не кедергі жасады деп айтушылардан сұрайды?

Жаттығу біткеннен кейін флип-карталарда ой-талқы көмегімен белсенді тындаудын ережелері жазылады.

Белсенді тындауға не кедергі жасайды?

• Бөгде ойлар, дыбыстар және басқа сыртқы алдандыру факторлар

• Әңгімелесушінің сөздерін бағалау (келісемін/ келіспеймін; дұрыс/ дұрыс емес және т.б.).

• өз баяндамамен шығуға дайындық («Қазір мен оған айтамын …»).

Бұл үш автомат бағдарлама әңгімлесушінің сөздерің біздің назарымызға алмауына әсер ететін. Біз ұқыпты емеспіз, сондықтан ол оны сезеді де және бізге сенімді жоғалтады. Шынымен айтқанда, көбінесе оныкы рас! Жақсы сөйлеу ол сирек кездеседі, ал жақсы тындау мүлде кездеспейді. Сондықтан жақсы тындай алатындар олар мынандай сапасын ұйрену немесе жақсы адамдарға ұқсату жолымен тапты.

Әңгімелесушіге қараңыз

Бұрын айтып кеткендей, көзбе көз қатынас ол коммуникацияның негізгі элемент болып табылады.

Егер сіз әңгімелесушінің көзіне қарасаныз, онда сіз оған оның не айтып тұрғанынды қызықты екенін көрсетесіз.

Егер сіз әңгімелесушінің «басынан аяғына дейін» қарасаныз онда, сізге біріншіден әңгімелесуші өзі қызық болып тұрғанынды көрсетіп тұрсыз, оның айтып тұрғанын сізге қосымша ретінде маңызды.
Егер сіз бөлмедегі заттарға қарап тұрсаныз, онда сол сәтте сіз әңгімелесуші де және оның не айтып тұрғаны да қызық емес.

Назар аударыныз
белсенді тындаудын мағызды элементі – сіз мұқият тындап тұрғанынызды адамға көрсету. Оны сіз бас июмен, сөзбен көрсете аласыз, мысалы, «иә», «мен сізді түсінемін...» және т.б. Әңгімелесушінің сөзіне назар аудару қажет, бірақ қатты емес.

Басқа адам үшін сөйлемді аяқтаманыз

Кейбір кезде сіз әңгімелесушіге ол үшін сөйлемді аяқтауына «көмектескінініз келіп тұрады». Егер сіз дұрыс түсініп тұрсаныз да ол не туралы айтқысы келіп тұрғанынды, өйтіп көрсету қажет емес. Сіз адамға өзіне түсінуге мен ойды құруына мүмкіндік берініз.

Түсінуге сұрақ қойыныз

Егер сіз бірдемені түсінбесеніз, онда сұрақ қойыныз. Әңгімелесушіге нақты жауап алу, қосымша ақпаратты алу, әңгімелесушінің пікірін түсіну – ол белсенді тындаудын көрсеткіштердін бірі.

Егер сіз әңгімелесушіні не айтқанынды түсініп тұсаныз, онда оған өз пікірін айтуына сұрақ қоюмен көмектесініз.

Бірақ әр сұраққа жауаптын шектеулі саны кіреді екенін есінде сақтаныз. Сіздің сұрағыныз неақты жауаптарды белгілейді. Сондықтан керек сәтте дұрыс сұрақты қоюға қажет.

Сөйлемді басқаша құрастырыныз
Сөйлемді басқаша құрастыруы ол пікірін нақтылау үшін өз сөзімен әңгімелесушінің мәлімдемені қайталап айту. Сөйлемді басқаша құрастыруы тек қана дұрыс түсініп тексеруге ғана емес, ол тағы сол арқылы әңгімелесуші оны түсініп тұрғанынды мен тындап тұрғанынды көрсетеді.

Сезімдерді байқаныз

Сөйлемдер «Мен сіздің жағдайынызды түсініп тұрмын...»; «Сізге ол жайлы айтуға қиын екенін мен түсініп тұрмын» және т.б. әңгімелесушіге оның жағдайын көрсетіп тұрғанынды мен оған уайымдап тұрғанынды көрсетеді. Сонда мәлімдеменің мазмұнына акцент бөлінбейді, ол тек қана сезімдерді білдіреді.

«Та-дам» жаттығу (20 минут)

Мақсат: серіктестің түсінуінде ашық сұрақтардын маңызын түсініп тұрғанынды мүмкіндік беру.

Мазмұны. Та-дам – ол кейбір қатысушыларда бар, кейбіреулерде жоқ сипаттама.

Ол міндетті түрде «объектілік» сипаттама, сипаттаманың бар мен жоғын дәлелдеу үшін бір бірін жақсы білу қажет емес. Бір негізгі қатысушы таңдалады, ол жайта-дамды ойлап табады: мысалы, аяқ-киімнің баулар. Николайда, Болатта, Гульнарда олар бар, оларда та-дам бар. Иванда, Алияда және Дианада жоқ, оларда та-дам жоқ.

Енді топ қатысушыға ашық сұрақтарды қою керек.Ол шын жауаптарды беру керек. Оның жауаптар арқылы ол та-дам екенін білу керек. Мысалы, сұрақтар осындай болу мүмкін: «Неге сен осы та-дамды таңдадын? Ол не үшін керек? Ол адамда қалай пайда болады?» және басқалар. Тек қана бір сұрақты қоюға болмайды: «Та-дам ол не?» Сағат тілімен жүре топтағы әрқайсында сұрақ қоюға мүмкіндік бар. Егер біреу сұрақ қоялмайтынды сезсе, онда ол өз кезегін басқаға береді. Ойынды «жеңіл» та-дамнан бастауға болады, мысалы, көзге түсетін кейбір сыртқы белгі. Қатысушы топтын әрқайсына айтады кімде та-дам бар, кімде жоқ. Ондай «сыртқы» та-дамдарды тез табады. Кейін қиын та-дам қойылады, мысалы езуінің жүзігі, қатысушы айтады кімде та-дам бар, ал кімде жоқ. Езуінің жүзігінде градациялар бар. Егер адамның езуінде кішкене ғана жүзігі болса, онда қатысушы айтады: «Сенде та-дам бар, бірақ үлкен емес». Сонымен қатар осы та-дам әртүрлі болу мүмкін». Егер қатысушыларға қиын болса онда оларға көмектесу керек: «Қазіргі кезде басқаша болды. Қазір та-дам мынандай кісіде бар...» немесе «Қазір та-дам барлықтарында бар» (егер барлықтарда езулерде жүзіктері болса). Бірақ екі алдынғы та-дам – ол сергелту болып саналады. Қиын та-дамдарды қоюына ашық сұрақтарды қоб қажет, мысалы, «ашық түсті көздер» немесе «есімінің алғашқы әріпі – дауысты дыбыс». Бірінші түрде градациялар болу мүмкін. Кімде қатты ашық түсті көздер болса олар үлкен та-дамның иелері болып табылады. Ол кімде жасыл немесе сұр көз болса онда олар «орташа» немесе «кішкентай» та-дамның иелері болып табылады (олардын көздері «кішкене» ғана ашық түсті). Кімде қоныр немесе қара көздер болса оларда та-дам жоқ. Жүргізуші жабық сұрақтарға жауап бермеу керек, тек қана ашық сұрақтарға жауап беру керек. Әдеттегідей жаттығуның аяғында қатысушылар қиын жағдайлар болғанынды айтады. Егер бастапқы ой дәлелдемесе онда оларға қандай та-дам қойылғанынды табу қиын.

Талқылау. Қандай жағдайларда та-дамды табуға қиын болды? Серіктесті түсіну үшін ашық сұрақтардын маңызы.

3.3 стигма мен дискриминация жөнінде әлеуметтік өзгерістеріне коммуникациялардын өзгеру туралы халықаралық тәжірибе

Ямайкада мақсатты топтын өкілдері жөнінде зорлық пен дискриминация оқиғалардын көп саны тіркеледі. Бұл мәселе заң түрінде және кең таралған түрінде болып табылады. Саясатшылар, рухани бастапшылар мен отбасының мүшелері әлеуметтік қоршауды сақтауына әсер етеді. АИВпен өмір сүретін адамдар жөнінде стигмамен күресу белгілі жұмыс жүргізілсе де, кампанияның бастауында секс-жұмысшылар мен еркектер басқа еркектермен секс қатынаста болғандар жөнінде үн сақталып жүрді. Сонымен қатар полицияның қатарында тұратын қызметкерлер еркектерді басқа еркектермен секс қатынаста болғандарды қорғауынан бас тарты, кейбір кезде өздері зорлығында қатысып жүрді. 2004 жылда күдікті қоғамдастықтын Карибтік коалиция Ямайкадағы еркектер басқа еркектермен зорлау деректер туралы үндемеуін және қоғамдық диалогты қозғауына мен институционалды қатынастар және тәртіп жөнінде әлеуметтік кампанияны бастады. Коалициямен қолданылатын бағдарламалы тәсілдемеге тұлға аралық қатынасты, институционалды байланыстарды, бұқаралық ақпарат құралдарын, білім және коммуникациялық құралдарды қатыстыруы кіреді. Олар бұқаралық ақпарат құралдар үшін арнайы интернет-ресурстарды, радио- мен теледидар ақпараттық бағдарламаларды, негізгі ғалымдардын баяндамаларды және зерттеулердін қорытындыларын қолданды. Насихат үшін құралған альянстар қоғамдық баяндамалар мен кулисаның арты жағындағы ішкі пікір сайыс үшін маңызды болып табылады. Церковь, полиция, БӘҚ мен үкімет сияқты негізгі институттар бұл мәселені әрқашан бақылауға қажетті деп санамады. Ямайкада еркектердің басқа еркектермен секс қатынаста болғандардын құқықтары мемлекет үшін мәдениет жағынан дұрыс емес деп қарастырылды. Коалиция үшін прогрессивті құндылықтарды орнату үшін жергілікті белгілі пікірін қатыстыруы міндетті түрде қолдану қажет болды.

Ямайкада бірнеше жағымды деректер байқалды. Мысалы, полиция көп мөлшерлі гомофобты шабуылдарға полиция кіріскен кезде БАҚ ол оқиға туралы дұрыс хабарлады. Сонымен қатар, кампаниялар бастағаннан кейін БАҚ басылымдар еркектер басқа еркектермен секс қатынаста болғандардын жөнінде зорлық деректер бойынша үндемейінді тоқтатып бірнеше ай бойы жаңалықтарда айтылып тұрды. Шаралардын нәтижесінде церковь, БАҚ мен полиция жағынан еркектер басқа еркектермен секс қатынаста болғанындардын жөнінде қатынастар жақсарылды.

Түпнұсқа: UNAIDS (2007), p. 18.

 

3.4 Туберкулез мәселесі бойынша насихат, коммуникация мен әлеуметтік мобилизация: «Туберкулезді тоқтатайық» кампаниядан алынған тәжірибе

«Туберкулезді тоқтатайық» бағдарламаның тәжірибе шектеуінде насихат, коммуникация мен әлеуметтік мобилизация үдерісі жасалған.

Жұмыс топ әрекетімен мемлекет деңгейінде коммуникацияның, насихаттын мен әлеуметтік мобилизацияның стратегиясы жасалған болатын. ОЛ ТБ күресуге глобальды стратегияныі бөлім ретінде қабылдаған. Онгың мақсаты туберкулезбен күресу бойынша Стратегиямен анықталған мәселелерді шешуі, аурудын саның анықтауы; стигманың төмендетуі, туберкулезбен ауратын адамдардын мүмкіндіктерін мен құқықтарын кеңейтуі және ТБ саясатты қолдауын нығайтуы болып табылады. Туберкулезбен ауратын науқастарды күту мен қоғамдық деңгейде күту туралы пікірлер бойынша жұмыс тобы науқастардын Хартиясын дайындады. Қазіргі күнде мөлшерлі құралдармен Глобальды қорға нұсқаларды дайындау үшін топ маңызды техникалық қолдауды ұсынады.

«Туберкулезді тоқтатайық» стратегия насихатты коммуникацияның күші және әлеуметтік мобилизацияның стратегиялар – серіктестін өнімі мен бірегей жауапкершілік болып табылады. Осы стратегия жалпы көлемінің негізінде, науқастарды белсенді қатыстыруымен жан жақты үдерісі бойынша жасалынған. Ол «ТБ тоқтатайық» стратегияға шоғырланған ретімен келе жатқан, ұзақ мерзімді мен жүйелі тәсілдеме. Ол өзіне әрекеттесудін әртүрлі тәсілдердің түсініктері мен шоғырлануы кіреді. Стратегия қызмет ететін құжат ретінде саналады және кең резонанс алды. Ол қатал басқарушының контекстінде жасалынған.

3.7 «Атақтылар» жаттығу (20 минут)

Мақсат:жаттығу коммуникативті дағдыларды, сұрақ қою икемділігіне мен дене тілі коммуникацияны үйретеді.

Мазмұны. Қатысушылар жұп бойынша бөлінеді. Қатысушы әрқайсының арқасына бір парақ қағаз атақты адамның есімімен ілінеді (әншінің, саясатшының және т.б.).

Осыдан кейін топ келесі нұсқаны алады: «Сіздің арқаларында атақты адамныі есімімен бір парақ қағаз ілініп тұр. Сізге парақты шешіп оқымай, қай атақты адамның есімі жазылып тұрғанынды табу керексіз. Сіз жазылған есімінді өзініз қара алмайсыз, сіздің серіктісініз жазылып тұр ғой. Сіздің міндетініз – серіктеске сұрақ қойып есімінді табу керексіз, ол сөзсіз қимылдармен, мимикамен көрсетіп тұрады, сіз оны сөзсіз табу керексіз

Талқылау.Қажет емес.

Бақылау сұрақтары, тесттер

Тақырып бойынша: «Денсаулық сақтауында коммуникациялар» 1. Ауыз тілімен айтылған коммуникация – ол? А) қимылдар, B) сөздер, C) хат, D) мәлімдеме. E) ақпарат 2. Дене тілімен айтылған коммуникация – ол араласу? А) қимылдармен B) сөздермен, C) жазбаша, D) қолдармен, E) ойлармен. 3. Орыс тілде коммуникацияның синонимы болып табылады… А) араласу, B) әңгіме, C) мәлімдеме, D) ақпарат, E) әңгіме. Араласудын негізгі құралы? А) пікір, B) ой, C) мәдениет, D) хат, E) тіл. 4. Тұлға аралық коммуникацияда екі түрлі араласу бар? А) ішінара, B) нақты мен нақты емес, C) ауыз тілі мен дене тілі, D) анық пен анық емес, E) толық және толық емес.

5. Қарапайым адамның тілі, ол екі түрлі тіл, бір жағынан сөздермен айтылатын тіл, екіншісі – тіл…» А) толық B) толық емес C) қимылдардын D) хаттың E) мәлімдеменің 6. Эмпатия – ол: А) серіктестердің сендірудің, пікірлердің, эмоционалды жағдайлардын толық ұқсастығы В) өз мақсаттарында адамдарға әсер еткізуіне икемділігі C) өз пікірлерді ортаға сендіру икемділігі D) ортаның эмоцияларын анықтай білу, және оларға назар аудару. 7. Эмпатияның неше деңгейді білесіз? A) 2. B) 3. C) 5. D) 4. E) 6. 8. Ашық сұрақтарды қою артықшылықтарына барлығы кіреді, біреуінен басқа: A) жауапшы тек ақпаратты ғана хабарламайды, ол тағы диалогтын қатысушы ретінде өзін санайды; B) жауапшы көп мөлшерлі ақпаратты хабарлайды; C) егер қажет болса ашық сұрақ арқылы бастаманыф жеңіл бере салу; D) жауапшы қызығып кету мүмкін, ол көп керек емес ақпаратты буру мүмкін. 9. Белсенді тындауында қолданылатын негізгі ережелері бар, біредің басқасынан: A) әңгімелесушіні көтермелеу B) нақтылау С) әңгімелесушінің сөзбе сөз немесе оған ұқсас қайталау D) дауыстын көтеруі, ұнатпағандығын көрсету E) әңгімелесушінің сөздері қаншалықты түсінікті мен нақты болғанынды нақтылау үшін гипотезаларды айту және нәтижелерді санау

МОДУЛЬ

ПСИХОБЕЛСЕНДІ ЗАТТЕКТЕРДЕН ТӘУЕЛДІЛІГІ. КЛИНИКА ЖӘНЕ ЕМ