Принцип 5 Декларации МАОП о медицинском обслуживании, ориентированном на пациента

Науқастарға мен медициналық күтуің атқаратын адамдарға ем және нақты аурумен қалай өмір сүру керек екенін туралы ақпаратты келісімді алу үшін сенімді, толғақты жән жетілімді ақпарат.

Ақпарат тиісті форматта, медициналық біліміне лайықты қағидалармен және науқастың денсаулық жағдайына, тілге, жасына, парасатына, қабілеттеріне және мәдениетіне қарай ұсынылу қажет. Ескерту. Ең маңызды сексуалды мен репродуктивті денсаулық туралы лайықты және заманауи ақпаратты ұсыну. Келісім шарттарды орындауын бақылау бойынша БҰҰ ұйымдар осындай ақпаратқа жетілімдігін жоғарлауына мемлекеттерді шақырады, өйткені жасөспірімдер арасында аборттардын саны және жыныс жолмен берілетін инфекциялар, соның ішінде АИВ/ЖИТС көбейген және мақсатты аудиторияны кәмелетке толмаған адамдар мен алкогольді және шылымды жоғары деңгейде қабылдайтын адамдар арқасында кеңейту.

Дене дербес құқығылына құқық

Мүмкінді бұзылыстардың мысалдары

Дәрігер есірткелерді қабылдайтын жүкті әйелге аборт жасауына мәжбү етеді.

Жабық ауруханалардағы науқастар олардың келісімсіз ем жүргізіледі, өйткені олар өз ем және зерттеу мәселелерді шешуге қабілеттіліктері жоқ.

Психиатриялық ауруханада науқастар клиникалық сынау шектеуінде ем алады, бірақ олар зерттеуде қатысып жүргенінді білмейді.

Науқастарға электртүйілген емді жүргізңді (ЭТЕ), ол «электрұйқы ем» деп аталады.

Заң шығарудың қалыптары мен олардың түсініктемелері

5 тармақ Денсаулыққа құқық туралы Хартия

Қатаң заң сәйкестігімен науқастың келісімі емнің алдында болуын талап етеді, айрықша ретінде жедел оқиғалар жатады.

Науқастардың құқықтар туралы ДМА Декларациясының 2-6 қағидалар

Бостандықты тандауыға құқық

· Науқас дәрігерді, аурухананы немесе емдік ұйымды, олар жеке меншікке немесе мемлекет саласына жататына қарамай, тандай алады және айрбастау құқығы бар.

· Науқас өз қалаған кезеңінде басқа дәрігердің кеңесіне бару құқығы бар.

Өз-өзін анықтауына құқық

· Науқас өз-өзін анықтауына және өз денсаулық жөнінде тәуелсіз шешімдерді қабылдай алады. Дәрігер міндетті түрде оның шешімдердің зардабы туралы науқасқа айту керек.

· Кәмілетке толған есі дұрыс адам әртүрлі зертханалық процедурасына немесе емге келісуге және оларға қарсы болуына құқығы бар. Науқас шешімдерді шешу үшін ақпаратты алуға құқығы бар. Науқас мақсаттар және әр зерттеу мен ем туралы және оларға қарсы болған кезде нақты ұсынысын білу қажет.

· Науқас әртүрлі зерттеу қатысуынан немесе медициналық қызметтердің оқуынан қарсы болуға құқығы бар.

Науқас ессіз жағдайда

· Егер науқас ессіз болған жағдайда немесе басқа себептермен өз еркіндігін айталмаған кезде ақпаратты келісімді заң түрінде тіркелгген өкілден алу керек.

· Егер өкілі жоқ болса, ал медициналық араласуын жедел түрде жүргізу керек болса онда науқастың келісім презумпциясын қолдауға болады, айрықша ретінде егер науқас бұдан бұрын осы медициналық араласуға келісімді бермеген кездер жатады.

· Егер науқас өз-өзін өлтірмекші болса да әрқашан дәрігерлер оның өмір үшін күресу керек.

Құқық қабілеттілігі жоқ науқас

· Кейбір құқықтықмәселеелрді шешу құқықтары заң өкілдің келісімі талап етуі керек, егер науқас кәмілетке толмаса немесе құқық қабілеті жоқ болса. Соған қарамастан науқас шешімдерді қабылдауына мөлшері көлемінде қатысу қажет.

· Егер құқық қабілеті жоқ науқас тиімді шешімдерді қабылдай алса, оны есептеу қажет және ол ақпаратты хабарлауына қарсы болғанынды өзін заң өкіліне айту керек.

· Если законный представитель пациента или лицо, уполномоченное пациентом, не дает согласия на лечение, которое, по мнению врача, отвечает интересам здоровья пациента, врачу следует оспорить указанное решение в соответствующем правовом или ином органе. В ситуации экстренной помощи врач всегда действует в интересах пациента.

Науқастың еркіндігіне қарсы процедураларын жүргізу

Зерттеулік процедуралар немесе ем науқастың еркіндігіне қарсы жүргізуге мүмкіндігі бар, айрықша ретінде заңмен қарастырылған және медициналық этиканың қағидалармен лайықты оқиғалар жатады

7. Оқытушының басқаруымен жүргізілетін студенттердің өзіндік жұмысына арналған тапсырмалар(125 минут)

Төмен берілген бұзылыстарға заң шығару қалыптарын келтіру

1. Дәрігерлер есірткіні артық қабылдап қойған науқасқа ем жүргізуге қарсы болып отыр, өйткені есірткелерді қабылдауы ол заңға қарсы, бірақ көмек көрсетуіне қарсылығы науқасты өлімге ұшырайды.

2. Есіртке қабылдаушылар жабық ауруханаларда өртке қарсы қауіпсіздік қамтамасыздандырылмағандықтан қайтыс болады.

3. Мемлекет жедел АИВ-инфекцияның алдын-алу немесе ем жетілімдігіне заң шығару ақталмаған шектеуліктерін тартқызады.

4. Жабық ауруханаларда өлім деңгейі әсіресе қысқы айларда жоғары, келесі себептер үшін: санитарлық жағдайларға талап етпейтін қйымның нашар жағдайы, жылыту жетіспеушілігінен және науқастарға ықылассыз күтуінен болады.

5. Психиатриялық ауруханаларда суицидке жақын тиісті науқасқа бірегей қарау жүргізілмейді, сондықтан ол өз-өзіне қол салады.

6. Мемлекет жоспарлаған шараларды АТА мен анадан балаға АИВ қарсы таралуына алдын-алу шараларын жүргізу үшін антиретровирусті дәрілерді қамтамасыз етпейді.

7. Мемлекет жүйелі паллиативті күту әдістер бойынша медициналық қызметтерге оқу жүргізбейді.

8. Психиатриялық ауруханаларда балаларды мен ересек адамдарды бір палатаға жатқызады.

9. Кедей аймақтарда дәрігерлер мен медициналық ұйымдар жоқ.

10. ЖИТС-бөлімшелердің қызметтері науқастардың рұқсатсыз камераға түсіріп жергілікті теледидардан мәліметтерді көрсетеді.

11. АИВ/ЖИТС күресу шараларды ұйымдастыру үшін әдей лесбиянкаларды, гейлерді, бисексуалдарды мен трангендерлі адамдарды жібермейді.

12. Тұрақты тұрғын орынды іздеп жүрген адамдарға әр медициналық көмектен тыйым салады, айрықша ретінде жедел көмегі деп саналады.

13. ИЕҚ АТАдың көпшілігі болғанымен АИВ ем бағдарламаларда жеткілікті ұсынылған жоқ.

14. Әйел «шизофрения» диагнозымен іш ауру шағыммен келсе, мейірбикелер айтады екен «ол бәрін ойлап тапты деп»; аяғында сол әйелде аналық мүше ісігі болып шығады.

Тестілеу(10 минут)

8 САБАҚ

Қазақстан Республикасының денсаулық қорғау құқығы

8.1денсаулық сақтау саласында негізгі заң шығарудың актілеріАқпаратты блок (50 минут)

1. Қазақстан Республикасының конституциясы

29 тармақ

1. Қазақстан Республикасы азаматтарының денсаулығын сақтауға құқығы бар.

2. Республика азаматтары заңмен белгіленген кепілді медициналық көмектің көлемін тегін алуға хақылы.

3. мемлекеттік және жеке меншік емдеу мекемелерінде, сондай-ақ, жеке медициналық тәжірибемен айналысушы адамдардан ақылы медициналық жәрдем алу заңда белгіленген негіздер мен тәртіп бойынша жүргізіледі.

2. «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі» Қазақстан Республикасының Кодексі

Кодекс азаматтардың денсаулық сақтауға конституциялық құқығын іске асыру мақсатында денсаулық сақтау саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді және денсаулық саласындағы заң шығару жүйелігіне, оның халықаралық қалыптармен және стандарттармен үйлесуіне, ұлттық медицина статусын, медициналық көмек көрсету сапасын мен азаматтардың медициналық қызмет ету деңгейін жоғарлауына, сапалы дәрілік-дәрумендермен, медициналық қажет бұйымдармен және медициналық техникамен қамтамасыз етуіне бағытталған.

88-бап. Азаматтардың құқықтары
1. Қазақстан Республикасы азаматтарының:
1) Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін тізбеге сәйкес тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін алуға;
2) тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемінің шеңберінде дәрілік заттармен және медициналық мақсаттағы бұйымдармен қамтамасыз етілуге, оның ішінде белгілі бір аурулары (жай-күйлері) бар азаматтардың жекелеген санаттары уәкілетті орган бекітетін тізбеге сәйкес амбулаториялық деңгейде тегін немесе жеңілдікпен берілетін дәрілік заттармен және мамандандырылған емдік өнімдермен қамтамасыз етілуге;
3) медициналық ұйымды, сапалы әрі уақтылы медициналық көмекті еркін таңдауға;
4) өздерінің жеке қаражаты, ұйымдардың, ерікті сақтандыру жүйесінің қаражаты және тыйым салынбаған өзге де көздер есебінен тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемінен тыс қосымша медициналық қызметтерге;
5) Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен айғақтар болған кезде, бюджет қаражаты есебінен шетелде медициналық көмек алуға;
6) медицина қызметкерлерінің дәрілік заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы дұрыс тағайындамауынан және қолданбауынан денсаулығына келтірілген зиянды өтетуге;
7) еңбекке уақытша жарамсыздық парағын немесе еңбекке уақытша жарамсыздық туралы анықтама бере отырып, еңбекке уақытша жарамсыздық фактісін куәландыруға;
8) мемлекеттік органдардан, ұйымдардан және емдеуші дәрігерден олардың құзыреті шегінде аурулар профилактикасының, диагностикасының, оларды емдеудің және медициналық оңалтудың әдістері, клиникалық зерттеулер, қоршаған ортаның жай-күйін, еңбек, тұрмыс және демалыс жағдайларын, дұрыс тамақтану мен тамақ өнімдерінің қауіпсіздігін, оның ішінде санитариялық-эпидемиологиялық сараптаманың қорытындыларын қоса алғанда, денсаулыққа әсер ететін факторлар туралы дәйекті ақпаратты өтеусіз алуға;
9) дәрілік заттар, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техника айналысы саласындағы мемлекеттік органдардан, тәуелсіз сарапшы ұйымдардан және субъектілерден өткізілетін дәрілік заттардың, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканың қауіпсіздігі, тиімділігі мен сапасы туралы ақпарат алуға;
10) медицина және фармацевтика қызметкерлерінің іс-әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) денсаулық сақтау ұйымына, жоғары тұрған органға және (немесе) сот тәртібімен шағым жасауға;
11) мемлекеттік медициналық сараптама қорытындыларымен келіспеген жағдайда, тәуелсіз сарапшыларды тарту туралы өтініш беруге құқығы бар.

3. «Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 - 2015 жылдарғаарналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттiк бағдарламасы туралы» жарлық

«Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейiнгi Стратегиялық даму жоспары туралы» Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2010 жылғы 1 ақпандағы № 922 Жарлығы.

Оның негізгі мақсаты мемлекеттің әлеуметті-демографиялық тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшін Қазақстан азаматтардың денсаулығын жақсартуы. Ол бағытталған:

•қоғамдық денсаулық сақтау мәселелер бойынша сектораралық пен ведомствааралық әрекеттесуінің тиімді жоғарлатуына;

•алдын-алу шараларын, іске бағытталған зерттеулерді, зерттеулердің дамуын, емін, негізгі әлеуметті маңызды ауруларды реабилитация жүргізуін;

• санитарлық-эпидемиологиялық қызметін жетілдіруіне;

•Біреккен ұлттық денсаулық сақтау жүйесінің шектеуінде медициналық көмегін ұйымдастыруын, басқаруын мен қаржылығын жетілдіруіне;

•медициналық пен фармацевтикалық білімін жетілдіруіне, медицинада инновациялық технологияларды дамуына мен енгізуіне;

•мемлекет халқына дәрілік дәрумендерге жетілімділігін мен оның сапасын жетілдіруіне, денсаулық сақтау ұйымдардың құралдарын жақсартуына.

8.2 Ұлттық заң шығаруда науқастардың құқықтары мен міндеттері.Ақпаратты блок(75 минут)

Пациент – медициналық қызметтер көрсетудің тұтынушысы болып табылатын (болып табылған) жеке түлға (87 подпункт) 1 п. 1 бап 2. «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі» Кодексі.

8.3 Алдын-алу шараларына құқықкелесі заң шығару құжаттарда жазылған:

Науқастар құқығын Европалық хартия

Әр адам ауруды алдын-алу мақсатында лайықты қызмет алуға құқығы бар.

29 бап ҚР Конституцияның денсаулық сақтауына құқығын тіркейді:

1. Қазақстан Республикасының азаматтары денсаулық сақтауына құқығы бар.

Подпункт 88) 1 п. 1 бап «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің: профилактика – аурулардың болуының, олардың ерте сатыда өршуінің алдын алуға және орын алған асқынуларды, ағзалар мен тіндердің бүлінулерін бақылауға бағытталған медициналық және медициналық емес іс-шаралар кешені.

Подпункт 5) 112 бап «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің: (анадан балаға АИВ-инфекция таралуын төмендету бойынша іс-шаралардың кешенің орындауы). АИВ-инфекциясының және ЖИТС-тың алдын-алуы, диагностикасчы және оны емдеу мәселелеріндегі мемлекет кепілдікттері осы қалыппен қамтамасыз етіледі.

114 бап «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің: (АИВ-инфекцияның алдын-алуы).

1 пункт 116 бап «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің: (психикалық бұзылуындардың алдын-алуы).

153 бап «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің: (аурулардың алдын-алуының мақсаттары мен түрлері).

155-161 баптар «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің: (медициналық тексеріп-қараулар, егулер, жұқпалы емес аурулардың алдын-алуы, психикаға белсенді әсер ететін заттарға тәуелділіктің алдын-алуы, темекі шегушіліктің, алкоголизмнің алдын-алуы және оны шектеу, темір тапшылығы жай-күйінің алдын-алуы, йод тапшылығы ауруларының алдын-алуы.).

ҚР заңның 37 және 38 баптар «Қазақстан Республикасында бала құқығы туралы».

№ 35 22 қаңтар 2010 жылдың Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау Министрдің бұйрығы

«Медициналық ұйымдарда жұқпалы ауруларды жұғуыныі ескерту бойынша шараларды күшейту туралы».

Санитарлық-эпидемиологиялық қызметтерге жедел хабарламаны беруімен, медициналық көмек көрсетуімен байланысқан уақытында тіркеуін мен барлық ауруханаішілік инфекциялардың оқиғаларын тіркеуге алуына қамтамасыз етуіне; барлық медициналық ұйымдарда эпидемияға қарсы шараларын мен дезинфекция-стерилизациялаудың тәртібін сақтауына бақылауын күшейту, ерекше таңу, егу, прививкаларды егу кабинеттер, операциялық пен реанимациялық блоктарда және т.б.

8.3.1 Науқастардың денсаулық сақтау құқықтарын сақтауы мен бұзылыстардың мысалдары.Тәжірибелік жаттығулар(50 минут).

Науқастардың денсаулық сақтау құқықтарын сақтауы мен бұзылыстардың мысалдармен танысып оларды шешу және құқықтарын қалпына келтіру үшін нұсқаулар беру.

Құқықтарды сақтау мысалдары	Бұзылыстардың мысалдары
Репродуктивті жастағы әйелдерге алдын-алу қарауын алыс пен қиын жетілімді ауылды аймақтарда жолға шығып жүретін аудандық орталық емхананың (аурухананың) дәрігерлік бригада жүргізеді. Жолға шығып жүретін акушер-гинеколог дәрігердің жұмысын аудандағы акушер-гинеколог дәрігер атқарады. Әйелдерді қарау тізімі учаскелік ауруханалардың, отбасылық/дәрігерлік амбулаторияларға, емхананың мен орталық аудандық ауруханалық емхана бөлімшелердің/аудандық ауруханалардың бас дәрігерлерге, фельдшер мен фельдшер-акушерлік пунктардың меңгерушілеріне мәліметтерді жібереді.	Химиялық термоиндикаторды стерилизациялау үшін приборға салу, олар стандарттарды бұзулуымен стерилизацияның температурлық тәртібін бақылауға қажет; •дезифекция құралдарды қолдаусыз палаталарды тазалау.
Сот істерінің мысалдары	Шешу мысалдары
Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі комиссиясының тексерісі Алматы қ. медициналық ұйымдарда өткен АИВ алдын-алу мен анықтау ережелерде көп бұзылыстарды көрсетті. Тексеріс кезде АИВ-инфекцияны анықтаумен, алдын-алуымен, АИВпен науқастарды тіркеуімен және қан препараттармен дұрыс жұмыс істеуімен байланысты бұзылыстар анықталды. Кейбір ауруханаларда эритроциттік салмақтың сақталу мерзімі дұрыс сақталмаған. Қан компоненттердің бақылау сапасы тексерушілерде күдіктер пайда болды. ЖИТС алдын-алу және оған күрес қалалық орталығында да бұзылыстар анықталды. Оның қызметкерлер тергеу изоляторларға түскен адамдарды АИВқа зерттеуге қарсы болған. АИВке тек тіркелген инелік есірткелерді қабылдаушылардың жартысы ғана зерттелді.	«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің 1 подпункт 112 бап: тегін негізінде ерікті түрде жасырын және құпия медициналық зерттеп-қараудың қолжетілімділігі мен сапасына, динамикалық байқауды қамтамасыз етуге, психологиялық-әлеуметтік, заңдық және медициналық кеңестер беріледі. Комиссияның өткен тексерісітің қорытындысы бойынша қалада АИВ-инфекцияның алдын-алуы мен оқиғаларды анықтауы қанағатсыздандырылған ұйымдастырылған. Бұзылыстарды жасаған медициналық ұйымдардың басшыларын комиссия әкімшілік құқық бұзылыстардың хаттамаларын құрастырды. Тәжірибелік нұсқаулар.Алдын-алу шаралардың ең бірінші қадамның құқық бұзылуы болса онда медициналық ұйымының бас дәрігеріне немесе денсаулық сақтау департаментіне хабарлау керек. Егер осы шаралар қажетті қорытындысына келмесе онда медициналық және фармация қызметінің бақылау Комитетіне хабарлау керек.

8.4 Қолжетілімдігіне құқық төмен берілген ҚР заң шығару құжаттарда жазылған:

Науқастардың құқық Европалық хартиясы

Әрқайсы денсаулық жағдай бойынша медициналық қызметке қолжетілімдігіне құқығы бар.

Медициналық қызметтер әрқайсына тепе-тең қолжетілімдігін кепіл беру керек, қаржы ресурстардың белгілеріне, тұратын орнына, аурулардың түріне немесе көмек алу уақытына қарамастан құқық шектеусіз болу керек.

29 бап ҚР Конституциясыденсаулық сақтау құқығын тіркейді:

Қазақстан Республикасының азаматтары денсаулық сақтауына құқығы бар.

2 пункт 14 бап ҚР Конституциясыешкім шығу жөнінде, әлеуметтік, қызметтік және мүлігі жағдайы, жынысы, нәсіл, ұлт, тіл, діни қатысына, пікір, тұратын жеріне және басқа себептермен бойынша құқық шектеуіне жатпау керек.

3 пункт 39 бап ҚР Конституциясы Конституцияның баппен қарастырылған 14 баппен қоса құқықтарын және бостандықтарын шектеуіне тыйым салынады.

2) және 3) подпункттер 87 бап «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің: (тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемінің көрсетілуіне, медициналық көмекке бірдей қол жеткізуіне).

Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі медициналық ұйымдарда тегін негізімен жеке меншік түріне тәуелсіз, олардың қызмет бағытталуымен лайықты, анықталатын лицензиямен және тегін медициналық көмектің кепілдік беруіне Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау Министрлігінің медициналық қызметтеріне төлеу аумақтық Департаментінің Комитетімен немесе облыстық денсаулық сақтау басқармамен келісім шартқа отыру жағдайда көрсетіледі (Қазақстан Республикасының № 2136 қаулы 15 желтоқсаннан 2009 ж. «Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлем тізімін бекіту туралы» және Қазақстан Республика Үкіметтің № 1887 қаулы 19 қарашадан 2009 ж. «тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемің азаматтармен алуына қамтамасыздандырудың Ережелерді бекіту туралы»).

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің 91 бабының 1 пункттің 2) подпункт

(қандайда бір кемсітушілік факторларының ықпалынсыз, тек қана медициналық критерийлер негізінде айқындалатын кезектілікпен медициналық көмек алуға).

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің Подпункты 112 бабының 1) мен 4) подпункттары

(АИВ-инфицирленген және ЖИТСпен ауратын адамдарға тегін негізде ерікті түрде жасырын және (немесе) құпия медициналық зертеп-қараудың қолжетімділігі мен сапасына, динамикалық бақауды қамтамасыз етуге, психологиялық-әлеуметтік, заңдық және медициналық консультациялар беруге; ауруының сипатына байланысты қандай да бір кемсітушілік нысандарына жол бермеуіне).

8.4.1 Қолжетілімдігіне науқас құқықтарын сақтау мен бұзу мысалдары.Тәжірибелік жаттығулар(25 минут).

Қолжетілімдігіне науқас құқықтарын сақтау мен бұзу мысалдармен танысып шешу және құқықтарды қалпына келтіруіне нұсқалар беру.

Сақтау мысалы	Бұзу мысалы
11 шілдеде 2009 ж. Тимур және оның 5-айлық қарындасы әжесімен бірге ата-анасына қонаққа кетті, олар сол кезде Турцияда болған. Ұзақ уақыт ұшқаннан кейін бала есінен таныды. Оны жақын арада орналасқан ауруханаға жеткізді, Тимур комада болып реанимация бімшесіне түсті. Бір күннің ақысы ол ауруханада бір жарым мың доллар тұрады. Тағы он күнге төлеу керек еді. Ребенок есін жиған кезде сөйле алмады. Сонымен қатар ол ішінара есін жоғалтқан. Тимурдың денсаулығына қарай оны үйге тек жер үстіндегі транспортпен апару керек еді. Қазақстанның өкілдігі орысша сөйлейтін дәрігерді табуға көмек тесті және баланы ауруханаға жатқызуына мен ем алуына, тағы жол ақысын төледі. Қазіргі уақытта дәрігерлердің бағалауынша баланың денсаулығына ешқандай қауіптілік жоқ. Қазақстанның өкілдің көмектесуімен дәрігерді табу мен емді төлеу үшін медициналық қызмет алу қолжетілімдігіне науқастың құқығын жүзеге асыру қабілет етті. Республикалық қалаларда шектеулі мүмкіндіктермен балаларға үшін реабилитациялық орталықтар жұмыс істейді. Орталықтардың өркендеген коррекциялық бағдарламалар балалардың ерекшелеріне мен аурулардың ауырлығына қарай жасалған (мысалы, Алматы қ. САТР орталығы).	· Науқастың жасы ұлғайған шақ болғандықтан ауруханаға жатқызуынан бас тарту; · Тұрақты тұрғын орында тіркелмесе медициналық қызмет беруінен бас тарту; · Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлеміне кіретін дәрілерді өз ақшаға сатып алу; · Эпилепсия диагнозымен қыз топомакс (топирамат) дәріні қабылдай алмайды. Бір тоғанағы 200 доллар тұрады, бір айға 8тоғанақ керек. · Кене энцефалитпен ауырып шыққан 3 топтағы мүгедек, қант диабет 2 түрімен әйел дәрігерге кіру үшін 2 сағат кезекте тұрған, аяғында ол оны қабылдаған жоқ. · Әйел 1962 т.ж., жүрекке операция жасауына 7 жыл бойы квотаны алалмай жүрді. · Жүректің ревматикалық ақауын операция жасап жою мүмкіндігімен жүрек жетіспеушіліктен қайтыс болды.
Б. жөтел шағыммен емхананың жасөспірімдік дәрігерге келді. Шағымды мен оның жағдайын есептеуімен дәрігер ЖРВИ, бронхитқа қарсы ем жүргізген жоқ ол тек қана туберкулез микобактерияға күніне 3-реттік қақырық зерттеуін белгіледі. Талдаудің нәтижесі оң болды. Жасөспірім уақытында туберкулез институтына жатқызылды, сол жерде оған уақытында дұрыс диагноз қойылды (сол жақтағы өкпенің төмен бөлігінің инфильтрация аумағы анықталған), және оған лайықты емнің курсы жүргізілген.	· Терминальды сатыда ісікпен ауратын науқасқа қатты әсер ететін ауруды сездірметін дәрілерден негізсіз бас тартты.
Сот ісінің мысалдары	Шешу мысалдары
Солтүстік Казақстан обласының прокуратурамен жүргізілген жоспарлы тексеріс мәліметтер бойынша бала қалалық емханадағы 30 амбулаторлық картасында тегін дәрілерге рецептарды қайтару туралы белгілер бар. Бала емхананың басқарушысының айтуынша тегін дәрілер рецептердің қайтару себебі дәріханада «Р» фирманың жеткізушінде дәру-дәрмектер болмағандықтан рецептер қайтарылып жатыр. Сонымен, бронхиальды астма бойынша дәрілердің тізімінен (20 дәрілердің атаулары) тексеріс кезде 3 ғана болды.	Сонымен, дәру-дәрмектерді қамтамасыз ету бойынша «Р» фармацевтикалық фирманың келісім жағдайларын орындалмағандықтан кішкентай науқастардың дәру-дәрмектердің тегін және жеңілдік қамтамасыз етуіне құқықтары бұзылған. Осы мысалда кішкентай науқастар үшін тегін дәру-дәрмектерге қолжетімділік құқығы бұзылған. Тәжірибелік нұсқаулар.Бұзылғанқұқықты жылдам түрінде қалпына келтіру үшін денсаулық сақтау және прокуратура ұйымдарғы хабарлау керек.

8.5 Ақпаратқа құқық келесі ҚР заң шығару қужаттарда берілген:

Науқастардың құқық Европалық хартиясы

Әрқайсында өз денсаулық жағдай, медициналық қызметтер мен оларды алуына, ғылыми зерттеу және техникалық ілгерілеу қорытындысында бар мүмкіндіктер туралы әртүрлі ақпараттың алуына құқығы бар. Медициналық ұйымдар мен қызметкерлер ем әдісіне немесе болашақта жасалатын операцияға тиісті және мүмкінді қауіптар, ауру сезімдер мен жағымсыз әсерлер туралы науқасқа ақпаратты ұсыну қажет. Ақпарат науқасқа түсінетін тілде және бұл салада жұмыс істемейтін қызметке ақпарат түсінікті болып ұсынылу қажет.

ҚР Конституциясы 2 пункт 20 бап заңға қарсы емес қабілетімен әрқайсына ақпаратты бос алуға мен тарауға құқығын тіркейді.

ҚР Конституциясы 3 пункт 18 бап әр азаматқа оның құқықтарына мен мүдделеріне, шешімдеріне және ақпараттың көздеріне тиісті құжаттармен танысу мүмкіндігін қамтамасыз етуге мемлекеттік ұйымдарды, қоғамдық бірлестіктерді, қызметтік адамдарды мен бұқаралық ақпарат құралдарын міндеттеп отыр. .

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің 88 бабының 1 пункттің 9) подпункт (дәрілік заттар, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техника айналысы саласындағы мемлекеттік органдармен, тәуелсіз сарапшы ұйымдардан және субъектілерден өткізілетін дәрілік заттардың, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканың қауіпсіздігі, тиімділігі мен сапасы туралы ақпарат алуға).

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің 91 бабының 1 пункттің 6) подпункт(өзінің денсаулық жағдайы туралы тәуелсіз пікір естуге және консилиум өткізілуіне).

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің 91 бабының 2 пункт (пациенттің өз құқықтары мен міндеттері, көрсетілетін қызметтер, ақылы қызметтердің құны туралы, сондай-ақ олардың ұсынылу тәртібі туралы әқпарат алуға құқығы бар).

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің 91 бабының 4 пункт(науқас медициналық көмек алу кезінде ұсынылатын және баламалы емдеу әдістерінің ықтимал қатері мен артықшылықтары туралы деректерді, емделуден бас тартудың ықтимал салдарлары туралы мәліметтерді, науқасқа түсінікті болатын нысандағы диагноз, емдік іс-шаралардың болжамы мен жоспарытуралы ақпаратты қоса алғанда, өз денсаулығының жай-күйі туралы толық ақпаратты алуға, сондай-ақ оны үйге шығару немесе басқа медициналық ұйымға ауыстыру себептері туралы түсінік алуына құқығы бар).

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің 96 бабының 1 пункттің 3) подпункт(өзінің ұрпақты болу денсаулығының жай-күйі туралы дәйекті және толық ақпарат алуға).

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің 98 бабы(бедеулік емге тиісті толық ақпарат алу).

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің 114 бабының 2) подпункт (халықты бұқаралық ақпарат құралдары арқылы АИВ-инфекциясы бойынша эпидемия жағдайы туралы және алдын-алу шаралары туралы хабарлау ету).

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің 115 бабының 5 пункт (медициналық зерттеп-қарау кезінде АИВ-инфекциясын жұқтыру фактісін анықтаған денсаулық сақтау ұйымдары зерттеп-қаралатын адамға алынған нәтиже туралы жазбаша түрде хабар беріп, өз денсаулығын және айналасындағылардың денсаулығын сақтауға бағытталған сақтық шараларын сақтау қажеттілігі туралы ұғындырады, сондай-ақ емделуден жалтарғаны және басқаадамдарға жұқтырғаны үшін әкімшілік және қылмыстық жауаптылығы туралы ескертеді).

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің 119 бабының 5 пункт(дәрігер психикасының бұзылуынан (ауруынан) зардап шегуші адамға немесе оның заңды өкіліне немесе адвокатқа психиканың бұзылуының (ауруының) сипаты туралы, емдеу мақсаттары мен әдістері туралы ақпаратты, сондай-ақ ұсынылатын емдеудің ұзақтығы туралы, ықтимал ауруды сезіну, жанама әсерлер туралы және күтілетін нәтижелер туралы деректерді беруге міндетті. Берілген ақпарат туралы медициналық құжаттамада жазба жасалады).

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің 133 бабының 1 пункттің 3) подпункт (өз құқықтары, өздерінің наркологиялық сырқатқа шалдығуының сипаты, емдеу мен медициналық-әлеуметтік оңалтудың қолданылатын әдістері туралы ақпарат алуға).

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің 157 бабының 1 пункттің 1) подпункт(бұқаралық ақпарат құралдары, аурулар профилактикасы мәселелері бойынша оқыту бағдарламалары арқылы халықты хабарлап ету).

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің 171 бабының 2 пункттің 1) подпункт (денсаулық сақтау ұйымдарынан тіндерді және (немесе) ағзаларды(ағзалардың бөліктерін) алу бойынша алдағы хирургиялық араласуға байланысты өзінің денсаулығында орын алуы ықтимал асқынулар туралы толық ақпаратты талап етуге).

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің 91 бабының 2 пункттің 9) подпункт (дәрілік зат туралы толық ақпарат алуға құқық).

8.6 Өзгешілікке және құпиялыққа құқық келесі ҚР заң шығару қужаттарда берілген:

Науқастардың құқық Европалық хартиясы

Әрқайсы жеке ақпараттың өзгешілікке мен құпиялыққа, өз денсаулық жағдайы, болашақта болатын диагностикалық мен терапиялық процедуралар туралы ақпаратқа және диагностикалық тексеріс болып жатқан кезде, медициналық қызметтерге қаралған кезде және медициналық мен хирургиялық араласулар жүргізілген кезде өз өзгешілікті қорғауына құқығы бар.

ҚР Конституциясы 18 бабының 1 пунктіжеке өмірге,жеке мен отбасылық құпияға қол сұғылмауына, өз намысын мен қасиетің қорғауына құқығы бар.

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің 87 бабының 1 пункттің 7) подпункт(жеке өмірге қол сұғылмауына, дәрігерлік құпияны құрайтын мәліметтердің сақталуына мемлекет кепілдік береді).

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің 95 бабының 3 пунктанықтайды: «Дәрігерлік құпияны құрайтын мәліметтерді пациенттің немесе оның заңды өкілінің келісімімен пациентті зерттеп-қарау және емдеу мүддесіне орай, ғылыми зерттеулер жүргізу, осы мәліметтерді оқытупроцессінде және өзге де мақсаттарға пайдалану үшін басқа жеке және (немесе) заңды тұлғаларға беруге жол беріледі».

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекстің 95 бабының(дәрігерлік құпия туралы жалпы мәліметтер). Дәрігерлік құпияны құрайтын мәліметтерді азаматтың немесе оның заңды өкілінің келісімінсіз беруге мынадай жағдайларда:

1. Өзінің жай-күйіне байланысты өз еркін білдіруге қабілетсіз азаматты зерттеп-қарау және емдеу мақсатында.

2. Айналасындағыларға қауіптөндіретін аурулардың таралу қатері болған кезде.

3. Тергеу немесе сол талқылауын жүргізуге байланысты анықтау және алдын ала тергеу органдарының, прокурордың, адвокаттың және (немесе) соттың сұратуы бойынша.

Сақтау мысал(дары)

Бұзылудың мысал(дары)

Республикалық ғылыми орталығының жедел медициналық көмектің науқастарына қашан мен қай жағдайда ақпаратты ашылуына болатындығын және олардан ақпаратты ашылуына келісімнің үдерісі туралы хабарлайды. Науқаспен тексеріс және студенттермен, курсанттармен оның медициналық картасын оқу туралы келісім жүргізіледі. Ақпарат тек белгіленген тәртіп және соттың немесе тергеу органдарының сұратуы бойынша беріледі. Ғылыми-зерттеу жұмыс жүрген кезде мәліметтерде және мақалдарда науқастың жеке ақпараты туралы айтылмайды. Науқас туралы ақпарат келушілерге және басқа науқастарға қол жетпейтің жерде тұрады.

Басқа науқасқа қателікпен амбулаторлық картаны беру. Кәсіптік қажеттіліксіз медициналық қызметтер арасында диагнозды мен ем әдістерін талқылау. АИВ-инфекция алдын-алу шараларына арналған ғылыми-тәжірибелік конференцияда өз баяндамамен медициналық орталықтың бас дәрігері көмек үшін орталыққа келген нақты науқастардың аты-жөнің айтып тиімді емінің мысалдарын келтірді.

8.7 Оқытушының басқаруымен жүргізілетін студенттердің өзіндік жұмысына арналған тапсырмалар(150 минут)

Денсаулық салада ЕҚӘХ құқықтарын оқу. Төмен берілген сілтемелерді мен тәжірибелік нұсқау «Права человека в сфере здравоохранения», Алматы, 2012 ж.қолдауымен ЕҚӘХ құқықтар бойынша презентацияларды дайындау Науқастардың ақпаратты сақтау мен құқықтарын бұзылуы мысалдармен танысыңыз. Келешекті шешімдерді және құқықтарын қалпына келтіру үшін тәжірибелік нұсқамаларды анықтау. Науқастардың жекешелігі мен құпиялық сақтау мен құқықтарын бұзылуы мысалдармен танысыңыз. Келешекті шешімдерді және құқықтарын қалпына келтіру үшін тәжірибелік нұсқамаларды анықтау. Өмір сүруіне құқық

Осында келесі денсаулық сақтау мәселелер жатады: АИВ тұратындарға ем, күту мен қолдауын жүргізу; АИВ алдын алу туралы ақпарат алуына және өз денсаулық сақтауында (дәріліке ем қызметімен қоса) көмек көрсету бойынша қызметтерге қолжетімділігі; зорлықтан бостандық және заңсыз қатынастар; сонымен қатар себепсіз тұтқындауы мен қамалуда болуынан бостандық. Әйелдердің көбісі мүшеқапты қолдауымен АИВ және жыныс жол арқылы таралатын басқа инфекцияларды да таралуынан сақтандырады. Олар репродуктивті денсаулық жоспарында акция туралы білмейді, олар анадан балаға АИВ таралуына қарсы тұрады. Коммерциялық секспен жұмыс істейтін әйелдерге репродуктивті денсаулық мәселелер бойынша тандау құқығынан бас тартатылды. Мемлекет зорлаудан, заңсыз қатынастардан қорғау және ересек адамдардың сексуалды қанаудан бостандық кепілдігін беру қажет.

Құқығын шектемеуден қорғауына, денсаулық сақтауына қолжетілімдіктің тепе-теңдігіне, заң өкіліне мен қолдауына, тұрғын үй мен әлеуметтік әрекеттесу болуына .

Осы құқықтан АИВ-статус немесе отбасы, қоғамдастық мүшелерінің статусы болғанымен олардан бас тарту мүмкін.

Жеке автономияға құқық.

Бұл құқық жеке өмірдің мен дене құпиялығын; АИВке және басқа ауруларға тестілеу; емге келісімін; аборт және репродуктивті денсаулықтың басқа мәселелер жөнінде өз шешімдерін қабылдау қабілетін қамтып тартады. Сексуалдық мәселелерді ашық талқылауға, өз денсаулығын қорғай алатын ақпаратты шығаруға мен тарауға құқық.

Бақылау сұрақтары(10 минут)

1. «Денсаулық» түсінігінің анықтауы.

2. Денсаулық деңгей туралы түсініктеме.

3. Денсаулық тәуелдігінің факторлары.

4. Денсаулық сақтау жағдайлары.

5. Денсаулықтың белгілері.

6. Денсаулықтың концептуальды модельдері: денсаулықтың медициналық немесе функционалдық моделі; денсаулықтың биологиялық моделі; биоәлеуметтік модель; денсаулықтың құндылықты моделі; денсаулықтың интегральды моделі.

9 САБАҚ

ЕҚӘХ/ӘҚТ медициналық көмек алуға кедергілер

Жалпы білгенде медициналық көмек алуына ең мұқтаж болып саналатын адамдар мен топтар әлеуметтік қорғамаған халықтың деңгейлеріне жатады және олар көмекті ала алмайтын сияқты. Белгілі бір британдық дәрігер Джулиан Тьюдор Харт денсаулық сақтау керісінше заң ұсынды, ол былай болып айтылған:

«Қызмет ететін халықтың қажеттілігіне қарай сапалы медициналық көмегінің қолжетімділігі керісінше өзгереді. Осы қағидада келесі түрде істейді, егер медициналық қызмет ең жоғары сатыда нарықтық күштердің әсеріне байланысты болса онда бұл қағида дамыған ретінде істейді, ал медициналық қызмет төмен сатыда нарықтық күштердің әсеріне байланысты болса онда қағида төмен деңгейде дамыған». (Харт, 1971 ж.).

Осындай оқиғаның түрі әлеуметтік әділеттіктің тепе-теңдігі мен оның жоқтық нәтижесінде болады және ерекше әлеуметтік қоғам деңгейлерде мен кедей халықтың тұратын аймақтарда дамыған, ол жерде медициналық қызметіне аз қаржы бөлінген, тегін медициналық көмекте мұқтаж болып жүретін адамдардың пайызы аса көп. Осы оқиғада ЕҚӘХ медициналық көмек алу үшін белгілі кедергілермен және қиындықтармен жиі кездеседі.

9.1 Талқылауға арналған сұрақ(15 минут)

Топта жұмыс: сіздің ойынызша, ЕҚӘХ медициналық көмек алған кезде қандай кедергілермен жиі кездеседі?

9.2 Денсаулыққа құқықтың элементтері. Ақпаратты блок (25 минут)

Экономикалық, әлеуметтік және мәдиниеттік құқықтар бойынша БҰҰ Комитетінің түсінік беруіне сәйкес денсаулыққа құқық барлық оның формаларда және деңгейлерде келесі өзара байланысқан негізгі элементтер кіреді.

Бар болуы. Мемлекетте денсаулық сақтау салада мен медициналық көмек көрсетуінде қызмет ететін мекемелердің, тауарлардың мен қызметтердің және лайықты бағдарламалардың жеткілікті саны болу қажет. Оларға кіреді: денсаулықты әзірлеу үшін негізгі белгіленген алғышарттар, қауіпсіз ауыз суды, адекватты санитарлық қызметтерді, ауруханаларды, емханаларды мен басқа денсаулық сақтау мекемелерді жабдықтау үшін инфрақұрылымы, ішкі деңгейдегібәсекеге төтеп беретін сыйақыны алатын дайындалған дәрігерлік мен медициналық қызметтер, негізгі дәрімендер жөнінде ДДҰ іс-әрекеттерін Бағдарламада анықталған медициналық тағайындау бойынша негізгі дәрі-дәрмектер.

Қол жетімділік. Ешқандай кемсітушілік нысансыз әр адамға денсаулық сақтаудағы мекемелер, тауарлар және қызметтер қол жетілімді болу қажет. Қол жетілімділікте төрт өзара байланысқан аспектілер бар:

· кемсітушілік нысан емес: денсаулық сақтаудың мекемелері, тауарлары, қызметтері де-юре мен де-факто болу қажет, барлықтарға қол жетілімділі болу қажет, рұқсат етілмеген белгілердің бірі бойынша кемсітушілік нысансыз ең күдіксіз немесе әлеуметтік қорғаусыз халықтың топтарына, аластатылған топтарға үшін ерекше қолжетілімді болу қажет;

· дене қолжетілімдігі: денсаулық сақтау мекемелер, тауарлар мен қызметтер халықтың барлық топтарына, әсіресе әлеуметтік қорғаусыз халықтың топтарына, аластатылған топтарға үшін ерекше арасы қолжетілімді болу қажет;

· экономикалық қолжетілімділік (шығын жағынан қолжетілімділік): барлықтарда денсаулық сақтау мекемелерге, тауарларға және қызметтерге қаржылық қолжетілімділік болу қажет;

· ақпаратқа қолжетілімділік: денсаулық мәселелерге тиісті ақпаратты және ойды іздеу, алу мен тарау құқықтары кіреді.

Құптауға болатын. Барлық денсаулық сақтау мекемелер, тауарлар және қызметтер медициналық этика мен мәдиниеттік критериялардың қағидаларына лайықты болу қажет.

Сапа. Денсаулық сақтау мекемелер, тауарлар және қызметтер олардың мәдениеттік теңбе-тендікпен ғылыми және медициналық жағынан құптауға болу қажет және жоғары сапасымен сипатталу керек.

Осы анықтаманың қажетті минимумы көп мөлшерде тек қана ЕҚӘХ үшін медициналық көмек қолжетілімдікке жетуіне бағытталған, осыны белгілеуге қажет.

9.3 ЕҚӘХ күдіктілігің жоғарлайтын факторлары.Ақпаратты блок (25 минут)

Ресми медициналық және әлеуметтік қызметтерге қолжетілімдігінің жоқтығы/шектеулі және адекватты көмек алуына қиындықтары.

ЕҚӘХ жағынан себептері:

· жеке басының күәлігі, тұратын орны бойынша тіркеу, медициналық сақтандыру құжаттардың жоқтығы;

· бұрынғы тәжірибеде болған нашар қатынастардың негізінде қызметтерге сенімсіздік/қастандық көз қарасы;

· қызметтердің құптауға болмағандығы (жоғары ақысы, жұмыстың ынғайсыз уақыты, көліктің қиындықтары, құпиялық және наркологиялық тіркеуге алуына қорқыныштық);

· ЕҚӘХ әлеуметтік бейімделмеуі, өз денсаулық жағдайын адекватты бағалауға білмеуі және оны әзірлеуіне нұсқамалардың жоқтығы;

· өз құқықтар туралы медициналық мен әлеуметтік қызметтерді алуына аз хабардар болушылығы;

· есірткелерді белсенді қабылдау, немқұрай өмір сүру;

· өз-өзін стигматизациялау (ішкі стигма).

Мемлекеттік медициналық және әлеуметтік мекемелер жағынан себептері:

· ЕҚӘХ жұмыс істеу үшін мамандар толық дайындылмаған;

· Құжатсыз қызметтерді ұсынуға мүмкіндігі жоқ;

· Наркологиялық есепке тіркеу және қою;

· ЕҚӘХ тәртіптің ерекшеліктер туралы білімінің жетіспеушілігі, «дұрыс емес» тәртіппен байланысты оларға көмек көрсетуден мамандардың кінәлауы мен бас тарту;

· Мамандардың ЕҚӘХ кінәлау қарауы (толерантсыз).

9.4 Мысалмен жұмыс істеуд примером(25 минут)

Өзінді ересек адам ретінде сананыз: сізде кәмілетке толған ұлыныз бар, ол ВИЧ-инфицирленген қызға үйлейін деп жатыр. Сіздің реакцияныз? Келіскен адамдар оқытушыдын он жаққа тұрады, қарсы болған адамдар қарама қарсы тұрсын. Барлықтары өз орына тұрғаннан кейін, бірінші топ түсінідіріп берсін неге олар келісіп тұр, екінші топ неге қарсы болып тұр?

9.5 талқылауға арналған сұрақ (25 минут)

Топта жұмыс істеңіз, Сіз «стигма» анықтама туралы естідініз бе? «Стигма» қалай анықталнады? Қандай адамдар стигмаға түседі?

9.6 Стигматизация мен кемсітушілік нысаны.Ақпаратты блок (100 минут)

Медициналық көмек алған кезде қандай кедергілермен ЕҚӘХ кездесе алады.

Стигматизация мен кемсутішілік нысаны медициналық көме калған кезде негізгі кедергілердін бірі болып саналады. Мысалы, АИВ-ты жұқтырған адамдар медициналық қызмет атқаратын мамандар, еңбек қоры берушілер, отбасылар және достар жағынан кемсітушілік нысанмен жиі кездеседі мүмкін сол үшін олар өз денсаулық жағдай туралы ақпаратпен бөлісуге келмейді немесе ем мен қолдау алу үшін бармайды. Кемсітушілік нысаны сапасыз және/немесе адекватсыз медициналық көмекке келтіреді және алдын-алу шаралары бойынша стратегияларға қатты әсер етеді.

Стигма– бұл әлеуметтік белгі, «ол біз сияқты емес» қағида бойынша адамның әлеуметтік статусы немесе «нашар» ауру жөнінде кемсітушілік нысанның негізгі себебі болып саналады, адамды жағымсыз қабылдау және қоғамда оны әлеуметтік алыстату. Кім өз-өзінде стигма әсерін сезіп тұрса олар өз-өзінді құылған және аластатылған адам ретінде санайды.

Көбінесе АИВ-пен тұратын адамдардың құқықтары бұзылады, өйткені оның АИВ-статусы алдын ала болжаулы немесе белгілі болған кезде олар өз мойындарда аурудың ауырлығын алып жүреді, сонымен қатар әртүрлі әлеуметтік құқықтарынан айырылады. Осы адамдардың ем алуына, жұмысқа тұруына, үй алуға және басқа құқықтармен пайдалануға стигматизация мен кемсітушілік нысаны кедергі болып тұр. Бұл басқа инфекциялардын бейімділігіне қабілет етеді, өйткені АИВ-пен байланысқан стигма мен кемсітушілік нысаны АИВ-пен жұқтырылған немесе тиісті адамдарға емдік немесе әлеуметтік мекемелерге баруға жібермейді. Нәтижесінде кім ақпаратта, оқуда мен қолдауда мұқтаж етеді, соларға лайықты қызметтер ұсынылса да, олар соларды алалмай жүреді.