Алматы, 2014 ж.

1.Оқытушы туралы мәліметтер   Бөрібай Эльмира Сартайқызы, биология ғылымдарының кандидаты, доцент м.а. «Табиғатты пайдалану экономикасы» кафедрасы Т.Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық университеті Тел.: 377-19-83
2.Пән пререквизиттері Орта білім бағдарламасы бойынша химия, физика, жалпы биология, экология
3.Реквизиттен кейінгі пәндер Қоршаған орта туралы ілім, қоршаған орта мониторингі
4.Пәннің сипаттамасы Радиациялық экология – қоршаған ортаның радиациямен ластануының экологиялық зардаптарын, радионуклидтердің табиғи ортада өзгеру заңдылықтарын зерттейді.
5.Пәнді оқыту мақсаты   Биосфера элементтерінің иондаушы сәулелену әсеріне ұшырауы, радиациялық сәулеленудің молекулалық, жасушалық, ағзалық, экожүйелік деңгейде әсері
6.Пәнді оқыту міндеттері   - радиоактивті заттардың ыдырау заңдылықтары; ; - радиациялық ластануды нормалау; - техногенді және табиғи радиация көздерін ажырата білу; - радиациялық қауіпсіздің регламенттелуі.
7. Пәннің мазмұны Радиоактивті ластанудың қоршаған ортаны өте қауіпті әсер әкелетін физикалық ластанудың түрі, радиацияның адам денсаулығы мен тірі организмдерге зиянды әсері туралы сипатталады
8.Құзіреттілік Студен білуі тиіс: - жалпы экологиядағы радиациялық экология пәнінің мақсаты мен міндеттерін; - техногенді және жасанды радионуклидтер туралы; - радиацияның адам ағзасына тигізетін медико-биологиялық әсерін; студент жасай білуі тиіс: - табиғи ортаға радионуклидтердің түсуін, миграциясын, жинақталуын; - табиғи радиациялық рең жоғары аймақтарда адамдардың өмір сүру ортасына зиянды әсерлерін ажырата білуді. Дағдылануы тиіс: қоршаған ортаны қорғау және радиациялық қауіпсіздіктің тәртіплелуін, атос энергетикасын пайдаланудағы экологиялық қауіпсіздік шараларын

 

 

9. Пәннің күнтізбелік-тақырыптық жоспары

  №       Тақырыптың аты Сағат саны
Күндізгі оқу нысаны
Барлығы Дәріс Практикалық сабақ. СОӨЖ СӨЖ
Радиациялық экология пәнінің мақсаты, міндеттері, әдістері
Радиация көздері. Қоршаған ортаның радиоактивті ластануы. Табиғи радиоактивтілік
Қазақстандағы радиоэкологиялық жағдай. Радиациялық мониторинг.
Радиациялық фон (рең). Радиация көздері
Иондаушы сәулелердің түрлері
Биосфераға радиоактивті сәулелердің түсу жолдары
Радиацияның табиғи ортаға, тірі ағзаларға пайдасы мен зияндылық жақтары
Радиациялық қауіпсіздік нормасы. Сәулеленуді нормалау
Қазақстанда радиациялық әсерлердің тәртіптелуі
Радиациялық қауіпсіздік. Радиациядан қорғау бойынша халықаралық ұйымдар ынтымақтастығы
  Барлығы (сағат)

 

10. Дәріс (лекция) және зертхналық сабақтар жоспары

№   Дәріс жоспары Практикалық сабақ жоспары
Дәріс 1.Радиациялық экология пәнінің мақсаты, міндеттері, әдістері 1. 1. Радиоэкологияның мақсаты, радиациялық ластану 2. Радиациялық ластанудың негізгі көздері
  1. Сәуле ауруы, оның сатылары
  		Сабақ 1 Радиациялық экология пәнінің пайда болу тарихы, ғалымдардың еңбектері. Сұрақтарға жауап беру    
Дәріс 2.Радиация көздері. Қоршаған ортаның радиоактивті ластануы. Табиғи радиоактивтілік
  1. Радиация көздері.
  2. Табиғи радиоактивтілік. Беккерельдің еңбектері
  3. Радионуклидтер
 Сабақ 2 Энергетика және қоғам Радиоактивті қалдықтарды жою проблемалары  
Дәріс 3 Қазақстандағы радиоэкологиялық жағдай. Радиациялық мониторинг.
  1. Қазіргі радиоэкологиялық жағдайға шолу жасау
  2. Радиациялық мониторинг жүргізудің ұстанымдары
  3. Радионуклидтердің жіктелуі
1. 		Сабақ 3 Иондаушы сәулелену түрлері Радиоактивті сәулелену бойынша жағдайлық есептер шығару
Дәріс 4 -5. Радиациялық фон (рең). Радиация көздері
  1. Қазіргі радиоэкологиялық жағдайға шолу жасау
  2. Радиациялық фон деген не?
  3. Радиацияның таралу көздері
  4. Радиоактивті ыдырау түрлері
    		Сабақ 4 -5. Сәулеленудің сіңірілуі және таралуы, ыдырауы «Радиацияның тірі ағзаларға әсер механизмдері» тақырыбына эссе жазу
Дәріс 6. Иондаушы сәулелердің түрлері
  1. Иондаушы сәулелену деген не?
  2. Иондаушы сәуленің пайдалы жағы туралы баяндау
  3. Радиоактивті ыдырау түрлері
  		Сабақ 6 Биосфераға радиоактивті сәулелердің түсу жолдары «Қазақстан аймақтарының радиациялық ластану деңгейлері» тақырыбы бойынша сұрақтарға жауап беру
Дәріс 7-8. Биосфераға радиоактивті сәулелердің түсу жолдары
  1. Иондаушы сәулелердің ағзаға түсу жолдары
  2. Радиоактивтіліктің жіктелуі
  3. Табиғи және техногенді радиоактивтілік
  4. Радон туралы не білеміз?
  		Сабақ 7-8 Радиациялық қауіпсіздік нормалары Сәулелену нормалары 1. Тұрғындардың сәулелену деңгейінің шекті дозалары 2.Радиоактивті қалдықтармен жұмыс жасаудағы санитарлық ережелер
Дәріс 9-10. Радиацияның табиғи ортаға, тірі ағзаларға пайдасы мен зияндылық жақтары
  1. Радиацияның табиғи ортаға ықпалы
  2. Радиацияның табиғи ортаға пайдалы жақтары
  3. Радиацияның зияндылықтары
    		Сабақ 9-10 Радиациялық бақылау әдістері Бақылау сұрақтар: 1.Люминисцентті әдіс. 2.Фотосуретті әдіс. 3.Химиялық әдіс.
Дәріс 1-12. Радиациялық қауіпсіздік нормасы. Сәулеленуді нормалау
  1. Радиациялық қауіпсіздік нормасы деген не?
  2. Сәулеленуді нормалау
  3. Шектеулі рұқсат етілген доза
  4. Жылдық тиімді доза
  		Сабақ 11-12 Ядролық энергетикадағы радиоэкологиялық мәселелер.
  1. МАГАТЭ және халықаралық ынтымақтастықтар
  2. Ядролық энергетиканың тиімді және келеңсіз жақтары
Дәріс 13-14. Қазақстанда радиациялық әсерлердің тәртіптелуі
  1. Радиациялық қауіпсіздік нормасы деген не?
  2. Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету ұстанымдары
  3. Қазақстан Республикасында радиациялық қауіпсіздіктің жай-күйін бағалауға қойылатын талаптар
  		Сабақ 13-14Халықтың радиациялық қауiпсiздiгi туралы Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 23 сәуiрдегi N 219 Заңына талдау жасау
  1. Қазақстан Республикасының радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласындағы заңдары
  2. Радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз етудiң негiзгi принциптерi
Дәріс 15. Радиациялық қауіпсіздік. Радиациядан қорғау бойынша халықаралық ұйымдар ынтымақтастығы
  1. Радиациялық қауіпсіздік деген не?
  2. Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша халықаралық ынтымақтастық
  3. Қазақстан Республикасында радиациялық қауіпсіздіктің жай-күйін бағалауға қойылатын талаптар
 Сабақ 15 Радиациялық бақылау ҚР Экологиялық Кодекс бойынша ядролық қауіпсіздік және радиоэкологиялық жағдай туралы мәселелерді талдау

11. СОӨЖ жүргізу жоспары

№ СОӨЖ тапсырмалары СОӨЖ өткізу нысаны
Күндізгі оқыту
1. Радиациялық экологияның даму тарихына шолу жасау. 1.Радиациялық экология пәнінің басқа ілімдермен өзара байланысы 2.Радиацияны зерттеу бойынша жүргізілген ғалымдардың еңбектері
2. Атомдық энергетиканы бейбіт мақсатта қолданудың халықаралық келісімдері   1.Тақырып бойынша тезис жазу 2.Ауызша талдау  
3. Радиацияның табиғи ортаға, тірі ағзаларға пайдасы мен зияндылық жақтары Тақырып бойынша баяндама жасау
4. Радионуклидтердің жартылай ыдырау периоды. Радионуклидтердің биологиялық әсері бойынша жіктелуі Өздік жұмыс: Радионуклидтердің табиғатта таралуы мен миграциясы туралы жазу
5. Радионуклидтердің қоректік тізбек бойынша тірі ағзаларға әсер ету көрсеткіштері 1.Радиобиологиялық процестердің сызбасын жасау 2.Радиоактивті сәулелену туралы сипаттау, сәуле ауруының категорияларына талдау жасау
6. Табиғи және жасанды радиоактивтілік «Радиоактивті заттардың табиғатта таралуы» тақырыбы бойынша сызба жасау немесе кесте толтыру  
7. Жасанды радиоактивтілік. Белсенділік көрсеткіші және өлшем бірліктері Жағдайлық есептер шығару  
8. Сәулеленуді нормалау   «Сәулеленудің түрлері» туралы кесте жасау
9. Сәулелену түрлері, олардың өлшемдері Жазбаша жұмыс. Есептер шығару
10. Дозиметрия және иондаушы сәулелер   Ауызша сұрақ-жауап алу

 

12. СӨЖ тапсырмаларын орындау және өткізу графигі

№ СӨЖ тапсырмалары Бақылау нысаны Өткізу мерзімі
Күндізгі оқыту
1. Энергетиканың дәстүрлі емес көздері Презентация жасау
2. Биосферадағы радионуклидтер Жазбаша жұмыс
3. Биотада радионуклидтердің жинақталуының заңдылықтары   Тақырып бойынша кесте толтыру немесе диаграмма жасау
4. Әр түрлі сәулеленудің адам ағзасына әсері Реферат жазу
5. Ядролық сынақтардың әсерінен ортаның радиациялық ластануы Презентация жасау
6. АЭС туындайтын радиоэкологиялық жағдай: пперспективалар және проблемалар Эссе жазу

13. Курстық жұмыс жұмыс бағдарлама көрсетілмеген.

 

14. Негізгі және қосымша әдебиеттер тізімі

 

14.1. Негізгі оқу әдебиеттері:

 

Негізгі

1. Белозерский Г.Н. Радиационная экология.-М.: Академия, 2008.-383 с.

2. Пивоваров Ю.Г. Радиационная экология. –М.: Академия, 2004.-240 с.

3. Гупалов Т.А., Спешилов С.Л. Контроль радиационной безопасности окружающей среды: учеб. пособие для вузов. – 2-е изд. / Т.А. Гупа-лов, С.Л. Спешилов. – М.: Изд-во МГГУ, 2006. – 111 с.

4. Давыдов М.Г. Радиоэкология [Электронный ресурс] / М.Г. Давыдов // Радиоактивность литосферы - Режим доступа: http://www.phys.rsu.ru. /web/nudear/radiology/fRE6.htm.

5. Смирнов С.М., Герасимов Д.Н. Радиационная экология. Физика ионизирующих излучений: учебник для студентов вузов / С.М. Смирнов, Д.Н. Герасимов. – М.: Издательский дом МЭИ, 2006. – 326 с.

6. Сынзыныс Б.И. Экологический риск: учебное пособие для вузов / Б.И. Сынзыныс, Е.Н. Тянтова, О.П. Мелехова; под ред. Г. В. Козьмина. – М.: Логос, 2005. – 168 с.

7. Шищиц И.Ю. Основы инженерной георадиоэкологии: учебное пособие для вузов / И.Ю. Шищиц – М.: Изд-во Моск. гос. горного ун-та, 2005. – 711 с.

8. Александров Ю.А. Основы радиационной экологии: Учебное пособие. - Йошкар-Ола: Мар. гос. ун-т, 2007. - 268 с.

9. Василенко О. И. Радионуклидное загрязнение окружающей среды и здоровье населения / О. И. Василенко. - М. : Медицина, 2004. - 400 с.

10. Ободовский И. М. Основы радиационной и химической безопасности: учебное пособие / И. М. Ободовский. - Долгопрудный: ИД Интеллект, 2013. - 304 с.

 

Қосымша

1.Ахременко С.А. Использование древесины с радиоактивно загрязненных территорий в строительном комплексе / С.А. Ахременко. – М.: АСВ, 2003. – 168 с.

2. Алексеенко В.А. Биосфера и жизнедеятельность: Учеб. пособие для вузов по направлению «Защита окружающей среды» / В.А. Алексеенко, Л.П. Алексеенко. - М.: Логос, 2008.

3. Безопасность жизнедеятельности: Учеб. пособие для вузов / Л.А. Муравей, Д.А. Кривошеин, Е.Н. Черемисина и др.; Под ред. Л.А. Муравья. -2-е изд., перераб. и доп. - М.: ЮНИТИ-Дана, 2008.

4. Плохих Г.П. Радиация - малые дозы. Как защитить здоровье / Г.П. Плохих; Обществ. просветит. эколог. орг. «Движение за ядерную безопасность». - Челябинск: Челяб. Дом печати, 2006.

5. Зорин В. М. Атомные электростанции : вводный курс : учеб. пособие для студ. вузов / В. М. Зорин. - 2-е изд., испр. и доп. - М. : МЭИ, 2010. - 184 с.

6. Радиационная защита персонала организаций атомной отрасли : учеб. пособие для студ. вузов / В. А. Кутьков, В. В. Ткаченко, В. В. Романцов. - М.: Изд-во МГТУ им. Н.Э. Баумана, 2011. - 400 с.

7. Степановских А.С. Прикладная экология: Охрана окружающей среды: учебник для вузов / А.С. Степановских. – М.: Юнити-Дана, 2003, 2005. – 751 с.

8. Семипалатинский испытательный полигон. Радиационное наследие и перспективы развития./Институт радиационной безопасности и экологии. Тезисы докладов IV Межд.научно-практ. Конференций.-25-27 август 2010 г. Министерство Индустрии и новых технологий РК./ –Курчатов: 2010.-132 с.

9.Таукин П.Б. Защита окружающей среды от токсичных отходов промышленности. СПб.: Гуманистика, 2004. -208с

10. Ветошкин А.Г. Теоретические основы защиты окружающей среды. – М.: Высшая школа, 2008. – 396с.

Интернет-ресурстар:

Radiation measurements // Журнал. Великобритания: Изд-во Elsevier Science Publishing Company, Inc. [Электронный ресурс]: – Режим досту-па: http://www.elibrary.ru/

Радиационная биология. Радиоэкология // Журнал. М.: Наука [Электронный ресурс]: – Режим доступа: http://www.elibrary.ru/

http://www.energyland.info – «Открой мир энергетики»

http://www.atomas.ru атомная энергетика, атомные станции, ядерная физика, ядерное оружие; http://www.nucleus.ru

http://www.CyberSecurity.ru – Новости высоких технологий

http://www.uic.com.au – Урановый информационный центр (Австралия)

http://www.ecopravda.km.ru – сайт «Экологическая правда»

http://www.antigreen.org – сайт «Остановим Greenpeace»

 


Т.Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық университеті Казахский Экономический университет им. Т. Рыскулова  

Қолданбалы ғылымдар мектебі

«Табиғатты пайдалану экономикасы» кафедрасы