МАЯТНИКТЕР ТЕРБЕЛІСІ

 

Жұмыстың мақсаты: Математикалық және физикалық, аудармалы маятниктердің тербілістерін зерттеу. Математикалық, физикалық және аудармалы маятниктер тербелістерінің периодынан еркін түсу үдеуін анықтау.

Керекті құрал-жабдықтар: Аудармалы маятник, секундомер, сызғыш, ELWRO қондырғысы.

 

Жаттығу №1. Математикалық маятник

Физикада маятник деп ауырлық күші әсерінен горизонталь оське қатысты тербеліс жасаушы қатты денені айтады. Қарапайым маятник - математикалық маятник болып табылады. Математикалық маятник дегеніміз салмақсыз, созылмайтын жіңішке жіпке ілінген (жіптің ұзындығымен салыстырғанда өлшемін ескермеуге болатын) материалдық дене.

Маятник қозғалысын тік бағыттан ауытқу бұрышымен сипаттауға болады. Онда айналмалы қозғалыстағы сияқты

 

мұндағы, J - инерция моменті, М - айналдырушы момент - ауырлық күш моменті. Жіп массасын ескермегенде, жіпке ілінген шариктің О нүктесіне қатысты инерция моменті

J =

 

Егер жіп ұзындығымен а салыстырғанда радиусы аз болса, онда

J = ma

деп есептеуге болады. Күш моменті мынаған тең:

 

M= mg a sin = mg a

 

Бұл маятник тербелісінің теңдеуін

 

және маятниктің тербеліс периодын береді:

T = 2

 

мұндағы a - маятниктің ауытқу бұрышы.

 

Жұмысты орындау реті

 

1. Қондырғыны қосып, 5-10 минутқа қыздырыңыз. Жұмысты орындау алдында тербелістің изохрондығының диапазонын анықтау керек. Маятникті тепе-теңдік күйінен (маятник ұзындығы 50 см) 3 см-ге ауытқытып, «пуск» батырмасын басып, маятникті босатыңыз. Аспап автоматты түрде тербеліс санын және шариктің тепе-теңдік күйді өткендегі уақытын санай бастайды. Тербеліс саны 29-ға жеткен кезде, «тоқта (стоп)» батырмасын басыңыз. Тербеліс саны 30-ға жеткенде санау тоқтайды.

Өлшеулерді 5, 7, 10, 15 см үшін қайталаңыз.

Тербеліс периодының бастапқы амплитудаға тәуелділік графигін салыңыз.

2. Маятниктің ұзындығын 5см-ге ұзарта отырып, тербеліс периодының ұзындыққа тәуелділігін өлшеңіз. Т=f( ) графигін салыңыз. Амплитуданы өлшегенде жұмыстың бірінші бабына сәйкес тербеліс периодының орта мәнінен ауытқуы 0,5%-ға артпайтындай етіп таңдаңыз.

3. Еркін түсу үдеуін анықтаңыз.

 

Жаттығу №2. Физикалық маятник

Математикалық маятникте маятникті құраушы нүктелік масса тек ілгерілемелі қозғалыс жасайды. Бұл тұжырымның қолайлылығы алынған шешімді ілгерілемелі қозғалысқа аударуға, мысалы серіппедегі жүк тербелісіне мүмкіндік береді. Тәжірибеде маятниктің тербелісін, инерция моментін енгізу жолымен және маятниктің бұрылу бұрышына қатысты тербеліс теңдеуін жазу керек.

Массаларының таралуы еркін алынған және сыртқы ауырлық күш әсерінен горизонталь ось бойында тербеліс жасайтын денені физикалық маятник деп атайды. Оның іліну нүктесіне қатысты инерция моменті мынаған тең:

мұндағы m – стержень массасы, l- оның ұзындығы, a – массалар ортасынан іліну нүктесіне дейінгі қашықтық. Бұл жағдайдағы тербеліс периоды

,

шамасын есептемейтін аз тербелістер үшін.

 

Жұмыстың орындалу реті

Өлшеулер ұзындығы l=552.2м, биіктігі 18,1 мм тіреу призмасымен жабдықталған болат стерженмен жүргізіледі. Призманы стержень бойымен жылжытқанда массалар ортасы 4 см аралықта ығысады. Сондықтан маятник екінші призмамен жабдықталған – стерженнің ортасына қатысты біріншіге симметриялы орнатылатын қарсы салмақ.

Призмалар орнын әр кез 2,5 см-ге ығыстыра отырып, маятниктің тербеліс периодының а-ға тәуелділігін өлшейміз. Ол үшін маятникті ауытқытып, «Сброс» батырмасын басыңыз және санауыш терезесінде 29 саны пайда болғанда «стоп» батырмасын басыңыз, сонда уақыт есептеуіші 30 тербеліске кететін уақытты көрсетеді.

Тербеліс периодының а-ға тәуелділік графигін салыңыз. Графиктің ерекшелігі берілген геометрияда маятниктің тербеліс периоды минималь болады да, а-ға байланысты болмай қалады. Бұл еркін түсу үдеуін мейілінше дәл анықтауға мүмкіндік береді.

Т шамасының минималь мәнін алу үшін а-ның сәйкес мәнін қойып, 100 тербеліс үшін периодты есептеңіз. Тербеліс периодын үш рет өлшеңіз және мына формуламен есептеңіз.

 

 

Жаттығу №3

Аудармалы маятник көмегімен еркін түсу үдеуін анықтау

(Бессель әдісі)

Жалпы жағдайда, еркін пішінді денелер үшін тербеліс периоды іліну нүктесіне қатысты дененің инерция моментіне тәуелді

 

ℓn=I/ma;

 

өрнегімен анықталатын физикалық маятниктің келтірілген ұзындығын математикалық маятник ұзындығы орнына енгізе отырып, математикалық маятник формуласын қолдануға болады. Бұл өрнектегі I - инерция моменті, а- айналу осінің іліну нүктесі мен маятниктің массалар ортасының арақашықтығы.

Аудармалы маятникті еркін түсу үдеуін анықтау үшін қолдану тербеліс периодының еркін түсу үдеуіне байланыстылығына және іліну нүктесінің орайластық қасиетіне негізделген. Егер маятникті тербелу ортасына іліп қойсақ, онда оның алғашқы іліну нүктесінен келтірілген ұзындықта тербеліс периоды өзгермейді.

Айталық қарапайым түрде маятник екі призмалы іліну нүктелері В және С мен Д ауыр жүктер кигізілген стерженді құрасын. Жүктерді ығыстыра отырып, массалар ортасының орнын өзгертуге болады және маятниктің келтірілген ұзындығын өзгертуге болады және маятниктің келтірілген ұзындығын өзгертуге, оны таңдап алуға болады.

Инерция моменттері туралы Штейнер теоремасына сәйкес

 

J = J0 + ma2

 

мұндағы, Jo – массалар ортасы арқылы өтетін оське қатысты инерция моменті, a -призмадан массалар ортасына дейінгі арақашықтық. Сонда бірінші призмаға ілінген маятник үшін:

 

ал екінші призмаға ілінген маятник үшін:

.

Бұлардан шығатыны:

 

Егер жүктер мен призмалар орнын олардың арасы келтірілген ұзындыққа тең болатындай етіп алсақ, онда

 

Призмалар арасын үлкен дәлдікпен өлшеуге болады, онда тербеліс периодында өте дәл өлшеуге болады. Жалпы жағдайда периодтар тең емес:

 

Еркін түсу үдеуінің шамасын анықтау үшін Бессель теңдеуі.

Жұмыстың орындалу реті

Өлшеу жеке маятникте немесе автоматтандырылған ELWRO қондырғысында жүргізіледі.

1. Қондырғыны желіге қосыңыз және оны 10-15 минут бойы қыздырыңыз.

2. Маятникті тепе-теңдік күйінен 2-3 см-ге ауытқытып қоя беріңіз. «Босат (Сброс)» батырмасын басыңыз. Маятник өзінің қозғалысы кезінде жарықтандырғыштан фотоэлементке баратын сәуле жолын периодты кесіп отырады және уақыт есептеуіші мен тербеліс санауышын іске қосатын импульстар береді.

Уақыт санауышы үзіліссіз жұмыс жасайды, периодтар санауышы фотоэлементтен келетін импульстармен іске қосылады да, маятниктің толық тербеліс санын есептейді.

100 тербеліс санаңыз. Ол үшін санауыш терезесінде 99 саны көрінгенде «Тоқта (Стоп)» батырмасын басыңыз. Терезеде 100 саны пайда болғанда санауыштар есептеулерін тоқтатады. Уақыт санауышының көрсеткішін жазып алып, тербеліс периодын анықтаңыз.

3. Маятникті аударып, екінші призмаға іліңіз. 2-бапта айтылған өлшеулерді қайталаңыз. Тербеліс периодын тағы анықтаңыз.

4. Жүктердің біреуін бір бөлікке (1см) жылжытыңыз. Содан соң маятникті бірінші және екінші призмаларға іліп, тербеліс периодтарын қайта өлшеңіз.

5. Өлшеулерді жүктің жеті орны үшін қайталаңыз. Бұндайда маятниктің еркін ұшындағы жүкті орын ауыстырған ыңғайлы. Нәтижелерді кестеге толтырыңыз.

 

Орын ауыстырған жүктің күйі Тербеліс периоды
1 призмаға қатысты 2 призмаға қатысты

 

Бір графикте бірінші және екінші призмалардағы тербеліс периодтарының ығыстырылатын жүк орнына тәуелділігін салыңыз. Екі қисықтың қиылысу нүктесі бірдей тербеліс периодын беретін болады.

l=0.3824м деп алып, еркін түсу үдеуін есептеңіз.

 

Маятник тербелісінің амплитудасымен байланысқан қатені бағалау

 

6. Призманың біреуіне маятникті қойыңыз. Оны тепе-теңдік күйден 10см-ге ауытқытыңыз да, тербеліс периодын өлшеңіз.

7. Әрі қарай 8,6,5,4,3 және 2 см ауытқуларды жасай отырып, тербеліс периодының амплитудаға тәуелділігін өлшеңіз. Т – ның дәл мәні графикті нөлдік амплитудаға аппроксймациялау арқылы алынады. Бірінші тәжірибеде алынған тербеліс периоды мәнінің нөлдік амплитуда үшін алынған ауытқуын пайызбен өрнектеңіз.

8. Өлшеулерді екінші призма үшін жүргізіңіз. Графиктерді түзетіп жаңа қиылысу нүктесін алыңыз. Алынған тербеліс периодтарының айырымын пайызбен көрсетіңіз.

9. Алынған Т мәнінен g шамасын анықтаңыз.

 

Бақылау сұрақтары

 

1. Математикалық маятник деген не? Физикалық маятник деген не?

2. Физикалық маятниктің келтірілген ұзындығы дегеніміз не?

3. Тербелмелі және айналмалы қозғалыстар өзара қалай байланысқан?

4. Маятниктер көмегімен еркін түсу үдеуі қалай анықталады?

5. Жер бетінің әр түрлі нүктелеріндегі еркін түсу үдеуі неге тең және ол қалай анықталады?

 

 

№6 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС

 

АУАНЫҢ ЖЫЛУ ӨТКІЗГІШТІК КОЭФФИЦИЕНТІН АНЫҚТАУ

Жұмыстың мақсаты: Ауаның жылу өткізгіштігін өлшеу процессінде физикалық кинетика түсініктерімен танысу.

Құрал-жабдықтар: ФПТ 1-3 қондырғысы, жұмыс элементі.

 

1. Қысқаша теориялық мәліметтер.

Егер газ термодинамикалық тепе-теңдік күйінде болса, онда оның температурасы барлық нүктесінде бірдей болады. Жүйеде жылулық тепе-теңдік бұзылса, жүйені тепе-теңдік күйіне қайтаруға тырысатын энергия ағыны пайда болады. Температураның жоғарғы аймағынан төменгі аймағына энергияның тасымалдануы жылуөткізгіштік құбылысы деп аталады.

Егер газдың әр нүктесінде температура әртүрлі болса, онда сол нүктелердегі молекуланың орташа кинетикалық энергиясы да әртүрлі болады. Молекулалардың үнемі соқтығысу салдарынан уақыт өте келе температураның жоғарғы аймақтарынан температураның төменгі аймақтарына қарай энергияның тасымалдануы өтеді. Бұл процесс температураның тепе-теңдігіне әкеледі. Осылайша газдардағы жылуөткізгіштік процесі жүзеге асады.

Энергияның тасымалдануы жылудың тасымалдану түріндегі Фурьенің эмпирикалық заңына бағынады:

(1)

Мұндағы − х осьінің бойындағы жылу ағынының тығыздығы (бірлік уақытта жылу ағынының бағытына перпендикуляр бағытталған бірлік көлемнен өтетін жылу мөлшеріне тең есептелген шама, Дж/с∙м2 өлшенеді);

− ауданға нормал бағытындағы бірлік ұзындықтағы температураның өзгеру жылдамдығына тең келетін температура градиенті;

− жылуды өткізетін ортаның қасиетінен тәуелді оң тұрақты шама. Бұл тұрақты шама жылу өткізгіштік коэффициенті деп аталады. Минус таңбасы жылу өткізгіштік кезінде энергия температураның кему бағытына қарай тасымалданатынын білдіреді. Жылу өткізгіштік коэффициенті сан жағынан (температура градиенті үшін) жылу ағынның тығыздығына тең шама және өлшем бірлігі Дж/с∙м∙К.

Газдарда жылу өткізгіштік мына формуламен анықталады:

,

Мұндағы − тұрақты көлемдегі газдың жылу сыйымдылығы (тұрақты көлемдегі 1 кг газды 1 К температураға қыздыру үшін қажетті жылу мөлшері);

− газдың тығыздығы; − молекулалардың жылулық қозғалысының орташа жылдамдығы;

− молекуланың еркін жүру жолының орташа ұзындығы.

Екі концентрлі цилиндрлер арасындағы стационар таралған температура үшін жылу ағынын анықтаймыз. Сыртқы цилиндрдің диаметрі − , ішкі цилиндрдікі − . Цилиндрдің ұзындығы деп есептейміз. Сондықтан цилиндрдің кіре-берісіне келген жылу ағынын ескермеуге болады. Цилиндрлердің температуралары және тұрақты мәндерді сақтап тұрады.

Цилиндр радиусы , ал биіктігін деп ойша белгілейік. Цилиндрдің осі қарастыратын цилиндрлердің осімен дәл келеді.

Белгіленген цилиндрдің бүйір беті арқылы бір секунд ішінде тасымалданатын жылу ағыны мынадай:

.

Алынған дифференциалдық теңдеу төмендегідей оңай интегралданады:

.

Осыдан

, (2)

Мұндағы − цилиндрлердің температура айырымдары.

 

2. Қондырғымен есептеуге қолданылатын формулалар

Ауаның жылу өткізгіштігін өлшеу үшін ФПТ 1-3 екі блоктан құралған қондырғы берілген (1-сурет):

1) қондырғы блогы;

2) жұмыс элементі;

Жұмыс элементі блогында вертикаль шыны түтік берілген, ол шыны түтіктің ішінде вертикаль вольфрам сымы тартылған (4). Жылу өткізгіштік процесі вольфрам сымын тұрақты ток пен қыздыру арқылы шыны түтікке беріледі.

Сым тізбектей кедергісі Ом болатын этолондық резисторге жалғанған. Зертханалық жұмыс барысында резистордың температурасы тұрақты және шыны түтіктің температурасына тең. Егер сым арқылы өткен кернеудің төмендеуін деп белгілесек, ал эталондық резистордағы кернеуді - деп белгілесек, онда сымнан ток өткен кездегі бөлінетін жылулық қуат Джоуль-Ленц заңымен анықталады:

, (3)

Мұндағы − сым мен эталондық резистор арқылы өтетін ток. Кернеудің мәні жұмыс элементі блогына орналастырылған сандық құрал бойынша анықталады.

Қондырғы блогындағы ауыстырыпқосқыштың көмегімен сым мен этолондық резисторды кезекпен қосуға болады.

Тәжірибе барысында құбырдың температурасы тұрақты, өйткені оның беті желдеткіштің көмегімен ауа ағынымен үрленеді. Құбырдағы температураның мәні жұмыс элементінде орналасқан 6-шы сандық құралмен анықталады.

Сымның температурасын өлшеу үшін кедергінің температурадан сызықты тәуелдігі қолданылады. Сымнан (қыздырушы ток) шамасы аз ток өтсе де, сымның температурасы құбырдың температурасынан айырмашылығы өте аз болады. Онда сымның кедергісі

, (4)

мұндағы − температура 0 С кезіндегі кедергі.

 

 
 

 
   

Сымнан токтың жұмыстық мәндері өткенде сым температурасына дейін қызады. Сымдағы кедергі мәні мынаған дейін артады

(5)

Этолондық резистордағы кедергі өзгермейді және тең, өйткені резистордағы температура тұрақты болып сақталады және ол сымды қоршаған ауаның температурасына тең. (5) теңдеуге (4)-ті пайдаланып төмендегі теңдеуді аламыз:

(6)

Сымнанда этолондық резисторданда бір ғана ток өткендіктен қыздырушы ток үшін былай жазуға болады

(7)

Мұндағы . Сәйкесінше жұмыстық ток үшін ,

мұндағы .

Сонда және мәндерін (6)-теңдеуге қойсақ мынаны аламыз:

. Бұдан температураның айырымы алынады

(8)

 

Жоғарыдағы (7) және (4)-теңдеулерден

 

.

 

(8)-теңдеуге мәнін қойсақ, нәтижесінде мынаны аламыз:

 

(9)

Жұмыстың орындалу реті

 

1. Қондырғыны ток көзіне қоспас бұрын «Қыздыру (Нагрев)» блогындағы потенциометрдің тетігі сол жаққа келтірілгеніне көз жеткізіңіз.

2. Блогтағы «Қосу (Вкл)» «Желі(Сеть)» және «Қосу (Вкл)» «Қыздыру (Нагрев)» тумблерін қосыңыз.

3. тетігін басыңыз.

4. «Қыздыру (Нагрев)» блогындағы потенциометрдің тетігімен кернеудің мәнін 60мВ (қыздырушы ток) артық болмайтындай етіп қойыңыз. Кернеудің мәні жұмыс элементінде орналасқан сандық құралмен бақыланады, кестеге мәнін толтырып жазыңыз.

5. пернесін басу арқылы кернеудің мәнін өлшеңіз. Алынған нәтижелерді кестеге толтырыңыз.

6. пернесін басыңыз. «Қыздыру (Нагрев)» блогындағы потенциометрдің тетігімен (300мВ-тан 1500МВ-қа дейін) кернеудің жұмыстық мәнін сандық құрал бойынша келтіріңіз.

7. Жылулық режим тұрақтанғанша аз уақыт күтіңіз. пернесін басыңыз. Сандық құралы арқылы кернеуін анықтаңыз. Алынған нәтижелерді кестеге толтырыңыз.

8. Сандық индикатор арқылы температураны анықтаңыз.

9. 6-8 пунктерді кернеудің басқа мәндері үшін қайталап орындаңыз.

10. (3) формула бойынша мәндерін анықтаңыз.

11. (9) формула бойынша сыммен құбырдың температура айырымын анықтаңыз. Есептеуде деп есептеңіз.

12. (2) формула бойынша мәнін есептеңіз. Есептеуді сымның ұзындығын , сымның диаметрі , шыны құбырдың диаметрі деп аламыз.

13. Есептеу қателіктерін бағалаңыз.

 

Кесте

№ изм. Т1,ОC Up1, мВ Uh1, мВ Up2, мВ Uh2, мВ q, мВт ,ОC ,%
                     
                     
                     

 

 

Бақылау сұрақтары:

1. Жылуөткізгіштік құбылысы қалай түсінідіріледі?

2. Газдардағы жылу өткізгіштік процессі қалай жүзеге асады?

3. Температура дегеніміз не? Термодинамикалық температураның шкаласының Халықаралық практикалық температуралар шкаласынан айырмашылығы неде?

 

 

№7 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС

ҚАТТЫ ДЕНЕНІҢ СЫЗЫҚТЫҚ ҰЛҒАЮ КОЭФФИЦИЕНТІН АНЫҚТАУ

Жұмыстың мақсаты: Молекула-кинетикалық теорияның негізгі қағидаларын оқып үйрену, әр түрлі қатты денелердің сызықтық ұлғаю коэффициентін анықтау.

Қажетті құрал-жабдықтар: қыздыру пеші, суы бар пробирка, термометр, әр түрлі материалдан жасалған білеулер.

Теориядан қысқаша мәлімет

Молекула-кинетикалық теорияның негізгі қағидалары:

· Барлық заттар молекулалардан, ал молекулалар атомдардан тұрады;

· Молекулалар ретсіз қозғалыста болады;

· r < r0 ~0,1 нм қашықтықта молекулалар тебіледі, болғанда тартылады, r > 10r0 болғанда ескрмеуге болатындай аз болады . 1 суретте жоғары график).

График потенциальной энергии взаимодействия молекулалардың (атомдардың) әсерлесуінің потенциалдық энергиясының графигі потенциалдық шұқыр түрінде болады (1суретте төменгі график).

Кристалдық торлардың түйіндерінде орналасқан атомдардың әсерлесуі, потенциалдық энергияның Wр олардың ара қашықтығына тәелділігімен анықталады. (2 сурет).Әсерлесетін атомдардың ара қашықтығы температураның абсолют нөліне потенциалдық энергияның минимумына сәйкес келеді.

1 сурет 2 сурет.

 

Классикалық физиканың түсінігі бойынша температураның абсолют нөлінде атомдар қозғалмайды, олардың әрқайсысы тұрақты тепе-теңдікте – потенциалдық шұқырдың түбінде деп қарастырылады.Температураның жоғарылауымен атом осы тепе – теңдік қалпының маңында kT орташа кинетикалық энергүиямен тербеледі. Температура атомдар мен молекулалардың жылулық қозғалысының орташа кинетикалық энергиясының өлшеуіші болып табылады.

Қайсібір Т1 температурада,қалыптыТ0 = 273,15 К температурадан көп ауытқымайтын, Цельсия шкаласы бойынша t = 0°C, кинетикалық және потенциалдық энергияларының қорытқы мәні Е болады. Бұл тербелу процесі кезінде атомдардың ара қашықтығы мәнінен мәніне дейін өзгереді. Атомдардың орташа ара қашықтығы болады. Тепе-теңдік қалпының маңында -нүктесі потенциалдық энергияның графигі симметриялы болмағандықтан, температура артқан сайын атомдардың орташа ара қашықтығы артады. Нәтижесінде қатты дененің сызықтық өлшемі және көлемі артады. Осы құбылыс жылулық ұлғаю деп аталады.

Графиктен көрініп тұрғандай, (2 сурет) 0°C температурадағы молекулалардың ара қашықтығы іс жүзінде температураға сызықтық тәуелді.. Бұл дененің сызықтық өлшемін(ұзындығын) мына түрде жазуға мүмкіндік береді:

, (1)

мұндағы L0 − 0°C температурадағы дененің ұзындығы, – қатты дененің сызықтық ұлғаю коэффициенті.

Анизотропты қатты денелердің(кристалдардың) сызықтық ұлғаю коэффициенті бағытқөа тәуелді, ал изотропты денелер үшін(аморф денелер, шыны, поликристалдар үшін) бағытқа тәуелсіз. Темір және бетон үшін К-1.

(1) формуладан көлемнің температураға тәуелділігі шығады:

, (2)

мұндағы − жылулық көлемдік ұлғаю коэффициенті .

(1) теңдеуді температураның екі мәні үшін жазып, теңдеулер жүйесін аламыз:

Теңдеулер жүйесін шешіп,мынаны аламыз,

, (3)

мұндағы − дененің жылулық ұлғаю кезіндегі ұзаруы; әрине .

Сызықтық ұлғаю коэффициентінің жанама өлшеу кезіндегі абсолюттік қателігі:

, (4)

мұндағы , , − білеудің ұзаруының х, білеудің ұзындығының L, температурның Т, сәйкес қателіктері.

Рис. 3.

Зертханалық қондырғының жұмыс істеу принципі

Қондырғы (Сурет. 3) сумен толтырылған пробиркадан 5, қыздыру пешінен 4, микрометрлік индикатордан1, винтпен бекітілетін 2 құрылғыдан тұрады. Индикатор өзі бекітілген кронштейнмен бірге горизонталь жазықтықта тік оське қатысты айналады. Білеу 6 индикатордың 3 итергіші мен пробиркның түбі арасында орналастырылады. Қыздырғанда білеу ұлғаяды да 3 индикатордың итергішін ығыстырады. Білеудің ұзаруы индикатордың шкаласы арқылы анықталады.

Жұмыстың орындалу реті

1. Пробирканың ¾ бөлігіне дейін су құйып, оның бастапқы Т1 температурасын өлшеңдер. Осы жіне келесі өлшеулердің нәтижесін 1 кестеге толтырыңдар.

2. Штангенциркульдің көмегімен білеудің ұзындығын L1 өлшеп, оны пробиркаға орналастырыңдар.

3. Индикатордың итергішін білеумен түйістіріп, винтпен бекітіңдер.

4. Индикатордың шкаласының нөлін тілшемен сәйкестендіріңдер.

5. Электр қыздырғышты іске қосып,пробиркадағы суды қайнау температурасына дейін Т2 жеткізіңдер, білеудің ұзаруын анықтаңдар. Өлшеу біткеннен кейін қыздырғышты өшіріңдер.

6. Отпустите винт 4 винтті түсіріп, индикаторды 1 басқа жаққа бұрып, пештен пробирканы алыңдар, пробиркаға бөлме температурасындағы су құйып, білеуді ауыстырыңдар.

7. 1 - 5 нұсқауларға сәйкес екінші білеу үшін өлшеуді қайталаңдар.

8. 1 таблицаға білеудің ұзаруының, ұзындығының, температураның қателігінің мәнін енгізіңдер ( , , ), оның әрқайсысы өлшеу құралы бөлік құнының жартысына тең деп есептеңдер.