Микоплазмалар. Микоплазмоздар.

Микоплазмоз тобы адамдарда микоплазмалармен тудыратын ауру. Олар антропонозды бактериялық инфекция. Алғашқы рет 1898ж. микоплазмаларды Э.Нокар, Э.Ру, А.Боррель байқаған. 1910ж. Ж.Борде мен А.Боррель қоздырғыштың толық морфологиялық сипаттамасын берген. 1929ж. К.Новак «микоплаз­малар» деген атауды ұсынған. 1931ж. бактериялық сүзгіштердің көмегімен Эльфорд микоплазманың көлемін анықтаған. 1937ж. алғашқы рет Дианес пен Эдзалл бартолин бездерінің абцесінен бөлінген іріңнен адамдарға патогенді микоплазмаларды бөліп алған. 1944ж. М.Итон атипті пневмониямен ауырған науқастан микоплазмаларды бөліп алған. 1954ж. уретритпен ауырған науқастан Шепард патогенді Ureaplazma urealyticum бөліп алған. 1962ж. В.Д.Тимаков пен А.С.Про­зоровский респираторлы микоплазмоздың қоздырғышы Mycoplasma pneumoniaeекндігін дәлелдеген.

Қоздырғыштың түріне байланысты олар тыныс ағзаларын немесе несеп-жыныс жолдарын, өте сирек жағдайда басқа ағзаларды да зақымдайды (14.24- кесте).

 

 

Кесте 14.24.

Медициналық маңызы бар Mycoplasma және Ureaplasma туыстастықтарының түрлері.

№	Түрлері	Орналасуы	Тудыратын аурулары
	M.pneumoniae	Тыныс жолдары	Жоғарғы тыныс алу жолдарының қабынулары, трахеобронхит, атипті пневмония, респираторлы емес көріністер
	M.hominis	Несеп-жыныс және тыныс алу жолдары	Пиелонефрит, жанбас ағзаларының қабыну аурулары, туғаннан кейінгі қызба, даму ақаулары
	M.genitalium	Несеп-жыныс және тыныс алу жолдары	Гонококты емес уретрит (урогениталды микоплазмоз)
	M.orale	Тыныс алу жолдары	Белгісіз
	M.salivarium	Ауыз қуысы	Гингивит, периодонтит
	M.primatum	Тыныс жолдары, маймылдардың несеп-жыныс жолдары (адамда сирек)	Маймылдарда – уретрит
	M.fermentans	Несеп-жыныс және тыныс алу жолдары	Тыныс алу жолдарының қабыну аурулары, ревматоидты артрит
	Ureaplasma urealyticum	Несеп-жыныс жолдары	Гонококты емес уретрит, нәрестелердің салмағы жетіспей туу, өкпенің созылмалы аурулары, туа пайда болған пневмония, бедеулік

Таксономиясы.

Класы: Mollicutes. (жұмсақ терілік деген мағына береді).

Тұқымдастығы: Mycoplasmataceae.

Туыстастығы: 1.Mycoplasma. 2.Ureaplasma

Түрі: M.pneymoniae, M.hominis, M.genitalium,.

Түрі: Ureaplasma urealyticum.

«Микоплазма» термині Mycoplasmataceae және Acholeplasmataceae тұқымдастықтарына жататын барлық микробтар үшін қолданылады. Микоплазмалардың негізгі таксономиялық белгісі мочевинаны гидролиздеу қабілеті болып табылады.

Соңғы жылдардағы зерттеулер барысында M. fermentans және M.penetrans ЖИТС дамуына белсенді түрде қатысатындықтары анықталған. M.pneumoniae –респираторлық инфекциялар қоздырғышы, M.hominis, M.genitalium, U.urealyticum – урогениталдық инфекциялар қоздырғыштары болып табылады.

Морфологиясы. Микоплазмалар өте ұсақ, бос күйінде тіршілік ететін бактериялар. Олар екі ерекшелікке ие: 1) микоплазмаларға ғана тән құрылымы бар, 2) өте жиі жасуша дақылдарын контаминациялайды, өсімдіктер, жануарлар және адамдарда ауру тудырады. Бірқатар вирустардың (соның ішінде онкогенді, АИВ), көбеюіне әсер етеді, және де өздері де иммунды тапшылық тудыруға қабілетті.

Микоплазма – ұсақ сфера пішінді және жіпше тәрізді жасушалар. Спора түзбейді. Оларда жасушалық қабырғасы жоқ, сондықтан үш қабатты жұқа липопротеинді мембранамен қоршалған. Осының арқасында микоплазма пішіндері тұрақты емес, бактериалық сүзгіштерден өтіп кетеді, Грамша боялмайды, ал Романовский-Гимзе әдісімен жақсы боялады. Жасуша құрылымы өте қарапайым, үш қабатты цитоплазматикалық мемранамен қатар құрылымы прокариоттық нуклеоидтан және рибосомалардан тұрады. Микоплазмалар мембраналық паразиттер. Олар эукариоттардың жасушаларында жақсы паразиттік тіршілік ете алады, осы қасиеті оларды хламидиялардан ерекшелендіреді және қоздыратын патологиялық үрдістерінің патогенезіне тікелей әсер етеді. Қозғалатын және қозғалмайтын түрлері кездеседі. Минималды репродукцияланатын бірлігі – элементарлық денешіктері. Сонымен қатар микоплазмалар бүршіктену, бұтақталған және тізбектелген түрлерінің сегментациялануы арқылы, бинарлық бөліну жолымен, жіпшелерінің кокк тәріздес ыдырап кетуі арқылы да репродукцияланады. Олар сопақша немесе шар пішінді болады. Біртіндеп ұзарып жіпшелер құрастыруы мүмкін. Прокариоттар ішінде геномының көлемі бойынша ең кішісі – микоплазмалар (риккетсия геномының 1/16 бөлігіндей). Микоплазма пенициллинге тұрақты. Дегенмен, тетрациклин мен эритромицин олардың өсуін тежейді.

Дақылдандыру.Бірқатар ферменттік жүйелерінің болмауына байланыстымикоплазмаларды дақылдандыратын қоректік орталар міндетті түрде күрделі болуы керек. Олардың құрамына аминқышқылдары, нуклеин қышқылдарының алғашқы құраушы заттары, холестерин және т.б. заттар кіреді. 1,3% агары бар табақшаларда микоплазмалар тек қана микроскоппен өтпелі жарық арқылы қараған кезде көрінетін колониялар түзеді. Колониялардың түрі «қуырылған жұмыртқаға» ұқсас болады. Уреаплазмалардың колониялары одан да ұсақ, түйреуіш ұшы сияқты болады. Мимкоплазмаларды сорпада өсіргенде орта сәл лайланады, уреаплазманы өсіргенде орта өзгермейді. Жартылай сұйық агарда (0,3%) түтікше ұшы енген жолында ғана сәл «шаңдану» байқалады. Глюкозаны ферменттейтін микоплазмаларға (M.genitalium, M.fermentans) өсіру үшін қоректік ортаға глюкоза қосады, аргининді қорытатындарға (M.hominis) – аргинин, уреаплазмаларға – мочевина қосады. Микоплазма немесе уреаплазманың өскендігін бақылау үшін қоректік ортаға индикатор қосады. Глюкозаны ферментациялаған жағдайда қышқыл бөлініп ортаның рН қышқыл жағына қарай өзгереді, L-аргинин мен мочевинаны ферменттеген жағдайда аммиак бөлініп ортаның рН-шы сілтіліге өзгереді.

Микоплазмалардың таза дақылын бөліп алу үшін Хайфликтің модификацияланған ортасын, SP-4 ортасын, β-глобулинді фракциясының гидролизатының негізінде жасалған қоректік орталарға себеді.

Уреаплазмалардың таза дақылын бөліп алу үшін құрамында мочевина мен индикаторы бар сорпа, стандартты агарландырылған А5К орта т.б. қолданылады. Ферменттік белсенділігі төмен. Негізгі қасиеттері 14.25.- кестеде қарастырылған.

Кесте 14.25.

Адамға патогенді микоплазмалардың негізгі биохимиялық қасиеттері

Түрі	Аргининді гидролиздеуі	Глюкозаны қышқылға дейін ыдыратуы	Маннозаны қышқылға дейін ыдыратуы	Тетразолий тұздарын қалпына келтіруі (а.ж.* /ан.ж.**)
M. pneumoniae	-	+	+	+/+
M. hominis	+	-	-	-/-
M, fermentans	+	+	-	-/+
M. genitalium	-	+	+/-	+/-

* а.ж. - аэробты жағдай; ** ан.ж.- анаэробты жағдай.

 

Уреаплазмалар қанттарға инертті, диазабояуларын өзгертпейді, каталазасы жоқ; орқоян мен теңіз шошқаларының эритроциттеріне бетта-гемолитикалық белсенділік танытады, гипоксантин түзеді. Уреаплазмалар фосфолипаза, А иммундыглобулинді ыдырататын арнайы протеаза бөледі.

Антигендік қасиеті мен патогенділік факторлары. Күрделі, жасуша мембранасында түрспецификалық антигені бар. Жоғарғы жиілікке ие мутация нәтижесінде антигендік полиморфизмі айқын байқалуымен ерекшеленеді. Химимялық құрамында полисахаридтер, ақуыздар, гликопептидтер болады. Ақуыздардың басым көпшілігі мен липидтер мембрана құрамына кіреді.

Патогенділік факторлары әртүрлі және құбылмалы. Негізгі патогенділік факторлары: адгезиндер, токсиндер, агрессия ферменттері және метаболизмнің өнімдері. Мембраналық ақуыздардың кейбіреулері адгезиндер рөлін атқарады.

Резистенттілігі. Қоршаған ортада тұрақсыз. Жоғарғы температураға, ылғалдылыққа, ультракүлгін сәулелерге шыдамайды. Ортаның рН-шы – 7,5-8,0, уреаплазмалар сілтілі ортаға өте сезімтал, оптимальды рН 6,0+/-0,2. Микоплазмалар және уреаплазмалар фторхинолондарға, цефалоспориндерге, азалидтерге, тетрациклиндерге сезімтал. Кең қолданылатын антисептиктер мен дезинфектанттарға сезімтал.

Эпидемиологиясы. Табиғатта микоплазмалар кең таралған. Инфекция көзі – ауру адам, тасымалдаушы. Таралу механизмі – аэрогенді, негізгі таралу жолдары – ауа-тамшылы, жыныстық қатынас арқылы. Ауруға адамның сезімталдығы жоғары. Ауру оқиғаларының жиілеу мезгілі – жаз айларының аяғы мен күз айлары.

Уреаплазманың жұқтыру көзі – ауру адам. Жыныстық жолмен жұғатын ауруларға (ЖЖЖА) жатады, сезімталдығы жоғары. Негізгі қауіпті топтары – гомосексуалистер мен жезөкшелер. Ерекшелігі – жиі соз, трихоманоз, кандидоз ауруларымен бірлесіп ауру тудырады.

Патогенезі мен клиникалық көрінісі.Микоплазмалар қоздыратын инфекцияларға ғана тән сипаттамалары жоқ. Клиникалық-морфологиялық белгілері бойынша микоплазмалық инфекциялар басқа бактериялық қоздырғыштар, хламидиялар, вирустар, саңырауқұлақтар т.б. тудыратын патологиялармен ұқсас болып келеді. Сондықтан дер кезінде анықтап, клиникалық диагноз қою қиын. Микоплазмалық инфекциялар жедел түрде өтуі мүмкін, бірақ созылмалы күйге жиі ауысып кетіп отырады.

Олар жоғарғы тыныс алу жолдарының эпителтоциттерінің мембраналық паразиттері болғандықтан фагоциттер мен эпителиоциттерде персистенцияланады. Бронхтар мен альвеолардың эпителиялық жасушаларына супероксиданттардың токсикалық әсер етуінің салдарынан бронхтар мен өкпеде қабыну дамуын, бауыр, ми басқа да ағзаларға гематогендік диссеминациялануын, уретраның цилиндрлі эпителиялық жасушалар мембраналының зақымдануын тудырады.

Патологиялық үрдіс сипаттамасы қоздырғыштың ену қақпасына байланысты. Мысалы: M. hominis фарингитпен қатар урогениталдық жолдар инфекциясын қоздыра алады. Құрсақішілік ұрықтың микоплазмозы кезінде инфекция жоғарғы тыныс алу жолдарында, урогениталдық жолдарда, ОЖЖ-де дамиды.

Микоплазмалық инфекциялар әртүрлі иммундық патологиялық реакциялармен қатар жүретіндіктен инфекция ағымы күрделіленіп, науқастың жағдайы нашарлауы мүмкін. Олар түрлі аурулардың кофакторлары бола алады: ЖИТС, ісіктік үрдістер, артриттер және этиологиясы белгісіз түрлі синдромдардың (созылмалы шаршағыштық, Крон ауруы т.б.) себепшісі екндігі анықталған.

M.pneumoniae –респираторлық микоплазмоз қоздырғышы. Респираторлық микоплазмоз өте кең таралған. Инфекция ауа тамшылы жолмен беріледі. Инфекция көзі – жедел түрдегі науқастар немесе ауруынан толық жазылмаған тасымалдаушылар. Инкубациялық кезеңі – 3-11 күн, кейде 3 аптаға созылады.

Клиникалық көрінісі әртүрлі, ол жоғары тыныс алу жолдарының қабынуы (фарингит, назофарингит, трахеит, трахеобронхит, бронхит) түрінде немесе ауырлық дәрежесі әртүрлі пневмония түрінде өтуі мүмкін. Көп жағдайларда ауру микоплазмалы-вирусты аралас этиологиялы болады. Респираторлы микоплазмоз кезінде респираторлы емес көріністер де байқалады: полиморфты эритема,гемолитикалық бұзылыстар, миалгия, артралгия, бауыр зақымдалуы, эндокардиттер, ОЖЖ зақымдалуы және т.б.

M.hominis, M.genitalium, U.urealyticum – урогениталиялық жолдардың микоплазмозының қоздырғыштары болып табылады. Урогениталиялық микоплазмоз халық арасында әр-түрлі топтарда кеңінен таралған. Ең жиі кездесетін топтар: жыныстық белсенді жастағы адамдар, жеңіл жүрістегілер, гомосексуалистер және т.б.

Ер адамдарда микоплазмалар уретра мен үрпектің шеткі терісінде, аләйелдерде қынап, жатыр мойны мен уретрада орналасады.

Урогениталиялық микоплазмалық инфекция жыныстық қатынас арқылы жұғады. Сонымен қатар ұрықтың жатырішілік жұғуы мен нәрестенің туу жолдарынан өту кезінде жұғатындығы да дәлелденген. Ұрыққа жатырішілік жұғуы салдарынан жүкті әйелдерде жиі түсік тастауы немесе ұрықтың жатырішілік семіп қалуы кездеседі.

Уреаплазмалар гонококтық емесе уретрит, простатит, жедел уретралық синдром, әйелдер мен ерлер бедеулігін қоздырады, сонымен қатар нәрестелердің аз салмақпен және туа пайда болған өкпе патологиясы дамуына себепші болатындығы анықталған.

Иммунитеті.Кернеулі емес,жасушалық және гуморальдық болады. Жергілікті – SІgA иммуноглобулинін түзеді. Жеңіл түрінен кейін ұзақ емес, ауыр түрінен кейін − 5-6 жылдық иммунитет қалыптасады.

Микробиологиялық диагноз қою.Респираторлы микоплазмозға күдік туғанда зерттеу материалы ретінде қақырық, мұрын, жұтқыншақ шырышы, бронх шайындысы және түсік кезіндегі ұрық пен ана құрсағында өлген баланың ішкі ағзаларынан жағынды-препараттар алынады (14.26- кесте).

Урогениталды инфекцияларда таңғы несептің ортаңғы бөлігі, уретра, қынаптың, цервикалды өзектің шырышты қабаттарынан қырынды алынып зерттеледі. Лапароскопия, амниоцентез жасағанда алынған материалдар да тексеріледі. Простатитте простатаның бөлігі, ер адамдардың бедеулігінде – сперма зерттеледі.

Бактериологиялық әдіс – урогениталды микоплазмаларды анықтау көбінесе тығыз орталарға, тыныс алу жолдарының микоплазмозын зерттеу – сұйық немесе жартылай сұйық орталарға себу арқылы жүргізіледі.

Кесте 14.26.

Микоплазмалық инфекциялардың зертханалық диагностикасы

Әдісі	Зерттеу мақсаты	Қолданылатын тест
Бактериологиялық	Қоздырғышты бөліп алу	Зерттеу материалын элективті қоректік орталарға себу, қоздырғыштың таза дақылын бөліп алу және оны идентификациялау
Серологиялық	Қоздырғыштың антигендерін анықтау	ПГАР, ИФР, ИФТ
Қоздырғыштың антигендеріне антиденелерді анықтау	ПГАР, ИФТ, РИТ және т.б.
Молекулалық-генетикалық	Қоздырғыштың ДНҚ анықтау	ПТР, ДНҚ-зондтау

 

Микроскоптың кіші ұлғайтуында M. pneumoniae (басқа микоплазмалар емес) колониясының бетінде адсорбцияланған эритроциттер жақсы көрінеді.

Адамның урогенитальдық жолынан M. hominis, U. urealiticum, M. fermentans және сирек жағдайда басқа (патогенді емес) микоплазмалардың түрлері бөлінуі мүмкін. Олардың барлығы биохимиялық қасиеттері бойынша ерекшеленеді. M. hominis – аргининді, U. urealiticum – мочевинаны, алM. fermentans –аргинин мен глюкозаны ыдыратады. Осы қасиеттердің негізінде олардың дифференциациясын жүргізуге болады. Әртүрлі серологиялық реакцияларды (иммунды флюоресценция, өсудің ингибициясы, метаболизм ингибициясы) қолданумен жүретін иммунологиялық әдістердің жоғарғы арнайылығы бар, бірақ өкінішке орай тек арнайы зертханаларда ғана атқаруға болады.

Дақылдағы микоплазмалардың титрін анықтау үшін он реттік сұйылту сериясын жасап, әр сұйылтуды (0,5 мл) дақылдандырудың қоймалжың ортасына (0,3%) себеді. Микоплазмалар өскен соңғы пробиркадағы колонияларды санайды және сұйылтудың дәрежесіне көбейтеді. Титрді КОЕ/мл-мен санайды. Уреаплазмаларды титрлеуді сұйық ортада жүргізеді. Ортаның түсі өзгергендігі байқалған соңғы пробиркадағы сұйылтудың кері өлшемін титр деп қабылдайды. Титрді түс өзгертетін бірліктермен көрсетеді.

Серологиялық әдістер. Микоплазмалардың антигенін анықтау. Иммундыфлюоресценциялық реакция (ИФР). Микоплазмалардың антигендерін ИФР (төте немесе жанама тәсілдерімен) арқылы анықтайды.

Зерттеу материалдары: урогениталдық жолдан алынған қырындылар, мұрын–жұтқыншақтан алынған жағындылар, лаваждық және синовиалдық сұйықтық және кез-келген басқа материал. Зат әйнегіндегі материалды кепкеннен кейін бірден суық сусыз ацетонмен немесе 96 °С спиртпен 15 мин бойы бекітеді. Содан кейін материалды бояйды, яғни ИФР қояды. Иммундық материалды жағындыға бірқалыпты етіп жағады, және ылғалды камерада термостатқа (37 °С) 25 мин қояды. Сосын препараттарды ағынды су астында (10-15 мин) және бірнеше рет фосфаттық буфермен (рН 7,2) шаяды. Препараттарды кептіреді және люминесценттік микроскопта қарайды.

Сүзінділер жиынтығы, объективтер мен окулярлар – хламидияларды зерттеу кезіндегідей. Микоплазмалар мембраналық паразиттер болып табылады, сондықтан люминисценттік микроскопта олар жасушалар бетінде және оларға жақын орналасқан жерде жасыл түсті гранулалар түрінде көрінеді. Егер препаратта жарқыраған 10 гранулалардан кем болмаса нәтижелер оң болып саналады. Жалғантеріс нәтижені болдырмас үшін жағындыда жасушалардың үлкен мөлшері болу керек.

Агрегатгемагглютинациялық реакция (АГАР). Осы реакцияның көмегімен қандағы микоплазмалардың АГ-нін анықтайды, өйткені микоплазмалық инфекциялар әдетте жайылмалы сипатқа ие болады және микоплазмалар әртүрлі ағзалар мен тіндерде, соның ішінде қанда анықталуы мүмкін. Зерттеу материалы қан сарысуы болып табылады.

Иммундыферментті талдау– соңғы жылдары серодиагностика тәжірибесіне енгізілген жоғарысезімтал әдіс.

Микоплазмаларға қарсы антиденелерді анықтаудареспираторлық микоплазмоз және басқа микоплазмалық инфекциялардың диагнозын дәлелдеу үшін қанда антиденелер және олардың тиісті титрі болуы қажет. Бұрын осы мақсатпен респираторлық микоплазмоз диагноз қоюы кезінде негізінен КБР қолданған. Бұл әдіс көп еңбектенуді қажет ететін болса да және ие тіндерінің гликолипидтерімен немесе кейбір бактериялармен қиылыспалы реакциялардың әсерінен арнайылығы жеткіліксіз болса да, көптеген зертханалар әлі күнге дейін осы реакцияны қолдануда. Бірқатар шетел зертханаларында КБР–на M.pneumoniae–ның гликолипидтік фракциясынан құралған диагностикумдарды дайындайды. Қан сарысудың қос сынамаларында арнайы АД титрі 4 есе және одан аса жоғарылауының диагностикалық маңызы бар. Қанның бірінші сынамасын аурудың алғашқы 3 күнінде, ал екіншісін – ауру басталғаннан 10-14 күннен кейін алған жөн.

Шамамен респираторлық микоплазмозы бар науқастардың 15%-да жұп сарысуларда антидене титрінің жоғарылауын КБР-мен таба алмайды, оны жанама комплемент байланыстыру реакциясы-мен (ЖКБР) анықтайды. Соңғы реакцияда антигенмен қосылғаннан кейін комплементпен байланыспайтын антиденелер анықталады («толық емес антиденелер»). «Толық емес антиденелер» антигенмен байланысып, оны жабады және комплементті байланыстыратын антиденелермен қосылуға бөгет жасайды, сондықтан «толық емес антиденелердің» қатысуында комплемент реакцияның бірінші фазасында бос болып қалады. Реакцияның екінші фазасында комплемент байланыстыратын антиденелер қосады (стандарттық сарысу). Антиген «толық емес» антиделермен тежелген болса, онда комплементтің байланысуы болмайды, ол реакцияның үшінші фазасында гемолитикалық жүйе көмегімен анықталады. Сөйтіп, ЖКБР-дағы гемолиз зерттелетін сарысудағы арнайы антиденелердің бар болуын көрсетеді.

Енжар гемагглютинациялық реакциясымен жалпы антиденелерді анықтайды. Реакцияны қою үшін глютарлық альдегидпен стабилизацияланған және белсендірілген, микоплазмалардың ерігіш антигендерімен сенсибилизацияланған адамның резус теріс О(І) топ қанының эритроциттерін қолданады. Антиген – микоплазмалар биомассасының ультрадыбыстық дезинтегратының центрифугаты болып табылады. Натрий хлоридінің изотоникалық ерітіндісіндегі құрамында ақуызы бар (2 мг/мл) антиген ерітіндісін сенсибилизация үшін қолданады.

Аурудың динамикасында қанның қос сарысуында арнайы антидене титрінің жоғарылауының (4 есе және одан жоғары) диагностикалық маңызы бар. Қан сарысуының жалғыз сынамасының зерттеуі кезінде 1:32 титрінің диагностикалық маңызы бар.

Иммундыферментті талдау– микоплазмалар мен уреаплазмалардың антигендеріне M және G сыныбындағы антиденелерді анықтау әдісі, маркерлік фермент ретінде ақжелектің (хреннің) пероксидазасын пайдаланумен тығыз фазада тікелей емес иммундыферментті талдауды қолдануға негізделген.

Микоплазмаларды анықтауға арналған молекулалық-биологиялық әдістер.Бұл әдістермен берілген клиникалық үлгілерде микроорганизмге спецификалық нуклеин қышқылдары (ДНҚ немесе РНҚ) анықталады.

ПТР – in vitro–да микоплазма ДНҚ-ның белгілі бір фрагментінің амплификациясына негізделген. Қазіргі уақытта кейбір фирмалар ПТР-да микоплазмаларды анықтауға арналған диагностикумдарды өндіреді. Реакцияны нұсқауға сәйкес қатаң жүргізеді.

ДНҚ-зондтар негізіндегі гибридизация. Әрбір микроорганизмнің геномында нуклеотидтердің реттілігі – антигендік құрамына қарағанда көп мөлшерде спецификалық. Екінші тізбекке біртізбекті ДНҚ-ның әртүрлілігі олардың нуклеотидтік реттілігі комплементарлығының дәрежесіне тәуелді. Белгілі және белгісіз микроорганизмдердің ДНҚ-ының тізбектерінің әртүрлілігін өлшегенде, олардың бір түрге жататындығын немесе жатпайтындығын анықтауға болады.

Молекулалық-биологиялық әдістер өте жоғарғы сезімталдылыққа ие. Бірақ клиникалық материалда микробты анықтау факты тапқан заттың этиологиялық маңыздылығы жайында қорытынды жасауға мүмкіндік бермейді, өйткені сау адамдар арасында микоплазматасымалдаушылық өте кең таралған. Диагнозды дәлелдеу үшін микроорганизмнің этиологиялық рөлін дәлелдейтін зерттеулерді жүргізу қажет. Осындай зерттеулердің бірі – арнайы антиденелер титрінің динамикасын анықтау.

Нәтижелерді талдау. Егер микробиологиялық әдіс пен АГАР, ИФР және ПТР , немесе тек АГАР, ИФР және ПТР, немесе АГАР және ИФР, немесе АГАР және микробиологиялық әдістердің нәтижелері ұқсас болған жағдайда генерализацияланған инфекция немесе ошақтың (ол жерден микоплазмалар қанға түседі) бар болуы туралы айтуға болады.

Емдеуі. Микоплазмалар мен уреаплазмалардың антибиотиктерге (пенициллин мен оның туындыларына) жоғарғы төзімділігі бар, олардың әсер ету механизмі жасуша қабырғасының синтезінің ингибициясында.. Сонымен қатар, олар жасушаішілік ақуыздың синтезін тежейтін әртүрлі антибиотиктерге және бірінші кезекте тетрациклиндер мен макролидтерге (эритромицин, олеандомицин және спирамициннен басқа, оларға M. hominis төзімді) жоғары сезімтал. Фторхинолондар тобы пероральдық қолдану кезінде жоғарғы емдік әсер етеді

Клиникалық тәжірибеде берілген препараттармен респираторлық және урогенитальдық микоплазмоздарды емдеудің әртүрлі тәсілдерін қолданады. Уреаплазмамен инфицирленген жүкті әйелдерді емдеу үшін ІІ триместрде эритромицинді 0,25 г-нан күніне 4 рет 14 күн бойы немесе 0,5 г-нан күніне 2 рет 10 күн бойы тағайындайды. Микоплазмалық инфекцияларды емдеу кезінде клиникалық түрлерін, кеселдің ауырлығын, асқынулардың бар болуын есепке ала отырып антибиотиктерді таңдайды, яғни клиницистермен келісе отырып препаратты, курсының ұзақтығы мен санын таңдау индивидуальды жүргізілу керек. Сонымен қатар адаптогендерді, пробиотиктерді және иммундытүзеуші препараттарды қолдану көрсетілген.

Алдын алуы.Респираторлық микоплазмоз ауалы-тамшылы жолмен жұғатын антропоноздық инфекция болып табылады, сондықтан осы ауру кезінде вирустық табиғатты жедел респираторлық аурулардың алдын-алуына негізделген ұйымдастырушылық шаралардың барлық жүйесін қолдануға болады. Урогенитальдық микоплазмалық инфекциялардың алдын-алу әдістері жыныстық жолмен берілетін басқа ауруларына ұқсас болу қажет. Арнайы алдын-алу әдістері қазіргі уақытқа дейін толық зерттелмеген.

15 ТАРАУ. Клиникалық микробиология

15.1. Клиникалық микробиология және оның медицина үшін маңызы.

Тақырыптың өзектілігі тұрғындар арасында иммунды-тапшылық жағдайлардың кең тарауымен соның нәтижесінде ШПМ қоздыратын инфекциялардың көбеюімен байланысты. Мұндай зерттеулер тиімді емдеу үшін де негіз болып табылады. Соған қарамастан «Клиникалық микробиология» тарауы медициналық жоғарғы оқу орындарының бастапқы курстарында жеткіліксіз оқытылады.

15.1.1. Клиникалық микробиологияның аңықтамасы, мақсаты және іріңді қабыну аурулары қоздырғыштарының сипаттамасы.

Клиникалық микробиология – жұқпалы емес (терапиялық, онкологиялық, хирургиялық, гинекологиялық, урологиялық т.б.), яғни соматикалық науқастарда пайда болатын микробтар қоздыратын аурулардың этиологиясын, патогенезін, иммунитетін, зертханалық диагноз қою негіздерін зерттейтін медициналық микробиологияның тарауы. Мұндай ауруларды әртүрлі атайды: шартты – патогенді індеттер инфекциялары, (ШПИ) немесе эпидемиялық емес микробтық аурулар (ЭМА), оппортунистік індеттер (ОІ), іріңді – қабыну аурулары (ІҚА).

Клиникалық микробиологияның мақсаты:

ШПИ қоздырғышын және оның этиологиялық рөлін анықтау үшін зерттеу заттарын зерделеу.

Микробтар қоздыратын жұқпалы емес аурулардың қоздырғыштарын бөліп алу, идентификациялау және биологиялық сипаттамасының ерекшеліктерін анықтау.

Бөлініп алынған микробтардың этиологиялық маңыздылығының критерияларын жасау (соның ішінде науқасты динамикалық зерттеу барысында материалдың микробтармен ластануының сандық өзгеруін есепке алу).

ШПИ қоздырғыштарының антибиотиктерге төзімділік немесе сезімталдық дәрежесін зерделеу.

Зертханалық зерттеу әдістерінің ең информативтілерін таңдап алу және жетілдіру; оларды жүргізуді бірегейлеу және зерттеу нәтижелерін тиімді бағалауды жасау.

Дисбактериоздардың микробиологиялық және медициналық аспектлерін зерделеу.

Соматикалық стационарларда аурухана ішілік (АІИ) инфекциаларға микробиологиялық диагноз қою.

Ауруханалық мекемелерде ауруханаішілік инфекциялардың алдын алу үшін микробиологиялық мониторинг жасау және пайдалану.

Табиғаты эпидемиялық емес микробтар қоздыратын ауруларды оппортунистік (OИ; ШПИ; ІҚА) деп атайды.

Оларға жатады: менингиттер, отиттер, пиодерма, сепсис, мастит (емшек безінің қабынуы), өкпе қабынуы, ірің қалта, остеомиелит, нефрит, холецистит, эндометрит, перитонит, т.б. Барлығы 100-ден астам аурулар жатады. Оларды бактерияларға, вирустарға, саңырауқұлақтарға, қарапайымдыларға жататын шартты-потогенді микробтар (ШПИ) қоздырады. Бактериялар мен саңырауқұлақтар бәрінен де жақсы зерттелген. Адам патологиясында ең маңызды рөл атқарады: Staphylococcus, E.coli; Ps. aeruginoza, Enterobacter, Klebsiella, Salmonella ssp,. Proteus, саңырауқұлақтардың Candida, Penicillium, Aspergillus туыстастығы және де ұшық вирусы, РС-вирусы т.б. Аталған ШПМ көпшілік жағдайда адам денесінің қалыпты микрофлорасы болып табылады. Олар организмнің терісінде, шырышты қабаттарында т.б. мекендейді. Және де олар қоршаған орта, соның ішінде аурухана объектілерінде де мекендейді.

ШПИ – дамуы үшін маңызды жағдайдың біреуі болып науқаста иммунды- тапшылық болуы және де организмге ШПМ –ң көп мөлшерде енуі болып табылады. Мұндай жағдайда әдетте ШПМ-нің экзотоксин бөлу, инвазиялық, фагоцитозды басып тастайтын айқын патогенділік факторлары болмайды. Бірақ олар патогенділік ферменттер өндіріп, микроб жабысқан организм жасушаларын зақымдауы мүмкін, және де олар эндотоксиндерімен де әсер етеді.

ЭМА қоздырғыштарының маңызды биологиялық сипаттамасына олардың әртүрлі факторлардың, әсіресе антибиотиктердің, антисептиктердің, сәулемен емдеудің, емдік мақсатта қолданылған гормондардың, антидепрессанттардың әсерінен өзгергіштік қасиетке ие болуы жатады. Аталған дәрі-дәрмектер емдік қасиетімен қатар иммунды-тапшылық жағдай және қоздырғыштарда төзімділік туғызуы мүмкін. ШПИ-мен науқастанғандарды емдегенде осы жағдайды естен шығармау қажет.

АІИ және ШПИ коздырғыштарының арасында антибиотикке төзімділік қалыптасуын ерекше есте сақтау қажет. Өйткені антибиотикке төзімді штамдардың пайда болуы мұндай ауруларды емдеу мен сақтануды әлдеқайда қиындатады.

ЭМА қоздырғыштары негізінде қалыпты микрофлора өкілдері болатындықтан дәрігер алдында ОИ кезінде бөлінген микроорганизмдердің этиологиялық маңыздылығын анықтау туралы мәселені шешу жауапкершілігі туындайды. АІИ, ШПИ пайда болған жағдайда тиімді емдеу тәсілдерін таңдап алу, инфекцияның таралуын шектейтін шаралар жүргізу осы мәселені шешумен тікелей байланысты.

Көпшілік жағдайда бір микроб емес, бірнеше микроорганизмдер (ассоциациясы) бөлінетінін ескеру қажет. Бұл жағдайда бөлініп алынған микробтардың қайсысының қоздырғыш екенін анықтаудың маңызы зор.

Міне, сондықтан ШПИ кезінде бөлінген микроорганизмдердің этиологиялық маңыздылығын анықтайтын критерилер жасалған. Зерттеу нәтижелерін дұрыс тұжырымдау үшін төмендегідей критерилер ескеріледі:

Қалыпты жағдайда стерильді болатын заттардан (қан, жұлын сұйықтығы, экссудат) бөлінген микроорганизмдер олардың санына қарамай, қоздырғыш болып есептелінеді.

10³ – 10⁷ КТБмл/г көлемінде бөлінген микроб ауру қоздырғышы болып табылады. Бұл көрсеткіш әсіресе микроб ассоцианттары бөлініп алынғанда ескеру қажет.

Аурудан алынған зерттелетін затты қайталап тексергенде микробтың сол бір түрі ғана бөлінетін жағдайда ауру қоздырғышы деп есептеледі.

Бірінші және қайтадан алған материалдағы микробтарда бір – біріне ұқсас олардың сероварын, биоварын, фаговарын және антибиотиктік варианттарын анықтайтын маркерлері табылса, ауру қоздырғышына жатқызылады. Мұндай ақпараттың АІИ кезінде маңызы күшті.

Клиникалық белгілерінің байқалу барысына қарай және антибиотиктермен емдеудің тиімділігіне байланысты микробтар санының азаюы ескерледі.

Спецификалық антиденелер жиналуы деңгейінің өзгеруі ескеріледі.

Шартты – патогенді инфекцялардың (эпидемиялық емес аурулардың ) негізгі белгілері:

Полиэтиологиялылығы, яғни клиникалық аурудың бір түрін (цистит, плеврит, бронхит, пневмония, холецистит және басқа ІҚА) шартты – патогенді микробтардың бірнеше түрі қоздыруы мүмкін.

ШПИ көпшілік жағдайда аралас инфекция түрінде өтеді, яғни оларды микробтар ассоциациясы қоздырады немесе науқасқа қосымша микрооргнизмдер жұғып, екіншілік инфекция түрінде дамиды.

Кесел дамуы барысында қоздырғыштары ауысып отырады, соның нәтижесінде процесс асқына түседі.

Қоздырғыштарының айқын спецификалығы және органдық тропизмі болмайды. Сондықтан микробтың бір түрі әртүрлі ағзалар мен тіндерді зақымдай алады. Мұндай инфекциялар кезінде созылмалы түрге айналу және процестің генерализациялану қауіпі күшейеді.

ШПИ кезінде антибиотикпен емдеу тиімділігі өте төмен. Өйткені қоғдырғыштары көп антибиотиктерге төзімді келеді және иммунды – тапшылық даму жағдайында олардың организмнен элиминациялануы (шығарылуы) әлсірейді.

Сонымен ШПИ – ға диагноз қоюда микробиологиялық зерттеулер шешуші рөл атқарады.Мұндай зерттеудің негізі – зерттеу заттарын уақтылы алып, тиісті жерге жеткізу, дұрыс өңдеп және оны сақтау тәртібін орындау.

Микробиологиялық зерттеудің зертханалық әдістері көп. Олардың негізгілері-микроскопиялық, бактериологиялық, серологиялық, эксперименттік, аллергологиялық.

ШПИ-ң спецификалық клиникалық белгілері болмайтындықтан оларды ШПМ немесе олардың ассоциациялары қоздыруы мүмкін. Сондықтан қоздырғышын ажыратып анықтау-диагноз қоюдың ең басты әдісі. Қоздырғышын анықтау үшін арнайы қоректік орталарға сеуіп, олардың санын есептеу керек.Бөлініп алынған микроб ауру қоздырғышы ма, әлде кездейсоқ микрофлора ма екенін анықтау бактериологиялық әдіспен санын есептеу арқылы атқаруға мүмкіндік береді.

Микроскопиялық әдіспен ірің, қақырық, экссудат, жұлын сұйықтығындағы қоздырғыштар түрін тек қана болжамдауға болады. Бірақ бұл әдістің информативтігі төмен, ал кейбір заттарды зерттегенде, мысалы қанды, бұл әдістің информативтігі жоқ. Себебі сепсис болған жағдайдың өзінде микробтар өте аз, бір тамшы материалда оларды табу қиын. Дегенмен, жұлын сұйықтығын микроскопта қарау арқылы көп жағдайда менингит диагнозын жылдам қоюға мүмкіндік береді, соңынан басқа информативті әдістермен дәлелдеуге болады.

Бактериологиялық (вирусологиялық, микологиялық) әдіс - қоздырғышын бөліп алу негізінде диагноз қоюға мүмкіндік береді.

Осы әдістің көмегімен клиникалық диагнозын толық дәлелдеумен қатар, инфекция көзін, таралу жолдары мен факторларын іздеуде эпидемиологиялық тексеру жүргізуге көмектеседі.

Иммунологиялық (серологиялық) диагноз қою әдістерінің көптеген түрлері бар. Олар науқас организіміне енген қоздырғышқа (антигенге) қарсы спецификалық қорғаушы ақуыздар өндіру және спецификалық жасушалық клондар қалыптастыруына негізделген. Бірақ, ШПМ қоздыратын инфекцияларға диагноз қою үшін иммунологиялық әдістерді қолдану шектелген. Себебі мұндай микроорганизмдерге қарсы организмнің иммундық жауабы әлсіз және оларда иммунды – тапшылық жағдайлар болуы мүмкін.

15.1.2. Іріңді - қабыну ауруларына микробиологиылық диагноз қою.

15.1.2.1.Микробиологиылық диагноз қоюдын маңызы және жалпы принциптері.

Шартты – патогенді инфекциялардың этиологиясын зертханалық әдіспен дәлелдеу ІҚА – на диагноз қоюдың негізгі кезеңі болып табылады. Бұл кезде клиникалық микробиология әдістері қоздырғышты бөліп алуға ғана емес, науқастарды емдеу үшін антибиотиктерді дұрыс таңдап алуға да бағытталған.

Науқастан алынған патологиялық материалды себу микроорганизмдердің таза дақылын бөліп алып, әрі қарай қандай инфекция қоздырғышы екенін анықтап ажырату мақсатында жүргізіледі.

Бактериологиялық зерттеудің негізгі кезеңі – себу. Себудің әртүрлі әдістері қолданылады, бірақ олардың барлығы стерильдік ережені мұқият сақтап ( боксте атқарған тиімді ) жүргізілуі қажет.

Себу әдістерінің негізгілері төмендегідей:

пробиркадан пробиркаға;

Петри табақшасындағы агарға;

ілмекпен, анжымен ( тампонмен ), газондық әдіспен;

бағаналы агарға тереңдетіп себу;

флакондарға, арнайы шөлмекке, матрацтарға және т.б.

Науқастан алынған материалдар себілген қоректік орталарды термостатқа (аэробтар мен факультативті анаэробтарды дақылдандыру үшін ) немесе анаэростатқа (анаэробтарды дақылдандыру үшін ) қояды.

Патогенді және ШПМ әдетте +35-37^оС температура жағдайында 24 сағат бойы жақсы өседі.

Қоздырғыштардың таза дақылын бөліп алу келесі кезеңдерден (күндер) тұрады:

Арнайы таңдап алынған қоректік орталарға патологиялық материалдарды себу (анжымен, Голд әдісі бойынша қыздырылған ілмекпен штрихтап себу, материалды физ. ертіндімен сұйылтып агар бетіне Дригальский әдісімен шпательмен себу т.б.)

Екінші күні оқшауланған колониялар бөлініп алынады (микробтардың бәрі бірге жайылып өсуі де мүмкін). Колониялардың пішіні, мөлшері, тығыздығы, түсі, беткейі, иісі, айнала шеті мұқият зертелінеді. Жағынды жасап, Грам әдісімен бояйды. Қажет болса басқа да бояу әдістері қолданылады (капсула, спора, талшықтарды т.б. анықтау үшін), колония айналасындағы қоректік ортаның өзгеруін зерттейді. Керекті ортадағы колониядан қиғаш агарға, сорпаға себеді, 24 сағат 37^оС-та инкубациялайды.

Үшінші күні микробтардың қиғаш агарда, сорпада өсу сипатын зерттейді. Өсінділерден жағынды дайындап, Грам әдісімен бояйды – дақыл тазалығын тексереді. Егер дақыл таза болса, оның ферменттік белсенділігін зерттейді, қажет болса басқа да қасиеттерін тексереді.Ол үшін дақылды арнайы таңдап алынған құрамында көмірсулар, ақуыздар, аминқышқылдары және т.б. бар қоректік орталарға («шұбар» қатарда; немесе керекті ингредиенттер сіңірілген дискалар, қағаз тілімдерін пайдаланады; немесе микробтарды идентификациялау үшін жасаған арнайы тест жиынтықтарын қолданады) себеді. Себіндіні 24 сағат 37^оС-та инкубациялайды.

Төртінші күні «шұбар қатардағы» өзгерістерді тіркейді және арнайы дифференциялық кесте көмегімен микробтардың түрлерін (кейде туыстастығына дейін ғана) анықтайды. Бөлініп алынған таза дақылмен диагностикалық сарысумен әйнекше бетінде агглютинациялық реакция қойып, антигендік қасиетін анықтайды (серодиагностика). Бөлініп алынып идентификацияланған микробтың таза дақылының антимикробтық препараттарға сезімталдығын анықтайды.

ІҚА–ң 100 - ден астам нозологиялық түрлері анықталған, олардың негізгілері 15.1.- кестеде берілген.

ІҚА-ның жиі кездесетін нозологиялық түрлері. Кесте 15.1.

Менингиттер Отиттер Пиодермиялар Конъюктивиттер Септикопиемиялар Лимфадениттер Маститтер Пневмониялар Остеомиелиттер Гониттер Холециститтер Уретриттер

Стоматиттер Абцессалар Флегмоналар Сепсистер Циститтер Пиелиттер Нефриттер Перитониттер Эндометриттер Инфекциядан кейінгі абцессалар Күйіктен кейінгі инфекциялар Жарақаттар ж. т.б инфекциялар

Микробтың бір түрімен қоздырылған моноинфекциялардан басқа микроб ассоциацияларынан туындайтын микст – инфекциялар дамуы мүмкін ( мұндай кезде микробтардың біреуі басымырақ әсер етуі ықтимал).

Қазіргі кезде ШПМ – ң кез келген әртүрлі тіндерді зақымдай алатыны анықталған. Дегенмен, тиісті ағзалар мен тіндерде жиі кездесетін микробтардың түрлері белгілі болды ( 15.2-15.3 - кесте ).

Кесте 15.2.

Көрсетілген аурулардың қоздырғыштары.

Стафилококтар Стрептококтар Көкірің таяқшасы Ішек таяқшасы Протей

Клебсиелла Цитробактер Кандида Гемофилді таяқшалар Анаэробты бактериялар

Кесте 15.3.

Әртүрлі патологиялық материалдардан бөліп алатын микрофлора.

Зерттелетін зат	Бөліп алынатын микроорганизмдер
Жиі табылады.	Жекеленген дақылдар анықталады.
Несеп	Ішек таяқшасы Протей Энтеробактериялар Энтерококк Стафилококтар В тобындағы стрептококтар Кандида саңырауқұлағы НФГ ( ФГТ )	Микобактериялар Коринебактериялар Ганднереллалар Стрептококтар
Нәжіс	Ішек таяқшасы Клостридиялар Вибриондар Алтынды стафилококк Көкірің таяқшасы Ротавирус Кандида саңырауқұлақтары ФГТ ( НФГ )	Салмонеллалар Шигеллалар Иерсиниялар Кампилобактериялар
Гениталия бөлінділері	Нейссериялар Стрептококтар Стафилококтар Гарднереллалар Энтеробактериялар Кандида саңырауқұлақтары Хламидиялар Микоплазмалар ФГТ	Гемофилді таяқшалар Листериялар Анаэробтар
Жарақаттар Пунктаттар Экссудаттар	Стафилококтар Стрептококтар Энтеробактериялар ФГТ Анаэробтар	Пастереллалар Корниебактериялар Кандида саңырауқұлақтары
Жоғарғы тыныс жолдары	Стрептококтар Стафилококтар Нейссериялар Гемофилді таяқшалар Кандида саңырауқұлақтары	Коринебактериялар Арканобактериялар
Қақырық	Стрептококтар Пневмококтар Стафилококтар Энтеробактериялар ФГТ Гемофилді таяқшалар Микобактериялар Кандида саңырауқұлақтары
Қан	Энтеробактериялар ФГТ Стрептококтар Пневмококтар Стафилококтар Коринебактериялар Листериялар Кампилобактериялар Нейссериялар Гемофилді таяқшалар Анаэробтар
Жұлын сұйықтығы	Нейссериялар Гемофилді таяқшалар Пневмококтар Стрептококтар Стафилококтар Листериялар ФГТ Энтеробактериялар

*ФГТ ( НФГ ) – ферменттемейтін грамтеріс таяқшалар.

15.1.3. Патологиялық материалдарды микробиологиялық зерттеу әдістері.

Адам ағзасындағы ІҚА ересектер арасында сондай – ақ балаларда да жиі кездесетін патология. ШПМ – аэробтар мен анаэробтар ІҚА-ң қоздырғыштары болып табылады. ІҚА полиэтиологиялы, сондықтан инфекция динамикасында қоздырғыштардың алмасып отыруы мүмкін, көбінесе микробтардың ассоциациясы қоздыратын микст-инфекциялар дамиды. Мұндай жағдайда диагноз қою үшін лабораториялық зерттеулер маңызды орын алады, зерттеулердің нәтижелі болуы көбінесе науқастан патологиялық материалдарды дұрыс және уақытылы алынуына байланысты болады.

Зерттеу үшін материал жинаудың негізгі принциптері:

1. Жарақаттан іріңді стерилді анжымен алады.

2. Қақырықты, бронхалар бөліндісін, плевралық сұйықтықты, өкпе тіндерін, әртүрлі патологиялық жағдайлардағы пунктаттарды бронха - өкпелік аппаратпен алады.Қақырықты (мүмкіндігінше таңертеңгі үлесін) тісті тазалап және ауыз қуысын қайнатылған сумен шайып тастағаннан кейін стерилді ыдысқа ( бір рет қолданылатын контейнерлерді қолданған жөн) жинайды. Ең информативті нәтиже қақырықты броноскоппен алып зерттегенде болады.

3. Сыртқы жыныс мүшелерін мұқият тазалағаннан кейін, несептің жаңа шығарылған ортаңғы порциясынан 2-5 мл алынады.. Көбінесе кіші дәретті центрифугалайды және тұнбасын зерттейді. Несеп алу үшін катетр өте сирек жағдайда қолданылады.

4. Қанды көктамырдан 10-15 мл көлемінде стерилді шприцпен алады (кішкентай балалардан – 2-3 мл) және науқас төсегінен кетпей тұрып бірден қоректік ортаға себеді немесе қан ұйып қалмауы үшін 0,3 % натрий цитраты бар стерилді ыдысқа құяды.

5. Жұлын сұйықтығын (ликвор) пункция кезінде өздігінше аққан бөліндіден стерилді пробиркаға алады (центрифугалайды , тұнбасын зерттейді).

6. Көз және құлақ бөлінділерін кішкентай стерилді анжылармен алады (көзден – стерилді ілмекпен де алуға болады).

7. Мануалді зерттеу жүргізгенге дейін қынаптан материалды оның артқы күмбезінен; мойын каналынан және жатырдан – арнайы зондпен (дәрігер - гинеколог) алады. Жатыр қосалқысының ІҚА кезінде материалды операция барысында немесе пункция жасағанда хирург – гинеколог алады.

8. Көмей және мұрыннан кілегейді стерилді мақта анжылармен жеке-жеке алады; мұрын – жұтқыншақтан – арнайы жұтықшақтық анжымен алады да оларды 1 мл физ.ертіндісі бар пробиркаларға салады. Микробтардың санын анықтау қажет болған жағдайда анжыларды стерилді физ.ертіндімен мұқият шайып, сұйылтулар жасап, әрқайсысынан (0,1 мл-ден) қоректік орталарға себеді.

9. Өтті дуоденалді зондпен алып, оның 3 порциясын (алдыңғы,ортаңғы,соңғы) себеді.

10. Операция кезінде алынған тіндердің бөлшектерін дәрігер – хирург алып, стерилді ыдысқа салады.

11. Секциялық материалдың бөлшектерін (өлікті – ашып-жарғанда) дәрігер- патологоанатом (сот-медициналық сарапшы) алып, стерилді ыдысқа салады.

12. Өздігінше дәретке отырған науқастың нәжісінен стерилді ағаш таяқшамен немесе бір рет қолданылатын пластмассалық қасықпен шамалы порциясын алады және бір рет пайдаланылатын контейнерге (немесе пенициллиндік флаконға) салады. Жоғарғы (соңғы) порциясын алады, іріңдік құрамды бөлшегін алған жөн, немесе тік ішектен тікелей стерилді темір ілмекпен алады.

Зерттеулер жүргізу және нәтижелерін бағалау.

Жарақат бөлінділері. Материалды тампонмен тікелей қанды агарға, анаэробтарға арналған агарға, қантты сорпаға себеді. Агарларда өскен жеке колонияларды идентификациялау үшін қиғаш агарға себеді, ал сұйық ортадан (сорпалардан) қанды агарға, Эндо ортасына, сарыуызды – тұзды агарға ілмекпен штрихтау әдісімен қайталап себеді.

Қоздырғыштың санын есептеу үшін жарақаттан алған 1г тін бөлшегін стерилді езгілейді де 1 мл сорпа қосады, жақсылап араластырады. Сонан кейін стерилді физ.ертіндімен 10-⁵ ге дейін сұйылтулар дайындайды. Сұйылтулардың әрқайсысынан 0,1 мл-ден қанды агарға себеді. Термостатта бір тәулік (37^о ) инкубациялағаннан кейін өскен колониялар санын есептейді (КТБ/г).

Себінді нәтижелерін бағалау:

I – сұйық орталарда ғана өскен – микроб өсіндісі өте аз;

II – тығыз ортада 10 колонияға дейін өскен – микробтар саны шамалы;

III – тығыз ортада 10-100 колония өскен – микробтар саны орташа;

IV – тығыз ортада 100-ден астам колониялар өскен – микробтар саны көп;

КТБ/мл немесе г/10⁵ және одан да көп өскен – жарақат іріңделген, процесс генерализацияланған деп бағаланады. Егер КТБ/г, мл/10⁵ кем болса – жарақат іріңделмей жазылады.

Қан. Флакондарға 1:10 сұйылту дәрежесінде себеді (5 мл қанды 50 мл сорпаға), термостатта (37^оС) инкубациялайды. Флакондардан күн сайын қанды агарға сеуіп отырады. Қанды ауру барысында күн сайын (барлығы 5-6 рет) алып, сеуіп отырған жөн.

Егер науқасты пенициллинмен емдей бастаса, пенициллинді бейтараптау үшін қоректік ортаға пенициллиназа қосқан дұрыс болады. Егер цефалоспориндермен емдесе, цефалоспориназа қосқан жөн ж.т.с.с. Мұндай тәсіл қоздырғыштардың өсуін жақсартады.

Себінді нәтижелерін бағалау:

1.Бірен-саран колониялар өскен – сынама ластанған.

2.Микробтың бір түріне жатпайтын көп колониялар өскен және осындай микробтар қайталап сепкенде де өскен – қоздырғыш бар.

3.Бір – біріне ұқсас микробтар қанда да және қабыну «ошағында» да өскен – қоздырғыш бар деп бағаланады.

Жұлын сұйықтығы (СМЖ). Алынған сынаманы зертханаға жылдам жеткізеді; центрифугалайды, тұнбасынан жағынды дайындайды және микроскопта қарағаннан кейін алғашқы болжамдау жауап беріледі. Сонан соң қанды агарға, сарысулы, шоколадты агарларға және анаэробтарға арналған қоректік орталарға себеді. Қалған тұнбаға 5 мл жартылай сұйық агар қосады. Күн сайын бақылап отырып 7 күн термостатта инкубациялайды.

Қалыпты жағдайда жұлын сұйықтығы стерилді болуы керек. Колониялар саны шамалы ғана болса – сұйықтықтың кездейсоқ ластанғанын дәлелдеу үшін зерттеуді қайталайды.

Несеп. Несепті зерттеу кезінде қоздырғышты бөліп алып қоймай, оның бактериуриялық дәрежесін анықтауға да болады.

39-суретте Петри табақшасындағы агарға несепті себу схемасы көрсетілген.

Тиісті қоректік орталар құйылған табақшалардың 4 (А,1,2,3) секторына диаметрі 2 мл бактериологиялық ілмектің көмегімен несептен секторлық себу жасайды, әр секторға сепкен сайын ілмекті от жалынында өңдеп алады.

39-сурет. Петри табақшасындағы агарға несепті себу схемасы

А

 

Кесте 15.4.

Бактериурия дәрежесі

А секторы	Колониялар саны	1 мл несептегі бактерия саны
1-6	-	-	-	1000-нан аз
8-20	-	-	-
20-30	-	-	-
30-60	-	-	-	10 000
70-80	-	-	-	50 000
100 -150	5-10	-	-	100 000
Санау мүмкін емес	20-30	-	-	500 000
Санау мүмкін емес	40-60	-	-	1 000 000
Санау мүмкін емес	100-140	-	-	5 000 000
Санау мүмкін емес	Санау мүмкін емес	30-40	-	10 000 000
Санау мүмкін емес	Санау мүмкін емес	60-80	Бірен-саран колониялар	100 000 000

Нәтижелерін бағалау (15.4-кесте):

1. 10³ КТБ / мл – несеп ластанған.

2. 10⁴ КТБ / мл – несеп күмәнді (зерттеуді қайталайды)

3. 10⁵ КТБ / мл – қабыну процесі бар.

Дені сау адамдардың несебінде - дифтериодтар, лактобактериялар т.б.,

науқас адамдардың несебінде – көкірің таяқшасы, ішек таяқшасы, протей, клесбиелла, стафилококк т.б. табылады.

Қақырық, бронхалық сұйықтық.Қақырықтан іріңді бөлшектерін таңдап алады, Петри табақшасында физиологиялық ертіндімен шайып, жоғарғы тыныс алу жолдарының микрофлорасынан тазартады, жағынды жасап Циль-Нильсен әдісімен бояйды (туберкулез таяқшаларын табу үшін) және қоректік орталарға (қанды агар, шоколадты, сарыуызды – тұзды агарлар, Сабуро немесе Никкерсон агары) себеді. Жағындыда қышқылға төзімді таяқшалар табылса, қақырықты Левенштейн – Иенсен ортасына себеді.

Микробтардың санын анықтау үшін қақырықты гомогенизациялайды. Ол үшін моншақтар салынған стерилді бәңкеге 1 мл қақырық салып, 9 мл сорпа қосады, 5-7 мин. бойы мұқият шайқайды, немесе қақырықты стери